Abdulla Şaiq

8/7/2019 Abdulla aiq

1/9

Abdullaaiq(Tiflis, 25ubat 1881 - Bak , 28 Kasm 1959)

air, yazar, retmen ve XX. yy. Realist Azer-baycan Edebiyat 'n n tan nm temsilcilerinden bi-ridir. 25 ubat 1881'de Tiflis'de domutur. KafkasMslmanlar din idaresi grevlilerinden AhundMolla Mustafa'n n oludur. lk tahsilini babas n nhocal k yapt , Tiflis alt s n fl Mslman oku-lunda alm t r. Burada Fars ve Ru dillerini -renmitir. 1893'te anas ile birlikderan' n Mehedehrine gitmi ve yedi y l Mehed ve Horasan'dayaayarak tahsilini devam ettirmitir. lk iirleriniXX. yy. sonlar nda klasik iirin etkisi alt nda yaz-m t r. "Valeh" takma ad ile yaz lan bu gazellerde,airin sonraki eserlerinde tesadf olunan yeni ruhve yeni fikir tabii ki, grlmez. Hayat n n Meheddnemindeik, ayn zamanda Rus Edebiyat 'n nbaz rneklerini zellikle de Knlov'un temsilleriniFars diline evirmitir.

1900'de Horasan'dan Tiflis'e dnen AbduUaTahbzde-ik, burada bir ka ay yaad ktan sonraBak'ye gelir. Komisyon kar s nda imtihan ve-rerek ilkokullarda Azer Trkesi'nde ders vermek hakk n kazan r ve bylece hayat nda k rk y layak n devam edecek retmenlik faaliyetine ba-lar.

1901-1934 y llar aras nda Baku'nun bir ok okullar nda retmenlik yapan, 1922'de ise onunad n n verildii "ik Numune Mektebi"ni kuranyazar, 1935'te ok sevdii iinden emekliye ay-r lm ve hayat n tamamen sanat al malar nahasretmiti. ik bu dnemde, sosyal hayata daaktif bir ekilde kat lm t . 28 Kas m 1959'daBak'de vefat etmi ve burada defnolunmutur.

ada olduu bir ok Azer yazarlar gibi,Abdullaik'in de as l sanat hayat 1905'ten sonra

balam

t

. Bu tarihe kadar ekonomik bir canlanmadevri yaayan Baku, 1905'ten sonra, arl k Rus-

yas 'nda ba gsteren yeni siyas ve sosyal du-rumun etkisi alt nda, ayn zamanda yeni Azer-baycan kltrnn merkezine dnt. Bu yenikltrn kurucular aras nda Abdulla ik devard . Onun, 1905'ten sonra yazd iirler, hi-kayeler, ders kitaplar , en nemlisiyle yeni Azer-baycan ayd nlar n n yetimesini salayan -retmenlik faaliyeti,ik'i yeni mill kltrn ns ralar na karm t .

ik'in 1920'den -Azerbaycan'da Bolevikleriniktidara gelmesinden- sonra yazd eserlerde, Bol-evik fikirlerin etkisi, edebiyat iktidar n ve onunideolojisinin hizmetine vermek meyli a ka g-zkt halde, onun 1905-1920 y llar aras ndakieserleri air ruhunun,air kaleminin ba ms zl ve zgrl hakk nda bir bilgi vermektedir.a-irin bu dnemdekiiir ve hikayelerinde, kuvvetlibir mill ruh, uygar dnyaya kavuma, kalemdostu Mehemmed Hdi'nin yazd gibi; "Var mil-letimin hetti bu imzalar iinde" diye an lmak is-tei vard . Klliyat n n bu dnemine ait r-neklerinde kederli, s k nt l levhalar n, anlar ntasvirinden ibaret olan liriklerle beraber, geleceehitab eden umut ykl paralar da az deildir.ik bu devirde, ada Azerbaycan Ede-biyat 'nda mevcud olan her iki izgiyi -realizmi veromantizmi- de kendi eserlerinde yans tm t . o-cuklar iin eserler yaz lmas na, genellikle, okul vekitaplar vas tas yla yeni neslin eitilmesine byk nem verir ve kendi eserleri ile bu fikirlerin ger-eklemesine hizmet ederdi.ik'in tertib ettii,"Uak Gzly", "Glzar" ve dier ders kitaplar Azerbaycan'da yeni eitim sisteminin olu-mas nda bir merhale kabul edilmiti. Ders ki-

taplar

n

n yan

s

ra, konusu ocuk hayat

ndanal nm , ocuk psikolojisini anlatan kk iir ve


2/9

hikayelere de byk nem verir ve bu tip eserlerlegazete ve dergi sehifelerinde devaml ekilde boygsterirdi.

ik'in 1920 y lma kadarki eserleri ierisinde,onun iir ve hikayeleri daha fazla dikkat ek-mektedir. Bu eserlerde, istidad ve baar s n dahafazla gsterebilmitir. Dram eserleri ve ro-manlar ysa, iirleri ile k yasland nda zay ft r. Bueserlerde fikirler sekin ve gerekli olsa da, onlar nestetik gereklie evrilmesi yollar bu-lunamam t r.

Eserleri: ki Uaq, Bak , 1906; Uak Gzly, Bak ,

1910;T q-t q Han m, Bak , 1910;Tlk ve Horuz,Bak , 1912; Yax Arxa, Bak , 1912; Glzar, Bak ,1912;Bedbext Aile,Bak , 1912;Gzel Bahar, Bak ,1912; Murad, Bak , 1913;elequyruq, Bak , 1913;

rek Tikmek, Yahud Qurban Bayram

, Bak

,1913; Mektub Yetimedi, Bak , 1914;Gbelek,

Bak , 1926; Mellim, Bak , 1926; Eek ste Se-yahet, Bak , 1933;Seilmi Hikayeler, Bak , 1933;Oyuncu Baalar, Bak , 1934; ocuk iirleri, Bak ,1934; Seilmi Eserleri, Bak , 1936; Piik ile Si-an n Davas , Bak , 1939;Araz, Bak , 1940;Sehrlizk, Bak , 1948; Nabe, Bak , 1948; MektebSehnesi, Bak , 1948;Seilmi Eserleri, Bak , 1948;iirler ve Hikayeler, Bak , 1950;Araz, Bak , 1954;Seilmi Eserleri, Bak , 1955; iirler ve He-kayeler, Bak , 1959;Seilmi Eserleri, I-III c. Bak ,1957-1960;Eserleri, I-V cildler. Bak , 1966-1973.

Kaynaka: Azerbaycan Edebiyyat Tarihi, c.III, Bak ,

1957, s.404-418; Eziz Mirehmedov.Abdulla aiq,Bak , 1956; Abbas Zamanov.Abdulla aiq, Bak ,1956; Yaqubsmay lov. Abdulla aiq'in Heyat veBedii Yarad c h , Bak , 1962;Tahbzde Abdullaaiq, Bak , 1923, Meqaleler, Xatireler, iirler,Bak , 1923; aiqne Yad Et, Meqaleler, Ara -t rmalar, Xatireler, iirler, Bak , 1987.

RLER

VETEN (Abdulla aiq, Eserleri, c. I, II, III, IV, V, Bak-1968, c.II, s. 7)

Ey emimini nnde mcessem2 veten, veten,Qelbim kimi elemlere hemdem3 veten, veten.

Fikrim saray n dola rsan zaman-zaman,Qanl kefenle, derd ile toem veten-veten. Baxd qca hesret ile o solgun camlma4,emimde tar grsenir lem veten, veten.

Axam, seher o gl zn sladan nedir, Gz yalar n m , yoxsa ki,ebnem^, veten, veten.

Dehet iinde cism-ierifin donub durur,Nolmu vcud-i pkine bilmem veten, veten.

Baxd qca gl-iekli o glgn emenlere,Mhnet evi san r onu adem veten, veten.

Sensen beq-yi dil cn-i ntevan?,Can m kimi seni sevsem nolar veten, veten.

Grdke derdini eriyir cism-i ntevan,Ney tek sizilday r dil-i prgem^, veten, veten.

Qar mda derd, mateme batm gzel melek,Sesler hezin seda ile herdem: veten, veten.

vld-i nxelef mi seni sald bu qne? Eyvah, bu derd, mhnete dzmem^ veten veten.

Ah, a o gemli knln, ey mexzen-i melal,

Bas bar na bu iq'i mhkem, veten, veten.1905 1. gzmn 2. cisimlenmi, canlanm 3. dost 4. yzne 5. k raj10. May s ay gelince 11. ses-seda 12. ormanlara 13. ovalara

May olcamio el kr yaylaqlara,Ses-kyil dr meelerel2, dalara.

Atlar kiner, qoyun, quzu meleir,ara mallar bir-birile sesleir. Q z-gelinler dzenlikde^3 ap r ati4,"Hey" vurunca ata, ac r qol-qanad.

Yollar dad r, ya mee, ya dzenlik,Her terefi basm byk bir enlik.

Bir ay kenar nda drler axam,Sefal bir yerde olurlar rm.

Od qalay b q zlar suya gedirler,Qocalar y b sohbet edirler.

Rahet edir cavanlaris mal , at ,oban tteki al r, oxur bayat .

Bir terefde sr, nax r otla r,Bir terefde colma-ocuq oyna r.

Gece olur, balarm at rlar,Arabalar arxasmda yat rlar.

Mehtab gece. Gyde ulduzlarl7 ax r,Seyrek buludlar arxas ndan bax r.

Mee, da, da skt iinde inler,Yaln z hrr orda-burda kpekler.1907

6. gl renkli 7. gsz dm 8. dertli gnl 9. dayanamam14. Doludizgin at sryor 15. genler 16. kaval 17. y ld zlar


3/9

:

HURRIYYET PER SNE

(c. II, s. 17)

Sndn ne abuq, ruhuma qwet veren ey nur,mmid-i vslinlal senin men yaay rd m.vqnle o daqm derelerden hep a rdrm,Hicrin meni ah etdi yene xestev rencr.

Oynatmadad r qelbimi ateli bir aheng,Vulkan kimi pskrmede etrafeerare.Nolmu ki, yax rsan meni sen, ey dil-i pare?Etmi mi heyat bu muhitin sene de teng?

Mzlim2 gece, etraf bulud, en3 bryrken,Gz yalar m n beslediyi ey gzel mmid,

Qar mda tecessm ederek ver mene te'yid,Bu zulmet ile sbhe qeder ta vuruum men.

1908

NANLI QIZ

(c. II, s. 19)

Zulmet gecede nianl bir q z,Bir hzn, keder iinde yalq z.

Ateli dncelerle inler,Bextinden uzunikayet eyler.

Hesretle qucaqlay b zn,Yaqut zyne dikib gzn

En haql bir e'tirazla alar,Feryad bu kainat dalar,

Syler: "Bu zk mene niand r,Knlm tek4 onun da bexti qand r.

Layiqmidir ey heyat, -syler Bir div ola bir perle hemser?

Heyvan kimi servete sat ld m,Sulu kimi zindana at ld m.

Ey tleyim5, etme gel mene naz,Qan qusmaa neylerem q z l tas?

Men yalq zam, ah yox minim,Da-dalar sizlad r ennim7.

Sndrd atam ra m ^, h.Bir qne tikanla oldu hemrh".

1908

KAYETLER M

(c. II, s. 22)

Yene her yanda hkm eder zlmetio,Yene snd o nazenin lker.Gece-gndz tap nd m dilber,Yene qald q vsaline^ hesret.

Yene dilsiz skt iinde btn,Qaral r nur saan dncelerim.reyimde snr o qvvelerim,Yene her ey qara, cahan kskn.

Yenice umaa qanadland m,Onu zlm ile q rd bir seyyad!3.S zlaram indi eylerem feryad,Ne qeder sade idim, aldand m.

Bu qaranl qlar seven bayqu,Ruhumu pencesile c rmaqarl4.reyim hesret ateinde yanar,Dzebilmez byle heyata vhu.

Szm dinle, dinle, ey Qehhri5.Bu q ya gzel bahar eyle,Ya meni gzsz eyle, kr eyle,Ya ki, zdei6 bir diyara xar.

1908

VEREML HEYAT

(c. II, s. 25)

Esir douldum, esir getdim, ah gene iken,Verem ciyerlerimi deldi, mrm bidi.Bahar iinde heyat m bulud kimi kedi.Btn midimi q rd o rzigr-i mihenl?.Kmld, soldu iimdekfe-yi emelimis,Mene teselli nimdi sen yeti, ecelim.

Veten, veten! Mene oldun mezar-i ye's*9 neden?

Soyuq damarlar

m

ah, iitmedi gnein.Emel ieklerimi he bitirmedi ya n,Dodaqlar mdak al-q rm z nedir grnen?Yaral qelbimin eyvah, eks-i mhnetidir20,Ve ya ki, mrmn ml-i da-i hesretidir.

ieklenib dodaglar mda emellerim, heyyat,Baxm, baxm, ne qeder prmell2i, pr iven22.Mene yetidi u solgun iek bir mmetden,yirmi be senelik bir heyat n svqat23.Onu tepikledi mazi, mezara soxdu bu hl,Feqet nas l baxacaqd rsa bilmem istiqbal...

1909

1. kavuma midi 2. karanl k 3. i 4. gibi 5. baht m, talihim 6. yard m edenim 7. iniltim 8. baba oca m 9. dikenli 10.karanl k 11. cilveli, lker y ld z 12. kavumana 13. avc 14. penesiyle t rmalar 15. kahredici (Allah' n s fatlar ndan) 16.zgr 17. s k nt rzgr 18. emel ieim 19. znt meyan 20. derdinin yans mas d r 21. gaml 22. inlemeli 23. armaan


4/9

270

LAYLA(c. II, s. 31)

Laylay, melekim, krpe balam, sevdiciyim, yat,Bir de ele dmez bu uaql q demi, heyhat...

IQMEN BEY

(c. II, s. 51)

Trk olusan, ecdad n ulu, anl , erefrz,Doma yetenindir ba qovgal bu Qafqaz.

Yat krpe iken z beiyinde hele rahet,Alm yene etraf duman, f rt na, zulmet.

Getdikce coub Kr zn dalara arpar.Sad qca kpk dalgalanar, hiddeti artar.

Muzlim gece, ulduzlar sarm qara sisler,Bayqular ter, lkemin her gesii inler.

Yum gzlerini, yat seni olum, seher erken,Al telliefeqler pecekdir oyan rken...

1909

Qaranl qd r vetenin her buca ,Snm ata-babam zm oca .Babalar m z al d , ad qazand ,Himmetle qoydular da ste, da ,Yaramaz bir vlad qalarsa yurdda,Sner babas n n yanar ra 5.He bir zaman bir nv ile keinmez,Her bir esrin var bir tereqqi a .Tereqqi etmeye laz md r ancaq,Terbiyeli analar n quca .Qadmla her millet eyler tereqqi,Qadmd r milletinam 6, ra .Y xar bir milleti btn mehv eder,Qad nlar n terbiyesiz qalma .Yaa ad n dnya durduqca gals n,Millet, veten ile birge ucalsm7.

1912 HAMIMIZ BR GNEN ZERRESYK (c. II, s. 38)

Esrlerden beri zulme al an,Qan ien, qan qusan iyer insan.

REL

(c. II, s. 60) Ald m qelbinizi qesvet-im?Yakd m ruhunuzu bd-isemm?

Grnr m size xo qanl heyat?Unudulmu beeriyyet, heyhat...

Ham m z2 bir yuva perverdesiyik.Ham m z bir gnein zerresiyik.

Ay rmaz bizleri teyr-i lisan,Ay rmaz bizleri tebdil-i mekn,

Ay rmaz bizlerincil, Qur'an,Ay rmaz bizleri serhedd-iehan,

Ay rmaz bizleri mman-i muhit,Ay rmaz bizleri sehr-yi besit.

Ay rmaz bizleri hemetli cibl,Ay rmazerq, cenb, qerb,imal.

Yetier kin edvet da maq,Qoxumu mezhebelerde3 yaamaq.

Uzad r dest-i xvvet4 s xal m,Rie-yi zulm,, nifq y xal m.

Qelbimizde yaas n mehr vefa,Verelim bir-birine dest-i vefa.

Kemileri unut quzum, art q ona el vurma,O dumanl perdeleri zerinden qald rma.

Ora min-min nerdivanl 8 quyu olmu her zaman,Her nerdivanda yuxlay r bir ejdeha, bir ilan.

Salan, ama, ama, quzum, o quyunun az n ,alma art q kemilerin ruh inleden saz n .

Burax onlar o qaranl q mezarha at ls n, Raz olma, gene mrne, glm, zeher qat ls n.

reliye doru yr, yersiz arxana baxma,Geleceyi dn daim, onu gzden buraxma.

Unutma ki, o aln n n alt nda nurlu gzler,relini grmek n verilmidir, yol izler.

Sen o parlaq, yol izleyen gzlerini daima,reliye dik her zaman, yr, yr ve durma.

O dumanl , f rt nal kemilerden uzaqla,Odlu, metin add mlarla yr, yr, durma, ar .

relide inan ki, bir cennet kimi cahan var,Sabah gne orda doar, seadet orda parlar

1914 1910 1. kesi 2. hepimiz 3. kokumu yerlerde 4. dostluk elini 5. oca 6. mumu 7. ycelsin 8. merdivenli


5/9

ARAZDAN TURANA

(Kurtulu Dergisi, 1920, No; 2 S. 6-7)

nler: "Yoxmu Turanda qurtaracaq er meni?Nerde o Trk nianl m, o qo yiit, Yol als n,u ehirli tilsimi q rsm, meni qurtarsm".

Mingl eteklerinden coun Araz axaraq,Y ld r ml , qayal qartallara arparaq,Qaplan kimi kkreyib deniz kimi qabar r,Memleketler aaraq dalga kimi yol al r,Turan- ran dola r, dner Qafqaz eline,Yakla nca o daq n, ac ql Kr nehrine,Hayq rm: "Ox, qarda m, dinle meni bir zaman,ztirablar iinde rpm r imdi Turan.Girmi ehirli divler q z l alma ba na,Qara quun uumu soluna, hem sa na.Derler dnya gzelnin dizlerinde balar var,Szgn, bayg n gznde qan kpren yalar var.Berelenmi gl kimi gnden gne soluyor,

ara, gur salar

n

elleriyle yoluyor.Glmserken az ndan gller saan o gzel,imdi alar gznden inci damlar, xain el,Girmi me'sum qoynuna, yaralay r kksn,nler: "Yoxmu Turanda qurtaracaq er meni?Nerde o Trk nianl m, o qo yiit, qehreman?Yolunu pek zledim, yol ver ona, yaradan.Yel at na minsin de gelsin, meni qurtarsm.Sevmediyimu xain balar hep qoparsm.u ehirli tilsimi q rs n namus ak nauruntulu bir keder km Turan yurduna."Q z l irmaq", "Sd gl" bu anda qan kprr,Balta b l igidler dil ve dodaq eyneyir.te meni inleten baxu ac duygudur,alayanlar da mda kpkl qan qusurlar".Coun Araz szn h q r qla bitirdi,Kr nehrini bu xeber heyecana getirdi:"Evet, qara buludlar alm yurdu, qarda m,Ne yaar z, ne gler emenlerim, da, da m.Byk Trkn sevdiyi yekta dnya gzeli,an alas n, qoynuna girsin yabanc eli-?Turanda yz milyonluq Trklk buna q zmazm ? zmazsa bu xain el yasam z pozmazm ?Gel, qarda m, qoynuna keireyim golumuAnam z uzun deniz bekler menim yolumu.Gedelim derdimizi anam za aal m,Eski Turan yurduna ild r mlar saal m".Kr ve Araz coaraq bir-birine qar d ,Sahilleri eyneyib iki aiq qovudu.Axm-axm axaraq f rt lan denize,Tklnce anlatd her ikisi diz-dize:"Anne Turan elinden zntl bir xeber,Yetirilen bu tasa reymizi hep deler.Girmi ehirli divler q z l alma ba na,ar a-quun uumu soluna ve sa na.Derler dnya gzelnin dizlerinde balar var,Szgn, bayg n gznde qan kpren yalar var.Berelenmi gl kimi gnden gne soluyor,ara, gur salar n elleriyle yoluyor.Glmserken az ndan gller saan o gzel,imdi alar gznden inci damlar, xain el,Girmi me'sum qoynuna, yaralay r kksn,

uzun deniz bu qara xeberleri dinledi,Yara alm dii bir qaplan kimi inledi,ucaqlay b Araz , Kr basd knlne,Birden bire kprd, dad Turan eline,Sahilleri eynedi, dalgalar krd,Yz milyonluq Turan badan-baa brd.Her kiik dalgas nda bir ild r m patlad ,Alma kipriklerinde birer imek oynad .Her bir ksz bucaqda qopdu yeni bir tufan,Coun seller qald rd enqelleri aradan.Art q ehirli divler yediyini hep qusdu,Sonra deniz de susdu, Turan da, gy de susdu.

Yene dalac qlarla oynar uzun denizi,Gzg kimi par ldar ay-ild zl benizi.Gbeyinde grnr imdi zmrd bir ada,Altun kerpicli bir kk adan n ortas nda.Kkn qar terefi q z l alma bad r,Ayaq bassa da olur her kes ona ya d r.izil alma ba nda gezer dnya gzeli,Gler coun sevinle Trk'n elinde eli...

MAR

(A k Sz gazetesi, 1918, No: 674)

Trk Edemi-Merkezziyet firgesi "Msavat"a ithaf

Birleelim Trk olu, bu yol millet yoludur,nle, zeferle,anla tariximiz doludur.Yryelim ireli, haydi, millet esgeri,Kemiimizan, zefer, durmayal m bir geri.Y ld r ml gznz qan alad r dmene,orxaq, alaq, xainin bu meydanda ii ne?Deniz kibi qoal m, dalga kibi coal m,Altun ordu, ireli! Dalar, dalar aal m!Trk qafasmda qorxu yuvalamaz, dmenim,Hep demirden yap lm ruhum, qelbim, bedenim.Sngmzn ucundan damar qetre-qetre qan,Hrriyyetden, vetenden lnce kemem, dman.Dalgalan r stmdeanl Turan bayra -Alovlan r qelbimde Erkeneqon oca !Haydi, yola xal m- haqs zl y xal m,Turanda gn dnca zulmetle arp al m.Ar ireli, irelde cennet kibi cahan var.Gne orda hep doar, seadet orda parlar.

Trk firqesi Msavat,Aal m qu tek qanad.Sar l b hrriyyete,Bulal m anl heyat.


6/9

DRAM ESERLER AR VE KADIN (Dramatik poema)

(Abdulla $aiq, Eserleri, be cilt, Bak-1968 c. II. S. 287-289) KONU: Bu eserin konusu airin kendi zgemiinden al nm t r. Abdulla Saik

dramatik poemas nda o k sevdiyi birinci kar s n n gen yalar nda yaam n yi-tirmesi ile bal geirdii ruhi sars nt lar ve st rablar iir dili ile ayn zamanda ro-mantik bir tarzda tasvir etmeye aba gstermi tir:

AR

Semimiydi menim sevgim, peymn ml,Buna ahid o peri-yi vicdan m.

Aalar aras nda perian sal , esmer hreli

bir kad

n klgesi zahir olur. Esebi gllerle airedoru irelileyir.air ona hitaben:

Ey nazenin, sevimli, dilber klge,Dediklerim yalan m d r, sen syle?Tebessmle meni salamlay r, yaAy o gl, bax, o bax , o sm.ekildi mi ad , qar mda haz r,Menim kimi o da meni aray r.Yana nca birden-bire kserek,Uar-geder o zerrinper2 kepenek.Heyatdan m qorxar, nedir bu esrar?Yoxsa onlar bizden me'sud yaarlar?Bu grler meni devet n m?

Nedir bu ya bir qbet3 n m?Heyat memat4 dnm gnee, aya-Nein girmez ikisi bir araya?

(Derin bir sktdan sonra mtefekkirne)Heyat, memat-her ikisi bir xlya...

QADIN

Her ikisi qorxunc, mdhi bir r'ya

Sevgilisinin klgesiairi iaretle a r r gibi g-rnr.

AR

Bax, ne qeder hezin, dalg n srnr,Meni de'vet edir kimi grnr.oxdan meni mehv etmi idi hicran,Yaln z bu klgedir meni yasadan.Ox, ne qeder canland x5 klgesi,Sanki qula m oxar en sesi.

Klge onu te'qib eder kimi grnr.air qa-araq onu te'qib edir.

Heyatmdan mene xeber verecek,Geldim, geldim, menden ayr lmaz melek.

air klgeni te'qib edir. Her ikisi aalar n ara-s nda qeyb olurlar. Qadm onlar esebi ve airanebax larla szdkten sonra:

QADIN

Ah, bextiyar, get arxasmca, izle.Byk teskin, tesellidir bu bence.Maraq6 sevmek, sevilmekdir heyatda,Bu olmasa, yox ne'e kinatda.Bu olmasa, yoxluq varl qdan efzeP,Byle varhq vcd n bir engel.(Heyecanl ) Dnyan n bextiyarl mdan yaln z,Gz yalar m qalm , o da sebats z.Durma, durma, gelbimin ta iinden,BolanS, sen de lfetini kes menden.Bir zamanlar qehqehe, neemizden,Zvq alan bu dere, mehtab, da, emen,Her an bize qibte eder kimiydi,Ancaq etraf m alanlar indiSanki mene eyleyirler istehz9,Her an menimle eylenirler gya.Keskin, ac , tehqirmiz nezerler,Neter kimi qelbime te'sir eder.Yox, bu sefalete boyun eymerem,Gece-gndz gz ya m tkerem.Yaamaram men duygusuz, vicdans z,Yaamaram sevgi, mid, imans z.

(Dereye xitben)

Sen ey coqun, daqm dere, bir zaman,

Bu sefile qucamda ver mekan.Dalgalar n kpklensin, ykselsin,Yorgun cismim qucamda dincelsin.Elvida, ey sefil heyyat, elvida^0.Ram olmaram sene, heyhat, elvida.Elvida ey tehqir eden nezerlern,Siz baxd qca heyat m, ruhu m inler.Elvida, ey qat , yumaq rekler,Elvida, ey iblisler, ey melekler.Size gmdm hesretli bir yadigr,Elvida ey yerler, gyler, elvida...

Bu szleri deyib qad n dereye at l r. air uzaqdasevgilisinin gelmesini te'qib eder kimi grnr.

1911

1. yemin 2. alt n kanatl 3. ceza 4. lm 5. ekici 6. ama 7. daha cazip 8. bo ver 9. alay 10. elveda 11. bak lar


7/9

BED NER MEKTUB YETMED

(Hekaye)(c.I, s. 3-7)

Q m dondurucu bir gn idi. Soyuq q lmc ke-

sirdi. Gyler matemliler kimi qara ar aba b-rnm, dalar, ller a kefenle rtlmd. K-elerdel koma-koma2 duran qarlar zerinde qargalar qorxaq bax larla gezinirdi. Qalm palto, isti paltar ge-yinmi adamlar bezekli ve isti3 menzillerinden x bpiyada, ya da arabalar iinde rahat-rahat kelerdenkeirdiler. Bu dondurucu q , bu sert soyuq onlar n eylenceden baqa bir ey deyildi.

Dnyada btn felaket ve sefalet yaln z in-sanl n yoxsul qismine nesib imi...

Qurban eytanbazar ucunda mektub yazanhemehirlisi Molla Ferzeli'nin yan nda oturmu, so-yuqdan elleri, z bozarm , bir eli ile khne4 vey rt q paltarmm a q yaxas n tutaraq o biri eli ilede ayaqlar na buz kimi yap an y rt q ustunun

5

pal m temizleye-temizleye: -Molla, mene bir mektub yaz. Bilirsen ki, her il

sene ne qeder xeyir verirem. Vetenden geldiyim bir il olmaz, ancaq bununla sene be mektub yaz-d r ram, -dedi.

Molla Ferzeli soyuqdan donmu ellerini ovu-durdu. Esneye-esneye bir ka z paras n dizleri s-tne alaraq:

-Hemeri, ne yaz lacaq?- dedi. Qurban Molla Ferzeli'ye bir az da yaxmlad .

Qizli bir sz syleyirmi kimi? f s ldayaraq: -Molla, evvelce menim uaqlar m n anas na

salam yaz,-dedi,-yaz ki, Anaxan m' n, Memi'ingzlerinden menim evezime^ psn, onlardan gz-qulaq olsun. Sonra yaz ki, men dekr Allah'a,sa ve salamatam9. Qulamrza ile size on be manatio gnderirem. Bayram qaba yene gn-dereceyem. Uaqlar korluqll ekmesinler, yaz qa-ba zm de geleceyem.

Molla Ferzeli qelemi mrekkebe bat r b yaz-maq istedi. Mrekkeb qat olduundan yazmad .Molla az n n suyundan bir damc 2 mrekkebe da-m zd r bl3 qar d rd qdan sonra yazmaa balad .

Qurban d a q arxal mm ve kyneyininl4aras ndan grnen, soyuun te'sirinden dik-dik durmu q llar n arxal n nl5 yaxal ile rtb s-mklerine16 qeder nfuz eden soyuqdan yumaqkimi bzerek dedi:

-Molla emi, yaman adammi? quyusunda i-leyirem. Quyu indi otuz sajenden aa enib, neqeder yalvar r q: "Ay aa, haqq m z biraz art r,aa getmek ox etindir, neftin, qazm iyindeni8nefes tutulur"-zal m olu raz olmur. "Evvelki ser-timizle qazacaqs n z, yoxsa haqqm z ver-meyeceyem"-deyir. Molla, burada pul qazanmaqox etindir. Senin peeni9 yax d r. Gnde be-onka z, drd-be du yazsan besindir20. Allah be-reket versin. Daha ne isteyirsen?

Molla Ferzeli qelemi qelemdna2i qoydu, di-varm deiyinden iki barma aras nda bir qeder

torpaq al b mektubun stne tkerek quruda-

quruda cavab verdi: -Hemeri, uzaqdan dy adama san22 gelir.Menim senetim bildiyin qeder de asan deyil. Q -yazkede23 mteri yolu gzlemekden adam n gz-lerine qaranl q kr. Ele gn olur ki, bir nefer demteri gelmir. Qarn n ovudura-ovudura qal rsan.

Molla ebas na24 berk sarmd qdan sonra mek-tubu Qurban'a oxudu. Qurban mollan n az ndan xan kelmeleri yeyecekmi kimi az n am , diq-qetle onu dinleyirdi. Sonra znde, gznde sevineq lc mlar uaraq:

-Molla, Q lamhseyn'e de salam yaz,-dedi, -yaz ki, men gelince uaqlardan gz-qulaq olsun,yazs n grm bizim q z l inek durur mu? Kor ya-t n^ sat b, ya yox? Bir de yaz ki, gelende Ana-xan m'a gll-gll desmal26, Memi'e de q rm z kynek getireceyem.

Molla Ferzeli mektubu yaz b bitirdikten sonrabkb zerfe qoydu ve zn Qurban'a tutdu:

-Hemeri, zerfin stnde kimin ad yaz lacaq?-deye sorudu. Qurba eli ile boynunu ovudura-ovudura:

-He, Molla, yaz ki, Qurban'm uaqlar n n ana-s na yetiecek.

Molla zerfin zn yaz b Qurban'a uzatd . Qurban mektubu al b sevincek iki eli ile tutub

baxd qdan sonra qoynuna qoymaq istedi. Mektubelinden yere dd. Mektubu tez gtrd. O yanbu yan n temizleyib yeniden qoynuna qoydu. Ki-sesini xar b iki ah mollan n ovcuna s xaraq: "Al,hemeri, bayram qaba gelib gene mektub yaz-d racaam. Menden sene ok xeyir atacaq27"-deyib ayaa qalxd .

Qurban eli ile qoynundak mektubu berk tu-taraq yeriyirdi. O indi hemerisi Qulamirza'nmmenziline gedib hem mektubu ona vermek, hem dedilcavab bir-iki sz sifari etmek28 isteyirdi. Yoldayeriyerken dnrd: "Eceb bextever adamd r,indi gedib balalarm grecek, klfetine, eline- oba-s na qovuacaq29. Ox... bir-iki ay sonra oralar negzel olacaq. ller, dalar, yamya l olacaq, i-ekler aacaq, aalar yarpaqlanacaq. ilk bahar n el-ileri olan qaranqu, s rm30 ve leylek sr-srdnb yuvalar n tikecek 3!, seher ve axam irin-irin nemelerle ruhlar , rekleri oxayacaqlar. Her yerde ekin ve bostan ileri balanacaq, bal q lar aylardan ve gllerden bal q ovlayacaqlar. Ah,meni bu gzelliklere, ev-eiyime, uaqlar ma hesretqoyan kas bl q32..." Bu kederli dnce Qurban' nvcudunun her sahesine sr'etle yay laraq btnbedenini titretdi. Dxilinde ezici bir s z lt duydu.Qelbi sanki bir an dayand . Art q dizlerinde taqet,vcudunda qvvet qalmam d . O, ayaqlar alt ndax ldayan qar n zerine birden-bire zqoylu33 se-rildi, lgn ve zgn halda ba n qald rd . Qa-

1. sokaklarda 2. kme kme 3. s cak 4. eski 5. ayakkab s n n 6. amurunu 7. gibi 8. yerime 9. selametim 10. eskiRusya'da para brimi 11. s k nt 12. damla 13. damlat p 14. gmleinin 15. paltosunun 16. kemiklerine 17. kalemlik 18. ko-kusundan 19. sanat n 20. yeterlidir 21. kalemlik 22. kolay 23. sokakta 24. giysisine 25. kr at n 26. mendil 27. hay r ge-lecek 28. smarlamak 29. bir tr al c ku 30. s rc k 31. yapacak 32. yoksulluk 33. yzst


8/9

ba nda izdiham yar b keen arabalar , isti pal-tarl i, en sifetli iztiham , o qaynar heyat sahesiniqezebli nezerlerle szd, bbdiyr soyuq do-daqlarmdan btn iztirab ve kederlerine tercmanolan "of" udu, zn doruldaraq ddy yer-den qalxd . Tez elini qoynuna soxdu ve mektubuyan q reyi zerine s xaraq yeridi. Biraz sonra Qu-lamirza'n n menziline yetidi. Qap bal idi,me'ys ve dalg n halda geri dnd, qar qa2 kimiqaynaan iiler aras nda serseri kimi dola rken,hemehirlisi Sefter'i grd. Ona yaxmlaaraq ehvlsorudu. Me'lm oldu ki, Qulamirza sehere get-midir. Qurban Sefter'e yalvard ki, "Qulamirza qa-y danda3 menim geldiyimi ona de, tap r 4 ki, menigrmemi getmesin, amanat m5 da dilcavab si-fariim6 de var".

Bunu deyib Qurban menziline qay td .

II -Nmerdler, alaqlar, ne qeder ki, quyu de-

rinlememidi, men ba idim, onlar quyruq. Her te-refe dnsem, onlar da o terefe snrrdler.ndiki, quyu derinleib, mene ba olmaq isteyirler. Her gn mene teze bir ultimatum verirler: "Quyu de-rinleib, lm aya var. Daha ne bilim ne, ne..."Tfu sizin kimi namerd adamlara, size q rmanc7 la-z md r, q rmanc.

Tannverdi ve Sefer ekdikleri torpa boald byeniden dolu quyuya buraxd qdan sonra Tannverdi:

-Ay aa, -dedi, -bilirsen ki, quyunun indi etinyaxt d r, ejdeha kimi az n a b qurban isteyir.nsaf da yax eydir. Ax ...

Sefter Tannverdi'nin szn kesdi, gz i-ledike8 s ra ile dzlen neft buruqlarma9 eli ileiare eyleyerek elve etdi:

-Bax, bu yerlerin her gesine10 ayaq bassan,her ovuc torpama qazma vursan, ii smyHgrersen, ii feryad iidersen. Bu uca evlerde, istiotaqlarda naz-ne'met iinde yaayan...

Hac Qulu Sefter'in szn kesib ayaqlann yere arparaq ba r a-ba ra:

-Can n z xsm, -dedi, -pul qazanmaqsand rl2? Siz can n zdan keirsiniz, biz de etek-

etek pulumuzdan... -Sefter, Sefter, Qurban ipi terpedir!3. Sefter ve Tanr verdi tez quyunun az na y-

yrdler^, balar m aa dikerek bax rken quyuiinde partlayan qazm qurultusundan diksinib e-kildiler. Her ikisi heyecanl bir sesle:

-Allah z ba las n. Qurban da bele getd-ideye feryad qopard lar.

Hac Qulu bir ey eitmirmi kimi qorxa-qorxaquyunun az na geldi ve ehtiyatla quyunun az nauzan b diqqetle baxd . Birden-bire gzlerinde,znde daqm bir sevine qiilcimlar , do-daqlarmda memnuniyyeti and ran bir tebessm ol-duu halda uca sesle:

-emenin ba a ld , yava-yava neft qay-nay r,-dedi.

Tannverdi soyuq ve lqeyd bir sesle: -Hac , Qurban'm meyidi!5 quyuda qalacaq?-

deye sorudu. Bu szden Hac Qulu irin yuxudan oyanm

kimi oldu. Gz qapaqlar iri-iri a ld . Kisesindeniki iyirmi belik xar b:

-Kim bu ii grse, bu elli manat onundur, -dedi.

Tanr verdi quyuya yaxmlad ve neftin qay-nay b qalxd n grb:

-Yaz q Qurban, sen qebrini z elinle qazd n, -dedi.

Hac elli manat onlara verib dedi: -Al n, sizin olsun, bln, ancaq bu ii a-

z n zdan qa rmaym. Sefter sorudu: -Aa, bes paltar nece olacaq? Hac elini onun iyninel6 qoyaraq yal bir dilile: -Onu da buralarda bir yer qaz b basd rm,-dedi. Sefter'le Tanr verdi Qurban'm paltar n y -

d r bl? gtrerken aras ndan yere bir mektubdd. Mektubun zerinde "Bu mektub Qurban'muaqlar nm anas na yetiecek" szleri yaz lm d .

Seferle Tanr verdi bir mddet mektubu ac ne-zerlerlel8 szerek: "Yaz q Qurban, mektub ye-timedi"-deye inildediler.

1908

ZEMANEMIZIN QEHREMANLARI (Roman)

(c. II, s. 218-220) KONU: Ahmed, Eref ve Zeki adl gencin hayat hekayelerinin tesviri ile XIX

yy. sonu XX yy. evvellerinde Azerbaycan genlerinin emel, fikir ve dnceleri tesvirolunmudur. Yoksul aileden kan Ahmed, servet ve paran n etkisi ile genlik ml veideallerinden z evirir. Eref ierisinde bydy muhitin dkn ve kirli eh-tiraslanna kurban gedir. Zeki ise sona kadar izlediyi yoldan ekilmeyerek zn z-grlk urundaki mcadilede kurban verir.

Ehmed drd il Moskva'da al d , apalad , her etinlik ve zehmete qatlanaraq jeoloji faklteni bi-tirdi. O, art q Moskva'n n kelerinel9 s n rd . Nedemek, bu onun n azey deyildi. Bilik 20 seh-nesinden heyat cebhesine at lm , madd veme'nev ehtiyac n te'min edecek ixtisas sahibi ol-

mudu. O gn Moskva'nm en gzel gezinti yer-lerini saatlarla dolad . En byk kelerdeki irimaazalar n sergisini derin bir ne'e ve maraq ie-risinde nezerden keirdi. Ancaq onun gene kk-sn ve daq n qelbini axm-axm doldurmaqda olansevinlerinde itirak edecek bir kimse tapmad 2!.

1. s cak giysili 2. bcek 3. geri dndnde 4. ilet 5. emanetim 6. sz sipariim 7. k rba 8. gzn alabildii kadar 9. petrolkuyular na 10. kesine 11. kemii 12. kolayd r 13. harekete geirir, deprenir 14. yrdler 15. cesedi 16. omuzuna 17.toparlay p 18. bak larda 19. sokaklar na 20. bilgi 21. bulamad


9/9

Art q o gzel baalar, gezintiler, o geni keler onu SDcmaa balad . O, ham dan art q Meherrememini xat rlad . Ellerini kks zerinde ar-pazlayaraq:

-Ah, o indii yan mda olmal idi.-dedi, -hem

diplomu gstererek sevincimi onunla blr, hemde gelecekde greceyim iler bresinde? ona geni me'lumat vererdim.

ki- gn de Moskva'da qalmaa qerar ver-mi olduu halda birinci gnden s x lmaa balad ,nki o drd ildi3 ki, Bak 'dan uzaqlam ve buuzun mddetde ancaq iki defe yay4 te'tili za-manlar nda Bak 'n grmek ona nesib olmudu. Buuzun mddet ierisinde Bak 'da ne kimi deyiiklik olduunu grmek, bilmek isteyirdi. Sebr ede-bilmedi, o axam Bak 'ya hereket etdi. O, yenene'esini toplam d . Onu yaln z mesafenin uzunolmas s x r. Bak 'ya yaxmlad qca heyecan ve iz-tirab da o derecede art r, bir qu kimi qa-nadlanaraq umaq isteyirdi. Qatar Bileceri stan-siyas ndan5 Bak 'ya hereket etdiyi zamanparovozun verdiyi fit6, arxlarm taqq lt s onun qu-laqlarmda en ahengdar bir musigi kimi seslenirdi.O, pencere nnde m xlanm kimi durub gzleriniuzaqdan grnen seherin umumi grnne di-kerek qemgn-qemgn7 dnr, khne mekteb he-yat , uaql k ve telebelelik-illeri, ekdiyi btn fe-laketler bir-bir zehninden keirdi. Ancaq bu defa oqemli lvheler onun byk midlerle rpman geneqelbinde ac te'sirler buraxm rd . nki felaket vemeeqqetlerle elde etdiyi ixtisas sayesinde o, fe-laketlere bir defelik vida etmi8 olduuna emin idi.

Qatar stansiyaya yaxmlad ndan sr'etiniazaldaraq ucadan fit verdikde Ehmed'in qelbi dahaiddetle dvnd, tan d bir ox adamlardan bi-

risine tesadf edeceyi midi ile gzlerini stan-siyada qaynamaqda olan adamlara dikdi. Qatar dayand . O, qaynamada olan yzlerce adamlar bir-bir gzden keirdi, amma onun sevincinde i-tirak edecek bir neferi bele tan xmad .

Ehmed indi ox ne'esiz idi. Her gn v-cudunu rahat-rahat da yan ayaqlar bu gn zorla,gle srnd. Kksn ezmekde olan ac d-nceler btn mid ve sevine ieklerini yolmu,onu dermans z bir halda buraxm d . O, ad-d mlar n teredddle ataraq dnr, hara ge-deceyini, i tap ncaya qeder kimin evinde qa-laca n te'yin edebilmirdi. En ox gvendiyiMeherrem emi de arvad ve q zl Nezaket'le ikikiik otaa s nm olduundan bu xsusda onayard m edebilmeyecekdi. Bir de ki, Nezaket... O,indi byk bir q z idi. Ora dmek he cehetdenmnasib deildi. Bu mdhi veziyyeti mhakimeederken iinde: "Heyat yoxsullar n her zamanve her yerde mdhidir"-deye ah ekdi. Ancaqyene de Erefe qonaq olma mnasib grd. Eref onu nece qar layacaqd ? Bu haqda ox dnd.Xat rlad ki, Eref defelerle tehsilini ataraq onunkontorundaio yax maala hesabdar sifeti ile a-l ma teklif etmidi. Hetta son zamanlar Mosk-va'da tehsili boa xd zaman onunla birlikdeBak 'ya dnmeyi xahi ederkenll redd cevab al n-ca: "Bilmirem, bu ne lmdr, bir qarn ac, bir qarn tox, oxuyub ne olacaqsan? Eer sen bu fa-klteni bitirsen, bu b lar m q rxd raraml2"~demidi. Son hadiseleri, Erefin ona beslediyi m-nasibeti bir de nezerden keirdikde yoxsul m-hendisin qrur ve menlik hissi codu: "Yox, menona qonaq olabilmeyecem"-dedi. -"Onlar fezilet ve

erafeti puldalS grr, yoxsul Efltun da olsa, on-lar n nezerinde hedir"-deye dnd... 1909-1918

KE (c. III, s. 8)

Ala-bula, boz kei,Ay qoa buynuz kei,Yalq zl4 gezme, dolanma,Daa, daa d rmanma.Bir qurd xsa qar na,Sen ne edersen ona?oban a nca gzn,Qalar iki buynuzun...

1908

UAQ VE DOVAN (c. III, s. 9)

UAQ Dovanl5, dovan, a dovan,Qama, dayan a dovan.Qama seni sevenden,Can kimi besleyenden.

OCUK RLER NDEN DOVAN -Dayanmaram, a qarda,Yan nda var Alaba.Xeberdaram iinden,Qurtarmaram diinden...1908

PAYIZ GECES (c. III, s. 17) Gne sarald l6 snd, /Yava-yava brnd Dumanlara ay rlar, Dere, dalar, bay rlar. kd derin qaranl q, Qarald hem ortal q, Qurd-qu da ekildi, Yuvas na ekildi. Yox ses-semir 1? bir yerde, Ancak ki, derelerde, Sular s rha ris alar, Ses verer qaya, dalar... 1909

1. imdi 2. konusunda 3. y ld 4. yaz 5. istasyonundan 6. g c rt 7. gaml gaml 8. veda etmi 9. kii 10. i yerinde 11. ar-zularken 12. b y klar m kestiririm 13. parada 14. yaln z 15. tavan 16. sarard 17. ses-seda 18. akar

Abdulla Şaiq

Documents

Transcript of Abdulla Şaiq