Arkeologi Maritim Borneo
28
Transcript of Arkeologi Maritim Borneo
Arkeologi Maritim Borneo I<ajian di Tanjung Simpang Mengayau
Arkeologi Maritim Borneo I<ajian eli Tanjung Simpang Mengayau
Pef!Yuntil1g Baszley Bee b. Basrah Bee
Bilcher Bala
J..111kadimah Prof. Dato' Dr. Nik Hassan Shuhaimi Nik Abdul Rahman
Yang Dipertua Ikatan Ahli k ologi Malay ia
() Universiti MalaY8ia Sabah, 2009
Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada terbiun ini boleh diterbitkan semula, disimpan untuk pengeluaran atau dikeluarkan ke dalam sebarang alat juga pun, sama ada dengan cara clektronik, gambar serta rakaman dan sebagainya tanpa kebenaran bertulis daripada Universiti Malaysia Sabah.
Perpustakaan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam-Penerbiun
Baszley Bee Basrah Bee, 1968-Arkeologi maritim Borneo: kajian di Tanjung Simpang Mengayau/ penyunting Baszley Bee b. Basrah Bee, Bilcher Bala; mukadimah Nik Hassan Shuhaimi Nik Abdul Rahman. Mengandungi indeks Bibliografi : ms. 228 ISBN 978-967-5224-14-0 ISBN 978-967-5224-13-3 (kkt) 1. Underwater archaeology-Sabah-Mengayau-Tanjung Simpang. 2. Archeology-Research-Sabah-Mengayau-Tanjung Simpang. 3. Tanjung Simpang (Sabah)-Antiquities. I. Baszley Bee Basrah Bee, 1968-. II. Nik Hassan Shuhaimi Nik Abd. Rahman, 1944-. III. Judul. 909.0959521
Pereka Kulit: Vencent Yong Chi Fui Pereka Letak Halaman: Rosalind Ganis
Muka Taip Teks: Garamond Saiz Taip Teks dan Leading: 12/20 points
Diceuk oleh: Capital Associates Printing (S) Sdn. Bhd.
kandungan
Senarai Foto
Senarai Rajah
Senarai Peta
Senarai Singkatan
Senarai Penulis
Prakata
Penghargaan
Mukadimah
Bah 1 Pengenalan kepada Arkeologi Bawah Air dan kelahiran Arkeologi Maritim
Bas':{/t:y Bee b. Basrah Bee
Bah 2
Bah 3
Geofizikal dan Hidrografi Tanjung Simpang Mengayau
Abdul Munir Ladoni & Ejria Saleh
Survei Awal Arkeologi Maritim di Utara Sahah
Bilcher Bala
vii I
Halaman
1
33
49
Bab 4
Bab 5
Bab 6
Bab 7
Bab 8
Bab 9
Bibliografi
Indcks
Survei Akustik di Perairan Tanjung Simpang Mengayau
sa",solsahar, Peter Molijo!, Bas~ey Bee h. Basrah Bee,
Bikher Bala & Md. saffie Abdlll Rahim
Skulls Wreck
Bas~ry Bee h. Basrah Bee, Samsolsahar, Bikher Bala i,'" Peter Koon
Tanjung Simpang Mengayau Wreck
Sherman sallift, Peter Mol!lo!, BasZley Bee h. Basrah Bee
& Bilcher Bala
Penjarahan Warisan Maritim ke at as Tapak Kapal-kapal
Karam di Utara Sabah
Baszlo' Bee h. Basrah Bee & Bikher Bala
Tanjung Simpang Mengayau sebagai Laluan Perdagangan
Maritim Awal China di Kepulauan Borneo
BasiJey Bee h. Basrah Bee, Md. Saffie Abdul Rahim & Bikher Bala
Masa Depan Penyelidikan Arkeologi Maritim di Tanjung
Simpang Mengayau
BasiJey Bee h. Basrah Bee
viii
71
89
101
137
151
163
senarai foto Foto
1.1
2.1
2.2 2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5
3.6 3.7
3.8
3.9
3.10
Pcncarian menggunakan www.google.com dcngan kata kunci underwater archaeology
menghasilkan sekitar 1.03 juta keputusan
Platform pesisir yang terbentuk daripada batuan keras
Pinggir pantai berhadapan dengan Pulau Balambangan yang cetek ketika air pasang
Kawasan berteluk yang paling dalam ketika air pasang. Stescn kajian arkeologi maritim dibina
dan pendaratan pasukan penyelidik scpanjang kajian antara tahun 2004 hingga 2006
Batu tunggul dan tunggul sisa ketika air surut
Rumah api di Pulau Kalampunian yang terletak kira-kira 1 km dari Tanjung Simpang
Mengayau yang berada di atas permatang
Cuaca dan keadaan !aut di perairan Tanjung Simpang Mengayau yang sentiasa bergelora
merupakan halangan utama kerja-kerja survei
Pandangan Tanjung Simpang Mengayau dari udara
Tornado merupakan fenomena alam unik yang sering berlaku di perairan Kudat menjadi
ancaman keselamatan kepada kapal dan pasukan survei
Muara Sungai Bangau
Pantai dan Pulau Kelamhu
Pulau Kelambu ketika air laut pasang
Pantai Tanjung Tiga Papan
Hujung Tanjung Tiga Papan
Baszley Bee ketika melakukan fieldwalking eli Pantai Tanjung Tiga Papan
Tebing Tanjung Tiga Papan ketika air laut pasang
I.ohong di tebing Tanjung Tiga Papan
Buyung tembikar dengan kalimah Allah antara koleksi milik En. Lim bin Imlan
Lentaka antara koleksi meriam milik En. Lim bin Imlan yang telah dijual kepada pembeli
dari negara Brunei Darussalam
ix
Muka surat
6
42
42 43
44
45
46
46
47
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
3.11 3.12
3.13 3.14 3.15
3.16 3.17
3.18
4.1 4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.8
4.9
4.10 4.11
4.12
Antara koleksi pecahan mangkuk dari tapak Tiga Papan lJ,"reck
Antara kolcksi tembikar rnilik Hj. Omar Hj. Mohd. Aji
Antara koleksi jark! milik Hj. Omar Hj. Mohd. Aji
Antara koleksi mangkuk milik Hj. Omar Hj. Mohd. Aji
Meriam milik Hj. Omar Hj. Mohd. Aji
Antara koleksi tembikar dan seramik yang diperagakan di rumah Hj. Omar Ilj. Mohd. Aji
Temu bual penulis diperhatikan oleh pegawai-pegawai dari Ji\Ii\I dan Ji\IS dcngan salah
seorang penyelam penyelidik marin warga asing dati Pertubuhan Green Peace yang mendirikan
stesen kajian di Pantai Bangau. Seramai 40 orang penyelam terlibat dalam kajian tersebut
dan kesemuanya warga asing
Samsol Sahar OMM) ketika menerokai lohong di tebing Pantai Tanjung Tiga Papan
Imej side-scan sonar pada Wuan survei di perairan Tanjung Simpang Mengayau (rujuk Peta 4.4)
Para penyelam dari JMS dan JM~I akan sentiasa memeriksa keadaan bot yang dibrunakan
dalam tugasan selaman. Kem stesen kajian didirikan di kawasan Tanjung Simpang Mengayau
bagi memudahkan kerja-kerja survei dan ekskavasi dari tahun 2004
Prof. Madya Dr. Khalid Sarno (KUSTEM) sedang memantau data side-Jean sonar sambi!
diperhatikan olch Samsol Sahar O~L\I)
Imej data side-scan sonar pada paparan komputer
Para penyelam JMS dan JM~I memeriksa kawasan yang dikenal pasti terdapat rangka kapal
karam berdasarkan data echosounder
Serpihan bahagian dasar tempayan tembikar yang ditemui semasa penyelam memeriksa
kawasan laluan survei
Serpihan tempayan yang ditemui di permukaan dasar memperlihatkan ciri-ciri yang
menunjukkan artifak ini telah lama pecah dengan diselaputi tumbuhan karang laut
Serpihan bahagian mulut dan badan tempayan tembikar yang turut ditemui semasa penyelam
memeriksa kawasan laluan survei
Bahagian penutup tempayan tembikar tanah juga ditemui semasa penyelam memeriksa
kawasan laluan survei
Tiga jenis serpihan tembikar juga ditemui semasa penyelam memeriksa kawasan laluan survei
Antara serpihan mangkuk seramik yang ditemui semasa penyelarn merneriksa kawasan laluan survei
Para penyelam OMM) di kern stesen kajian yang ditugaskan berasingan dan diketuai olch
Sherman Sauffi. Kumpulan ini meneruskan kajian di tapak Tanjung Simpang Meng'!You lJ,'J'reck
semcntara kerja-kerja survei dilakukan
62
63 64
65 66
67
68
69
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86 87 88
5.1
5.2
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7
6.8
6.9
6.10
6.11
6.12
6.13
6.14
6.15
6.16
6.17
6.18
6.19
Serpihan mangkuk dan pinggan seladon dari Dinasti Song yang ditemui di tapak Skulls Wreck
Peter Koon OMS) menemu bual En. Lim Teik Hock, Pengarah Sunjamal Resort Sdn. Bhd.
yang bertanggungjawab membawa penyelam rekreasi dan pelancong asing ke kawasan
sekitar Tanjung Simpang Mengayau
Mozaik kepingan papan yang ditemui di tapak Tanjung Simpang Mengqyau Wreck
Teknik sapuan tangan atau handfanning bagi mendapatkan sampel artifak di kawasan
permukaan tapak
Pemandangan lumrah permukaan tapak yang diselubungi oleh ribuan serpihan tembikar dan seramik
Petak grid diperbuat daripada kerangka besi berukuran 2 x 2 m dibawa oleh penyelam ke
bahagian permukaan tapak. Berfungsi menetapkan petak galian.
Proses penyedutan dilakukan secara berkumpulan
Kepingan kayu kapal yang berjaya didedahkan sukar dilakukan jika hanya menggunakan
teknik sapuan tangan
Ketua ekskavasi, Sherman Sauffi O.M11) sedang memeriksa kepingan kayu bagi menentukan
bahagiannya pada rangka kapal
Bahagian hujung kepingan kayu jelas menunjukkan lekuk sambungan panel. Penemuan ini
membantu menentukan asal bahagian
Kendi tembikar sumbing pad a bahagian bibir (2003)
Teko tembikar yang lengkap (2003)
Kotak seramik yang lengkap (2003)
Teko seramik kecil yang lengkap (2003)
Mangkuk seladon sumbing di bahagian bibir (2003)
Ratusan gong dan pelbagai artifak gangs a yang ditemui semasa projek salvaj tahun 2003
Ribuan serpihan mangkuk dan pinggan seladon yang pecah ketika proses penggalian dalam
projek salvaj 2003
Antara cakera gangs a yang ditemui semasa projek salvaj tahun 2003
Bahagian leher dan mulut tempayan tembikar yang pecah akibat penarikan secara paksa dari
dasar permukaan tapak. Tempayan besar berfungsi sebagai kontena simpanan seramik dan
tembikar yang lcbih kecil (2004)
Amara bahagian leher dan mulut tempayan tembikar yang pecah akibat penarikan secara
paksa dari dasar permukaan tapak oleh pencuri-pencuri artifak (2004)
Amara bahagian leher dan mulut tempayan tembikar yang pecah akibat penarikan secara
paksa dari dasar permukaan tapak oleh pencuri-pencuri artifak (2004)
93
95
102 104
107
108
112
113
114
116
117
117
117
117
118
118
119
119
119
119
120
6.20 Bahagian badan dan dasar tempayan tembikar yang dicantumkan (2004) 120
6.21 Antara kepingan karu bersaiz kecil yang banyak ditemui di permukaan dasar tapak (2004) 121
6.22 80 peratus bahagian pinggan seramik (2004) 121
6.23 90 peratus bahagian mangkuk seladon (2004) 121
6.24 65 peratus bahagian mangkuk seladon (2004) 122
6.25 67 peratus bahagian mangkuk seladon dengan aksara China di bahagian dasar (2004) 122
6.26 70 peratus bahagian mangkuk seladon (2004) 122
6.27 Serpihan gong gangsa (2004) 122
6.28 Mangkuk seramik yang sum bing di bahagian bibir (2004) 123
6.29 70 peratus bahagian tempayan kecil tembikar (2004) 123
6.30 Bahagian leher dan mulut tempayan tembikar yang pecah akibat penarikan secara paksa dari 123
dasar permukaan tapak. Sarna seperti serpihan tempayan tembikar yang ditemui sebelum projck
kajian 2004 (2006)
6.31 Bahagian lcher kendi seramik (2006) 123
6.32 Bahagian badan tempayan tembikar bercorak floral yang kebiasaannya dihiasi dengan corak n:lb'a (2006) 124
1 6.33 45 peratus bahagian mangkuk kecil seladon (2006) 124
6.34 85 peratus bahagian mangkuk kecil seladon (2006) 125 l l
6.35 45 peratus bahagian mangkuk kecil seladon (2006) 125 1 , ,
6.36 Bahagian bawah dasar mangk-uk kecil seladon dengan aksara China (2006) 125
6.37 Mangkuk seladon yang sumbing di bahagian bibir (2006) 125
6.38 Pecahan baharu pada piring kecil seladon membuktikan berlaku gangguan pada tapak (2006) 126
6.39 Potongan kayu yang lama terdedah di permukaan dasar tapak dengan serpihan tembikar 126
terlekat secara semula jadi (2006)
6.40 Scrpihan gong gangsa (2006) 126
6.41 Pakar seramik Jimmy Foo O~IS) dipertanggungjawabkan untuk membuat rekod dan analisis 127
awal terhadap jumpaan seramik (2006)
6.42 Gong dan artifak logam direndam dalam air suling sebagai sebahagian dari proses rawatan 128
menghilangkan kesan garam dan menghalang proses pengaratan
6.43 Artifak tembikar dan seramik direndam dalam bckas-bekas kccil bagi memudahkan tugas- 129
tugas pemantauan proses pemuliharaan
I .ii
6.44
6.45
6.46
6.47
6.48
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
Kakitangan JMS sedang menyusun kesemua artifak tembikar, seramik dan kayu sebelum
proses pembahagian berdasarkan konsesi 50:50 antara JMS dan JMM yang dilakukan selama
dua hari pada 25 dan 26 Julai 2007
Kakitangan J!\'L\1 sedang membungkus artifak bahagian konsesi jabatan ini dengan bahan
khas sebelum dibawa ke Kuala Lumpur
lYf Negeri Sabah merasmikan Pameran Khas sempena Bulan Kemerdekaan pada 19 Ogos 2005
yang diadakan di bangunan JMS. Pada pameran ini sebahagian penemuan pada projek kajian tahun
2004 telah dipamerkan kepada umum di bawah tajuk "Harta Karun di Tanjung Simpang Mengayau"
Ketua Bahagian Konservasi, JMS, Anthony Chong sedang memberi penerangan kepada TYT
Negeri Sabah mengenai proses rawatan ke atas artifak yang ditemui
Penyunting buku merupakan penyelidik VMS (Baszley Bee dan Bilcher Bala) yang terlibat
dalam projek-projek kajian arkeologi maritim di Tanjung Simpang Mengayau sejak tahun
2003 semasa perasmian Pameran Khas sempena Bulan Kemerdckaan pada 19 Ogos 2005
En. lim bin Imlan bersama koleksi pelbagai jenis dan bentuk tembikar yang beliau ambil
daripada tapak-tapak kapal karam di Tanjung Simpang Mengayau
Contoh kapal nelayan yang digunakan dalam penjarahan tapak dan pencurian artifak di perairan
Tanjung Simpang Mengayau oleh nelayan tempatan
Dua buah kedai di Bandar Kudat yang dikenal pasti oleh penulis menjual artifak-artifak purba secara haram
Almari peragaan yang bersifat koleksi peribadi dan tertera frasa "No For Sale" di bahagian
depan kedai sebagai teknik mengabui mata pihak berkuasa
Antara artifak yang disimpan di dalam bilik stor bersama-sama barangan lain di bahagian belakang kedai
7.6 Salah seorang penjual artifak purba haram yang ditemui menunjukkan koleksi pinggan seladon
beliau yang ditawarkan kepada penulis dengan harga yang jauh lebih murah berbanding dengan
harga pasaran terbuka
7.7
7.8
7.9
7.10
7.11
7.12
Mangkuk seladon daripada tapak-tapak kapal karam di perairan Tanjung Simpang Mengayau yang \
dibeli dari salah sebuah kedai yang dikenal pasti oleh penulis dengan harga RM50 setiap satu
Artifak-artifak logam yang dijua! di pasar gelap dengan harga antara RM160 hingga RM1400
Artifak logam berupa replika pisau pemotong padi yang dijua! di pasaran gelap dengan harga
RM1400
Artifak logam berupa tongkat berlekuk yang dijua! di pasaran gelap dengan harga RM1600
Artifak logam berupa tongkat yang dijual di pasar gelap dengan harga RM2300
Artifak logam berupa replika pisau untuk tujuan ritual dijua! dengan harga RM1800
xiii I
130
131
132
133
134
140
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
148
senarai rajah Rajah
2.1
2.2
2.3
2.4
8.1
Proftl pantai Tanjung Simpang Mengayau
Taburan saiz butiran di pantai Tanjung Simpang Mengayau
Taburan kekerapan halaju angin harian semasa (A) angin monsun Timur Laut dan (B)
monsun Barat Daya antara 1 Jun 2000 hingga Mac 2005
Taburan halaju angin harian pad a 1 Jun 2000 hingga 30 Mac 2005 di Daerah Kudat
Contoh tongkang China yang digunakan untuk perdagangan ke Asia Tenggara
Muka surat
34
37
38
39
157
•
senaral peta Pet a
2.1
2.2
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
8.1
8.2
8.3
Lokasi Tanjung Simpang ~lengayau
Peta batimetri sekitar perairan Tanjung Simpang Mengayau
Titik utama lokasi survei di perairan Tanjung Simpang Mengayau
Titik utama lokasi survei di perairan Tanjung Tiga Papan dan Pantai Kelambu
Titik utama lokasi survei di perairan Tanjung Simpang Mcngayau (Sku/Is Tf!'reck dan Canon Wreck)
Laluan survei side-scan sonar di perairan Tanjung Simpang Mengayau
Lokasi enam tapak kapal karam di perairan Kudat yang ditemui dari tahun 2003 hingga
tahun 2006
Tcmpoh dan aliran migrasi rumpun Austronesia di rantau Asia Tenggara dan Pasifik
Persimpangan utama perairan Tanjung Simpang Mengayau (kawasan yang ditanda bulat ) dalam
laluan maritim di utara Kepulauan Borneo digambarkan secara grafik
Laluan kapal-kapal dagang China di Kepulauan Filipina-Borneo antara abad ke-7 M hingga
14 M (Dinasti Tang, Dinasti Song dan Dinasti Yuan)
Wv I
Muka surat
34
40
73
74
75
75
76
152
153
155
senarai singkatan CPUCH 2001
JMA
JMM
J1\IS
JWN
KUSTEM
MAM
MHS
PDRM
PERZIM
PGA
RM
SM
TIDM
UKM
UMK
UMS
UNESCO
USD
USM
UTM
Convention on the Protection of the Underu'ater Cultural Heritage 2001
Jabatan Muzium dan Antikuiti
Jabatan Muzium Malaysia
Jabatan Muzium Sabah
Jabatan Warlsan Negara
Kolej Universiti Sains dan Teknologi Malaysia
Muzium Arkeologi Maritim
Alalt1)Isian HistoricalSalt·age
Polis DiRaja Malaysia
Perbadanan Muziurn Negeri Melaka
Pasukan Gerak Am
Ringgit Malaysia
Sebelum Masihi
Tentera Laut DiRaja Malaysia
Universiti Kebangsaan Malaysia
Universiti Malaysia Kelantan
Universiti Malaysia Sabah
United Nations Educationa4 Scientific and Cultural Organization
United State Dollar
Universiti Sains Malaysia
Universiti Teknologi Malaysia
senarai penulis Universiti Malaysia Sabah
Baszley Bee b. Basrah Bee, M. Letters (UKrv1)
Program S ejarah Sekolah Sains Sosial
Bilcher Bala, M.A (University of York)
Program S ejarah Sekolah Sains Sosial
Md. Saffie Abdul Rahim, M.A (UMS)
Program S ejarah Sekolah Sains Sosial
Abdul Munir Ladoni, M.Sc (University of Dundee)
Program Geografi Sekolah Sains Sosial
Ejria Saleh, Ph.D (UMS)
Institut Penyelidikan Marin Borneo
Jabatan Muzium Malaysia Sam sol Sahar
Bahagian Penyelarasan dan Perlaksanaan
Sherman Sauffi
Muzium Automobil Nasional
Jabatan Muzium Sabah Peter Molijol
Bahagian Arkeologi
Peter Koon (Bersara)
Bahagian Arkeologi
xvii I
".: PRAKATA'
, BUKU ini merupakan hasil beberapa siri kajian yang dilakukan oleh para
penulis . dari pelbagai agensi di bahagian utara Sabah. Kajian terse but' telah .
dilaksanakan di perairan antara Daerah Kudat dan Daerah Kecil
. Matunggong dari tahun' 2003 hingga 2007. Tumpuan kajian adalah di
perairan Tanjung Simpang Mengayau, Kudat. Bidang kajian yang terlibat
ialah arkeologi bawah air yang menggunakan pendekatan arkeologi maritim,
sains samudera, geografi dan sejarah: Kajian ini telah memenangi Pingat
Perak dalam Pertandingan Penyelidikan dan Reka cipta Universiti Malaysia
. Sabah (UMS)' 2008 dan Pingat Gangsa dalam Pertandingan Reka cipta
dan Inovasi UMS 2007. Buku ini juga merupakan kesinambungan dari buku
yang bertajuk Arkeologj Jvlantim Malqysia (2002) terbitan VMS.
Tanjung Simpang Mengayau merupakan mcrcu tanda terutara Pulau
Borneo dan menjadi petunjuk utama pulau. ini kepada kapal-b pal purba
dari arah utara khususnya dari China sejak Dinasti Tang (618 hingga 906
11asihi). Tanjung ini juga menjadi titik persimpangan antara Laut China
Selatan dan Laut Sulu. Malah, tanjung ini turut dijadikan medan
pertembungan sosiopolitik antara kawn Rungus dan kaum penjarah /aut dari
selatan Filipina seperti Iranun dan Tausuq. Oleh itu, tanjung ini merupakan
landskap bersejarah kepada sejarah maritim Borneo. Tanjung ini juga pernah
disinggahi oleh armada eksplorasi mengelilingi dunia iaitu Ferdinand Magellan
yang diterajui kemudiannya oleh Juan Sabastiin Elcano dan perekod terkenal
Antonio Pigaffeta pada tahun 1521 ketika berkunjung ke Brunei ..
Dasar laut sekitamya yang memiliki kekayaan pelbagai spesies hidupan
samudera . menjadi sumber rezeki kepada ~anusia sejak kedatangan
masyarakat Austronesia dari Formosa (Taiwan) sekitar 6000 tabun lampau.
Kini, komuniti nelayan di Kudat seperti suku Bajau-Ubian dan Bajau-Suluk
, "
. -.. /' "
" ,
. ~ :"
,'.' .
", , '. :.
mend6minasi kegiatan perikanan di perairan tersebut: Kegiatan ini mula
,beru~ah dengan pen~muan demi penemuan tapak kapal karam purba seawal
Dinasti Song' (960 hingga 1279 Masihi) di kawasan itu. I\ferekalah yang
'berta:nggtillgjawab kepada penemuan tapak kapal karam, sekitar tahun 1980-.. . . . . ,
an dan hanya pada tahun 2003 baharulah hal ifli mendapat perhatian sarjana , ,
tempatan, pihak Kerajaan Negeri dan Persekutuan serta syarikat' salvaj
komersil. Penemuan ini merupakan sumber tinggalan budaya maritim ,
, terpenting, b~kan kerana jumlah artifaknya 'yang banyak tetapi ilsianya yang . . - ,.' . ~ .
, menjangkau seribu tahun memperlihatkan akan nilai dan kepentingan sejarah
, budaya maritim' perairan ini.
, '," ,"Namun, untuk mendapatkan dan ~endokumentasikan sumber tersebut
bukanlah, per~ra mudah. Pelbagai halangan terpaksa dite~puh dall: diatasi
dengan semangat ,'Malaysia Boleh' dan setiakawan oleh setiap individu yang
't~rlibatdal~setiap projek kajian, yang 'cWakukan. Bekerja dalam p~rsekitaran . . , . .,....
'fizikal yang ekstrem kerana sifat laut diTanjung Simpang I\fengayau yang
uIDk akibat 'pertembungan dua laut, rambahan pula'dengan cuaca dan angin " monsUn yang tidak menentu bukanlah ,mildah: U ntrtk mendapat, kepercayaan '
,daripada para nelayan tempatan yang menjad!, informan juga adalah perkara,
yang' rumit. Keu~uran perala tan tu'rut mengganggu kelancaran kerja
"pe~yelam~. Pelbagai halangan dih~dapf baik sebelum, semas'a dan s~lepas "
, s~tiap '~iri kajian dilalLlkan. Dengan' itu~ b~ku' ini ~enjadi saru p~rkongsian ' ", . . . " . " " . - . . - "
maklumat'dan 'pengalaman yang amat ?ergtina kcpada para pengkaji pada ."
masa hadapan.,:, '. ; . .' ,
" " Per~i~cangan ?al~m buku i~l ~~ahagikan kepada sembila~ bab, ,
menjadikaimya sebuah karya yang paling komprehe~sif di Malaysiamengenai
, 'penyelidikin arke~logi marltiffi secar~ kh~sus' pad:i satU bwasan perait'~, "
, "', iaitu Tanj~ng Simpang Mengayau~ Mak~, perbin~anganyangdib~rika~ ",' .. '
, " , mencakupi pelbagai' i>erspektif ~u' d~ , aspek sosial, politik dan' ekonomi:
Kajian sistematik dengan piawaian berdasarkan ilmu akademikmenjadikan ,
pellUlisarl ini kukuh dan berkredibiliti.
,,, "t, xx .. , . ~ , .
. ,,', .
'. ", :
,~ . ~ •
. -~
. ....:
! · ',' . .)
. -.' . ~ t
.~
, ,J. I,
~ £ · . J ',j ~
· . !"
-.j
"i
I
.... ' "
.,' . "
. . .... .,
'., .
. ~ " .... ' .
", .: .
Menarikny~ meskipun penUlisan babdilakukan oleh proufis yang berbeza . .
·.tetapi isi ~incangan mengarah kepada terTIa yang s~ iaitu~keologi maririm
. dengansenttlhan dari pelbagai.aspekwarisan kebudayaan t11arlrim eli Tanjung S~ . Meniayau. :Maksudnya, kesemw bab ~ disiffipulkan'dalan1'saru bab aIdrir.'
.. : . Garapan isiperb~Cangan'melmnj~ ~~ pandangafln~engeruu arkeologi
.' maririm eli Tanj~ siffipang ~1engayau ~ pelbagai agensi terlibat, iaitu mIS,' . · Jabarnn Muzium Malaysia ~ dan Jabarnn ~1uzium Sabah (JMS). Oleh itu, buku
· ini meru~ 'rujukan .tingmengenai perkem~ cb11 kajian ·arkeologi.
'.' .. maririm Bo~ eli T~jung S~ ~~au khususnya cta:n Malaysia um~ya. . , '.' "', ,.
'. .' .' .' ... :- . Bah Pertama merupakan pengenala~' kepada bidang arkeologi bawah
.. '
· rur dan perkemban'ganriya yang membawa' kepada ke1ahi~an arkeologi . '". . .
· maritirri. Perbincangan menc~pi pers<:>alan definisi, ter~ologi, subdisiplin' .
dan ~ans'an k~budayaan bawah air. Berses~ deng~ tajuk b~ku ici', latar. .
.. belakang 'perken;bangm . ~ke~logi' bawah'ai!' kh~susnya ar~ologi mari~ . . .. " , ',- .
, da~ peruridangan warisan eli Malay~i~'~ Sabilikhusu~riy~ elip'e~jelaskafl·. ~enggunakan contoh yang relevan. .:; .. -'.' '-' ..... ....
. . '
· . Bah Ked~a m~mbincangkan lata~ bel~k3.nggeofiZikal·da~ hidrografi
· Tanjung Simpang Mengayau .. Kajian melalui pendekata~ geografi pinggir ..
· pa~tai ~an sains. saml:ideramenghasilk~~ maklmnat terkini' me·nge.riai
persekitar~ fizikaI p~tai d~ das~rsan{ud~rany~.· ". . .';' " '
.' .. BabK~tig~' mer'upakan' hasil'k~ji~n' per~~ma:~rkeol~gi ~aritim' .
. . menggui1akan kaedah survei primer auu awal,' P~rbin~ang~n eli~pukan kepada kae~ yangeligunakan dalam m~mperoleh maklumat dari pe1bagai
· latar bel~~~ng informan; H~sil '~arip~da ~~jian i.ni. O1e~jadi' penj~lasa~. · ~engenai kepentin~ kawasan iniuntuk kajian~kajianselanjuinya.· :~ ~
· .. BabKeemp~t membincadgka~ su~~ei bnjutan' dengan pendekatan
. '.' akustik eli p~rair~T~jung Simpang Menga)'au. Penggunaan pe;ala.6m ~eperri .' side-scan son~r dan echosounder membantu mengesan tapak baharu. Kesukaran' ..
. dalam . mengesan tapak dan' radius artifak yang luas. me~upakan perkara.
· yang dit~kanbn dalam isi perbincangan .. " .. ' .-
xxi t. . ' ..
. '. ," ,~ '. : .. :
. : ,
'. '::',
,Bab Kelima merupakan penilaian ke atas tapak SkNIIJ Wreck . . '
· ,~erbincangan tertumpu. kepada kondisi pt:rsekitaran, rangka kapal dan
'~rtifaknya. Si~i yang ditunjukkan adalah satu keadaan kritikal yang dihadapi
· . dalarri usaha mernelihara dan'melindungi sesebuah tapak di perairan Tanjung
· Simpang l\fengayau. <.,', .....
. " .. :'.' ~.' .' ~.: . Bah Keenam membincangkan usaha pengesanan semula lokasi tapak
.... ' ,',
"' .. : . ,'.
','. ,; . ~ . ~ .. ~ .
.: : ' .~- . -,' '. . ',:' '. "'''; v • . ' . . - ,,' , . ,,'
" .. .:- .
. . . ... . . ,"
...... :; '. ,,,"
'. >: : .. " . '. . .,:"
. ' . .' ... > '. :;' '.~.: ',,,.: : ..... ~' :, v
" ,,'
", Ta'!iung Simpang J.\/engtf)a11 lPreck. Survei dan dua projek ekskavasi percubaan
· . n1en~nj~kkan tapak ~i amat. memerlukan kajian berterusan bagi
.mernastikaimya tidak musnah akibat vandalisme budaya. Sebagai tapak terma
. . y~. berusia seribu tahun yang pe_ ditemui di negara in4 maka tapak
· . ini begitu penting untuk dikaji. ~Ialah, penemuannya membantu proses
'. iriterpretasi sejarah maritim Borneo. Sampel artifak yang beribu jumlahnya,
rnenjadi ~tunjuk utama kapasiti atau muatan sesebuah kapal yang karam
, 'di perairan iniTurut dinyatakan ialah'cara tapak ini menjadi titik permulaan
.:.:' " kepadasam projek kajmn arkeologi maritim y~g be~aya dilaksanakan oleh
; '. ;:. : ... kepakaian tempatan sepenuhnya. Sebagai bab utama dalam buku ini, pastinya
. :: .. ··.Tanjung Simpang J,Uen/!,t!YtIJIIVreck amat menarik untuk diketahui ..
,., >.:.:'. :,',,'.' .,.'.::' ..... Bab Ketujuh merupakan perbincanganmengenai penjarahan warisan
.' . . 'rI1aritim ke aCts taPak kapal-kapal kararn di perairan utara Sabah yang bukan "." ,"",
::. .
:;.. .
:: -, .
.... .'. ~ .·hanya tertumpu kepada perairan Tanjung Simpang 11engayau tetapi juga
, . ':;;, "'.
.... kawasa~ sekitarnya. Kepercayaan para penjarah khususnya para nelayan'
· tempatan' terhadap penulis telah membongkar cara kerja-kerja penjarahan
· dilakukan manakala pendekatan penyamaran penulis sebagai pembeli telah
berjaya mendedahkan cara artifak-artifak purba diniagakan di pasar gelap. lsi
· perbin~m rnenjadi bukti bahawa aktiviti pe~buruan harta karun berleluasa
· dan artifak~artifak dari perairan ini mendapat permintaan dari luar negara.
.' Bab Kelapan pula rnerupakan interpretasi sejarah maricim khususnya
mengenaiperdagangan av:al dengari China iaitu semasa Dinasti Song. Rekod
China serna sa dinasti terse but dan penernuan arkeologi di tapak daratan
t nil.
• !".
dan bawah air eli Kepulauan Filipina, Brunei dan Sarawak menjadi perbandingan
. dengan penemuan dari tapak-tapak eli perairan Tanjung Si1!lpang Mengayau .
. Hasilnya, satu pandangan terkini dirumuskan mengenai cara Tanjung
Simpang Mengayau menjaeli gerbang utama laluan kapal-kapal purba China
memasuki perairan eli sebelah barat Borneo. Perbincangan yang eliutarakan .
ini menjaeli bukti bahawa Tanjung Simpang Mengayau. adalah khazanah
warisan maritim yang seharusnya dilindungi. Pendekatan bahawa penemuan
membentuk teori menjaeli tunjang keseluruhankajian ini, bukannya hipotesis , .
mengarah kepada kajian untuk membentuk teori. Oleh. itu, sebab
perbincangan dalam bab ini tidak menjaeli latar belakang untuk buku ini .
. Bab Kesembilan merupakan bab rumusan yang menyentuh masa depan
penyelielikan arkeologi maritim di Tanjung Simpang Mengayau. Penulis·
berpendapat bahawa zaman gemilang perkembangan bidang ini eli Malaysia
seharusnya tidak kembali gerhana 'apabila :Muzium Arkeologi Maritim (MAM)
dan Unit Arkeologi Bawah Air (J\X'N) dinyahorganisasi secara tidak rasmi pada
15 Februari 2008 apabila semua kakitangannya elitukarkari ke bahagian lain.
Peranan Kerajaan Sabah melalui J!vfS khususnya dan U!vlS harus
eligunakan sebaiknya dengan elisokong menerusi dana penyelielikan yang
besar. Kerajaan Persekutuan melalui Kementerian ~erpaduan, Kesenian,
Kebudayaan dan Warisan (KEKKWA). sememangnya telah banyak
membantu dari segi dan~ . sebelum ini, jadi wajarlah keraj~an negeri pula
mengambilalih peranan ini. Bagi sarjana dari UMS pula, kajian berterusan
masih perlu dilakukan kerana ban yak data yang perlu dianalisis dan . ,
diinterpretasi bagi menyokong pandangan bahawa Tanjung Simpang .
. Mengayau adalah khazanah warisan maritirn !vlalaysia yang seharusnya tidak
. elipersiakan pemilikannya.·· '. '. . . ........ . '. .
Diharapkan buku ini menjaeli bUkti bahawa kajian arkeologi bawah air
dan arkeologi maritim khusu'snra' eli. !vfalaysia mampu direncanakan dan
dilaksanakan oleh kepakaran. tempatan. tanpa bergantung kepada kepakaran
. ~arga asing. Pe~bangunannya yang berterusa~' ~ajar menj~eli' te.ras kepad~ . . . .
' ....... ' xxi.1i t'.· .. . .
.. , usaha pemeliharaan, perlindungan dan pemuliharaan warisan budaya negara.
Tambahan lagi sejarah ketamadunan :Malaysia berakar urnbi pada entiti
maritim, sesuatu yang tidak dapat elipersoalkan lagi. Pada masa yang sarna
amat penting sekali sumbangan warga ]1-fM dan ]115 yang terlibat diiktiraf
dalam satu bentuk penulisan ilmiah. Kepakaran bukan elibina dalam rnasa
yang singkat dan hanya bertumpu eli bilik kuliah sebaliknya mernerlukan
pengalaman yang harns elitimba melalui kajian lapangan secara berterusan.
Diharapkan agar suatu hari nanti, Ul\1S dapat rne\vujudkan satu Unit Kajian
. Arkeologi Borneo bagi menerajui dan mengkoordinasikan sebarang kajian
arkeologi eli Sabah dan Borneo umumnya baik kajian eli daratan mahupun
eli bawah air. Kewujudan unit ini juga akan dapat mengurnpul sarna ada
dana domestik eli samping mampu menarik dana luar seperti United Nations
Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO).
Baszley Bee b. Basrah Bee Bilcher Bala
.2009
"" .
-.. ,
.. ;
",PENGHARGMN'·
SYUKuR alhamdclinah ke hadrat Allah s.w.tkeran~ de~gan limpah kurnla dan . "':" " ..,.. .
.. '
.. '. 'kin-Nya: buhtini berjaya disiapkan. Dalam 'usaha menyiapkan bjiari dan' perlUlisan ' ..
. . . ' .. .-: ...... ' .. ' w, penyuncing d~ 'para penulis telah banyak t~rhutang budi kepada ~diviciu dan .. '
.' ',' . . .
· .
'agen~i yang berter~san . memberf banruan, soko,ngan dan kerjasama yangtidak -
. ..' ternilai harganya. ,':.:.' '.: . ." .. ,
. Ucapa~. penghiugaa~.~itujukan. kepada. Prof: Datuk Dr: Ka~aruz~ma~ Hj. Ampon,-Naib' CanselorUMS dan Prof .. Dato' Dr. NikHassan Shuhaimt
. Nik Abd~l Rahman, Yang Dipertua Ikatan Ahli Arkeologi :Malaysia at~s nasihat . . .
• ...... dan tegurari ~emasa menyiapkan proses penulisan buku ini. o .. ' .' o. ."
. "::" Setiriggiierima ka'sih ditujukan' kepada Dato; Dr. Adi' Hj .. Taha,· mantari
". Ketua Peng~rah jMM; E~: .Ib~a~m-Ismail, Ketua ~enga~ah JMM; D'atuk Joseph
• Gunt~vid, Pengarah JMS; En. SinrlongGelet, Timbalan P~rigarah JMS; KEKWA
'. dan" Kementerian' Pelaric~ngan: • Kebuda}'aan . da~ : Alamo: Sekitar' N egeri' Sab~h:· •. '
. : Begitu juga kepada individu dan ~gensiyang terlibat secara langSungdan tidak .
· langSung dalam kajian dan penulisan buku ini, iaitu Prof. Dr. Mohd Sarim Hj. Mustajab
· dan kakitangan Unit Penerbitan UMS; kakitangan dan Penyelam J,MM:, kakitangan
dan Penyelanl JMS, SYarikat ~c~e~ .~: Bh~; Pro~ Madya .I?r. ~d Sarno, ~ Ali 0
· dan Roslan AziZi, Institut'Oseanografi Kolej Universiti Sains dan Teknologi Malaysia
". (KUS1EM), Jabatan Pegua.m 'Besar Neg~ri Sabah', Jabatan Laut S~bah, Dekan dan
.. : staf Sekolah Sains Sosial, UMS, Dekan dan staf Sekolah Sains dan Tekflologi, Pengarah · . . . ,
· dan Institut Penyelidikan Marin Borneo (IPMB) UMS, 'pelajar-pelajar AG2123-
... .-. : . D~amika P~ggir Pantai, Program Geografi, pelajar-pelajar SL3033 Proses-proses . " ' .. ' ".' -.- ,', " .... '~.~. ",' .. ~ .,' ~ . .. _. ~
Pesisiran Pantai, Program Sains Marin, Polis DiRaja Malaysia, Tentera Laut DiRaja
.' Malaysia; P~jabat Daerah Kudat,' Lemba~ ~erb~daran K~dat, Tn .. Hj. Omar Hj.·
.' . Mohd.Aji, En: urn bin Imlan, Cikgu Abdul Rahim, CikgU Mokhiar Hajirin dan -
··En. Lim Teik Hock ,- " '. .'. .: .
. ".' xxv I .
MUKADIMAH
AKTIVITI arkeologi maritim yang memfokuskan perairan laut Sabah am at
elialu-alukan. Pada tahun 1980-an ke tahun 2000-an kebanyakan aktiviti mencari
kapal karam elijalankan di Laut China Selatan, Selat !\felaka, Indonesia dan
Filipina. Antara faktor utama yang mewujudkan keadaan begitu kerana segala
· aktiviti tersebut bergantung kepada lokasi sesuatu kawasan eli Asia Tenggara
dalam konteks laluan perdagangan dan pus at perdagangan semenjak Zaman
Logam selain didorong oleh minat. Kawasan itu mestilah menarik minat pencari
kapal karam kerana harta karun yang dibawa.
Dalam akti\iti kapal karam, pencari harta karun di perairan itu menggunakan
data hasil kajian arkeologi tentang evolusi dan perkembangan pesat aktiviti pelayaran
dan perdagangan maritim di Asia Tenggara semenjak 500 S~1 untuk mencari kapal
karam. Bukti tersebut permulaan persidangan maritim dapat dilihat melalui penemuan
gendang Dongson yang dijumpai di Vietnam Laos, Kemboja, 1fyanmar, 1lalaysia
dan Indonesia. Tempat penemuan gendang Dongson di Pulau Banggi dan Saribas
(Kalimantan Barat) membuktikan wujud beberapa jaringan jalan maritim dari
Vietnam ke kawasan-kawasan tapak penemuan gendang Dongson. Salah satu
jaringan jalan tersebut ialah dari Vietnam menyusuri pantai di Laut China Selatan
dan melalui Selat 1felaka sehingga ke 1fyanmar. Jaringan kedua ialah Vietnam ke
utara Sabah, Brunei dan Sarawak ke Kalimantan dan ke Jawa.
Perdagangan maritim ini berlaku kerana penghasil gendang Dongson
· memerlukan bahan mentah seperti timah dan tembaga untuk menghasilkan
· gendang gangsa tersebut. Kesannya, lahir perdagangan maritim antara Vietnam
dan Asia Tenggara dan sudah pastilah dalam zaman tersebut ada kapallayar
yang karam di laluan-Ialuan kapal tersebut. Namun, sehingga ke hari ini belum
ditemui contoh kapal karam yang tenggelam pada zaman Logam, artifak yang
dijumpai di kawasan utara Sabah itu ialah kapal karam Dinasti Song eli Tanjung
· Simpang l\fengayau, iaitu sebanyak enam buah kesemuanya.
Kemungkinan hakikat itu wujud kerana kerancakan aktiviti pelayaran maritim .'
sebelumnya tidak sehebat pada abad ke-8 hingga ke-15 Masihi ... Tidak dinafikan
· bahawa perdagangan Asia Tenggara dengan India telah wujud pada zaman-zaman
sebelum kewujudan kerajaan awal di Asia Tenggara, iaitu pada kurun pertama
~lasihi. Buktinp. ialah penemuan artifak manik kaca pelbagai warna dan jenis,
tersebar ke kawasan yang dapat diklasifikasikan sebagai pelabuhan awal..
· Kebanyakan daripada pelabuhan tersebut tidak lagi wujud sebagai pelabuhan
sebaliknya menjadi petempatan biasa. Antara pelabuhan awal yang terdapat di
Borneo ialah Santubong dan Sambas. Sehingga kini, rangka kapal perdagangan
dalam zaman tersebut belum dijumpai kecuali perahu Pontian, Pahang.·
Kcrancakan aktiviti perdagangan maritim pada' abad ke-8 11asihi di Asia
Tenggara mungkin diakibatkan oleh penglibatan lebih ba,nyak negara, iaitu .
perdagangan maritim an tara negara dan an tara kawasan sebelum abad ke-8
Masihi, pedagang. China masih menggunakan kapal Asia Tenggara untuk ke'
· India, seperti I Ching dalam pelayaran ke India abad ke-7 Masihi menaiki kapal
Srivijaya. Selepas itu, pedagang dan pelaut China mula terlibat secara langsung
· dalam perdagangan maritim. Pada abad ke-9 1fasihi, terdapat bukti arkeologi
· tentang kehadiran pedagang Arab-Parsi di Asia Tenggara: Bukti tersebut
ditunjukkan dalam bentuk tembikar Iraq-Iran, kaca dan catatan bertulis tentang
Asia Tenggara. Tembikar Iraq-Iran dan kaca dijumpai di laluan yang menyusur
pantai dari China ke India. Antara pelabuhan itu ialah Palembang, Jambi, Sg. Mas
· (Lembah Bujang), Singapura, Takuapa, Songkhala, Chafya dan Brunei. Sementara
catatan bertulis wujud tentang Kalah dan Pulau Tioman.
Lokasi pelabuhan yang disebut di atas dapat diketahui dengan pasti kecuali Kalah.
Pelbagai pendapat tentang lokasi Kalab di perkatakan oleh sar;ana. Namun,' data yang
diperoleh daripada dokumcn dan arkeologi meyakinkan kita lokasinya ialah di Kedah.
Daripada senarai pelabuhan itu ternyata Brunei' dan Santubong terletak paling dekat
dengan kapal karam yang dijumpai di utara Sabah yang dibincangkan dalam buku ini.
1faka tidak hairanlah kapal karam dijumpai di kawasan perairan utara Sabah.
xxvii
.... )
, Penemuan kap~ karam' di Tanjung Simpang Mengayau itu rnenambahkan
" data tentang kapal karam yang wujud di perairan Malaysia~ Bermula pada tahun,
'" ;' ,1 980-an hirigga kini beberapa buah kapaIkatam telah diekskavasi di :Malaysia.
" ,Antaranya Risdam, Diana, Nassa~ dan: beberapa buah lagi di p~rairan Laut China , ,
, Selatan oleh syaIikat yang bekerjasama deng~ln J:M1-f. Hampir kesemw jumpaan
'kapal ka~am ~dalah akibat daripada aktiviti me~cari hart~ kar~n. Kerja mencari
harta karun dalam kapal karam akan' menghasilkan pendapatan yang lumayan. " ",
',Selain daripada, emas, perak dan duit syiling y~ng amat berharga, barangan lain,
" '" yang berillIai ialah' tembikar jenis porselin China dan tembiIW se1adon. Setiap, '
, " "s'ebuah' tembikar ,yang dijumpai, mempunyru 'nilai ra'tusan ringgit ke puluhan'
ribu ringgit. ' Dalam tahun 1985, kargo tembikar China dijumpai di L~ut China
" ,. 'Selaran pada tapak kapal karam dan telah' dilelong di Soetheby, London dengan . . . " "
: nil~i ke~ntungan mencecah RM8 juta ~anakala ~ai harta karun dari kapal, ' , ,Nassau diariggarbn sekitar RM3.5 juta.' " , , : ,,' ' ,
. . ..... . -- - . "
Pendapatan yang lumayan ini mena~ik minat orang 'ramai untuk
berk~cimpi.lflg dalam aktiviti mencari kapal karam dan harta' yang dibawanya." , ,
Di perairan Asia Tenggara terutama sekali, di Selat Melaka dan Laut China
Se1atan, muncul pencari kapal karam yang menjalankan aktiviti terse but secara' '
haram 't~npa disedari oleh pihak yang berkuasa. Mere~menc~ri ,bpal karam',
melalui aktiviti yang sah iaitu scuba diving' tetapi berselindung di' sebalik aktiviti
, 'tersebut 'untuk tujuan lain: Biasanya, mereka' masuk ke negara Asia Tenggara'
, : seb~gai 'pe1an~ong. Ada pula lanun harta kapal' kara~ beroperasi dari sesebuah ' '
, 'negara jifan dan mereka itu pada ~ebia~aannya memiliki ~pal yang harganya ' '
mencecah, berju~-juta ringgit dengan peralatan" sonar dan GPS yang canggih.
,Mer~ka berjaya' menemui kapa! karam' dengan harta' yang bernilai dan akan . . .". .... ..."..'... .
,mengambil harta terse but tanpa disedari oleh penguat kuasa. ,
Um~ya, mereka yang mencari dan'mencuri harta daripad~ kapal karam
bukan arkeologis maritiin. Oleh itU, cara mereka mengambil harta ,brun daripada
, kapal karam itu mengikut cara mereka tersendiri. Seingat saya ak?viti membongkar , '
, dan mengambil harta dari kapal karam mengikut kaedah ekskavasi kapal, karam
I xxviII ,
, ,
. :- ."
, .. :-:
"
",
" , '
"
::.:
" ',eli Malaysia ialah ekskavasi kapal Dimiadan Nassau., Ekskavasi tersehut melibatkan
,Oxford Unive~sity d~ U~ver,siti ~~b;ngsa~~.:Malaysia (U~.Di luar Malay~ia ,
, , ' seperti di Vietnam dan Filipina misalnya ekskavasi kapal karam mengikut kaedah maritim ar~eologi'juga 'per~ah dilaksanakan. ." ',', " ",', ',' , ,"
Penglibatan arkeologis dari UMS yang diterajui oleh Baszley Bee b. Basrah Bee
, ciaO Bilcher Bala; kakitangan JMM: drui JMS dalam penyelidikan' arkeologi maritim eli
utara Saball sudah pasti menambahkan lagi bilangan aktiviti arkeologi bawah air "
yang mengaplikasikan kaedah ar,keologi maritim. KewujU:dan aktiviti arkeologi
t~ancang tersebut akan mengurangkan aktiviti pencarian harta kapal karam secara
, barron di !aut Borneo amnya dan u~a Sabah kh~susnya. Namun, kegiatan arkeologi
, ", yang berpandukan kepad~ kaedah bida~g ini sa~a ada di utara Sabah atau di
kawasan lain di Asia Tenggara tidak' akan berkembang tanpa sokongan daripada
" , KEKWA: Hat' ini demikian kerana pelaksanaan" aktiviti arkeol~gi maritim yang
sistematik tidak akan dapat dilaksanakan tanpa sumber kewangan yang banyak.
" U~tuk memastikan penyelidikan dan ekskava~i' arkeologi maritim
, khususnya eli laut dalam dilaksanakan' ~enurut piawaian UNESCO dan amalan '
ilffiiah, , peralatan utama ialah kapal induk yang diubah suai dan dilengkapkan
" "dengan bilik decompressor, bilik kawalan yang dilengkapi dengan CCTV, untuk
mengawal kerja ekskavasi~ bilik menyimpan arufak, bilik perbincangan dan tangki
peinuliharaan artifak amat' diperlukan. Tanpa kapalinduk sedemikian, arkeologi ,
mari~ sukar untuk dijalankan dengan sistematik. Tapak kapal' karam di perairan
Tanjung S~pang Mengayau yang terletak hanya beberapa ra~s meter' dari pantai
" ,'mungkin tidak memerlukan sebuah kapal induk tetapi keperluan selaman dan
logistik lain masih s~a. ~elalui perbincangan dalam buku ini, pendekatan yang ,
digunakari dalam. kajian yang telah dilakukan diperihalkan dengan, terperinci.
Penerbitatl buku ini pasti akafl menambah bilangan buku atau judul tentarig
, , "arkeologi, khususnya arkeologi mantim yang tandus di Malaysia. Buku ini ~e~pakan kesinambungan penulisan buku sebelum ini, iaitu Arkeologi Maritim Malaysia (2002)
terbitan Penerbit UMS oleh kedua-dua penyunting; Baszley Bee b. Basrah Bee
juga telah'menghasilkan buku berjudul Tapak dan Kop~' Karam Asia Tenggara500-
1900 (2003) yang diterbitkan oleh Ikatan Ahli Arkeologi Malaysia. Kedua-dua
orang penulis juga telah menghasilkan puluhan penulisan lain berkaitan dengan
bidang ini sarna ada sebagai artikel dalarn jurnal, rencana makalah dan kertas kerja
· di peringkat kebangsaan mahupun antarabangsa. Usaha ini telah meletakkan
mereka sebagai peneraju utama dalam kalangan rakyat Malaysia kepada
. perkembangan bidang arkeologi maritim Malaysia pada awal abad ke-21 ini. Sebagai
penyunting buku ini, ternyata mereka telah berjaya mengumpulkan dan
· mempersembahkan satu kajian asli yang melibatkan mereka dalarn kajian arkeologi
maritim di perairan Tanjung Simpang Mengayau.
Penghormatan yang diberikan kepada saya untuk menulis mukadimah buku .
ini am at dihargai. Diharapkan catatan yang saya nukilkan di sini sedikit ban yak
· mcnyumbang kcpada pemantapan buku ini. Dengan izin Allah, saya percaya buku
ini akan menjaeli penggalak kepada kegiatan arkeologi maritim eli :Malaysia yang
sistematik dan mendorong penerbitan buku arkeologi maritim dalam bahasa
Melayu pada masa akan datang. Syabas juga kepada Penerbit U1fS yang
membuka ruang berterusan untuk penulisan sedemikian. U saha ini amat penting
dalam melestarikan warisan negara dan kecemerlangan ilmu serta profesionalisme
· bukan sahaja ahli akademik universiti berkenaan tetapi kepada mereka yang
berkepakaran dari agensi lain sarna ada eli peringkat Persekutuan atau Negeri.
· Kerjasama dengan uruversiti tempatan juga seharusnya ditingkatkan dalam usaha
menjadikan U:MS sebagai pusat kajian arkeologi Borneo sesuai dengan lokasinya
dan statusnY,l sebagai uruversiti utama di Malaysia Borneo.
- -
Prof. Dato' Dr. Nik Hassan Shuhaimi Nik Abd. Rahman . Julai 2008.
(xu .":.
