Alat Muzik Sabah dan Sarawak

7/26/2019 Alat Muzik Sabah dan Sarawak

1/19

Alat Muzik Sarawak

ENGKERURAI /EROFON

Secara am, masyarakat Ibanlebih dikenali dengan tarian ngajat namun tidak

ramai yang mengenali corak atau jenis alat muzik komuniti ini. Engkerurai

merupakan salah satu daripada jenis alat muzik yang jarang dilihat pada ketika

ini, baik di pertunjukan umum mahupun dipamerkandalam bahan cetak.

Kewujudannya seolah-olah tidak diketahui umum.

Buluh yang terpanjang dikenali sebagai indu.

Berada dalam keadaan bertentangan dengan leher labu.

lndu berperanan mengeluarkan bunyi dengungan.

Buluh yang bertentangan dengan indu ialah pemanchor.

Di sebelah kanan indu ialah ngingit.

Ngingit menghasilkan nada bunyi yang paling tinggi dan seperti indu

bunyi ngingit dihalusi oleh timbal ngingit terletak di sebelah kiri indu

Batang yang menghasilkan bunyi perantaraan di antara indu dan ngingit ialah

ranggong.

Buluh yang menghalusi nadanya ialah timbal ranggong.

Engkerurai mempunyai sebelas buah repertoir atau lagu seperti di bawah :

1. Tebah Lantang

2. Kenjan Keterubah


2/19

3.Kenjan Kadua

4.Saka Dua

5.Baling

6.Alun Panjai

7.Entak Kepayang

8.Seri Dayong

9. Kenyah

10. Keliute

11. Indu Gu

Cara Bermain-Pemain boleh meniup atau menyedut mulut labu dengan

menutup dan membuka tiga daripada empat buluh terpendek pada hujungnya

dengan tiga kecil pada dasar buluh terpendek serta hadapan dan belakang paipyang lebih panjang dengan jari tangan kiri. Ianya akan mengeluarkan nada yang

bergetar dan menghasilkan satu bunyian harmoni yang merdu.

ENGKEROMONG/ IDIOFON

Engkeromong istilah tempatan bagi alatan daripada keluarga gangsa knobed-

gong atau gong berbusut. Ianya berbentuk seperti kendi dan diperbuat daripada

tembaga . alat ini dikatakan alat asli bagi masayarakat di rantau Asia Tenggara .

Engkeromong begitu terkenal dikalangan suku kaum ibandan sering

digunakan dalam ensamble untuk mengiringi tarian ngajat. Dalam konteks

persembahan , engkeromong ini diaturkan diatas para dalam satu barisan yang

mnegandungi lapan biji kesemuanya yang dilaras mengikut sistem skala yang

spesifik. Ianya dipalu dengan menggunakan sepasang pemalu daripada kayu

jenis lembut untuk menghasilkan ,pola rithme yang dimainkan secara berulang-

ulang dan bertangga iaitu in step wise , menaik dan menurun.

Di bawah sistem idiofon terdapat juga dari keluarga knobed- gong yang

berukuran besar iaitu dikenlai sebagai badai .Alat ini menyerupai alat tetawak

yang terdapat di negeri Kelantan dan sering dikaitkan dengan kuasa dan

kekayaan bagi masyarakatiban.


3/19

GENDANG WANITA/ BERMUKUM MEMBRANOFON

Merupakan sejenis gendang satu muka yang menyerupai renaba. Ianya bebentukseperti pasu dan baluhnya diperbuat daripada jenis kayu kertas dan lazimnya

daripada batang kelapa ataupun sago.

Pada permukaannya telah direngang dengan belulang daripada kulit kambing

dan disirat dengan tali rotan . Gendang ini sering dimainkan oleh sekumpulan

wanita yang dikenali sebagai kumpulan gendang melayu untuk mengiringi

sejenis persembahan nyanyian rakyat yang dikenali sebagai bermukum di

kalangan masyarakatmelayu di sarawak . Kesenian ini hampir serupa dengandondang sayang dari segi gaya dan bentuk persembahannya. Dalam

persembahan bermukum ketua kumpulan gendang wanita akan bermainkan

rebana juga ditakrifkan sebagai gendang wanita dan yang lain memainkan dalam

bentuk bertingkah . pemain gendang ditempatkan dibelakng bersama

sekumpulan anak dara yang di suntingan teruna melalui jual pantun sambil

berjoget.

Selain daripada itu terdapat dua jenis gendang satu muka dikenali sebagai

benduk dan dumbak sering digunakan di masjid atau di surau untukkeupacaraan orang islam.

Manakala di kalangan suku kaum kenyahterdapat sejenis gendang satu mukadikenlai sebgaui tuhu bentuknya seperti kun yang tinggi hampir 4 meter. Padapermukaanya mempunyai 90 cm lebar dan dipasang dengan belulang kambing.Kaum kenyah yang berada di Kalimantan timur Indonesia, dikalangan kaumbidayuh di Sarawak terdapat gendang satu muka yang dikenali sebagai dombakdan diguna pakai oleh masayarakat melayu.

2.LAGU Bagi etnik Kayan,Kenyah di Sarawak,salah satu lagu tradisional kaum ini

ialahNekna.Biasanya,ia dinyanyikan dalam kumpulan.Salah seorang akan menjadi

penyanyi utama dan yang lain akan menyahut dengan sahutan yang sama.Nekna akan


4/19

dibuat dalam majlis-majlis sebagai perasmian atau persembahan.Lirik lagu ini biasanya

dinyanyikan secara spontan untuk menceritakan mengenai perasaannya ataupun

penyanyi itu ingin menyampaikan cerita.

Selain itu,Niraupula merupakan salah satu lagu yang dizahirkan oleh si penyanyi

kepada orang yang sudah meninggal.Sama seperti Nekna,lagu ini dinyanyikan secara

spontan dengan lirik yang bebas dan terpulang kepada orang yang menyanyi.Namun,

perbezaannya adalah,Nirautidak memerlukan orang lain untuk menyahut lagunya.Ia

dinyanyikan secara sendirian.

Selari dengan kemajuan dunia hiburan masa kini,etnik-etnik di Sarawak seperti

Iban,Kayan,Kenyah,Bidayuh dan sebagainya turut menghangatkan lagi dunia hiburan

tanah air dengan memuatkan lagu-lagu dalam bahasa ibunda.Antara penyanyinya

ialah,Urai Lah.Lagu yang paling popularnya ialah Telang Usan..Lagu ini mengisahkan

rasa cintanya kepada tempat asalnya.Telang Usan itu sendiri memberi maksud nama

sungai yang paling besar di Ulu Baram.Lagu itu merupakan salah sebuah lagu kaum

Kayan.Maxwell pula merupakan penyanyi Iban.Antara lagunya ialah Cap Ape.Lagu ini

merupakan lagu nasihat kepada kaum lelaki khasnya supaya menjauhi arak dam wanita

pisau cukur.

Kaum Kadazandusun

Permainan muzik tradisional amat penting dalam masyarakat sesuatu kaum.Matlamat

utama penciptaan muzik adalah untuk melambangkan identiti sesuatu kaum yang


5/19

tersendiri dan sebagai alat bagi mengukuhkan perpaduan.

Kebanyakan alatan muzik di Sabah diperbuat daripada bahan-bahan asli yang diambil

daripada sumber semulajadi.Sebagai contoh,tongkungan,turali,seruling,sompotan dan

totunggak diperbuat daripada buluh.Alat-alat lain seperti gambus,kompang ,dan

gendang diperbuat daripada kulit kambing.Gong dan kulintangan pula diperbuat

daripada kayu lembut dan menyerupai gitar panjang bertali tiga yang diperbuat daripada

giman, sejenis gentian pokok palma.

Alat-alat muzik ini dapat dikelaskan kepada tiga bahagianiaituKordofon,Erofon,dan Idofon.Tongkungan, gambus, sundatan atau gagayandikelaskan dalam Kordofon.Manakala seruling,turali atau tuahi, bungkau dan sompotanpula dikelaskan dalam Erofon serta tetunggak , gong, kulintangan membranofon iaitukompang , gendang atau tontog dikelaskan dalam Idofon.

Antara alatan muzik yang sering digunakan oleh masyarakat Kadazandusun ialah gong,

bungkau, dan sompotan.Gong merupakan tulang belakang dalam kebanyakan arenamuzik dan digunakan dalam hampir kesemua upacara sosial masyarakat Kadazandusun.

Kaum Bidayuh

Kaum Bidayuhadalah masyarakat yang mendiami kawasan barat daya Sarawak,

terutamanya Bahagian Serian, Kuching dan di barat Kalimantan. Mereka terdiri daripada

empat pecahan etnik iaituSelakau atau Lara di Daerah Lundu, Jagoi atau Singai di Daerah

Berbau, Biatah di Daerah Kecil Padawan, Bukar atau Sadong di Daerah Serian.

Mereka kebanyakannya beragama Kristian. Hanya sebahagian sahaja yangmenganut agama Islam dan animisme. Atap rumah panjang kaum Bidayuh diperbuat

daripada atap rumbia atau sagu, manakala dindingnya pula daripada buluh. Pelantar ataulantai rumah panjang pula diperbuat daripada papan atau buluh manakala tiangnya pula

diperbuat daripada kayu belian.

Bagi masyarakat Bidayuh, muzik memainkan peranan yang penting dalamsetiap upacara keagamaan yang mereka jalankan. Muzik ini berperanan


6/19

menaikkan semangat, mengusir roh jahat dan sebagai pententeram kepadasemangat roh. Muzik juga memainkan peranan dalam pemberitahuan motifsesuatu upacara yang dijalankan. Umumnya, muzik tradisional masyarakatBidayuh terdiri daripada sepasang gong besar, Canang, Gendang dan Tawak(sejenis gong kecil).

Kaum Tidong Tawau

Masyarakat suku kaum Melayu Tidung di Tawau adalah penduduk asal di Tawau.Penempatan asal ialah di kawasan yang kini dikenali sebagai Tawau lama iaitu di sekitarhilir dan Kuala Sungai Tawau. Nama Tawau sendiri adalah mendapat nama dari bahasaTidung asli iaitu 'Tawai' yang bermaksud 'mata pancing'. Ini adalah kerana rata-rata

penduduk asal tempatan di kawasan yang dikenali Tawau Lama ini adalah golongannelayan. Ramai di kalangan masyarakat Melayu Tidung memiliki perahu yang dipanggilperahu Kajang. Selain itu, ada di kalangan masyarakat Melayu Tidung yangmengusahakan penangkapan secara kelong seperti di Kuala Sungai Imam dan KualaSungai Merotai.

Mengikut sejarahnya dahulu, kawasan penempatan Tidung di Tawau adalah dibawah kekuasaan Kesultanan Melayu Sulu. Di bawah pemerintahan kesultanan Suluinilah yang membawa kepada penyebaran agama islam di kalangan masyarakat MelayuTidong dimana penyampaian dakwah Islamiah ini disampaikan oleh pendakwah danulamak dari negara Arab.

Dalam masyarakat Melayu Tidung, tarian zapin atau zipin serta alat muzik

seperti gambus dan kompang yang berasal dari budaya Arab sudah lama digunakansejak turun temurun.

Jenis-jenis alat tradisional

Gambus ialahalat musik petik sepertimandolinyang berasal dariTimur Tengah.Paling sedikit gambus dipasangi 3senar sampai paling banyak 12 senar. Gambusdimainkan sambil diiringigendang.Sebuah orkes memakai alat musik utama berupagambus dinamakanorkes gambus atau disebut gambus saja. DiTVRI danRRI,orkesgambus pernah membawakan acara irama padang pasir. Orkes gambus mengiringi
http://id.wikipedia.org/wiki/Alat_musik_petikhttp://id.wikipedia.org/wiki/Alat_musik_petikhttp://id.wikipedia.org/wiki/Mandolinhttp://id.wikipedia.org/wiki/Timur_Tengahhttp://id.wikipedia.org/w/index.php?title=Senar&action=edit&redlink=1http://id.wikipedia.org/wiki/Gendanghttp://id.wikipedia.org/wiki/TVRIhttp://id.wikipedia.org/wiki/RRIhttp://id.wikipedia.org/wiki/RRIhttp://id.wikipedia.org/wiki/TVRIhttp://id.wikipedia.org/wiki/Gendanghttp://id.wikipedia.org/w/index.php?title=Senar&action=edit&redlink=1http://id.wikipedia.org/wiki/Timur_Tengahhttp://id.wikipedia.org/wiki/Mandolinhttp://id.wikipedia.org/wiki/Alat_musik_petik


7/19

tariZapinyang seluruhnya dibawakan pria untuk tari pergaulan. Lagu yang dibawakanberirama Timur Tengah .

Kompang pula ialah sejenis alat muzik tradisional yang paling popular bagimasyarakatMelayu.Ia tergolong dalam kumpulanalat muzikgendang.Kulit kompang

biasanya diperbuat daripada kulitkambingbetina, namun mutakhir ini, kulitnya jugadiperbuat dari kulitlembu,kerbau malahgetah sintetik.terdapat dua bahagian kompangiaitu bahagian muka (ada kulit) dipanggil belulang. manakala, bahagian badan (kayu)dipanggil baluh. Kompang perlu diletakkan penegang atau dipanggil sedak iaitu sejenisrotan yang diletakkan antara belulang dan baluh, sedak ini deletakkan bertujuan untukmenegangkan bahagian belulang dan menyedapkan bunyi kompang apabila dipalu. Alatmuzik ini berasal dari duniaArab dan dipercayai dibawa masuk ke Tanah Melayu samaada ketika zamanKesultanan Melaka oleh pedagang India Muslim, ataumelaluiJawa pada abad ke-13 oleh pedagangArab.Bunyi yang berlainan dihasilkandengan membezakan cara bukaan tapak tangan. Bunyi 'bum' di perolehi dengan tepukandi sisi kompang dan tapak tangan dikuncup/rapat. Bunyi 'pak' di perolehi dengantepukan di tengah kompang dengan jari tangan yang terbuka.

Canang merupakan sejenisalat muzik dalam keluargagongyang berukuran kecil.Berperanan sebagai alat 'penanda masa' dalam ensembel paluan tradisional yang

terdapat diKelantan.Dalam konteks persembahan yang berhubungan dengan teater

tradisional ia disertakan secara berpasangan iaitu canang 'ibu' dan 'anak'.Manakala

dalam ensembel bagi mengiringi tarian istana sepertiTarian Asyik,mengikut amalan

semasa, canang digunakan sebanyak empat biji dilaraskan mengikut sistem diatonik

yang mempunyai pic suara yang tepat Lazimnya dalam ensembel paluan Asyik, canang

yang bernada seperti C, D, E dan G mengikut skala Major, digunakan untuk memainkan

'irama mode' (rythmic mode) yang bersifat minimalism iaitu secara berulang-ulang.Dua

jenis canang yang sering dihasilkan adalah yang diperbuat daripadabesi dangangsa.

Canang tunggal

Sape ialah alat yang popular dalam kalangan kaum Kayan,Kenyah,Kelabit diSarawak.Ia akan dimainkan sebagai muzik untuk mengiringi penari-penari atau semasaperayaan besar.Pada zaman dahulu,kaum teruna bermain sapeuntuk memikat gadis.Sape merupakan sejenis alat tali daripada keluarga luteyang berleher pendek dantalinya dipetik. Badannya diperbuat daripada jenis kayu lembut, lazimnya meranti yangagak memanjang iaitu elongated telah ditebuk dan berperanan sebagai ruang gema.Bentuknya kelihatan seolah-olah seperti sampan dan sering di sebut sebagai the boatlute oleh para sarjana dari barat. Sape cukup terkenla bagi suku kaum kayan dan
http://id.wikipedia.org/wiki/Zapinhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Melayuhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Alat_muzikhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Gendanghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Kulithttp://ms.wikipedia.org/wiki/Kambinghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Lembuhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Kerbauhttp://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Getah_sintetik&action=edit&redlink=1http://ms.wikipedia.org/wiki/Arabhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Kesultanan_Melakahttp://ms.wikipedia.org/wiki/Jawahttp://ms.wikipedia.org/wiki/Arabhttp://agc-blog.agc.gov.my/agc-blog/wp-content/uploads/2010/05/d.jpghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Alat_muzikhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Gonghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Kelantanhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Tarian_Asyikhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Besihttp://ms.wikipedia.org/wiki/Gangsahttp://ms.wikipedia.org/wiki/Gangsahttp://ms.wikipedia.org/wiki/Besihttp://ms.wikipedia.org/wiki/Tarian_Asyikhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Kelantanhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Gonghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Alat_muzikhttp://agc-blog.agc.gov.my/agc-blog/wp-content/uploads/2010/05/d.jpghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Arabhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Jawahttp://ms.wikipedia.org/wiki/Kesultanan_Melakahttp://ms.wikipedia.org/wiki/Arabhttp://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Getah_sintetik&action=edit&redlink=1http://ms.wikipedia.org/wiki/Kerbauhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Lembuhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Kambinghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Kulithttp://ms.wikipedia.org/wiki/Gendanghttp://ms.wikipedia.org/wiki/Alat_muzikhttp://ms.wikipedia.org/wiki/Melayuhttp://id.wikipedia.org/wiki/Zapin


8/19

kenyah. Ianya dimainkan untuk muzik hiburan serta mngiringi tarian seperti DatunJulud dan Ngajat, sejenis tarian pahlawan yang sering dikaitkan dengan geadhunting mengilut lagenda mereka dan kini tidak lagi diamalkan. Alat sape ini telahdicipta dalam berbagai-bagai ukuran dan mempunyai bulangan talu yang juga

berbeza-beza iaitu sama ada dua, tiga atau pun empat tali. Dalam konteks persembahantalinya dilaras mengikut system muzik barat. Salah satu dari system berkenaan adalah

seperti Tali satu adalah dilaras bersama middle c pada alat piano.Manakala Tali duadilaras bersama dengan nada c satu oktaf rendah dari middle c .Tali tiga pula dilaras

bersama dengan nada A yang terletak pada minor third dibawah middle c dan Taliempat dilaras bersama dengan nada F iaitu perfect fourth diatas middle c.Tali-talidipetik dengan menggunakan ibu jari pemain dan penghasilkan melodi hanya berlakupada tali satu sahaja. Tali selebihnya berfungsi sebagai droneyang dimainkan dalamkeadaan terbuka(in open string) pada derap terakhir bagi setiap keratin frasa lagu. Tali

bagi alat sape telah dipasang merintangi badanya dengan sokongan oleh penugkat tali(brige) yang bersifat moveable untuk tujuan penalaannya mengikut konteks lagu yangingin dipersembahkan.

Sompoton diperbuat daripada beberapa batang ataupun pipa buluh kecil

dari jenis sumbiling yang dipotong mengikut ukuran yang diperlukan.

Diperbuat dari labu air yang telah dikeringkan. Lapan batang buluh kecil disusun

dalam dua lapisan dan dimasukkan kebahagian buah labu tersebut dengan

menebuk. Gam kelulut digunakan untuk melekatkan batang-batang buluh

tersebut juga untuk menahan angin dari keluar melalui celah-celah buluh apabila

tiupan dilakukan. Salah satu daripada buluh ini tidak berfungsi hanya untuk


9/19

memperseimbangkan kedudukan bentuk alat tersebut. Beberapa kepingan kecil

plat buluh diletakkan pada dasar tiap-tiap tepian buluh untuk menghasilkan

bunyi mengikut kod muzik yang telah ditentukan.Cara Bermain Somptan ialah

meniup atau menyedut mulut labu dengan menutup dan membuka tiga daripada

empat buluh terpendek pada hujungnya dengan tiga kecil pada dasar buluh

terpendek serta hadapan dan belakang paip yang lebih panjang dengan jari

tangan kiri. Ianya akan mengeluarkan nada yang bergetar dan menghasilkan satu

bunyian harmoni yang merdu. Kaedah penipuan juga menggunakan teknik

menghembus serta menyedut untuk menghasilkan bunyi menggunakan teknik

penjarian yang teratur pada lubang-lubang petik yang telah sedia ditebuk untuk

menghasilkan pic suara yang berbeza-beza dan berharmoni. Sompoton juga

menggunakan system free reed yang tunggal sebagai bahan bunyinya seperti

juga alat Engkururai di Sarawak.

Sompoton ialah sejenis organ mulut ataupun mouth organyang popular di

kalangan suku kaum Dusun dan Kadazan. Ianya dikatakan mempunyai kaitan

rapat dengan khene sejenis organ mulut yang terdapat di Laos.
http://2.bp.blogspot.com/-zwkM7rmFxd4/T6J-uceIo4I/AAAAAAAABh8/SYXx8J6sy3w/s1600/sompoton.gifhttp://2.bp.blogspot.com/-zwkM7rmFxd4/T6J-uceIo4I/AAAAAAAABh8/SYXx8J6sy3w/s1600/sompoton.gif


10/19

Fungsi:

Alat ini dimainkan oleh suku kaum Kadazan dusun di Sabah dalam persembahannyanyian dan tarian. Sompotan boleh dimainkan secara hiburan persendirianatau kumpulan untuk mengiringi tarian. Pada suatu ketika dahulu, sompotondimainkan di majlis keagamaan namun kini penggunaan alat muzik ini sudahdiperluaskan di mana ia juga dimainkan di majlis perkahwinan dan jugakeramaian. Sompoton boleh dimainkan secara individu dan juga secaraberkumpulan bersama-sama alat muzik moden dan alat muzik bambu yang lainseperti bungkau dan marakas.

Tongunggak dikenali sebagai tagunggak di kalangan suku kaum Murut,

Togunggak di kalangan suku kaum Dusun/Kadazan atau 'Togunggu' di

Penampang., idiofon bambu paluan ini dimainkan dalam kumpulan untuk

mengiring tarian atau perarakan di pesta-pesta. Satu set alat-alat muzik ini

merangkumi enam (togunggu') hingga tiga puluh (tagunggak) buah, bergantung

kepada suku kaum. Muzik yang dikeluarkan menyerupai satu set gong sesuatu

kumpulan, dengan setiap idiofon diselaraskan bunyinya mengikut gong sebenar

yang dimainkan.
http://4.bp.blogspot.com/-OhAUkJqUJdU/T6KA2vJ66cI/AAAAAAAABiU/swaa4Q0H8uI/s1600/gong.jpghttp://4.bp.blogspot.com/-OhAUkJqUJdU/T6KA2vJ66cI/AAAAAAAABiU/swaa4Q0H8uI/s1600/gong.jpg


11/19

Gong terdiri daripada keluarga idiofon. Ianya berasal dari timur tengah.

Ianya diperbuat daripada gansa dan besi. Ianya dimainkan di dalam

persembahan muzik Sabah. Gong merupakan tulang belakang dalam kebanyakan

arena permainan muzik dan ianya digunakan dalam hampir kesemua upacarasosial. Bilangan gong yang dimainkan bersama berbeza-beza mengikut keperluan

masyarakat setempat. Satu atau dua buah gendang juga sering dipalu bersama

untuk menseragamkan iramanya. Gong boleh didapati di seluruh negeri Sabah

dan mempunyai nilai yang tinggi. Ia juga digunakan sebagai hantaran berian,

upacara kepercayaan animistik, isyarat dan perayaan pesta-pesta menuai Sejak

akhir-akhir ini suku kaum Rungus di Kudat ada membuat gong yang dibentuk

dari kepingan besi bergalvani yang dibeli di sini. Gong yang lebih popular

mempunyai dinding yang tebal, bibir yang dalam serta tombol yang besar,

ditempah dari Filipina, Indonesia atau Brunei.

Kolintangan atauKulintang merupakan sejenis alat perkusi daripada

keluarga gong yang berbusut dan berukuran kecil. Kulintangdiperbuat daripada

tembaga ataupun perunggu.Kulintangan dimainkan secara ensemble. Ianya

dipanggil kulintangan secara umumnya. Dalam Kulintangan terdapat beberapa


12/19

jenis idiofon. Apabila sekumpulan pemain itu memainkan kulintangan perbuatan

mereka digelar sebagai mitagunggu.Dalam konteks persembahan ianya

diletakkan di atas tali yang diregangkan pada tapak kayu ataupun para dalam

satu barisan yang mengandungi lapan biji kesemuanya. Dipalu dengan

menggunakan sepasang kayu pemukul dari jenis lembut oleh seorang pemain

untuk mengiringi tarian 'Sumazau', 'Limbai', 'Silat' serta 'Tingkad-tingkad'.

Dalam kesenian muzik 'Bertitik' yang didapati berkembang di kalangan suku

kaum Bajau, 'Kulintangan' dimainkan dalam bentuk ensemble. Disertakan alat-

alat idiofon yang lain seperti 'tawak' dan 'bandil' daripada keluarga 'gong' serta

gendang yang dipalu secara menegak untuk meraikan majlis perkahwinan. Muzik

'Bertitik' amat digemari oleh generasi tua dan ianya dikatakan berasal dari Kota

Belut. Alat ini merangkumi lapan ataupun 9 buah gonggong cerek yang kecil.

Setiap daripadanya mengeluarkan bunyi-bunyian yang berbeza-beza apabila

dipukul. Gonggong cerek ini diletakkan tersusun dalam satu barisan di atas

sebuah rangka kayu rendah. Pada zaman dahulu, alat muzik Kulintangan ini

diperbuat daripada logam tembaga dan kayu yang kini semakin sukar ditemui,

kalau ada, harganya mungkin telah melambung berpuluh kali ganda dari harga

dahulu. Sebagai alternatif kepada keperluan logam tembaga yang semakin sukar

didapati ini, maka logam yang digunakan dalam pembuatan kulintangan telah di

tukar kepada besi.Antara besi yang digunakan adalahM15,M16 dan besi tangki

48.Lazimnya,Kulintangan diiringi oleh gong yang biasanya diperbuat daripada

besi M21. Muzik yang dihasilkan oleh Kulintangan bersama paduan bunyi alat

muzik lain dikenali sebagai muzik bertindik. Terdapat dua muzik bertindik yang

popular iaitu Pukulan Tidung dan Pukulan Kedidi. Masyarakat menggunakan

kulintang sewaktumajlis-majlis keraian untuk memeriahkan majlis danmenghiburkan para tetamu yang datang ke majlis tersebut.


13/19

Seruling juga merupakan salah satu alat muzik tradisional di Sarawak.Bagi masyarakat

Kayan,ia disebut selingut.Ia diperbuat daripada buluh.Satongjuga diperbuat daripada

buluh.Tongpula alat muzik yang dimainkan dengan meniupnya.Ia diperbuat daripada sejenis

rebung yang dinamakan uvun talang. Suling yang mempunyai lima lubang digelar tambunan

manakala suling yang mengandungi enam lubang dipanggil penampang. Bunyi yang di hasilkan

sangat menenangkan.


14/19

Alat-alat musik lain

Alat Muzik Sabah tradisional tidak mempunyai sistem not yang tradisional

dan seni kata lagu juga tidak bertulis. Semua muzik dan nyanyian diturunkan

secara tradisi dari generasi ke generasi. Persembahan muzik boleh dilakukan

oleh lelaki dan wanita tetapi sesetengah alat muzik secara tradisi dihasilkan

khusus sama ada untuk pemuzik lelaki atau wanita sahaja. Sebagai contoh, kaum

lelaki umumnya main gong bercombol besar dan gendang dan kaum wanita

kulintangan dan gong leper. Kebanyakan alatan muzik di Sabah diperbuat

daripada bahan-bahan asli yang diambil daripada sumber semulajadi.Sebagai

contoh,tongkungan,turali,seruling,sompotan dan totunggak diperbuat daripada

buluh. Alat-alat lain seperti gambus,kompang ,dan gendang diperbuat daripada

kulit kambing.Gong dan kulintangan pula diperbuat daripada kayu lembut dan

menyerupai gitar panjang bertali tiga yang diperbuat daripada giman, sejenisgentian pokok palma.

1. Kordofon (tongkungon, sundatang atau gagayan)

2. Erofon (turali atau tuahi, bungkau dan sompoton)

3. Idiofon (togunggak, gong, kulintangan)

4. Membranofon (gendang atau tontog).

1. Kordofon

Tongkungon


15/19

Panjang tongkungon kira-kira dua kaki. Ianya dimainkan oleh kaum Dusun dan

Kadazan di Tambunan, Penampang and Tuaran. Ianya diperbuat daripada buluh

yang besar.

Sundatang Atau Gagayan


16/19

Pengenalan:

Sundatang ialah sejenis alat bertali yang berkembang di Sabah.

Diperbuat dari:

Diperbuat daripada kayu keras yang ditebuk badannya dan menggunakan prinsip

yang sama seperti alat muzik Sarawak (Sape). Kayu yang digunakan untuk

menghasilkan sundatang ialah dari kayu bernama tembailing atau kayu nangka.

Ia mempunyai dua atau tiga tali loyang diperbuat dari akar polon.

Fungsi:

Sundatang sering dipersembahkan untuk muzik hiburan. Pada masa silam

dahulu sundatang dipersembahkan bagi menandakan kesedihan di atas kematian

seseorang dari keluarga

Seseorang dari keluarga terdekat.

2. Erofon

Turali


17/19

Turali ialah sejenis alat erofon. Ia berasal dari Sabah dan cukup popular bagi

masyarakat pribumi. Ianya diperbuat daripada buluh sumbiling. Panjang alat ini

ialah kira-kira satu meter dan ada yang mencapai dua meter. Lebih panjang alat

tersebut maka bunyi yang dihasilkan ialah low pitch manakala makin pendek

alat tersebut akan menghasilkan bunyi yang lebih tinggi pitch. Alat ini

diaminkan menggunakan hidung. Ianya ditiup menggunakan hidung. Ia

mempunyai empat lubang. Apabila kesemua lubang ditutup ketika meniup, maka

not yang dihasilkan ialah not paling rendah.

Bungkau

Bungkau ialah sejenis alat erofon. Harpa rahang ini adalah diperbuat dari kulit

luar kelapa yang dikenali sebagai polod antara Dusun / Kadazan. Tangan


18/19

yang hakus dan mahir diperlukan untuk menghasilkan alat bungkau yang baik.

Alat ini berfungsi apabila strip bergetar membuat suara sangat sedikit dengan

sendirinya, tapi jika dilakukan sebelum mulut dibuka, pemain lembut boleh

membesarkan suara dengan resonansi. Berbagai macam frekuensi boleh

diperolehi dengan memvariasikan bentuk mulut dan kedudukan lidah. Apabila

tidak digunakan, biasanya terbungkus dan melekat pada balang buluh untuk

tetap bersih dan bebas daripada kerosakan. Kepingan berkayu yang nipis di

tengah alat ini digetarkan dengan memukulnya dengan ibu jari. Getaran

kepingan kayu ini menghasilkan bunyi yang kecil tetapi dengan meletakkannya

di hadapan mulut sipemain boleh membesarkan bunyinya melalui salun (bunyi

yang berbalik). Berjenis-jenis frekuensi boleh dihasilkan dengan mengubah

mulut serta kedudukan lidah. Apabila tidak dipakai, alat ini selalunya disimpan

dalam bekas tiub buluh kecil agar ianya tidak rosak dan sentiasa dalam keadaan

bersih

Rebana

Rebana ialah sejenis gendang satu muka yang digunakan untuk mengiringi tarian

dan juga nyanyian rakyat yang dikenali sebagai Adai-Adai oleh masyarakat

melayu berketurunan Brunei di daerah Papar, Beaufort dan sipitang.


19/19

Gendang atau Tontog

Gendang merupakan salah satu alat membranofon. Gendang berasal dari timur

tengah.Gendang ini diperbuat daripada nangka atau kayu merbau untuk

badannya manakala kulit kambing diregangkan di hujung alat gendang.

Instrumen ini dikenali dengan nama yang berbeza dalam komuniti yangberbeza.

Alat Muzik Sabah dan Sarawak

Documents

Transcript of Alat Muzik Sabah dan Sarawak