1.0 PENGENALAN

1.1 KONSEP BAHASA

Bahasa Melayu telah dituturkan oleh orang-orang melayu daripada satu generasi

kepada generasi yang lain sejak zaman-berzaman lagi. Pewarisan bahasa daripada

satu generasi kepada generasi ini tentunya akan menyebabkan perubahan berlaku

pada bahasa tersebut,sama ada dari segi bunyi bahasa,bentuk kata,makna atau

struktur ayat. Bahasa yang hidup ialah bahasa yang sentiasa berkembang dan terus

dituturkan oleh bangsa berkenaan. Demikian juga bahasa yang bermigrasi akan terus

hidup di tempat barunya jika ada kumpulan manusia yang menuturnya. Jangka hayat

sesuatu bahasa itu juga akan lebih lama jika terdapat usaha-usaha penutur untuk

menuturkannya kepada anak cucu mereka.

Sesuatu bahasa itu mempunyai liputan wilayah pertuturan sama dengan

kawasan penuturnya menetap dan berada. Penyebaran bahasa ini berlaku disebabkan

oleh beberapa faktor penarik dan penolak. Faktor penarik merujuk kepada tempat yang

hendak didatangi mereka itu dan menawarkan keadaan hidup yang lebih daripada di

tempat yang sedia ada. Faktor penolak pula adalah kerana mereka ingin lari daripada

keadaan yang tidak selesa di tempat asal mereka seperti kejadian kemarau,banjir,

taufan dan malapetaka lain. Selain itu, migrasi penutur sesuatu bahasa juga berlaku

atas sebab-sebab politik,sosial,dan ekonomi.

1

2.0 SEJARAH BAHASA MELAYU2.1 ASAL USUL BANGSA MELAYU

Bangsa Melayu dikatakan berasal dari Asia Tengah. R.H. Geldern ialah seorang

ahli prasejarah dan menjadi guru besar di Iranian Institute and School for Asiatic

Studies telah membuat kajian tentang asal usul bangsa Melayu. Sarjana yang berasal

dari Wien, Austria ini telah membuat kajian terhadap kapak tua (beliung batu). Beliau

menemui kapak yang diperbuat daripada batu itu di sekitar hulu Sungai Brahmaputra,

Irrawaddy, Salween, Yangtze, dan Hwang. Bentuk dan jenis kapak yang sama, beliau

temui juga di beberapa tempat di kawasan Nusantara. Geldern berkesimpulan, tentulah

kapak tua tersebut dibawa oleh orang Asia Tengah ke Kepulauan Melayu ini.

J.H.C. Kern ialah seorang ahli filologi Belanda yang pakar dalam bahasa

Sanskrit dan pelbagai bahasa Austronesia yang lain telah membuat kajian berdasarkan

beberapa perkataan yang digunakan sehari-hari terutama nama tumbuh-tumbuhan,

haiwan, dan nama perahu. Beliau mendapati bahawa perkataan yang terdapat di

Kepulauan Nusantara ini terdapat juga di Madagaskar, Filipina, Taiwan, dan beberapa

buah pulau di Lautan Pasifik. Perkataan tersebut di antara lain ialah: padi, buluh, rotan,

nyiur, pisang, pandan, dan ubi. Berdasarkan senarai perkataan yang dikajinya itu Kern

berkesimpulan bahawa bahasa Melayu ini berasal daripada satu induk yang ada di

Asia.

W. Marsden pula dalam kajiannya mendapati bahawa bahasa Melayu dan

bahasa Polinesia (bahasa yang digunakan di beberapa buah pulau yang terdapat di

Lautan Pasifik) merupakan bahasa yang serumpun. E. Aymonier dan A. Cabaton pula

mendapati bahawa bahasa Campa serumpun dengan bahasa Polinesia, manakala

Hamy berpendapat bahawa bahasa Melayu dan bahasa Campa merupakan warisan

daripada bahasa Melayu Kontinental. Di samping keserumpunan bahasa, W. Humboldt

dalam kajiannya mendapati bahawa bahasa Melayu (terutama bahasa Jawa) telah

banyak menyerap bahasa Sanskrit yang berasal dari India.

J.R. Foster yang membuat kajiannya berdasarkan pembentukan kata

berpendapat bahawa terdapat kesamaan pembentukan kata dalam bahasa Melayu dan

2

bahasa Polinesia. Beliau berpendapat bahawa kedua-dua bahasa ini berasal daripada

bahasa yang lebih tua yang dinamainya Melayu Polinesia Purba. Seorang ahli filologi

bernama A.H. Keane pula berkesimpulan bahawa struktur bahasa Melayu serupa

dengan bahasa yang terdapat di Kampuchea.

J.R. Logan yang membuat kajiannya berdasarkan adat resam suku bangsa

mendapati bahawa ada persamaan adat resam kaum Melayu dengan adat resam suku

Naga di Assam (di daerah Burma dan Tibet). Persamaan adat resam ini berkait rapat

dengan bahasa yang mereka gunakan. Beliau mengambil kesimpulan bahawa bahasa

Melayu tentulah berasal dari Asia. G.K. Nieman dan R.M. Clark yang juga membuat

kajian mereka berdasarkan adat resam dan bahasa mendapati bahawa daratan Asia

merupakan tanah asal nenek moyang bangsa Melayu.

Dua orang sarjana Melayu, iaitu Slametmuljana dan Asmah Haji Omar juga

menyokong pendapat di atas. Slametmuljana yang membuat penyelidikannya

berdasarkan perbandingan bahasa, sampai pada suatu kesimpulan bahawa bahasa

Austronesia yang dalamnya termasuk bahasa Melayu, berasal dari Asia. Asmah Haji

Omar membuat huraian yang lebih terperinci lagi. Beliau berpendapat bahawa

perpindahan orang Melayu dari daratan Asia ke Nusantara ini tidaklah sekaligus dan

juga tidak melalui satu laluan. Ada yang melalui daratan, iaitu Tanah Semenanjung,

melalui Lautan Hindi dan ada pula yang melalui Lautan China. Namun, beliau menolak

pendapat yang mengatakan bahawa pada mulanya asal bahasa mereka satu dan

perbezaan yang berlaku kemudian adalah kerana faktor geografi dan komunikasi.

Dengan demikian, anggapan bahawa bahasa Melayu Moden merupakan

perkembangan daripada bahasa Melayu Klasik, bahasa Melayu Klasik berasal daripada

bahasa Melayu Kuno dan bahasa Melayu Kuno itu asalnya daripada bahasa Melayu

Purba merupakan anggapan yang keliru.

Nik Safiah Karim menerangkan bahawa bahasa Austronesia ialah satu rumpun

bahasa dalam filum bahasa Austris bersama-sama dengan rumpun bahasa Austroasia

dan Tibet-China (rujuk carta alir di muka surat seterusnya). Bahasa Melayu termasuk

3

dalam bahasa-bahasa Golongan Sumatera bersama-sama dengan bahasa-bahasa

Acheh, Batak, Minangkabau, Nias, Lampung dan Orang Laut.

CARTA ALIRAN ASAL USUL MELAYU

4

2.2 ASAL USUL BAHASA MELAYU

Bahasa Melayu ialah sejenis bahasa Melayu-Polinesia di bawah keluarga

bahasa Austronesia yang telah digunakan di wilayah Indonesia, Malaysia, dan

persekitarannya sejak melebihi 1,000 tahun lagi. Rekod terawal bahasa Melayu Kuno

ialah sebuah batu bersurat bertarikh 682 Masihi yang dijumpai di Sumatera Selatan.

Oleh itu, bahasa Melayu sering dianggap oleh para cendekiawan sebagai berasal dari

Sumatera Selatan.

Bahasa Melayu ialah bahasa kebangsaan Malaysia, Indonesia, dan Brunei, serta

juga salah satu bahasa rasmi di Singapura. Di Indonesia, bahasa Melayu kini dipanggil

bahasa Indonesia, dan di Malaysia, bahasa Melayu juga dipanggil bahasa Malaysia.

Selain daripada keempat-empat negara tersebut, bahasa Melayu juga ditutur oleh

penduduk-penduduk Melayu di Thailand Selatan, Filipina, Kemboja, Vietnam, Sri Lanka

dan Afrika Selatan.

Menurut statistik penggunaan bahasa di dunia, penutur bahasa Melayu

dianggarkan berjumlah lebih 300 juta (bersama penutur Bahasa Indonesia) dan

merupakan bahasa keempat dalam turutan jumlah penutur terpenting bagi bahasa-

bahasa di dunia selepas bahasa Mandarin, bahasa Inggeris dan bahasa Hindi/bahasa

Urdu. Selain itu, dilaporkan sebanyak 70,000 orang mampu bertutur dalam bahasa

Melayu di Sri Lanka, manakala di China, terdapat radio dalam bahasa Melayu. Bahasa

Melayu juga diajar di universiti-universiti di United Kingdom, Amerika Syarikat, Australia,

Belanda, China, Jerman, New Zealand dan beberapa tempat yang lain.

Bahasa Melayu Piawai ialah Bahasa Melayu Riau, Indonesia, seperti yang

dipersetujui oleh Indonesia, Malaysia, dan Brunei. Bahasa Melayu Riau dianggap

tempat kelahiran bahasa Melayu. Di Malaysia, bahasa Melayu mengalami perubahan

nama beberapa kali. Pada awal 1970-an, Bahasa Melayu dinamakan Bahasa Malaysia

atas sebab politik. Namun sejak akhir-akhir ini, nama "Bahasa Melayu" digunakan

semula. Bermula tahun 2007, bahasa kebangsaan Malaysia dinamakan kembali

kepada Bahasa Malaysia sebagai simbol bahawa bahasa ini adalah bahasa untuk

semua dan tidak mengira kaum. Di Indonesia, bahasa Melayu juga dikenali sebagai

5

Bahasa Indonesia atas sebab persatuan dan kesatuan bangsa Indonesia iaitu Sumpah

Pemuda tahun 1928. Di Singapura dan Brunei, Bahasa Melayu tidak mengalami

sebarang perubahan nama.

Bahasa Melayu mempunyai banyak dialek dan setiap dialek mempunyai

perbezaan ketara dari segi sebutan dan kosa kata. Misalnya, bahasa Melayu Jawa atau

bahasa Jawa mempunyai banyak perkataan yang tidak diketahui oleh penutur bahasa

Melayu yang lain. Selain itu, bahasa yang digunakan oleh masyarakat peranakan atau

Cina Selat (campuran pendatang Cina dan penduduk asal) merupakan campuran

antara Bahasa Melayu dan dialek Hokkien. Bahasa ini dahulunya banyak digunakan di

negeri-negeri Selat seperti Pulau Pinang dan Melaka. Walaubagaimanapun, kini kaum

peranakan lebih gemar berbahasa Hokkien atau Inggeris. Bahasa Melayu merupakan

bahasa aglutinatif, bermaksud makna perkataan boleh diubah dengan menambah

imbuhan tertentu. Umumnya, kata dasar (atau kata akar) terdiri daripada kata kerja.

Penggunaan Bahasa Melayu di negara-negara ini berbeza bergantung kepada

sejarah dan budaya. Bahasa Melayu menjadi bahasa rasmi di Malaysia pada 1968,

tetapi Bahasa Inggeris masih digunakan dengan luas terutama sekali di kalangan

masyarakat Cina dan India, sama seperti di Brunei. Berbeza di Indonesia, Bahasa

Indonesia berjaya menjadi bahasa perantaraan utama atau lingua franca untuk

rakyatnya yang berbilang kaum kerana usaha gigih kerajaan Indonesia dalam

menggalakkan penggunaan Bahasa Indonesia selain Bahasa Belanda yang tidak lagi

digunakan. Di Timor Leste, sekarang terlepas dari Indonesia menjadi negara Timor

Leste, Bahasa Indonesia diterima sebagai "bahasa berkerja". Di Singapura, Bahasa

Melayu dikekalkan statusnya sebagai bahasa kebangsaan walaupun Singapura

mempunyai empat bahasa rasmi (iaitu Bahasa Inggeris, Cina, India, dan Melayu.) Di

selatan Thailand, bahasa Melayu digunakan oleh orang-orang daripada Kesultanan

Melayu Patani (orang Melayu Pattani), tetapi tidak memperolehi sebarang pengiktirafan

daripada kerajaan.

6

Pada awal tahun 2004, Dewan Bahasa dan Pustaka dan MABBIM

mencadangkan Bahasa Melayu dijadikan bahasa rasmi ASEAN memandangkan lebih

separuh jumlah penduduk ASEAN mampu bertutur dalam Bahasa Melayu.

Walaubagaimanapun, perkara ini masih dalam perbincangan.

2.3 PENGERTIAN PERKATAAN MELAYU

Tidak diketahui secara pasti bilakah perkataan Melayu mulai digunakan. Dalam

tulisan Cina (dahulu Tiongkok) ada didapati berita yang menyatakan bahawa suatu

masa ada utusan yang mempersembahkan hasil bumi kepada Kaisar Tiongkok yang

datangnya dari Kerajaan Mo-lo-yeu. Berita Cina ini diperkirakan ditulis sekitar tahun 644

Masihi. Kerajaan Mo-lo-yeu ini dipercayai di daerah Jambi (di Pulau Sumatera bahagian

Selatan) yang ada sekarang ini.

Perkataan yang hampir sama ditemui daripada keterangan seorang rahib

Buddha bernama I Tsing. I Tsing pernah singgah dan mendalami agama di Sriwijaya

sebelum ia sampai di Benggala (India) untuk mempelajari agama Buddha di Universiti

Nalanda (675 - 685 M). Dalam salah satu catatannya ditemui perkataan Malayu.

Terjemahan catatannya itu ialah: "Apabila I Tsing melawat Sumatera, dia menemui dua

kerajaan yang besar, iaitu Malayu berpangkalan di Sungai Batang dan Sriwijaya

berhampiran dengan Palembang.

Buku Cina lain yang ada mencatat perkataan yang hampir sama ialah buku Ta

Dang Si Yi Chiu Fia Kao Cheng Zhuan. Di dalam buku ini terdapat perkataan Mo Lou

Yu. Buku Hai Nan Chi Guai Nun Fa Zhuan terdapat perkataan Mo Lou YŸ (u terdapat

dua titik).

Perkataan Wu Lai Yu terdapat di dalam buku Hai Lu Chu dan buku Zheng He

Hang Hai Tu. Chen Chung Shin yang menulis buku Tong Nan Ya Lien Guo Zhi (Negeri-

negeri di Asia Tenggara) menyatakan bahawa orang Melayu di Semenanjung Tanah

Melayu mendapat namanya daripada perkataan Mo Lo Yu, tetapi orang Cina pada

masa itu ada yang menyebutnya sebagai Ma Li Yi Er, Wu Lai Yu, dan Ma La Yu.

7

Perkataan Malayu juga tertulis di bahagian belakang sebuah patung yang

ditemui di Padang Rocore di kawasan Sungai Batanghari (Sumatera Selatan) bertarikh

1286 M. Dan di dalam buku Sejarah Melayu perkataan Melayu dihubungkan dengan

nama sebatang sungai, iaitu Sungai Melayu. Perhatikan petikan yang berikut ini: "Kata

sahibul hikayat ada sebuah negeri di tanah Andelas (sekarang disebut Sumatera),

Palembang namanya: Demang Lebar Daun nama rajanya, asalnya daripada anak cucu

Raja Suran, Muara Tatang nama sungainya. Adapun nama Perlembang itu, Palembang

yang ada sekarang inilah. Maka di hulu Muara Tatang itu ada sebuah sungai, Melayu

namanya".

Harun Aminurrashid mengatakan bahawa "...bangsa yang bernama Melayu itu

diam di sebuah kawasan anak sungai yang bernama Sungai Melayu di hulu Sungai

Batanghari (kini Sungai Jambi). Di kawasan hulu Sungai Jambi itulah dahulu pada kira-

kira seribu lima ratus tahun lebih, telah ada sebuah Kerajaan Melayu sebelum (ada

dan) semasa terkenal Kerajaan Sriwijaya atau Palembang Tua . Kerajaan Sriwijaya

telah mengalahkan Kerajaan Melayu sekitar abad ke-7 M. Walaupun dari segi

pemerintahan Kerajaan Melayu kalah, tetapi bahasa Melayu terus berkembang dan

digunakan bersama semasa menggunakan bahasa Sanskrit, iaitu bahasa rasmi

pemerintahan Sriwijaya. Malahan pada Batu Bersurat Kartanegara yang dijumpai di

Sungai Langsat bertarikh 1208 Tahun Saka, ditemui perkataan Malayapura yang

ertinya Kerajaan Melayu".

Bahasa Melayu ternyata tidak terkongkong di daerahnya sendiri (di sekitar

Palembang). Sebuah batu bersurat yang ditemui di Gandasuli di Jawa Tengah bertarikh

832 M juga menggunakan beberapa perkataan/bahasa Melayu. Padahal Batu Bersurat

Gandasuli ini ditulis dengan huruf Dewanagari, iaitu sejenis tulisan purba India Utara

bagi penyebaran agama Budha. Demikian juga batu yang telah ditemui di Kedu (Jawa

Timur) yang walaupun tarikhnya tidak diketahui dengan pasti namun bahasanya

menyerupai bahasa Melayu Kuno ataupun sekurang-kurangnya dipengaruhi oleh

bahasa Melayu.

8

Walaupun penemuan Batu Bersurat Kedukan Bukit (683 M) memperlihatkan

tulisan yang digunakan ialah huruf Palava, ia tidak bermakna bahawa tidak ada tradisi

tulisan sebelum itu. Sebelum orang India datang ke alam Melayu, di kawasan

Nusantara ini telah dikenali tulisan atau aksara Lontara di Sulawesi Selatan, aksara

Batak di Sumatera Utara, dan aksara Rencong di Sumatera Selatan

Pada masa itu aksara Rencong ini digunakan untuk merakam cerita, pantun,

atau yang sejenisnya. Setakat ini, aksara Renconglah yang dianggap sebagai huruf asli

bahasa Melayu. Oleh kerana ia ditulis pada daun dan kulit kayu maka dengan

sendirinya tulisan ini tidak dapat bertahan lama. Walau bagaimanapun, aksara Rencong

ini kini masih dapat disaksikan di Perpustakaan School of Oriental and African Studies,

London. Berkenaan dengan aksara Batak atau Surat Batak yang disebutkan di atas,

E. St. Harahap berpendapat bahawa orang Batak termasuk bangsa yang tua di dunia,

sama tuanya dengan bangsa Assiria, Kaldea, dan Mesir Tua. Dengan demikian,

tentulah aksara Batak, atau aksara Lontara mahupun aksara Rencong bukan peniruan

daripada huruf India sama ada Brahmi, Palava, Dewanagari, atau aksara Sanskrit.

Bandingkanlah aksara Lontara, Batak, dan Rencong di atas dengan aksara Brahmi,

Palava, Dewanagari, dan Sanskrit. Walau bagaimanapun, pengaruh aksara India Kuno

terlihat jelas pada aksara Jawa.

Bukti yang dapat dilihat tentang bentuk dan sifat Bahasa Melayu hanya diperoleh

sejak tahun 683 Masihi. Bukti tersebut boleh dilihat melalui empat buah batu bersurat

yang dijumpai di:

1) Kedukan Bukit, Palembang pada 683 Masihi. Batu bersurat ini telah dijadikan batu keramat oleh penduduk di tepi Sungai Musi bagi mendapatkan kekuatan semasa mereka berlumba perahu dengan para pendayung dari kampung-kampung lain. Dicatat oleh RAMLI BIN YAHYA.

2) Talang Tuwo, pelembang pada 684 masihi. Batu Bersurat Talang Tuwo

merupakan sebuah Batu Bersurat yang dijumpai di Sumatera SelatanSu dan

dipercayai ditulis sekitar tahun 684 masihi

3) Kota Kapur, Pulau Bangka pada tahun 686 Masihi.Pada Batu Bersurat Kota Kapur

perkataan/bahasa melayu telah lebih banyak ditemui dan unsur bahasa Sanskrit

9

semakin berkurang. Beberapa perkataan bahasa melayu kuno sebahagian telah

memperlihatkan irasnya dan sebahagian lagi kekal digunakan hingga kini, seperti:

abai, aku, batu, banyak, benua, beri, buat, bulan, bunuh, datu, dengan, di dalam,

dosanya, durhaka, gelar, hamba, jahat, jangan, kait, kasihan, kedatuan, keliwat,

kita, lawan, maka, mati, merdeka, mula, orang, pahat, persumpahan, pulang, roga,

sakit, suruh, tapik, tambal, tatkalanya, tetapi, tida, tuba, ujar, ulang, ulu, dan yang.

Imbuhan awalan ialah: ni-, di-, mar-, par-, ka-. Imbuhan akhiran pula ialah: -i dan -

an.

Batu bersurat ini ditemukan oleh J.K. van der Meulen di Kota Kapur, sebuah

pekan di Pulau Bangka, pada tahun 1892. Berbeza daripada Batu Bersurat Kedukan

Bukit dan Batu Bersurat Talang Tuwo, Batu Bersurat Kota Kapur dijumpai jauh dari

Palembang. Batu bersurat ini dipercayai dibawa ke Pulau Bangka kerana tidak ada batu

lain seperti itu di pulau tersebut. Batu Bersurat ini bertarikh 608 tahun Saka (686

Masihi) dan mengandungi 10 baris ayat. Secara ringkasnya, kandungan Batu Bersurat

Kota Kapur berkisah tentang sumpahan raja Sriwijaya terhadap kerajaan di Pulau

Jawa sebelum Sriwijaya menyerang kerajaan tersebut.

Seterusnya,penentuan penggolongan bahasa ke dalam melibatkan kaedah dan

pertimbangan yang amat rumit lagi teperinci. Pengolongan ini berdasarkan kenyataan

bahawa bahasa yang ditakrifkan sebagai sistem lambang yang bersifat arbitrari iaitu

sewenang-wenagnya. Jikalau bahasa ini tiada hukum alami yang menentukan bentuk

bagi sesuatu makna, kita akan membuat kesimpulan bahawa kesamaan bentuk dan

makna dalam dua bahasa yang menunjukkan hubungan sejarah antara dua bahasa

tersebut. Misalnya, kalau dalam bahasa melayu beras beerti ‘padi yang sudah digiling’

dan dalam bahasa Tagalog bigas pula beerti ‘padi yang sudah digiling-giling’, maka kita

beranggapan bahawa kedua-dua bahasa itu sememangnya mempunyai pertalian

sejarah.

Pendekatan seperti ini sememangnya memerlukan prosedur yang amat cermat

dan harus mengetepikan unsur yang bersifat sejarah. Misalnya,persamaan yang

disebabkan unsur ikonik perlu diasingkan. Begitu juga persamaan yang hanya wujud

secara kebetulan perlu disingkirkan dari pertimbangan kita. Persamaan ikonik biasanya

10

terbatas kepada sebahagian kosa kata saja, umpamanya kata ajuk-ajukan, kata

penyampaian parasaan dan sebagainya. Persamaan yang terjadi secara kebetulan

atau tidak tidak teratur dan tidak banyak.

Setelah kita mengenepikan unsur yang tidak berpunca dari sejarah,maka

tinggallah persamaan yang untuk membedakan persamaan yang disebabkan

peminjaman daripada persamaan yang memang berasaskan kekerabatan. Kata

pinjaman dapat dikesani kerana bentuk fonetiknya sering berbaza daripada sistem

fonologi dalam bahasa peminjam. Kadang-kadang kata pinjaman melibatkan teknologi,

konsep atau budaya asing. Jelaslah bahawa kata-kata ini dipinjam melalui

pertembungan daripada dua bahasa yang terlibat.

Namun begitu, ada juga persamaan yang tidak disebabkan pertembungan atau

pinjaman bahasa, tetapi diwarisi dari bahasa purba yang sama. Maka rumpun bahasa

ini diandaikan kerana persamaan linguistik yang ketara daripada beberapa bahasa.

Bunyi-bunyi beberapa bahasa pula menunjukkan kesepadanan teratur, dikatakan

bahawa bahasa-bahasa itu merupakan satu keluarga bahasa.

Oleh itu, jelaslah bahawa Bahasa Melayu ini wujud daripada revolusi

perkembangan bahasa dari zaman purba lagi.

2.4 PERKEMBANGAN BAHASA MELAYU

Perkembangan Bahasa Melayu ini bermula dari perkembangan Bahasa melayu

Kuno,Klasik, sehinggalah ke moden.Oleh itu,kedatangan agama Hindu, Islam dan

penjajah Eropah ke Asia Tenggara telah menyebabkan perbezaan yang ketara

berlaku antara bahasa Melayu Kuno, bahasa Melayu Klasik dan Bahasa Melayu

Moden. Ini menyebabkan penutur bahasa Melayu Moden tidak mungkin dapat

memahami bahasa Melayu dari zaman-zaman sebelumnya. Ahli bahasa

membahagikan perkembangan bahasa Melayu kepada tiga tahap utama dan setiap

tahap bahasa mempunyai sifatnya yang tersendiri misalnya bahasa Melayu kuno

mempunyai pengaruh Bahasa Sanskrit dan Hindu Buddha yang kuat, dan bahasa

11

Melayu klasik terpengaruh dengan Bahasa Arab dan Islam. Manakala bahasa Melayu

moden lebih banyak dipengaruhi oleh penjajah Barat terutama sekali Inggeris.

2.4.1 Bahasa Melayu Kuno

Berabad-abad sebelum Masihi, Selat Melaka telah digunakan oleh pedagang

Arab sebagai laluan pelayarannya membawa barang perniagaan dari Tiongkok,

Sumatera, dan India ke Pelabuhan Yaman. Dari Sumatera hasil yang paling utama

mereka beli ialah rempah kerana rempah ini merupakan keperluan yang penting bagi

orang Arab di Saba' (Kerajaan Saba' wujud di antara 115-950 SM). Pelabuhan di

Sumatera pula mendapat bekalan rempah ini dari Pulau Maluku di samping Aceh yang

sudah terkenal hasil rempahnya ke dunia Arab.

Pedagang Arab yang dimaksudkan di sini tidak semestinya beragama Islam

kerana hubungan di antara Arab dan alam Melayu telah wujud sejak zaman sebelum

munculnya Islam. Penggunaan kapur barus untuk mengawetkan mayat (mummi) yang

disimpan di dalam piramid pada Zaman Mesir Kuno dikatakan diambil dari Barus (nama

tempat) di Pulau Sumatera.

Pada abad pertama, barulah pedagang dari India belayar ke timur menuju

Tiongkok dan pedagang Tiongkok pula belayar ke barat menuju ke India. Pelayaran

dua hala ini mengharuskan mereka melalui Selat Melaka. Lama-kelamaan pelabuhan

yang ada di Kepulauan Melayu ini bukan sahaja sebagai tempat persinggahan tetapi

menjadi tempat perdagangan pedagang India dan Tiongkok seperti yang telah dirintis

lebih awal oleh pedagang Arab. Di samping itu juga para mubaligh terutama mubaligh

India turut datang ke Kepulauan Melayu ini untuk menyebarkan agama Hindu.

Kedatangan para pedagang dan penyebar agama ini mengakibatkan bahasa Melayu

Purba mendapat pengaruh baru. Bahasa Melayu Purba ini kemudian dinamai sebagai

bahasa Melayu Kuno.

Bahasa Melayu Kuno merupakan keluarga bahasa Nusantara. Kegemilangannya

ialah dari abad ke-7 hingga abad ke-13 pada zaman kerajaan Sriwijaya, sebagai lingua

franca dan bahasa pentadbiran.Ia menjadi lingua franca dan sebagai bahasa

pentadbiran kerana bahasa ini bersifat sederhana dan mudah menerima pengaruh luar,

12

tidak terikat dengan perbezaan susun lapis masyarakat dan mempunyai system yang

lebih mudah berbanding Bahasa Jawa.

Bahasa Melayu klasik juga banyak dipengaruhi oleh sistem bahasa Sanskrit.

Bahasa Sanskrit kemudian dikenal pasti menyumbang kepada pengkayaan kosa  kata

dan ciri-ciri keilmuaan (kesarjanaan) Bahasa Melayu. Bahasa Melayu ini mudah

dipengaruhi oleh Bahasa Sanskrit kerana pengaruh agama Hindu, bahasa Sanskrit

terletak dalam kelas bangsawan, dan dikatakan hierarki yang tinggi dan sifat bahasa

Melayu yang mudah dilentur mengikut keadaan dan keperluan.

Bahasa Melayu kuno pada batu-batu bersurat abad ke-7 yang ditulis dengan

huruf Pallawa:

a) Batu bersurat di Kedukan Bukit, Palembang (683 M) .Tulisan batu bersurat ini

merupakan tulisan huruf palava.

b) Batu bersurat di Talang Ruwo, dekat Palembang (684 M)

c) Batu bersurat di Kota Kampur, Pulau Bangka (686 M)

 d) Batu bersurat di Karang Brahi, Meringin, daerah Hulu Jambi (686 M).

e) Bahasa Melayu kuno pada batu bersurat di Gandasuli, Jawa Tengah (832 M)

ditulis dalam huruf Nagiri.

Antara ciri-ciri bahasa Melayu kuno pula ialah penuh dengan kata-kata pinjaman

Sanskrit, susunan ayat bersifat Melayu, bunyi b ialah w dalam Melayu kuno (Contoh:

bulan - wulan), bunyi e pepet tidak wujud (Contoh dengan - dngan atau dangan),awalan

ber- ialah mar- dalam Melayu kuno (contoh: berlepas-marlapas),awalan di- ialah ni-

dalam bahasa Melayu kuno (Contoh: diperbuat - niparwuat), ada bunyi konsonan yang

diaspirasikan seperti bh, th, ph, dh, kh, h (Contoh:sukhatbhta, sukhatthta, sukhatphta,

sukhatdhta,sukhatkhta,sukhathta) dan huruf h hilang dalam bahasa moden (Contoh:

semua-samuha, saya-sahaya).

Peralihan Bahasa Melayu Kuno Kepada Bahasa Melayu Klasik ini juga dikaitkan

dengan pengaruh agama Islam yang semakin mantap di Asia Tenggara pada abad ke-

13.Selepas itu, bahasa Melayu mengalami banyak perubahan dari segi kosa kata,

struktur ayat dan tulisan.

13

Dalam bahasa Melayu,terdapat 677 perkataan yang berasal daripada bahasa

Sanskrit. Berikut disenaraikan beberapa contoh perkataan Sanskrit yang dipinjam ke

dalam bahasa Melayu:

Contohnya:

Bahasa Sanskrit Bahasa Melayu

Dosa Dosa

Dukkha Duka

Deva Dewa

Rupa Rupa

Samsara Sengsara

2.4.2 Bahasa Melayu Klasik

Apabila Zaman Melayu Kuno mengalami kejatuhan telah timbulnya pula Bahasa

Melayu Klasik di tanah Melayu . Peralihan ini dikatakan bahawa datangnya islam ke

Asia Tenggara pada abad ke-13, hal ini membuktikan bahawa kedatangan agama islam

telah menyebabkan perubahan atara dua Zaman ini. Kegemilangan Bahasa Melayu

Klasik ini boleh dibahagikan kepada tiga zaman penting iaitu pada Zaman Kerajaan

Melaka, Zaman Kerajaan Acheh dan Zaman Kerajaan Johor-Riau.

Antara tokoh-tokoh penulis yang penting dalam memperjuangkan Bahasa

Melayu Klasik dalam penulisan mereka pula ialah antaranya Hamzah Fansuri,

Syamsuddin al-Sumaterani, Syeikh Nuruddin al-Raniri dan Abdul Rauf al-Singkel.

Antara ciri-ciri bahasa klasik pula ialah ayatnya yang panjang , berulang,dan

berbelit-belit dan banyak menggunakan ayat pasif dan ayat yang songsang.

14

Seterusnya, bahasa klasik kebanyakan menggunakan bahasa istana, menggunakan

kosa kata klasik seperti ratna mutu manikam, edan kesmaran (mabuk asmara),

sahaya, masyghul (bersedih), banyak menggunakan perdu perkataan (kata pangkal

ayat) seperti sebermula, alkisah, hatta, adapun dan ayatnya pula adalah songsang. Di

samping itu, bahasa klasik banyak menggunakan partikel ``pun'' dan `'lah'' ,

menggunakan aksara jawi, iaitu aksara yang dipinjam daripada bahasa Arab yang

ditambah dengan beberapa huruf tambahan, unsur-unsur falsafah Islam wujud dalam

banyak tulisan Melayu seperti dalam bid ilmu Kalam, Tasawuf,ilmu Aqa’id al-Iman dan

lain-lain. Ini sangat berbeza dengan Bahasa Melayu Kuno dan Bahasa Sanskrit.

Bukti kegemilangann Bahasa Melayu Klasik boleh dilihat daripada tiga batu

bersurat yang penting. Ketiga-tiga batu bersurat ini merupakan bukti catatan terakhir

perkembangan Bahasa Melayu kerana selepas abad ke-14, muncul kesusasteraan

Melayu dalam bentuk tulisan.

Batu bersurat di Pagar Ruyung, Minangkabau (1356) ditulis dalam huruf

India mengandungi prosa melayu kuno dan beberapa baris sajakm

Sanskrit. Bahasanya berbeza sedikit daripada bahasa batu bersurat abad

ke-7.

Batu bersurat di Minye Tujuh, Acheh (1380) masih memakai abjad India

buat pertama kalinya terdapat penggunaan kata-kata Arab seperti kalimat

nabi, Allah dan rahmat

Batu bersurat di Kuala Berang, Terengganu (1303-1387) ditulis dalam

tulisan Jawi. Ini membuktikan tulisan Arab telah telah digunakan dalam

bahasa Melayu pada abad itu.

Bahasa Jawa dan bahasa Melayu merupakan bahasa serumpun. Kedua-kedua

bahasa tergolong kepada keluarga bahasa Indonesia. Terdapat dua faktor utama dalam

penyebaran pengaruh bahasa Jawa ke Bahasa Melayu, iaitu pengaruh melalui

penyebaran cerita panji dan pengaruh melalui interaksi nasional.

15

Cerita panji ialah sejenis cerita yang berasal dari Jawa. Isinya adalah mengenai

wira dan wirawati. Cerita ini terdapat banyak versi, dan boleh dikesan di seluruh

nusantara sehingga di Kemboja.

Migrasi orang Jawa ke Tanah Melayu telah berlaku semenjak zaman Kesultanan

Melayu Melaka. Pertempatan orang Jawa sudah dapat dikesan di bandar Melaka pada

zaman itu, iaitu Kampung Jawa dan Parit Jawa. Walaubagaimanapun, migrasi orang

Jawa ke Tanah Melayu yang ketara berlaku bermula pada awal abad ke-19. Tumpuan

migrasi Jawa adalah di negeri-negeri Selat dan juga negeri Selangor.

Pertembungan orang tempatan yang menutur bahasa Melayu dengan pendatang

Jawa yang menutur dalam bahasa Jawa telah menyebabkan unsur-unsur bahasa Jawa

meresap ke dalam Bahasa Melayu.

Berikut disenaraikan beberapa kata-kata pinjaman Jawa dalam bahasa Melayu:

Perkataan Maksudnya

Andong Kereta kuda(sewaan)

Batok tempurung

berangasan mudah naik marah

wedana ketua daerah

adipati raja

2.4.3 Bahasa Melayu Moden

Bahasa Melayu Moden ini bermula pada abad ke-19, iaitu hasil karangan Munsyi

Abdullah dianggap sebagai permulaan bagi zaman Bahasa Melayu Moden. Sebelum

16

Zaman Penjajahan British lagi Bahasa Melayu telah pun mencapai kedudukan yang

tinggi, berfungsi sebagai Bahasa Perantaraan,pentadbiran,kesusasteraan, dan sebagai

Bahasa Pengantar di pusat pendidikan islam.

Selepas saja meletusnya Perang Dunia Kedua, British telah mengubah dasar

yang menjadikan Bahasa Inggeris sebagai bahasa Pengantar dalam sistem pendidikan

pada masa itu. Semasa Malaysia telah pun mencapai kemerdekaan, Perlembagaan

Persekutuan Tanah Melayu dalam Perkara 152 telah menetapkan Bahasa Melayu

sebagai Bahasa Kebangsaan. Dalam pindaan Akta Bahasa Kebangsaan 1963/1967

telah pun menetapkan Bahasa Melayu Sebagai Bahasa Rasmi Negara. Laporan Razak

1956 pula telah mencadangkan Bahasa Melayu sebagai Bahasa Pengantar dalam

sistem pendidikan Negara.

Perkembangan sistem Bahasa Melayu ini dapat dilihat dalam pelbagai aspek

termasuklah dalam sistem pendidikan yang dipakai sehingga ke hari ini. Dalam

perubahan tersebut terdapatnya pula pengubahan huruf-huruf atau perkataan pada

zaman kuno sehingga zaman ini supaya ia lebih senang digunakan dan memendekkan

perkataan itu sendiri.

Antara perubahan perkataan Bahasa Melayu Kuno kepada Bahasa Melayu Moden

ialah seperti jadual di bawah :

BAHASA MELAYU KUNO BAHASA MELAYU MODENNasyik Asyik

Marwawa Membawa

Saribu Seribu

Dangan Dengan

Vanakna Banyaknya

Ko Ke

BAHASA MELAYU MODEN PRAMERDEKA

17

Dilakukan oleh tokoh-tokoh terdahulu secara persendirian seperti Abdullah bin

Abdul Kadir Munsyi, Raja Ali Haji, Mejar Dato’ Haji Mohd. Said dan Za’ba. Mereka

berusaha secara berkumpulan untuk mengerakkan bahasa Melayu Pramerdeka ini.

Daripada perjuangan mereka ini telah mewujudkan Pakatan Belajar Mengajar

Pengetahuan Bahasa (Pakatan). Setelah wujudnya Pakatan ini, telah wujud beberapa

pertubuhan lain iaitu Persaudaraan Sahabat Pena Malaya(PASPAM), Pejabat Karang

Mengarang dan Angkatan Sasterawan’50(ASAS 50) . Persatuan ini telah berjuang

untuk memajukan bahasa Melayu. Terdapat juga institut yang memainkan peranan

dalam mengembangkan bahasa Melayu. Mereka telah memainkan peranan penting

dalam memodenkan dan memelihara bahasa Melayu ini. Mereka juga telah mengubah

bahasa Melayu ini menjadi bahasa melayu standard dengan mengubah dan mencipta

ejaan dan perkataan baru. Mereka juga telah menerbitkan beberapa buah buku untuk

dijadikan panduan kepada pengguna bahasa Melayu Moden ini.

BAHASA MELAYU PASCAMODEN

Setelah berlakunya perkembangan bahasa ini bahasa Melayu telah

diselaraskan dan taraf perkembangannya dikaji menerusi perancangan bahasa.

Perancangan ini bertujuan untuk untuk memupuk bahasa kea rah taraf yang lebih maju.

Badan perancangan bahasa ini telah mewujudkan Dewan Bahasa dan Pustaka

(DBP).DBP ini telah ditubuhkan pada 22 Jun 1956 sebagai sebuah jabatan dalam

Kementerian Pelajaran. Pada mulanya jabatan ini disebut sebagai Balai Pustaka, tetapi

Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu ketiga telah mencadangkan namanya diubah

kepada dewan Bahasa dan Pustaka.

Terdapat dua peringkat perancangan bahasa iaitu Perancangan taraf bahasa yang

memperluaskan taraf penggunaan bahasa Melayu dalam kalangan masyarakat. Kedua

adalah Perancangan Korpus bahasa yang meningkatkan pembinaan bahasa dalam

merekodkan atau kodifikasi bahasa Melayu dan memupukkan bahasa Melayu dalam

masyarakat dalam mengembangkan bahasa itu sendiri dalam masyarakat dan mampu

diterjemahkan kepada bangsa lain.

2.5 KESIMPULAN

18

Asal usul bahasa Melayu adalah filum bahasa Austris. Filum bahasa Ustris

dibahagi kepada dua rumpun bahasa yang besar iaitu rumpun Austroasia dan rumpun

Austronesia. Bahasa Melayu mempunyai penutur yang paling banyak jumlahnya

berbanding dengan bahasa-bahasa sekeluarga dengannya seperti Melanesia,

Mikronesia dan Polinesia.

Bahasa Melayu yang paling awal disebut sebagai bahasa Melayu Kuno yang

wujud dalam kerajaan Sriwijaya dan Sailendra. Selepas itu pula, wujud bahasa Melayu

Klasik seperti pada zaman kerajaan Pasai-Samudera, Melaka dan seterusnya Johor

lama. Dari zaman Johor lama timbul pula zaman bahasa Melayu Johor-Riau. Bahasa

Melayu Johor-Rian terbahagi kepada dua iaitu Johor dan Riau. Bahasa Melayu Johor

berkembang di daerah Johor yang mewarisi daerah empayar Melaka dan dari situ

menjadi bahasa Melayu yang digunakan di Persekutuan Tanah Melayu, Singapura dan

tanah jajahan Inggeris di Borneo. Sekarang bahasa ini digunakan di Malaysia,

Singapura dan Brunei Darussalam. Bahasa Melayu Riau berkembang terus di daerah

Hindia Timur Belanda dan akhirnya menjadi bahasa Indonesia.

Masih ada soalan yang belum terjawab, iaitu jika betul bangsa Melayu ini

sememangnya berasal dari Alam Melayu ini, sebelum itu dari manakah asal mereka?

Pendapat orang Minangkabau di Sumatera Barat bahawa keturunan mereka ada

hubungan dengan pengikut Nabi Nuh, iaitu bangsa Ark yang mendarat di muara Sungai

Jambi dan Palembang semasa berlakunya banjir besar seperti yang diungkapkan oleh

W. Marsden (1812) masih boleh dipertikaikan.

Agak berkemungkinan disusurgaluri ialah dari salasilah Nabi Nuh daripada tiga

anaknya, iaitu Ham, Yafit, dan Sam. Dikatakan bahawa Ham berpindah ke Afrika yang

keturunannya kemudian disebut Negro berkulit hitam, Yafit berpindah ke Eropah yang

kemudian dikenali sebagai bangsa kulit putih, dan Sam tinggal di Asia menurunkan

bangsa kulit kuning langsat. Putera kepada Sam ialah Nabi Hud yang tinggal di negeri

Ahqaf yang terletak di antara Yaman dan Oman.

Walaupun asal usul bangsa Melayu (dalam pengertian yang khusus) yang paling

asal belum diketahui secara pasti tetapi pertumbuhan bahasa Melayu dapatlah

19

dikatakan berasal dari Sumatera Selatan di sekitar Jambi dan Palembang. Kesimpulan

ini dikemukakan berdasarkan beberapa alasan, iaitu:

Bahasa Melayu tidak mungkin pecahan daripada bahasa Jawa kerana sifatnya

berbeza. Perbezaan itu di antara lain ialah bahasa Jawa mempunyai peringkat

penggunaan bahasa manakala bahasa Melayu, tidak. Jadi, tentulah bahasa Melayu

bukan berasal daripada bahasa Jawa.

Aksara Rencong ialah huruf Melayu Tua yang lebih tua daripada aksara Jawa

Kuno (tulisan Kawi). Masyarakat yang telah memiliki kemahiran bertulis dianggap

sebagai masyarakat yang telah tinggi peradabannya dan tentu telah mempunyai

masyarakat yang berkurun-kurun lamanya. Bahasa Melayu Tua dan Bahasa Batak juga

tidak sama. Hal ini terbukti tulisannya tidak sama. Jadi, bahasa Melayu tentulah bukan

berasal daripada bahasa Batak, walaupun pada masa yang sama mungkin kedua-dua

bahasa ini telah wujud.

Kerajaan Sriwijaya merupakan sebuah kerajaan yang besar. Tidak mungkin

sebuah kerajaan didirikan jika di daerah itu tidak ada penduduk asal yang ramai.

Kerajaan Melayu pada waktu itu tentulah bukan seperti yang dimaksudkan seperti raja

Melayu yang terdapat di Pasai atau di Melaka. Pengertian raja pada waktu itu ialah

Ketua Kampung dan kerajaan itu bermaksud kawasan kampung. Tetapi tentulah

kawasan kampung ketika itu sangat luas dan juga terdapat beberapa kampung lain di

sekitarnya.

Sehingga saat ini belum ditemui bukti sejarah yang lebih awal daripada Batu

Bersurat Kedukan Bukit (di Palembang) yang telah menggunakan bahasa Melayu

dalam persuratannya. Dan juga, belum ada huruf Melayu Kuno yang lain ditemui selain

daripada aksara Rencong (di daerah Sumatera Selatan, aksara Rencong ini masih

digunakan hingga abad ke-18).

Bahasa Minangkabau ialah salah satu bahasa yang paling mirip dengan bahasa

Melayu dibandingkan dengan dialek Melayu yang lain kerana sejak dahulu kala lagi

daerah Jambi berdekatan dengan daerah Minangkabau. Oleh yang demikian, kedua-

dua bahasa ini tentulah ada pertaliannya.

20

Walaupun bahasa Melayu tidak sama dengan bahasa Jawa dan bahasa Batak

(secara khusus) namun secara umum bahasa ini pada asalnya satu rumpun yang

disebut rumpun bahasa Austronesia Barat atau bahasa Nusantara.

Walau bagaimanapun, kajian selanjutnya perlu dilakukan untuk mengesahkan

asal usul bangsa dan bahasa Melayu yang lebih terperinci, seperti rekonstruksi bahasa

Melayu Purba dan juga kajian Leksikostatistik bahasa yang terdapat di benua Asia ini.

21