Buku Panduan: Tatabahasa Kadazan / Dusun
-
Upload
mohd-ridzuan-mohd-taib -
Category
Documents
-
view
1.707 -
download
127
description
Transcript of Buku Panduan: Tatabahasa Kadazan / Dusun
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
i
SUANG
Bolikan
Suang i
RukunNegara ii
FalsafahPendidikanKebangsaan iii
KataPengantar iv
FONOLOGI 1
MORFOLOGI 8
SINTAKSIS 41
PONJUDUGINUMU 54
TUKADAN 57
GLOSARI 65
BIBLIOGRAFI 73
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
ii
RUKUNNEGARA
BAHAWASANYA negara kita Malaysia mendukung citacita hendak mencapaiperpaduanyanglebiheratdikalanganseluruhmasyarakatnyamemeliharasatucara hidup demokratik mencipta masyarakat yang adil di mana kemakmurannegaraakandapatdinikmatibersamasecaraadildansaksamamenjaminsatucara yang liberal terhadap tradisitradisi kebudayaannya yang kaya danberbagaibagai corak membina satu masyarakat progresif yang akanmenggunakansainsdanteknologimoden.
MAKAKAMI, rakyatMalaysia, berikrar akanmenumpukan seluruh tenaga danusaha kami untukmencapai citacita tersebut berdasarkan atas prinsipprinsipberikut:
KEPERCAYAANKEPADATUHAN
KESETIAANKEPADARAJADANNEGARA
KELUHURANPERLEMBAGAAN
KEDAULATANUNDANGUNDANG
KESOPANANDANKESUSILAAN
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
iii
FALSAFAHPENDIDIKANKEBANGSAAN
Pendidikan di Malaysia adalah suatu usaha berterusan ke arahmemperkembangkan lagi potensi individu secara menyeluruh dan bersepaduuntukmewujudkaninsanyangseimbangdanharmonisdarisegiintelek,rohani,emosi dan jasmani, berdasarkan kepercayaan dan kepatuhan kepada Tuhan.Usaha ini adalah bagi melahirkan warganegara Malaysia yang berilmupengetahuan, berketrampilan, berakhlak mulia, bertanggungjawab danberkeupayaan mencapai kesejahteraan diri serta memberikan sumbanganterhadapkeharmoniandankemakmurankeluarga,masyarakatdannegara.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
iv
KATAPENGANTAR
Penulisan Puralan Boros Boros Kadazandusun Id Sikul amat diperlukandalameraperkembanganpengajaranBahasaKadazandusundisekolah.Sejakmata pelajaran Bahasa Kadazandusun ini diperkenalkan di peringkat sekolahrendah pada tahun 1997 dan peringkat sekolah menengah mulai 2007,kekanganutamaadalahpenetapandanpegangankonseppembentukanbahasabaku Kadazandusun. Justeru, jawatankuasa penulis di bawah kendalian UnitBahasa Etnik, Bidang Bahasa dan Kesusasteraan, Pusat PerkembanganKurikulumdanSektorPengurusanAkademik, JabatanPelajaranNegeri Sabahtelah merujuk surat perisytiharan penggunaan dialek Bunduliwan sebagaipiawaian dalammenghasilkan buku ini. Oleh itu, dengan penerbitan buku inidiharapkanparagurudanmuriddapatmengatasimasalahtersebut.
Matlamat kurikulum Bahasa Kadazandusun di sekolah adalah untukmeningkatkan kebolehan berkomunikasi murid serta meneruskan warisanbudaya KadazandusunkhususnyadiSabah.Penghasilan buku ini diharapkandapat memudahkan guru dan murid untuk mencapai objektif tersebut.Sehubungan itu, dengan adanya panduan pembentukan ayat, pemilihan kata,penggunaan tandabacayang tepatdanaspekaspekbahasayang lain,makapenggunaannya jugabolehdimanfaatkanmerentasmaktabdanuniversiti sertaorang perseorangan yang berminat untuk memperbaiki, memperkembangkandanmemperbakukanBahasaKadazandusun.
Sayugiadiingatkanbahawabuku inimerupakanusahaawaldanyangpertamaseumpamainidiMalaysiaamnyadandiSabahkhususnya.Iamerangkumiasastatabahasaiaitufonologi,morfologi,sintaksis,penjodohbilangandankosakata.Olehitu,usahamempeloporipenulisanini,diharapkandapatmenjanagenerasiakan datang membuat penambahbaikan supaya ia lebih mantap dan penuhbernilaitambah.
Kementerian Pelajaran Malaysia merakamkan ucapan terima kasih kepadasemuapihakyang terlibatdalampenghasilanbuku ini.Sumbangankepakaran,masadantenagapegawaipegawaiKementerianPelajaranMalaysia,pensyarahUniversiti Sabah Malaysia, badan bukan kerajaan, Jurulatih Utama BahasaKadazandusun,gurugurudansemuapihakyangterlibatamatlahdihargai.
(MAHZANBINBAKARSMPAMP)PengarahPusatPerkembanganKurikulumKementerianPelajaranMalaysia
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
1
FONOLOGI
1. KopointutunanFonetikOmFonologi
1.1 FonetikOwonsoi o boros mantad tuni dipolombuson do tulun. Fonetiknopo nga ponoriukan kokomoi tuni boros do tulun (FromkinRodman1978).Tudunopodoilmufonetikditingamonguyadtuniboros i kiwaadoid boros ngawi id pomogunan (Ladefoged 1975).Koubasanan nopo do soriukon id tuni boros nga karaaralanopongosilanomkoulalahodofizikal.
Abaagi o ilmu fonetik diti doid tolugana: fonetikartikulasi fonetikakustikomfonetikauditori.
FonetikArtikulasiFonetik artikulasi nopo nga ilmu di monoriuk kokomoi poingkurotuni di polombuson do tulun miampai momoguno kakamotartikulasi.
FonetikAkustikFonetikakustiknopongailmudimonoriukgogordotulinggoumayatongus di osilon mantad gogor kakamot artikulasi tulun kumaakarangahandimokinongou.
FonetikAuditoriFonetik auditori nopo nga ilmu di monoriuk poingkurokopolombusan do tulinggou id tolingo ompootodon doid tutok domanganpolombuso, dumaditunidikirati.
1.2 FonologiFonologinopongaponoriukansistomtuniisoisoboros.Tudunopodofonologingapapatantukopiagalantunidimiagaltoikofonemik.
2. SistomIjaanBorosKadazandusun
2.1 PimatoVokalIdBorosKadazandusun
Kiwaaapatpimatovokal idBorosKadazandusun, iinoponga a,i, o, u. Sundung po do ingkaa, oguno nogi pimato vokal emontokborosdinoolosmantadborossuai.
FonemvokalnopoidBorosKadazandusunngaokitoidsiribadititumanudponoriukanfonetikartikulasi:
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
2
JadualKoponontuanVokalBorosKadazandusun
gulu tanga dohurisawat i u
tanga e
siriba a o
Vokalpoinsandad [i] [a] [u] [o]Vokalnoolos [e] [] (epepet,etaling)
Suai ko ii, kiwaa apat vokal tanaru (Mora) id BorosKadazandusun.
Poomitanan:
aa ii oo uu
basaan dii roo buuk
Ouludnogiopimatovokal idBorosKadazandusunmantadduotunipimatodimisuai.Okitokopihuyudanvokaldimisuaiidjadualdoidsiribaditi.
Jadual1
a o u i
*oa *ao au ai
mulau walai
ua uo ou oi
tua' duo bolou roloi
ia io iu ui
siat siou hius tapui
*Au oguno kopihuyudan tuni vokal oa om ao id boros guasKadazandusun.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
3
2.2 PimatoKonsonanIdBorosKadazandusun
Kiwaa duo nohopod om iso pimato konsonan id BorosKadazandusun. Hopod om onom nopo nga pimato konsonanpoinsandadomlimonopongapimatokonsonandinoolos.
Pimatokonsonanpoinsandadnopoditinga:
b d g h k l m n p r s t v w y z
Pimatokonsonandinoolos:
c f j q x
3. SistomTuni
Sistomtuniidkoroitankonsonanbom dnoponga:
3.1. Kiwaa duo koroitan tuni pimato konsonan b i misuaikopolombusan.
a. b polombusonmiampaiaupoloputon.Poomitanan : boros,siriba,
b. b polombusonmiampaipoloputon.Poomitanan : liabas, bunga,bamban
3.2. Ingkaanogiopimatokonsonan d. Kiwaaduokoroitan tunipimato dimisuaikopolombusan.
a. d polombusonmiampaiaupoloputon.Poomitanan : doho, dila,misudong
b. d polombusonmiampaipoloputon.Poomitanan :sondulu,dokutul
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
4
Kopomogunaannopokorotianmontokpimatokonsonanbom dnga:
a. Tumanud kinasandado poingkuukuro o kopolombusan boogianartikulasi.
b. Montokborosdinoolos:BorosMalayu,BorosInggirisomsuusuai.
c. Polombusonobmiampaipoloputontoiaupoloputonidkopitoningandomom b, nom d.
d. Autagaldogorisanobomdmulongpotukopitoningomombomnom dmontokborospoimbida.
4. Sigot[]
Kopomogunaannopodosigotnga:
a. Kopisuayanratidoidisoboros
Poomitanan:tudu = Ongoipotudunungaukonomangakan.tudu = Outongtomodotontutdotudu.tudu = Tudu nopo do bengkel diti nga kaanu daa o
mongingiamonginlaabdotoilaan.boli = Bolinopongawogokgontoluhandinoinggolian.boli = Minongoiboli dotusiomgulaitinaku.
b. Kopointarangankokomoitimpu
Poomitanan:kouuuli = KouuulidiLinaditiinu.kaaaakan = Kaaaakankuditiinu.koooodop = Koooodopdiadiku.
c. Ogunonogiosigot ()montokpopokitoborosdikiratisoiraosugkuaniddohuri.
Poomitanan:bai = pi+bai+an = pibaianpua = pua+on = puaonia = ia+on = iaon
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
5
5. TuniSongui [ h ] TunisonguinopoidBorosKadazandusunngakolombussoirakopitoningnomg.Katalangan id fonetiknopongakolombussoirakopitoningguasdilaomkahad.Kounionnoponga [ h ]
Poomitanan: [ h ] ngawi,sungu,bawang
6. HarmoniVokal
Harmoni vokal nopo nga tuni vokal id isoiso putul boros di kosuai toikoolonofitursabaparahungdivokalmantadputulborosdisuai.
Harmoni vokal nopo id Boros Kadazandusun nga okito maya prosesponugkuan boros guas. Ponugku nopo diti nga id gulu, dohuri, omansipan.
Poomitanan:PosugkuonGulugoN
goN + tangkus = gantangkusgoN + yamut = gayamut
PosugkuonDohurion
ondos + on = andasananit + on = oniton
PosugkuonAnsipannoan
no + yamut + an =noyomutanno + rikot + an =norikatan
Iinopooonuanposugkuonguluikiwaadoi,o,u idborosngaauikoolonotuniponugku,miagaldo:
Poomitanan:ko + hondom = kohondomko + inum = koinumko + ula = koula
Iinopoborosguasikiwaadovokal a ngakoolonovokaldiponugku.
Poomitanan:ko + akan = kaakannoko + labus = nakalabus
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
6
Kapaalanannopovokalditingamantad idwanankumaa idgibangdoidisoisoboros.Okitoitisoiraonuanponugkuiddohuri.
Poomitanan:
akid + on = okidonakid + o = okido
Aukoolonovokal o om a sabapatalabandovokal i.
Poomitanan:po + boli + ai = poboliaino + lingos + an = nolingasan
7. Panatakan h, i om u
Kiwaa piipiro pimato di tatakon id korotian om ijaan id borosKadazandusun.
Prosespanatakannopodikogompitdiinga:
a. Tatakonopimatohsoirasumusuhutdotunivokal o, i om u.
Poomitanan:oh = oo nuluh = nulunoh = no suluh = suludoh = do lobuh = lobuih = i lisih = lisi
Sundung potuu do ingkaa, koimbulai kawagu o pimato h soiraosugkuandohuri.
Poomitanan:nulu +on = nuluhonsulu +on = suluhonlobu +on = lobuhonlisi +on = lisihon
b. Tatakonopimatoiom alanannodo y.
Nungkiwaaborosdiobontukmiampaimomogunodiftong ai, oi,uiomosugkuaniddohuri an, ontoiko o,tatakonnodiiomalanandoy.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
7
Poomitanan:pakai +o = pakayosakai +an = sakayansalakoi +o = solokoyoongoi +on = ongoyontombului +o = tombuluyotunui +an = tunuyan
c.Tatakonopimatouomalanandoh.
Nungkiwaaborosdiowonsoimiampaimomogunodiftongau,ouomiumontokprosesponugkuandohuri,tatakonuomalanannodoh.
Poomitanan:panau+on = panahonsorou+on = sorohonkiriu+on = kirihon
Poingkuro po nga, kiwaa nogi o boros di au koolon do h soiratatakonpimatoungaaalanandopimatow.
Poomitanan:imuhau + on =imuhawonsahau + on =sahawon
d.Kalandayandoyom w
Aukopitoningoiom y,uom w.Kopitoningnopongaatatakotiso.
Poomitanan:Baiyag = bayagSiyud = siudSiyop = siopsayid = saidtayid = taidpuwa = puatuwa = tuatuwou = tuou
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
8
MORFOLOGI
Morfologi nopo nga gana ilmu boros i monoriuk do struktur, bontuk omponompuruan boros. Unit nopo ngawi do unsur boros nga pungaranan domorfem. Morfem nopo nga iso unit boros tokoro i kowonsoi do iso boros dipointantuomkiratisondii. Owonsoio isoisoborosmantaddo iso toiko lobiomorfem.
Poomitanan:Duomorfem monuat(moN+suat)Duoomlobimorfem porotuon(poN+ratu+on)
songkopokidukarukan(soN +ko+po+ki+dukaruk+an)pokilomidingan(poN+ki+lomiding+an)
A. SOMPURUANBOROS
Kiwaaapatboogiandosompuruanboros:
1. BorosNgaran2. BorosMaan3. BorosUla4. BorosToguangon
1. BorosNgaran
Sompuruanborosngarannopongaborosngawidimomungarandotulun,kinoyononomkakamot.Abaagioborosngarandotolukawo:
1.1 BorosNgaranPoimbida
Morujuk do ngaran poimbida montok kakamot, tulun ,kinoyononomkoisaanmiampaiijaanpotimpuunondipimatotagayo.Okitoopomoogiandoborosngaranpoimbidaidsiribaditi:
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
9
tulunpoomitanan:Ahmad,Antanom
tayampoomitanan:Tompok,Putut
BorosNgaranPoimbida kinoyonon
AuPoimpasi poomitanan:KotaKinabalu,WismaTunFuad
Kakamot:Koisaan: Parker,Citizen,KDCA ProtonSaga
1.2 BorosNgaranKoizaai
Morujuk do kakamot toi ahal i umum o ula dau. Abaagi o borosngarankoizaaidoduokawo:
a. BorosNgaranKoizaaiAbstrak
Poomitanan:tinipi rusodpitimungan sunduan
b. BorosNgaranKoizaaiKonkrit
Poomitanan:longon laminbawang rahat
1.3 BorosPonowoliNgaran
Abaagidoduokawo:
a. BorosPonowoliNgaranPonudukBoros ngaran di kifungsi do popotuduk isoiso ahal toi kokakamotomkinoilihon.
Poimpasi
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
10
Poomitanan:
NgaranPonuduk Fungsi Katarangan
Ino Monudukdokinoilihonkakamot
Iinopotudukonngapoinsomokdimokinongou.
iti Monudukdokinoilihonkakamot
Iinopotudukonngaoigitandimoboros
ilo Monudukdokinoilihonkakamot
Iinopotudukonngapoinsodudimoborosommokinongou.
huudi Monudukdokinoilihonkakamot
Iinopotudukonngapoinsodudimoborosommokinongou.
hino Monudukdokinoilihonkakamot
Iinopotudukonngapoinsoduomauokitodimoborosngapoinsomokdimokinongou.
hiri Monudukdokinoilihonkakamot
Iinopotudukonngapoinsoduomauokitodimoborosommokinongou.
hilo Monudukdokakamotomkinoilihon
Iinopotudukonngapoinsodudimoborosommokinongou.
hiti Monudukdokakamotomkinoilihon
Iinopotudukonngapoinsomokdimoborosompoinsodudimokinongou.
b. BorosPonowoliNgaranSondii
Borosnopoditingaabaagidoduosinompuruan.
i. BorosponowolingaranponguhotBorosnopoditingamorujukkokomoikakamottoitulunidponguhatan.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
11
Kiwaatoluborosponowolingaranponguhot:
onu/nunu momorujukdokakamottoiahalpoomitanan :Onumangannu?
Nunubinolinu?
Isai morujukkumaatulunpoomitanan :Isaingarannu?
nonggo morujukkakamottoitulunpoomitanan :Nonggotadonnu?
Adadi nogi o boros ponowoli ngaran ponguhot doprosesponginsoupandirumujukkomoyonaupointantutoikohontolonmiagaldo:
nunu nuununu
nonggo nonggononggo
isai isaiisai
ii. BorosponowolingarandotulunBorosnopoditingarumujukkumaatulundipointantutulunkumoiso,kumoduoomkumotolu.
Jadualidsiribanopoditingapapatarangpomogunaandoborosponowolingaransondiitumanudkatogori,fungsiomkoulunan.
Katarangan Fungsi
Katogori morujuk kumaa dau
sondii
Morujuk di boros maan
morujuk kumaa di sanganu
popoimagon do koponongonuan
songulun yoku oku ku doho
duotulun yato/iyahai kito/yahai/ikoi
dato/dahai dato/dahai Tulun Kumoiso
lobiduotulun yotokou tokou tokou dotokou
songulun ika/ia ko/ika/ia nu dia/dika Tulun
Kumoduo lobisongulun ikoyu kou dikoyu dikoyu
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
12
kusai isio isio disido/dau/ disido/dau
tondu isido isidodosido/
dau
dosido/dau Tulun Kumotolu
lobisongulun yolo yolo diolo diolo
2. BorosMaan
Sompuruanborosmaannopongaabaagidoduotinimungan.
2.1 BorosMaanTransitif
Borosmaantransitifnopongaborosmaandikiwaaobjek.
a. BorosMaanTransitifAktifBorosmaandikiborosposugkuongulumoN
Poomitanan:manandang monombirmomuhu momonsoi
ManandangiGodomondobuul.MonombiriBianadogonob.
b. BorosMaanTransitifPasifBorosmaandikiborosposugkuonsisipanin
Poomitanan:tinandang tinombirpinuhu winonsoi
TinandangdiGodomonilobuul.TinombirdiBianailogonob.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
13
2.2 BorosMaanOkonTransitif
Borosmaanautransitifnopongaborosmaandiaisoobjek.KiwaaduokawodoBorosMaanAuTransitif.
a.BorosMaanOkonTransitifKipomogonop
BorosMaanOkonTransitifKipomogonopnopongaborosmaandi mositi suhutonon do pomogonop montok popokito dokomoyondiayat.
Poomitanan:KiwaaBuukMoraldiPolina.DumadidomongingiaiSairin.Mioniyoduidkampung.
b.BorosMaanOkonTransitifAisoPomogonop
Boros maan okon transitif aiso pomogonop nopo nga borosmaandikiratisundungdoaisoobjekdioontok.
Poomitanan:Mosikdoungosuab.KongingisiMonika.Mamanauisio.
2.3 PanandaFokus
BorosmaannopodoBorosKadazandusunngapanakatandanogidofokusomtimpu.
a. BorosMaanSabaagiPanandaFokus
Kiwaa tolu fokus di pointantu. Ii nopo ngawi nga fokuskumaa di momomonsoi, i noontok om i monorimo. Okitopoomitanan borosmaan tumanud fokusmaya do jadual idsiriba:
FokusBorosMaan
Imomomonsoi Inoontok Imonorimo
mamalapakmomoli
monombir
lapakonbolio
tombiron
lapakanbolian
tombiran
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
14
MamalapakiDonidolugus.
LapakondiDoniilolugus.
LapakandiDoniiodudilolugus.
MomoliiJondosirung.
BoliondiJonilosirung.
BoliandiJonitinadaudilosirung.
b. BorosMaanSabaagiPanandaTimpu
Onu nopo minaan di nakatalib nga atandaan do sisipan in omposugkuonsuaitumanudfokus.Onunopoiminaandinopongongaantandaandoposugkuonguluno,nokoomposugkuonpangansipnoantumanudfokus.
Okitoopoomitananborosmaansabaagipananda timpu tumanudfokusmayadojadualidsiriba.
BorosMaanMontokMinaandiNakatalib
Iminomonsoi Inoontok Imonorimo
MinamalanggaMinomupuMinomoli
LinanggaanPinupuanBinoli
LinanggaanPinupuanBinolian
MinamalanggayahaidonatadlamindiLiza.
LinanggaandahaionatadlamindiLiza.
LinanggaandahaiiLizadonatadlamin.
MinomupuiMarinadobasaandiadi.
PinupuandiMarinaobasaandiadi.
PinomupuandiMarinaiadidobasaan.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
15
BorosMaanMontokMinaandiNopongo
Iminomonsoi Inoontok Imonorimo
nakatagaknokokotopnokoboli
natagaknokotopnoboli
natagakannakatapannobolian
NakatagakiJosipindobuukdiJusma.
NatagakobuukdiJusma.
NatagakandobuukiJusma.
NokokotopikalabaudoparaidioKorid.
NokotopdikalabauoparaidioKorid.
NakatapandikalabauoparaidioKorid.
3. BorosUla
Abaagioborosuladosiamtinimungan.
3.1 BorosUlaWoyo
Boros ngawi di manahak korotian konsep kouyuuyuo montokpapatarangdoborosngaran.
Poomitanan:olumis otiil ogingo osuauolidas atama orosian aarau
3.2 BorosUlaWarana
Borosngawidimanahakkorotiandowaranasabaagikatarangan.
Poomitanan:opurak buragang sokulit oitom osougobulou osisiilou obuhog otomou orouk
3.3 BorosUlaBontuk
Borosngawidimanahakkorotiandobontuk.
Poomitanan:obulugu alandui alabi okilongotulid akampis ogontit opipi
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
16
3.4 BorosUlaPonukuBorosngawidimanahakkorotiandotukuan.
Poomitanan:anaru oniba akawas okoroagayo osiriba akapal onipis
3.5 BorosUlaPancaindara
Boros ngawi di manahak korotian do konsep di oroso, okito,orongou,osingudomakama.
a. Oroso
Poomitanan:aanau opoit oporot opotooonsom oosin olunok ongorouatauk angaro opodos
b. Okito
Poomitanan:olumis araat awantang olundusoporodot orumpad orouk burintik
c. Orongou
Poomitanan:obongos otolis olombou agangauoiyang opian
d. Wongi/Osingud
Poomitanan:olontu outong oonsod oongidolonsi awangug
e. Akama
Poomitanan:olunau aparad alamou okodouasagub oromomol olomok oyopos
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
17
3.6 BorosUlaTimpu
Borosngawiimanahakkorotiandokonseptimpu.
Poomitanan:alaid oruhai totuong suabinowagu nakalaid guugulu konihabsuab sominggu sangadau minsosodop
3.7 BorosUlaPoingkuro
Boros ngawi di manahak korotian do kowoowoyoon montokpapatarangdoborosngaran.
Poomitanan:osiau omio osonod alaid osikapoporokis aarau atarang asaru odomut
3.8 BorosUlaTopurimanan
Borosngawidimanahakkorotiankonsepditopurimanan.
Poomitanan:oupus langadon ounsikou orosian tuuhanasasana orohian otogod osianan tiodoptigiran oihit ointiti oinggorit oudipon
3.9 BorosUlaSinodu
Borosngawidimanahakkorotiankonseppialatandoduokakamottoikouyuuyuosabaagipanarangborosngaran.
Poomitanan:osomok osodu oruhai
4. BorosToguangon
Borostoguangonnopongaborosdiaisoratingakiwaatoguangon.Okitoo boros ngawi diti id frasa, klausa om ayat miampai toguangon dipointantu id sintaksis sabaagi do popionit, pongudio, ponokodung omsuusuaipo.Abaagioborosdititumanudtoguangondipointantu,miagalidsuhutononditi:
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
18
4.1 BorosPopionit
Boros popionit noponga i gunoon dopopionit do duo toi ko lobiboros,frasaomayat. Gunooniti idgulu toiko id tangadoisoisoayat.
Poomitanan:mooido omnung miampaitoiko tu
4.2 BorosKotigagan
Boros kotigog nopo nga boros i gunoon soira kotigog, otogod,otigiran,osuayan,oimayaan,osianantoikoorualan.
Poomitanan:Odoi! adii!Adada! Is!Toi!Atukoi!
4.3 BorosPongudio
Boros pongudio nopo nga boros i oguno soira mongudio toi komomonsoiayatpongudioikiwaaoborospongudio.
Poomitanan:nunu nonggotisopoingkuro nokurosongkuro isaisoira idnonggo
4.4 BorosPonuhuan
Boros ponuhuannopo nga boros i oguno soiramonuhu,mokianutoikomogodu.
Poomitanan:uhupai kadainum suangnomaai kanouakan ngoyo
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
19
4.5 BorosPonokodung
Boros ponokodung nopo nga gunoon do monokodung do borosmaan,borosula,omfrasapopiromutngaranmooidopopokitodopisuayan timpu om topurimanan. Nabaagi do duo bontuk borosponokodung.
a. BorosPonokodungTimpu
Boros ponokodung timpu nopo nga popokito pisuayan timpu inakatalib,baabainoomtimpudumontol.
Poomitanan:kaaaanu auponokoumbal kakalpo
NokoumbaliNancymongoihiloidLondon.KakalpodopoinsikuliKamisah.AuponakaakaniMarina.Kaaaanudauilobuuk.
b. BorosPonokodungTopurimananBorosPonokodungTopurimanannopongagunoondopopokitotopurimanankokomoidomaan.
Poomitanan:mositi,mumang,milo,kaanu
Mositilumabuskoudobaino.Milotokoumulidosuab.Mumangdokumalajasondiiilotanakwagu.Kaanuokurumikotdosuab.
4.6 BorosPomogirot
Borospomogirotnopongaborosikaanumanahakkapanatalanratidoborosula.Ogunoborospomogirotditiiddohuridoborosula.
Poomitanan:kopio AgayokopioilowalaidiAzlin.tomod Oruoltomodkinokotdilokilau.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
20
4.7 BorosPopoimagon
Borospopoimagonnopongaborosikaanumanahakkapanatalanboogian pointantu id ayat. Ointutunan nogi Boros Popoimagonsabaagipatikol.
Poomitanan:toi podii dii no oii nodii nogi di do
4.8 BorosPongilag
Borospongilagnopongaborosiogunosoiradoaumonongkoilo.
Poomitanan:au okon tou
4.9 BorosPopiromutNgaran
Boros PopiromutNgaran nopo nga boros i gunoon popiromut dofrasangaranmiampaiborosdosuai.
Poomitanan:id kumaa miagaldo
4.10 BorosPopotopot
Boros popotopot nopo nga boros i popoimagon katapatan isoisokatarangan.
Poomitanan:oo otopot baa
4.11 BorosPongintaban
BorosPongintabannopongaborospapatarangdoginumuiokitoidfrasangaran.BorosPongintabannopongaabaagidopiipirokawotumanudrati.
a. PointantuGinumuPoomitanan: iso,duo,tolu
b. AuPointantuGinumuPoomitanan: okuri,piipiro,ogumu
c. TinimunganPoomitanan: kotootolu,koliilimo
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
21
d. PitongkiadonPoomitanan: sompoopori,toisoiso,soroisaan
e. Kopomoogian
Poomitanan: piduoon,pitoluon,piapaton,sopiduo,pintangaon,piiradon,pilapakon,pipapason,piwinisan,piputulon
f. PongintabangontobPoomitanan:kumoinsan,kumoinduo,kumointolu,
4.12 BorosPonuduk
Borosponuduknopongaborosponudukkinoyononiokitoidayat.
Poomitanan:Kotonobon, kosilahon, koibutan, kabaatan, sawat, susut, timpak,sakai, dohuri, saralom, soribau, pisuk, sampaping, dumbangan,pialatan,disan,tanga.
B. PAMANSAYANBOROS
KiwaaapatbontukkapamansayanborosidBorosKadazandusun:
1. Bontukborosmintootoiso.2. Bontukborosnosugku.3. Bontukborosmisompuru.4. Bontukborosmisaup.
1. BontukBorosMintootoiso
Borosmintootoisonopongaborosdiaunosugkuanomaisopongohulitan.Owonsoioborosmantad iso toi ko lobiputulboros. Owonsoi isoputulboros mantad iso vokal (v), iso vokal om konsonan (k), toi ko isokonsonanomduovokal.KiwaaisokopisuayandoBorosKadazandusuntukiwaatunitanarudovokal ipopogompitdoduovokaldimiagal(vv)idisoputulboros.
Poomitanan:oo,daa,dii,buu,laangomsuusuaipo.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
22
StrukturBorosMintootoiso
1.1. BorosMintootoisoisoputulborosPolapiomungankonsonanvokaldoborosmintootoisoidBorosKadazandusunnoponga:
a. v o,ib. vv oo, iic. vk om,idd. kv no,di,nu,kue. kvk pen,nungf. kvv daa,toi,diig. kkv prah. kkvk drafi. kvvk laang, baas
*kkvomkkvknopongamontokborosnoolos.
1.2. BorosMintootoisoDuoPutulBoros
Wookonnopodopolaborosmintootoisododuoputulborosnga:
a. v+kv oku,onub. v+vk ougc. v+kvk asugd. vk+kvk onsit,unsube. kv+v tua,tuo,duof. kv+vk guas,siat,suatg. kv+kv ngawi,kada,tanah. kv+kvk sulap,tukadh. kvk+kv bangku,modsuj. kvk+kvk lampung,sandad,lampunk. kv+kvvk basaanl. kv+kvv kiwaa
1.3. BorosMintootoisoToluPutulBorosToiKoLobi
Polaborosmintootoisomiampaitolutoikolobiputulborosnga:
a. v+kv+v isaib. kv+kv+v butiac. kvk+kv+v bumbua,rumbiod. kv+kv+kvk tulanut,turidinge. kvk+kv+kvk tompurung,sundatangf. kv+kvk+kv balanja,kulambug. kv+kvk+kvk buhangkut,sumandak
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
23
Suai ko boros ngawi id sawat, owonsoi nogi boros mintootoisomantad akronim. Akronim nopo nga boros pinoniba i owonsoimiampai popiamung do putul boros toi ko boros mantad isorangkaiborosisuatonompolombusonsabaagiisoboros.
Poomitanan:bungatadau bungadaususuyantoniba suniba
2. BontukBorosNosugku
BorosNosugkunopongaborosdiowonsoimantadisoborosguasomosugkuandoborosponugku.
Poomitanan:sonong osonong
ongosonongsinonongsumonongsuminonongmisonongmogisosonongminisonongkosonongnokosonongsonongonsonongokasanangaikasanangannasananganasananganangasananganposonongoposonongon
KiwaaapatkawodoborosponugkuinatantuidNuludanPongiaanidBorosKadazandusun:
2.1. PosugkuonGulu
Posugkuongulunopongaiposugkuonidguludoborosguas.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
24
2.1.1 PosugkuonGuludoBorosNgaran
Borosngarannopoiowonsoimantadposugkuongulunga:
a. doN Papatarangdokoponongonuandounminamangun(Minamangun)dountulun (tulun)dounpomogunan (pomogunan)
b. ki Monorodoktoisoisodikiwaa.kitanak (tanak)kiwalai (walai)kiparai (parai)kigandas (gandas)
2.1.2 PosugkuonGuludoBorosMaan
Borosmaannopoiowonsoimantadposugkuongulunga:
a. ko morujukkumaadimaandososongulunkoipi (ipi)kaanu (anu)koirak (irak)kaakan (akan)
b. nokoMorujukdomaandinopongonongapotilombusmiampaiautomodon.nokotundok (tundok)nakaakan (akan)nokoopi (opi)nakaansau (ansau)
c. no Morujukdomaandinopongonongakakaldopotilombusonmiampaiautomodon.nobobog (bobog)noomot (omot)naraag (raag)naawi (awi)
d. o Papatarangkouyuuyuodimaan.abasa (basa)osusui (susui)oboli (boli)ogompi (gompi)
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
25
2.1.3 PosugkuonGuludoBorosUla
Borosulanopoiowonsoimantadposugkuongulunga:
a. doN papatarangdotimpu.doungosuab (osuab)doungotuong (otuong)doungadau (adau)
b. goN papatarangkoulalahotosoosondii.godoot (doot)gayamut (yamut)gorongit (rongit)gontudau (tudau)
c. ko Papatarangkoundolihonisoisokoulalahon.kopurak (purak)kanaru (naru)kolombou (lombou)kanawau (nawau)
d. noko Papatarangkoundolihonisoisokoulalahon.nokotomou (tomou)nakakawas (kawas)nokolunau (lunau)nakaraat (raat)
e. no Papatarangkoundolihonisoisokoulalahon.noupus (upus)nounsikou (unsikou)nosuau (suau)
f. o Papatarangisoisokoulalahon.orubat (rubat)oniba (niba)akawas (kawas)opurak (purak)
Agayatpimatoomantadposugkuondumadipimatoatuitinopo nga tumanud kooturan do kopogitootonudan vokal.Intanganbolikan(fonologi)montokkopoilaanpoinlobi.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
26
2.2 PosugkuonDohuri
PosugkuonDohurinopongaborosponugkuiposugkuoniddohuridoborosguas.
2.3.1 PosugkuonDohuridoBorosMaan
Wokoonnopodoborosowonsoimantadposugkuondohuridoborosmaannga:
a. aiBorosmaanmontokmonuhusoosongulunmiampaimomogunoposugkuondohuriai
suatai (suat)purutai (purut)wansayai (wonsoi)ansakai (onsok)
b. anBorosmaanmontokmonguhupsosongulunmiampaimomogunoposugkuondohurian
putulan (putul)ulakan (ulok)tanaman (tanom)suangan (suang)
c. onBorosmaanmontokisoisoponuhuanmiampaimomogunoposugkuondohurion
puhuon (puhu)tagadon (tagad)onsokon (onsok)basaon (basa)
d. oBorosmaanmontokisoisoponuhuanmiampaimomogunoposugkuondohurio
inumo (inum)imuhawo (imuhau)akano (akan)intobo (intob)
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
27
2.2.2 PosugkuonDohuridoBorosUla
Borosulaiowonsoimantadposugkuondohurinoponga:
a. ai
Adadidoborosulaoborosmaansoiraosugkuaniddohurimiampaimomogunoai
pianai (pian)lagadai (logod)buluguai (bulugu)siahai (siau)
b. anMorujukdoponuhuanmontokisoisomaan.
garatan (gorot)buluguan (bulugu)sikapan (sikap)gorisan (garis)
c. onMorujukdoponuhuanmontokisoisomaan.
silohon (silou)langadon (langad)noruon (naru)togodon (togod)
d. oMorujukdoponuhuanmontokisoisomaan.
itomo (itom)togodo (togod)upuso (upus)lumiso (lumis)
2.2.3 PosugkuonDohuridoBorosNgaran
Boros ngaran i owonsoi mantad posugkuon dohuri noponga.
a. aiAdadidoborosmaanoborosngaransoiraposugkuoniddohurimiampaimomogunoai
tukadai (tukad)taapai (taap)oligai (olig)rosukai (rasuk)
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
28
b. anAdadidoborosmaanoborosngaransoiraposugkuoniddohurimiampaimomogunoan
umahan (umau)woigan (waig)telefonan (telefon)kipasan (kipas)
c. onAdadidoborosmaanoborosngaransoiraposugkuoniddohurimiampaimomogunoon
rosukon (rasuk)gonobon (gonob)
d. oAdadidoborosmaanoborosngaransoiraposugkuoniddohurimiampaimomogunoo
gonobo (gonop)kosuto (kasut)
2.3 PosugkuonPangansip
Posugkuonpangansipdoborosponugkuipiandadondopoposugkuiddohuriomidguludoborosguas.
2.3.1 PosugkuonPangansipdoBorosmaan
Posugkuonpangansipborosmaannoponga:
a. koaiPapatarangisoisokinaantakandiaupointantuotimpu.
koonsitai (onsit)koiduai (idu)kolombusai (lombus)
b. koanPapatarangkinaantakanmantadsabapdipointantu.
koihadan (ihad)koirakan (irak)
c. noanPapatarangisoisokoimaandinopongono.
nolihuan (lihu)nosuatan (suat)
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
29
d. oanMorujukisoisokaantakandiabantalanngaaupopointantudoaantakan.
oiduan (idu)oupuan (upu)
e. poaiMorujukisoisoponuhuantumanudsabapdipointantu.
popihidai (pihid)pogusaai (gusa)
f. poanMorujukisoisokoyonontumanudsabapdipointantu.
posowitan (sawit)pawantayan (wantai)potoidan (taid)
Morujukisoisokoimaantumanudsabapdipointantu.poruhukan (ruhuk)poinuman (inum)
g. poonMorujukisoisoponuhuantumanudsabapdipointantu.
poruluhon (rulu)pokodohon (kodou)
h. pooMorujukisoisoponuhuantumanudsabapdipointantu.
polopiko (lapik)potonomo (tanom)
2.3.2 PosugkuonPangansipdoBorosNgaran
Posugkuonpangansipborosngarannoponga:
a. KoaiMorujukkaantakantumanudsabapdipointantu.
koliudai (liud)kohompitai (hompit)
b. Ko...anMorujukdokosiwangonom kogumuon.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
30
kopuruan (puru)kobpinayan (tobpinai)
c. no...anPapatarangkoimaandinopongono.
nokogutan (kogut)nosogitan (sogit)
d. o...anMorujuk isoiso kaantakan di abantalan nga auatantudoaantakan.
osongkulan (sangkul)otoliban (talib)
e. po...aiMorujukisoisoponuhuantoikokoimaantumanudsabapdipointantu.
pokumutai (kumut)posinsingai (sinsing)
f. po...anMorujukponuhuantoikokoimaantumanudsabapdipointantu.
posumadan (sumad)potindukan (tinduk)
g. po...onMorujukisoisoponuhuantoikokoimaantumanudsabapdipointantu
pobuukon (buuk)pogolongon (golong)
h. pooMorujuk isoiso ponuhuan toi ko koimaan tumanudsabapdipointantu
posuato (suat)poboroso (boros)
2.3.3 PosugkuonPangansipdoBorosUla
Posugkuonpangansipdoborosulanoponga:
a. Ko...aiMorujuk isoiso kouyuuyuo tumanud sabap dipointantu.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
31
kosogitai (sogit)kolosuai (lasu)koliudai (liud)
b. ko...anMorujukisoisokouyuuyuotumanudsabapdipointantu.
karaatan (raat)kolumisan (lumis)
c. no...anMorujuk isoiso kaantakan tumanud sabap dipointantu.
naansaman (onsom)nopoitan (opoit)
d. oanMorujuk isoiso kouyuuyuo tumanud sabap dipointantu.
olumisan (lumis)osogitan (sogit)
e. po...aiMorujuk isoiso ponuhuan toi ko koimaan tumanudsabapdipointantu.
posogitai (sogit)posuhutai (suhut)
f. po...onMorujuk isoiso ponuhuan toi ko koimaan tumanuddipointantu.
pogoyoon (gayo)palaabon (laab)
g. po...oMorujuk isoiso ponuhuan toi ko koimaan tumanudsabapdipointantu.
pokilong
2.4. PosugkuonSisipan
Posugkuonsisipannopongaposugkuondiposisiponidpialatandoborosguastumimpuundokonsonan.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
32
2.4.1 PosugkuonPangansipdoBorosMaan
Wookon nopo do boros i owonsoi mantad posugkuonpangansipdoborosmaannga:
a. in Osisipan nopo do posugkuon in o borosmaanngaadadidokoimaandinakatalibno.binoli (boli)winonsoi (wonsoi)
b. um Osisipan nopo do posugkuon um o borosmaan nga adadi koimaan di maamaso domaan.tumuhun (tuhun)tumakad (takad)
2.4.2 PosugkuonPangansipdoBorosNgaran
Wookon nopo do boros i owonsoi mantad posugkuonpangansipdoborosngarannga:
a. in Morujukkoimaandinakatalib.rinasuk (rasuk)kinasut (kasut)
b. um Morujukkaantakanimaamasodoantakan.lumiud (liud)rumasam (rasam)
2.4.3 PosugkuonPangansipdoBorosUla
a. in Morujukdotukuan.sinodu (sodu)kinawas (kawas)
b. um Morujukkaantakandimaamasodoantakan.lumasu (lasu)sumogit (sogit)
3. BontukBorosMisompuru
Borosmisompurunopongaprosesipopirangkaidoduoborostoikolobiom bontuk nopo di owonsoi nga kirati pointantu. Kogumuan borosmisompurudoborosKadazandusunaanumantadborosngawidinoolosomborosmikagos.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
33
Poomitanan:rajapuun kalataskalaja kampisbaraitkapaltulud tolupasagi matobalajalanwoyoonmontiri kitaladtampangil telefonkandai
Osugkuannopodoborosponugkupangansipoborosmajmukditingakopioputdiioijaan.
Poomitanan:Matobalajalan ponokomatobalajalan
4. BontukBorosMisaup
Owonsoioborosmisaupmantadpongohulitandoborosguas,putulborosomnogitumanudrantak.
4.1. BorosMisaupPongohulitanBorosGuas
BorosmisaupnopoditingamongohulitkawagudokoinsanaiBorosguas.
Poomitanan:tadau tadautadaugulu gulugulu
Boros misaup montok boros di kiwaa posugkuon nopo nga adadimiagalpoomitananditi:
somborosboros mogitabangtabangsumonongsonong sontuludtuludsantakadtakad santangkustangkus
4.2. BorosMisaupPongohulitanPutulBoros
Boros misaup nopo diti nga mongohulit kawagu do putul boros dikumoisodoidborosguasdii.
Poomitanan:kopuputul osisilouatatarom mogiuuhupkouuuli katatagakpananakau pongongomot
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
34
4.3. BorosMisaupKirantak
Borosmisaupkirantaknopoditingaotimpuunandopimato momsuhutonondoborosguas.
Poomitanan:molokgolok manaupanaumaamtaam milingsilingmaturatu makadtakadmilongkilong masabasa
5. PanandaWacana
Wacana nopo ngaboros toi ko frasa isoiso ayat omgunoon id gulu doisoisoayat.Ogunoowacanaditimontokmomoruhangompopoinsonongdo tonsi tambahan id ayat sumusuhut do guas ayat. Gunoon nogi itisabaagiponokodungompopotolimbusidiakokomoidotimpuompopisuaidoidiaidayat.Ogunowacanaidponuatan.WookondowacanaidBorosKadazandusun: sundung potuudo ingkaa, suai komantaddii, suaikoilo,mantadnodilo,poingkuropo,nungingkaaomsuusuaipo.
Poomitananayatimomogunopanandawacana:a. Okito tongosulappadtarananditi iddisan talunalun.Suaikomantad
dii, papatarannogiyoloidtomu.
b. Kiwaanogikulamloyogon,ganapomoinan,galanggangbadmintonomtenisidkawalayandahai.Sundungpotuudoingkaa,ngaosonongdaakopiodoauyahainokoundaliuhiti.
c. AuyolonokotorisuminangodditulundiGombunan.Poingkuroponga,napatai di gia i Gombunan soira nongoi ipao ontok songulunan isiominongoiporobuat.
6. PatikolIdBorosKadazandusun
Patikolnoponga tinimungandoboros iaukawaliu, i kiwaakogunaan idpuralanboros,ngaaisokogunaan id leksikal.Gunoonnogiopatikolditisabaagikapanatalanboogianpointantuidayat.PiipiroopatikoliogunoidBorosKadazandusun:(ItinopongatumanudponoriukanKLF(KotinananMonoinaBorosKadazandusunSabah),2001)
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
35
6.1Patikoli
Patikolinopongagunoonmontokpopisuaifrasangaranpointantuomidumadidofokuskumaaboroskoimaan.
Poomitanan:Binolinopodisiongaisadakaanangandaumangakan.
Sada nopo nga au poinfokus, disio nopo nga poinfokus, iminoborosaumoboroskokomoiisokawosada.
6.2 Patikoldi
6.2.1 Patikol di nopo nga gunoon montok mananda do frasapointantu.
Poomitanan:Nansakanokudisiodisadadibinolidaudii.
Sada nopo au poinfokus, oku au poinfokus, i mimboroskokomoiisokawodosada.
6.2.2 Patikol di gunoon nogi montok panakatanda domanangsanganu.
Poomitanan:TanakdimamaiJusipilo.Buukdimamaiino.
6.2.3 Somoonu nogi patikol di gunoon do duo frasa ngaranmontokmomonsoiisofrasangaranmisomporu.
Poomitanan:Iyamaduodiinanolansanonku.NokitokuiJonduodiAnikdikonihab.
6.2.4 Patikol di gunoon montok kopokitanan do misuai timpunakatalib,bainoomtimpurumikot.
Poomitanan:Minongoiikoiintongdowayangdikosodop.(nakatalib)Dibainonogidoruminasamohiti.(baino)Poingkuro no di do baino! (kiwaa kaantakan do timpurumikot)
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
36
6.3 Patikolo
Patikolonopongamanandadoisofrasangaraniaupointantungaadadifokusdihondomon.
Poomitanan:Apagonosadadotadaubaino.
Sadanopongaokonkoisokawosadadinotindu,iaupointantu.
6.4 Patikoldo
Patikol do nopo nga gunoon montok mananda iso frasa i aupointantuomokonkofokusihondomon.
Poomitanan:Sundungdoingkaangaminomolinogiisiodosada.
Sadanopongapoinfokus,isioaupoinfokus,iminoboroskokomoiisokawosadaikaanangan.
6.5 Patikoliiomdii
6.5.1 Patikoliiomdiinopongagunoonmontokmorujukkumaadinaraitno toiko inoilaannomantaddiminimboros toiko ipinarangahan. Patikol ii gunoon montok ponowoli borosngarantoikoborosngarandipoinfokus.
Poomitanan:Iinoborosdaudohodii.Iinopogidoauokudiiotumbayaandoborosdau.Ii nopotondudiingaabagos.
6.5.2 Kapanambarasan ii om ii gunoon montok kopokitanantoisoiso i au nakawaliu o koongoiongoyonmantad noilaanlaiddipinarangahan.
Poomitanan:
Aisoikinowolihodikalajadau,iiom iitokitoku.Suaikanuom iiom iii.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
37
6.5.3 Patikol dii gunoon nung au iti kaanu manantu toi kokapanatalandikomoyon
Poomitanan:Kadadikoyulihuaiiborosdaudii.Poingionnodiiisioidlamindii.
6.5.4 Somoonu gunoon nogi o dii miampai boros pongudiomontokmokitolinahasdikomoyon.Poomitanan:Isaigiangarannudii?Ingkurodii?Itinodii?
6.6 Patikoli
6.6.1 Patikol i asaru gunoon montok pananda panatalan dibinoros.
Poomitanan:Nakawaliukanuomiiomiii.IJaimekanuomiGoloiii.
6.6.2 Patikol i gunoonmiampai kotobboros i kopokito do borosdomogolim(aiso,okon,au).
Poomitanan:Aisoinaanudau.Okonikoingkaaborosdisio.Auokuinokoolosdokakamotdau.
6.6.3 Gunoon nogi o patikol diti montok papalambayadponuhuan.
Poomitanan:
Rulananipopowaliudinopinggan.Inutonimomonsoidinokalajadino.
6.6.4 Idborosmaanokonkoponuhu,pomogunaanimanahakdokapanatalandogaabdimoborosimaankopiodautuhuko.
Poomitanan:Maankuiwaguwonsoyonungorumbakno.Alananikopiodaunungatagakno.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
38
6.6.5 Soira nopo do gunoon patikol diti miampai boros isoo,kopiomungandiloadadikomoyondomiagal.
Poomitanan:Isoikalajadahai.
6.7 Patikolnoomnodii
6.7.1 Patikol no manahak do tanda kootuson kinaantakan idisoisoayattoikosusuyan.
Poomitanan:Korikot nopo i tambang doid iso lokos, tiduku no isio ominum no.Koingkoyod nopo yolo, lombus no wagu doid pamanahondiolo.
6.7.2 Patikol nodii nopo nga manahak do tanda koimaan disumusuhutommorujukdokinantaakandipogului.
Poomitanan:OunsikounodiioginawodiRintingantunakasawangnodiidokampungtagayo.KabayarainopodiEnoiibuukdibinolidau,onuonodiidauiiompamanauno.Ongoinodiiakan,tunokosodianotaakanon.
6.8 Patikolpoompodii
6.8.1 Patikol po mananda do koimaan di nadadi no, pogulu dokoimaan sumusuhut nga rumujuk kokomoi kinaantakan dinokopogulu.
Poomitanan:KaawipodiAwotitakanoomlihungainodisioipiringdau.
6.8.2 Id pibarasan toomod, patikol po manahak do kapanatalankokomoidibinoros.
Poomitanan:Ongoipoakan.AuokuponakaakanNakapanaunongawingaisiopo.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
39
6.8.3 Podiinopongamanandadokoimaaninopongonopogulu.
Poomitanan:KotindalpodiidiMaikolibangkalaomonuonodauirokot.
7. TandaBasa
Kiwaa piipiro tanda basa i gunoon id Boros Kadazandusun miagal idsiriba:
7.1. PimatoTagayo
Gunoon o pimato tagayomontok monuat tinimungan boros ngaranpoimbidatulun,kinoyonon,tayamomkoisaantoikotinanan.Suaikoii,gunoonnogimontokpimatoidguluisoisoayat.
Poomitanan:PekanNabalu,Helda,KoisaanKoonduan.IiHeldanopongaponorikohonKoisaanKoonduanidPekanNabalu.
7.2. Titik(.)
Gunoonidkolimpupuson isoisoayatompanandakatarangantadauwulan.
7.3. Koma(,)
Gunoonmontok:a. Popitongkiaddotoluunsurtoikolobiidisoayat.b. Popiisodopiipiroayatdumadiisoayat.c. Popitongkiaddofrasamantadayat.d. Sumusuhutdoboroskotigogidayatikiwaaboroskotigog.e. Ahataspanandawacana.
7.4. TandaPongudio(?)
Gunoonidkolimpupusondoayatotandapongudio.
7.5. TandaPongukabanBorosomPonutubanBoros()
Gunoonidistilailmiahtoikoborosikiwaaratipoimbida.Ogunonogitandaditiidborosajukompotikaninaanumantadbahanbasaon.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
40
7.6. KomaTitikMisahau()
Gunoon sabaagi popitongkiad do duo toi ko piipiro klausa,popitongkiaddopiipirokataranganmisuusuhut.
7.7. TitikMisahau(:)
Gunoonsabaagi:a. Popointutunsanaraibutiran.b. Popointutunayatpopointalang.c. Popokitodopisuayan.
7.8. Sangkang()
Gunoonsabaagi:a. Ponowolibingkurung.b. Panandapongoruhangdoidia.c. Panandaborosmisaup.
7.9. Bingkurung()
Gunoonsabaagipopiagalratiborosidayat.
7.10. Tandapiagalan(=)
MiagalokomoyonomgunoonidayatMatematik.
7.11. TandaToiko(/)
Gunoon montok popokito kopiagalan komoyon do boros toi koayat.
7.12. TandaIlonopogi(.'.)
Tandailonopogigunoonsoiramonginibadoayatontokmomonsoinuut.
7.13. TandaKotigagan(!)
Gunoon soiramonuat boros kotigagan toi ayat kotigaganmontokpopolombus topurimanan miagal do orosian, kotigog, otogod,osuayan,ponigiran,orualanomsuusuaipo.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
41
SINTAKSIS
Sintaksisnopongaisopongilaankokomoidopamansayan frasaomayat.Ayatnopongaunitpibarasandi takawaskopiodoidnuludanpuralanborosomkiratidiipoinggonop.Owonsoioayatmantadisoborostoikonuludanpiipiroborosiipoborosonmiampailoyukdipointunud.
1. AYAT
Ayatnopokisuangdounsurklausa.Klausanoponganowonsoimantadpiipiro frasa. Frasa nopo nga nowonsoi mantad piipiro boros. NuludannopodosintaksisditingamiagaldipinokitananidJadual1.
Jadual1
Ayat oolongtomodilotanak.
Klausa oolongtomodilotanak
Frasa oolongtomod ilotanak
Boros oolong tomod ilo tanak
2. FRASA
Frasanopongaunitinouludmantadduoborostoikoisoborosdikiwaapotensi do kowonsoi duo toi ko lobi boros.Pisuayannopo do frasaomklausa,ngaaisosubjekompredikatidfrasa.Idnuludandopuralanboros,frasanopongamilodumadikonstituondoklausatoikofrasadiisondii.
3. KLAUSA
Klausa nopo nga iso unit piipiro boros i kiwaa subjek om predikat didumadidokonstituondoayat.Nabaagidoduokapamansayanoklausa:
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
42
3.1 KlausaObibas
Klausa obibas nopo nga soira polombuson miampai kolooloyuko dikosudongomkaanumingkakatsondii.Roitannogioklausaobibasdoklausatohontol.
Poomitanan:i. abagoskotomodii. korikotoku
3.2 KlausaAuObibas
Klausaauobibasnopongaklausadiaumilomingkakatsondii,toikoaisorati.Klausaditioporlumomogunoklausasuai.
Poomitanan:
i. Abagoskotomod mogihumkousinan
klausaobibas klausaauobibas
ii. Korikotoku suabnungaurumasam
klausaobibas klausaauobibas
4. KapamansayanAyat
4.1 GuasAyat
Guas ayat nopo nga impohon do kapamansayan ayat do isoisoboros. Oinsanan ayat i mogisuusuai kapamansayan om nuludan,aanumonoriukmayadopolaguasayat.
Mantad pola diti, owonsoi ayat suai miagal do ayat mintootoiso,ayatmisompuru,ayataktif,toikoayatpasifomsuusuaipo.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
43
PolaGuasAyat
Pola Subjek Predikat
Pola1 FrasaNgaran(FN)Mongingia
FrasaNgaran(FN)iGundohingMatius.
Pola2 FrasaMaan(FM)Masomorobuat
FrasaNgaran(FN)tamadiolo.
Pola3 FrasaUla(FU)Olombon
FrasaNgaran(FN)tanakditi.
Pola4 FrasaPopiromutNgaran(FSN)HiloidTuaran
FrasaNgaran(FN)
oupisku.
Kiwaaapatpoladoguasayat:
Pola1 :FrasaNgaran+FrasaNgaran (FN+FN)Pola2 :FrasaMaan+FrasaNgaran (FM+FN)Pola3 :FrasaUla+FrasaNgaran (FU+FN)Pola4 :FrasaPopiromutNgaran+FrasaNgaran(FPN+FN)
Sundungpodonowonsoipolaguasayatmantadduotoikolobiboros,ngakonstituonnopongamilonogidoowonsoimantadisoboros.
Poomitanan:Mambasaaku.
4.2. BontukAyat
Nabaagidoduotinimunganobontukayat:
a.ayatmintootoisob.ayatmisompuru
4.2.1 AyatMintootoiso
Ayatmintootoiso nopo nga kiwaa iso klausa, i kikonstituondoisosubjekomisopredikat.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
44
Poomitanan:
Predikat Subjek
1.Momimisala iGundohingIndiu
2.Mambasa isio
3.Nohuyankopio ilomananangkus
4.Minongoi yolohiloidSarawak
4.2.2 AyatMisompuru
Ayat misompuru nopo nga tinimungan do duo ayat toi kolobiayatmintootoiso.Owonsoioayatditimantadduotoikolobi subjek om predikat. Adadi do ayatmisompuru o ayatmintootoiso miampai kopomogunaan do boros popionit toikoaisoborospopionit.
Nabaagidotoluoayatmisompuru:ayat misompuru misoungko ayat misompuru pancanganayatmisompurupiomungan.
a. AyatmisompuruMisoungko
Ayat nopo diti nga mantad duo toi ko lobi ayat iimomogunoborospopionitnga,omomsuusuaipo.
Poomitanan:i. Mambasa do buuk i Haji Alim om mongintob i
Yusri.MambasadobuukiHajiAlim.MongintobiYusri.
ii. OlomboniSairinngaagahuitadidau.OlomboniSairin.Agahuitadidau.
Milonogidopionitonoayatngawidilomiampaiaisoborospopionit.Polombusonoayatditimiampailoyukdikosudong.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
45
Poomitanan:Angalampas tomod o laang diolo, tumakad dilonuluhon.
Angalampastomodolaangdiolo.Tumakadyolodilonuluhon.
b. AyatMisompuruPancangan
Ayatnopoditingakiwaa isoayat tohontolom iso toikolobiayattokorodosuai.Ayattokorodii,pinasalagidayattohontolomadadisoboogiandoayattohontol.Abaagidotolukawooayatmisompurupancangan.
i. Ayatpoinsisipii. Ayatpomogonopiii. Ayatkatarangan
AyatPoinsisip
Momogunooayatditidoborospopionitdi
i. Minomoliisiodobuukdiakapal.Minomoliisiodobuuk.Buukakapal.
ii. Minintongyolodowayangdikoirakan.Minintongyolodowayang.Wayangkoirakan.
Ayat tokoro nopo nga ayat di koimbulai id dohuridoborospopionit.
AyatPomogonop
Ayat nopo diti nga dumadi pomogonop do iso ayattohontolimomogunoborospopionitdo
Poomitanan:i. Otongkuyaanokukopiodokalantoiisio.
Otongkuyaanokukopio.Kalantoiisio.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
46
AyatKatarangan
Ayat nopo diti nga dumadi katarangan id predikat imomogunoborospopionittu,nung,gisom
Poomitanan:i. Asaru do royohon i James tu abagos
kumalaja.AsarudoroyohoniJames.AbagoskumalajaiJames.
ii.TumanudiNancynungkasaganotamadau.TumanudiNancy.Kasaganotamadau.
iii.MinggiakiPolinagisomnolihatan.MinggiakiPolina.NolihataniPolina.
c. AyatMisompuruPiomungon
Ayatnopoditingakiwaapiipirokawoayat.Ayatnopodii nga ayat mintootoiso om ayat misompuru toi komogikaakawo ayat misompuru. Koubasanan doanaruoayatditi.
Poomitanan:
i. Agahui om alawoi o kandawai nga osiau domanangkusomtumundok.Agahuiomalawoiokandawai.Osiaudomanangkusomtumundokokandawai.
ii. MambasaiAhmaddobuukngaalaidnokoodopitambalutdautunohuyankopio.
MambasaiAhmaddobuuk.Alaidnokoodopitambalutdau.Nohuyankopiotambalutdau.
4.3 KawoAyat
Nabaagi do apat kawo ayat id Boros Kadazandusun tumanudkolooloyukoomtuduanpointantu:
Ayattoomodayatpongudioayatponuhuanayatkotigagan.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
47
4.3.1 AyatToomod
Ayattoomodnopongaayatipoborosonmiampaikitontokonmontok manahak katarangan. Kitudu o ayat toomod dopopolombus toi ko manahak kointalangan kokomoi isoisoahal.
Poomitanan:NokoodopiPhilip.MinomoliiNoradobasaanidkadai.
4.3.2 AyatPongudio
Gunoon o ayat pongudio montok mongudio isoiso ahal.Ontokpoposuatayatpongudiaan,onuandotandapongudio(?), tumanud kolooloyuko om pomogunaan piipiro borospointantu.Nabaagidoduokawoayatpongudio.
a. AyatPongudiomiampaiborospongudio
Ayatpongudioditimomogunoborosmiagaldonunu,isai,piro,ingkuroomsuusuaipo.
Poomitanan:Isaingarannu?Nunuino?Nonggongoyonnu?Pirokoumogiobpinai?Soirakomuli?Nokurotumihadko?Ingkurokonodobaino?
b. AyatPongudiodoaisoborospongudio
Aisoborospongudiooayatditingapoborosonmiampaiminsawat o loyuk id dohuri doayat. Id ponuatan onuandotandapongudio(?)idkolimpupusondoayat.
Poomitanan:Nokopodsukono?Nakalantoikonangku?Osusaopanaasandii?
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
48
4.3.3 AyatPonuhuan
Ayat ponuhuan nopo nga ayat popointalang toi kopopoimbulai di isoiso koimaan. Ayat ponuhuan nopo ngapoboroson kumaa tulun koduo. Kiwaa tolu kawo do ayatponuhuan.
a. Ayatmonuhu
Ayat monuhu nopo nga poboroson miampai tudumanahakisoponuhuantoikokopoingatan.
Poomitanan:Soliwanmantadhiti!Pogidumantadhiti!Akanonpoitidogulu.Bobogoilotulanut.
b. AyatPogoduhan
Ayat ditimomoguno boros pogodumiagal kada omautagal, i posuaton pogulu do borosmaan. Kitudu o ayatpogoduan do monuhu sosongulun do momonsoi isoisoahal.
Poomitanan:Kadapanakau.Autagaldorumikot.Kadakagangau.Kadapomodula.
c. AyatPokionuon
Ayatditiogunosoiramonuhutokoutoikomokianu.
Poomitanan:RumikotnodohitiontoktadauTiwangkio.Ongoinoakan,oiJulie.Kadaponigup.
Ayat pokionuon adadi do ayat pogoduhan miampaimomogunoborosalansan
Poomitanan:Alansanyahaidoaukoumonigup.Alansanyahaidoaukoumomiromos.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
49
4.3.4 AyatKotigagan
Gunoonoayatkotigaganmontokpopolombus topurimananmiagal do orosian, kotigog, otogod, osuayan, ponigiran,orualan om suusuai po. Posuaton o tanda kotigog (!) idkolimpupuson do isoiso ayat kotigagan. Boros kotigagan iasarugunoonmiagaldoodoi,tuukoi,adadaomsuusuaipo.
Poomitanan:Odoi,oroulotianku!Atuukoi,olumisnorasukdilo!Adada,osodunopinanaunu,oiaman!
5. NULUDANAYAT
IdBorosKadazandusun,ouludoayatmantadpiipirokawo.Koubasanannopo nga oulud o ayat maya do MSO. Misuai o kouludan ayat idpibarasanomponuatan.
PanandakawoayatidBorosKadazandusunS = SubjekM = BorosMaanO = Objek(Ok=Objekkimbiran,Oo=Objekoontok)A = Adverb(Ak=kinoyonon,Ar=rati,At=timpu)P = PomogonopAdj = Adjektif
SubjekSubjeknopongakonstituonidayat,owonsoimantadfrasangaranomponokouhudipatarangondoayat.
Poomitanan:Oburoltanakditi.
PredikatPredikatnopongakonstituonidayatipapatarangdosubjek.
Poomitanan:OlombontanakdiGasan.
ObjekObjek nopo nga bontuk boros ngaran toi ko tinimungan borosngarandiadadiponorimo(oontok)doborosmaantransitif.
Poomitanan:ManandangiJulaindobuul.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
50
ObjekTontokon
Objek tontokon noponga bontuk boros ngaran toi ko tinimunganboros ngaran i adadi ponorimo di tontokon do boros maan omkoimbulaialapasdimomomonsoi(pelaku).
Poomitanan:OnuandiAwotiNancydobuuk.
ObjekOkimbiranObjekokimbirannopongabontukborosngarantoikotinimunganborosngarandiadadiponorimodiokimbiran doborosmaanomkoimbulaialapasdoobjektontokon.
Poomitanan:OnuandiAwotiNancydobuuk.
AdverbAdverbnopongaborosipapatarangdoborosmaan.
Poomitanan:OsiaumanangkusiBayagung
Komplimon/PomogonopPomogonopnopongaunsurdiadadidopomogonopidisoisoayat.
Poomitanan:IJennynoponganoos.
5.1. NuludanAyatidPibarasan
Kiwaahopodom tolukawoayatidpibarasan.
a. NuludanMSO
Poomitanan:Pinupuankuibasaan.Pataamonkuilotimuhau.Kogompiokuimadilotasu.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
51
b. NuludanMS
Poomitanan:. Nokoirakitanak.
Balajalyolo.ManangkusiKutou.
c. NuludanMSAp
Poomitanan:Minongoiokuidsikul.
d. NuludanMSMO
Poomitanan:Nolihuankuminigitibuuk.Mongoikitointongdowayang.
e. NuludanMSOO
Poomitanan:BoliankudobuukiNancy.
f. NuludanMSOM
Poomitanan:Sinuhudahaiisiominogidu.
g. NuludanAkSAk
Poomitanan:HiloiNoraidwalai.
h. NuludanASM
Poomitanan:Sopiporiporiyolominamanau.
i. NuludanAdj.S
Poomitanan:Ataromnoilodangol.Burongusonkopioilotulun.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
52
j. NuludanAdj.SMO
Poomitanan:Nakatamaokuimongoiintutundisio.
k. NuludanMSApO
Poomitanan:Hinilokuidmijaipiring.
l. NuludanSP
Poomitanan:IMainaonoos.IDianaotagahui.
m. NuludanPSPoomitanan:LuyaliMunih.
5.2. NuludanAyatidPonuatan
Kiwaaturukawodoayatidponuatan.
a. NuludanSMO
Poomitanan:KiginumudoonomtulunluguanplatuntinimunganRELAnonuandouniform.
b. NuludanSP
Poomitanan:Tinimungannopoditoguangankopiongaikomulakanngawidiaisopokalaja.PinotimpuunnopodopitimbungakandilongaiLuguanMontiridoThailand.
c. NuludanSM
Poomitanan:Toinsananpurumolohingondoalapon.Songulun tanak di kiumul do duo toun nopujulankiniopon.
*NuludanSMadadidoayatlumpatiuidBorosKadazandusun.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
53
d. NuludanMS
Poomitanan:Gisom baino diti, kakal po do maan taandako okaramayandilo.
e. NuludanMSM
Poomitanan:Minamagakomilopulisdiminanakau.
f. NuludanMSAPPoomitanan:Nimaan owito o rata dau kuminaa hilo LaminPongusapanUniversiti.
g. NuludanMSOPPoomitanan:NunsuboPartiRakyatMalaysia(PRM)okopomorintaandomonoriukditotondos.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
54
PONJUDUGINUMU
Ponjudu ginumu nopo nga boros iI piumbangon do boros ngaran koizaai ipopokitodoginumu.
PonjuduGinumu Pomitananansip,balaan sangansip suduon, sambalaan
suduonbaanan sambaanansapi/karabaubabo sambabokinotuanbabu sambabutakanobabut sambabuttakanobandu sambanduparaibarait sambaraitsangopbasung sambasunglangsatbontuk sobontuksinsingboriung somboriunganpiasaudangau sandangausungugalas sanggalaswaiggantang sagantang wagas (hopod om
apatpuut)garansang sanggaransangankubisgolung sogolungdawai,apatgolungtuaiguas songuasmanggaguyud songguyudanporinghatadan sanhatadansuduonkagos sangkagostinggurpiasaukakanan sangkakanan bosou sada
/nonsomkakib sangkakibrutikaping sangkapinggatakaram sangkarampuntigurikinis songkinis kain, piipiro kinis
kalataskodut songkoduttusikorob songkorobparaikukurungan songkukurunganmanukkuntum songkuntum bungalangod sanlangodporing/tobulapak sanlapakporing/piasauligok sonligokwaiglikou sonlikoutuai,filem,lukug
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
55
linayun sonlinayunwaig(poyananwaigmantadporing)anarukosasangit)
lingkong sonlingkongtuailingkum songlingkumgalamlinsou sonlinsounangkolopot sonlopottinapunglumping sonlumpingsigupnalai sanalayanpotiukanonggom songonggomwagaspaganakan sampaganakantulun,manukpanon sampanongodinganpapa sampapapiasau,luguspapas sampapaskalabau,tapayaspatod sampatodkayupias sompiastotokpigis sompigistonsisapipingal sompingalwatupiring sompiringtakanoposukan somposukansusumangodpudun sompudunbanangpurok sompuroktonsimanukpuru sompurulansatpurut sompuruttusipuun sompuunmanggapuut sompuutsusurawo sanrawoparairidis sonridistapayasropo sonropotalirulang sorulangmanggisrulou sonruloutonsipulutanrulud songruludayatsaan sansaankayu/poringsangkap sansangkaprounrumbiosarapung sansarapungsogumausibor sonsiborbuatonsini sonsinisigupsinsib sonsinsibbambangansisid sonsisidniponsonggol sonsonggolparaisopo sonsopopuntisorondong sorondongsopuk
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
56
sorut sonsorutanrounrumbiosuki sonsukitinumonsulap sonsulapparaisulapid sonsulapidtogiwissulu sonsulusadasumpalon sonsumpalonwaigsuun sonsuunankantalantagung songkoogungantagungtangga santanggawaigtangkob santangkobparaitapin santapintotok(sowongkostotok)tata santatasiliu,sansagtimbouk sontimboukwaigtinan songinankalabautinimungan sontinimungantangaanaksikultinsod sontinsodwogoktiri sontiriromou,dakwattobubut sontobubutsimentukil sontukilbahartulai sontulaipuntitumpuk sontumpukmanggaurod songurodsasadwalad sanwaladgalam,kolobonwalai sangkawalayanwalaiwatang sawatangkayu,kumparwatu sanwatuparai,tusi,wagaswila soila lugus (ogunomontok lugus
dinoridis)wongkos sowongkosrapaonwoyut sonwoyutsakot
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
57
TUKADAN
Gin. Tukadan Rati PoomitananAyat
1. agayotopos Guntalou Aukawasatumanudmirulunnungagayotopos.
2. aisotompodu Guntalou,oikuman Otingayamanisiodorumubadotuluntuaisotompodudisio.
3. akatoltunturu Ogorotdomangasou Aukawasatangaanaksikuldiakatoltunturusumuangidlinimputkomputo.
4. aukoduladotohun
Aisotoilalaan Nungaukoduladotohunkadanoumbalumbaldotumanudmagasu.
5. boloukalat Aumonolimoddomogihum
Nungboloukalatko,ilonopolohodobundungaaunuokitosundungpotuudopointalang.
6. borosnopoomtandus,orikotnogiombarambang
Orongitkobooborosongaaukatamasoiraorikotikomoyon
Auokuotumbayaandiadodumadipulistuborosnunopoomtandus,orikotnogiombarambang.
7. gayokabang OgorotmimborosAukoilopopoopiboros
KadapoilooiMulianditiabaltuagayokabangdisido.
8. gotukdorungkamungkangdogopud
Gobulanomauogorotdomomodoropi
Tangaanaknopodogotukdorungkaommungkangdogopudngakosinduoldoginawomolohing.
9. gulisiku Opulionkawaguinakatahak
Woyonopodogulisikungaauosonongdoomitanan.
10. kaatapdorombutaap
Tunimiodu,sinding,tihadtoikonununopoiadalaankopuhod
SoiranopodopounirodiuiNandungakaatapdorombutaap.
11. kakayonosoribaukaahonosaralom
Oindamaanoginumu Nokurotumogihumkodokalajahiloidpogundosuaiokontoikoogumuopakalajaandohitiomkakayonosoirbauomkaahonosaralom?
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
58
12. kalabatu Gayonakan Ogumupootaakanonngaaukabagalmontokdikalabatu.
13. kasaladokabang
Taakanondiaunaakantunorubat
Poopiokamailotindalamtukasalamotidokabang.
14. kasandangdolangou
Noindamaandonoudipon
Nakasandangokulangousuminaandilotorigi.
15. kitaladtampangil
Gansau. Nungkitaladnopotampangilnungaaukokawasamitamongdokadai.
16. kiungasu Wowonsoyondiausinoroukopogulu
Ontoknopodopongundianngaogumutulundokiungasu.
17. kodoutulu Aumokinongouboros
OtogodiDuanistunoindamaanitanakdaudookodoutulu.
18. kolipasnogilansatomtalibomangkawot
Korikatandiaumiontoktimpunabatos
NoowianiRonadotikanastunokotohuriisidodonokorikotmiagaldikomoyondokolipasnogilansatomtalibomangkawot.
19. koloputuntumonggis
Kobooborosodinoindamaankouludomolinuud.
SoiranopodomoborosiLuguanMontiringakoloputuntumonggis.
20. koruyoudodukaruk
Pisasawaandiosomokpiobpinayan
Kadakoupiongoitukorioupodukaruk.
21. kosiopdolangau
Noindamaankogumukalaja
Ogumutomodtoongoyonditinakumiagalpokosiopdolangau.
22. kosunggudotawan
Noindamaankasawat KinawasnopodoNuluKinabalungakosunggudotawan.
23. kutungasu i.Tulundomiginawodi
omulokpokopio
ii.Osiau
i.Ogumukutungasuhiloidsikulku.
ii.MiagalkutungasuiLoididomanangkus.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
59
24. lamoulinsou i. Aisopurintoddotumongkiad.Tumilombusmamanausoiraopupusanoabaabayan.
ii.Ralandiaumilowayaantunoindamaankalamou.
i. Soiranopodokotindapoukoidkaramayanngatonudonnokoubasanantosonongkadadolamoulinsou.
ii. Aukosunsudokoritakusoiranakawayadolamoulinsou.
25. mamabowalai Gobulanommonoriirimomodop
Aisoaanuaanunusumikulnungmamabokonopodowalai.
26. mamagandangdotian
Oindamaandoayahan
MinangakaniDoniomiGulitdolohobundugisommamagandangtian.
27. miagaldokarapinagung
Rabasdinoindamaankoita
TanaknopokakadiSangkalakingamiagaldokarapinagung.
28. miagaldokodumaat
Tangkusdonoindamaankokodsir
TumangkusnopokakaiRokianngamiagalpodokodumaat.
29. miagaltingauomtasu
Miodunoposoirakopiruba
MiagaIdotingauomtasuiRinaomiDonitusoirakopirubaommiodunopo.
30. miagaldosisilong
Osiaumiampaitangkusmogihumralantoikopogiduon
MiagalpodosisilongiGodomondoginusamoningot.
31. miagalkukusdoburut
Kouyuuyuondotulundiioikuman
Miagalpoisiokukusdoburutsoiradonakasaduhiloidtomu.
32. miagalmadatobokon
Pogolimtoikopagagadadonokoindama
MiagalpodomadatobokonIFennysoiranuhotnungasagaisidohabayan.
33. miagaltiasanwaigtalasu
Kouyuuyuomogidusoirakiwaakorosian
Miagalyahaitiniasanwaigtalasusoiranokorubatulundomulau.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
60
34. minsorilidotolitang
Pibarasan,pitimbungakandipiguliguliidisoisopitimbungakanmiampaiaisokootuson.
Pogibaabarasannopoidpitimbungakandiingaminsorilitomoddotolitang.
35. mipunsobidau Pisasawaandimisulakngoyondokusaiisotondu,ngoyonkawagudotadidiikusaiolonguondisio
Ogumuotulundotuminindapouidkaramayanpisasawaandiitupiniangayannopodiolongamipunsobidau.
36. mitodokhulu Aukopiunung Auaanukootusonidisopitimbungakannungkiwaaduoluguandomitodokhulu.
37. miakanbosi Miagalrinongit Pioduhannopodiolongaaisokootusontumiakanbosiyolo.
38. miuluompais Kopisudongdomiontoktinan
Kokiikitanannopodilongamiuluompais.
39. modusodupanahon,momoksomokpamalabangan
Modusodutorikotngamumugumukoligaganan
Intangintangansoirapapanaudokoritamiagalkomoyonmodusodutapanau,momoksomokpamalabangan.
40. mogihumkabangdorogon
Tumomodmogihumdokoligaganan
Mintangkusnopoidtalunalunngamiagalmogihumkabangdorogon.
41. momiwogumata
Momiwogusoirakiwaakusaimongoiambalutisotondudikouhanguhangan
Kowowoyoonopomomiwogumatangakoikumikum.
42. momolintagu Tayaandokinoingkokotondowokonngaauminggisom
SoiranopodonakaanudokaharaharaaniMarinangamumbaldiiiJovinadomomolintagu.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
61
43. momorulukbusuldomanuk
Sumuabdomamanau
Momorulukbusuldomanukimongungusapmongoidokokosuptusaktawadakdomungkalad.
44. momurahamato
Tayaanauogina Pinggisomnodobalajalmongoidoaumomurahamatomontongkoingkokotondotulunsuaimontoktimpudumontol.
45. monggomdoninipot
Asadapandomuli Iodunopongaoubasmonggomninipotidbuaton.
46. mongoipokirompingas
Sumonsogpopotopotdinakasala
Noilaankudonakasalangamongoikasaripokirompingas.
47. mongulidondu Kusaidimuliidwalaisonguluntondudikouhangandau
MinomoliiGinsandokoritamangandisiodopongulidondu.
48. monsomoginawo
Auotumbayaan MonsomoginawokudoiBulogominaganudodangolku.
49. muliidsusupuan
Tondudikatamamuliidwalaisongulunkusaidikouhangan
Koikumikumnungmulikoidwalaisonguluntanakwagumiagalmuliidsusupuan.
50. mulikampisbarait
Pogindahutoiko,panaudiaisonaanuanuomaunakalantoi
Minonongoidaayahaipongintorusngaminulikampisbarait.
51. naahawandogontui
Pokolihudoonuipoboroson
Audiyakinokotilombusobooborosondautunaahawanisiodogontui.
52. nayasanobotungbotung
Monigowodootongkiadan
Miagalpodonayasanobotungbotungonopurimananditinakusoiraginumulingawiitobpinaikudominongoisikulomminongoikalaja.
53. nokosokotdogalam
Alaiddopoinliwigamadotoruol/sumakit
SoiranoposuminakitiRompitukgisomdonokosokotdogalam,auisidopinusoudiitangaanakdau.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
62
54. noposianomomut
Minonigowonotingkoddomihad
Miagalponoposianomomutiadisoiranokokitodiamaminuliminogowitkoritakontrolkambawa.
55. okitonulokon Kouyuuyuonminsusuabdiaupoanawau
Okitonoponulokondosuabommamanautokouno.
56. onibaginawo/onibapuobuk
Obintogod,aukotorondokototogod.
Auokuorohianmagalaptulundoonibaginawo.
Kadakamapinggasaaiilotulundoonibapuobuk.
57. oogototonggom
Tulundiabagosdomorobuatomokikit.
Oogotnopootonggomdoidpaganakankungaiyapa.
58. oonsokdoanggaman
Umuldiomulok Masonopodonokopiongoiyahaidikoruhangkungaoonsokpoisidodoanggaman.
59. osonsogpokomanansawo
Noindamaankosonsog
KouyuuyuonopodiSambaguldomingkakatsumiliuluguanngaosonsogpokomanasawo.
60. oubugangak Ounsubdorarayou SoiranopodomanapapdopaladotongotulunngaoubugangakdiiWinsosdotumangkus.
61. oyoposyoposnopobuludngaoyoposnoosinapa
Kobogosonopongamogowitdoasil
Minggisomtokounotuoyoposyoposnopobuludngaoyoposnoosinapa.
62. osogittonggom/kiwonodtonggom
Obinsuniotonomon AananganokudopapasakagdiJamesdititonomonkutuosogittonggom.
63. kilosodpalad Kolingosdomangama
NabantugiNoratukilosodopalad.
64. oyoposyopospootulok
Wagupokopogidu Oyoposyopospootulokdimanukminongoipingkakaiditotokku.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
63
65. paatoddopigis
Mongoisaapdiipoimahakagaras
Minongoipaatoddopigisilosusumangodidkinoyonondoponokisaapdiolo.
66. payakahang Osinggawaginawo Payakahangtokourumamitdokorikatandiimomuhaboi.
67. pinuhoborokot Noindamaankohuyan
Pinuhoborokotpoiyodudominanaanditisuduon.
68. poingkibitokaraompoinsuunogobuk
Mongiritdokaraatondowokonngaauopurimananokaraatondausondii
Kadatokoukogorotdomongirittusomonudopoingkibittokouokaraompoinsuuntokouogobuk.
69. karatiangan Tulundiaumonokiambalutdowokon
ILintagunopongaaisotambaluttukaratiangan.
70. sangalsinuku Sumonsogdopopotopotmulongdokoilonakasala.
Otogodiadidotandasanminamabakdogalastusangalsinukuisido.
71. simbulnabalu Pibarasantoikoborosdiminsuaikomoyon.
AuiYongkorkorohiandotambalutdautusimbulnabaluisiosoiramikorumo.
72. sindingnabalupompoddohoru
Kalajadiaukaampaidonunuipoingangkabidginawo
AisokinotutukondokarajadiGaramantusindingNabalupompoddohoruisiodokumaraja.
73. kosimbuldotabpai
Kowowoyoodosoosongulundiaarauaraudomomogusanunuikorohian.
KosimbuldotabpaiiSaikilgumusadokorita.
74. sonongtinimbabaonraattinolikudon
Sonongsoirasumuaungaaraatbooborosonidtolikud
Mumbanganbangannosoiratumoguangdilotuluntusonongtinimbabaonraattinolikudonisido.
75. sumaralomdopalampag
Oindamaankolombou
Sumaralomdopalampagopodsisindingdilomagauk.
76. ponginibatanawauomponginibatotuong
Booboroson PiginawaannopodiiKinomulokomiYanakanakngaponginibatanawauomponginibatotuong.
77. popurakanmato
Noimaniman Popurakokunopomatosoiratulunsuainakalantoiidpiboiandii.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
64
78. puhawangtamus/osisiit
Oindamaanmomuhawanggisomdooowian.
Nungpuhawangtamuskonopongaasagapkodomonginsada.
79. rikotonngapui Tondudiauogumuoilaanngakogoosdomanahakkouhupantagayoidlamin.
Sundungpotuudoauolundusikoruhangkungaadadikasaridorikotonngapui.
80. takalakalgalanuk
Takalmontokkogunaansondii.
Nokoumoligdiyakiotakalakalgalanukdisio.
81. tudukmato Ponipongmiampaidotokito
Katudukmato,miagalnosinodudilobawangomitiwalaiokinoyonondiisulaptagayoomiitontolob.
82. tumuludnopokondiungamanudtanudlinungung
i.Musagusakorutumonmulongdoidnombonopo.
ii.Kiwaakasarikorualanidsuangpilumaagan.
i.Mumbanganokumulongdokikohoroonokumiagaldokondiuditumuludmiampailinungungdomusagusa.
ii.Miagalmanudtanudlinungungdokondiutopurimandiinasoirakosoroupioduhandiolodisomboldau.
83. tuodotumalib,tuodnogiotoliban
Aukopisuautusopikobongung
Sopikobongungnopoyolosoirakopirubamiagaldotuodtumalib,tuodnogitoliban.
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
65
GLOSARI
Boros Rati Malayu
abagos aparu rajinadjektif borosula katasifatadverb adverb(kata
penerangan)aladui uladotontolu bujurayatlumpatiu ulaayatdii
posomputulmantadulaayatkoubasanan
ayatsongsang
baanan tinimungandosapitoikokarabau
kawanan
babut ginumuaanumiampailimotunturu
segenggam
bandu kakamotgunoonmonukudotonomon
Unityangdigunakanuntukmengukurberasataubenih
bidau kawosakot sejenisrumputbobogo badaso pukulbontukborosmintootoiso
bontukborosmintootoisonopongaborosdiaunosugkuanomaisopongohulitan.Owonsoioborosmantadisotoikolobiputulboros
bentukkatatunggal
bontukborosnosugku
bontukborosnosugkunopongaborosinowonsoimantadisoborosguasomosugkuandoborosponugku
bentukkataimbuhan
boroskotigagan boroskotigagannopongaborosigunoonsoirakotigog,otogod
kataseru
borosmaanokontransitif
borosmaandiaisoobjek
katakerjataktransitif
borosmaantransitif borosmaandikiwaaobjek
katakerjatransitif
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
66
Boros Rati Malayu
borospomogirot borospomogirotnopongaboroskaanumanahakkapanatalanratidoborosula
katapenguat
borospongilag borospongilagnopongaborosdiogunosoiradoaumonongkoilo
katanafi
borospongintaban borospongintabannopongaborospapatarangdoginumuiokitoidfrasangaran
katapembilang
borospongudio borospongudionopongaborosiogunosoiramongudiotoikomomonsoiayatpongudioikiwaaayatpongudio
katatanya
borosponokodung borosponokodungnopongagunoondomonokodungborosmaan,borosula,omfrasapopiromutngaranmooidopopokitodopisuayantimpuomtopurimanan
katabantu
borosponuduk borosponuduknopongaborosponudukkinoyononiokitoidayat
katapenunjuk
borosponuhuan borosponuhuannopongaborosiogunasoiradomonuhu,mokianutoikomogodu
kataperintah
borospopionit borospopionitnopongaigunoonpopionitdotoikolobiboros,frasaomayat
katapenghubung
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
67
Boros Rati Malayu
borospopiromutngaran
borospopiromutngarannopongaborosigunoonpopiromutfrasangaranmiampaiborossuai
katasendinama
borospopoimagon borospopoimagonnopongaboroskaanumanahakkapanatalanboogianpointantuidayat
katapenegas
borospopotopot borospopotopotnopongaborosipopoimagonkatapatanisoisokatarangan
katapembenar
borosposugkuon borosdipatambaonidguluomiddohurimontokborosguas
imbuhan
borostoguangon borostoguangonnopongaborosaisoratingakiwaatoguangon.Okitoborosngawiditiidfrasa,klausaomayatmiampaitoguangondipointantuidsintaksissabaagidopopionit,pongudio,ponokodungomsuusuaipo
katatugas
borosula borosdipapatarangdokoulaalaho
kataadjektif
borosulapoingkuro borosngawidimanahakkorotiandokowoowoyoonmontokpatarangdoborosngaran
kataadjektifbagaimana
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
68
Boros Rati Malayu
buragang aragangdolaang merahjambudiftong tunikolombus
mantadkalandayandodilaidisoisowokolkumaawokolsuai.poomitanan:ai=pakai,oi=ongoi,ui=tunui
diftong
fonem tunidoborosikiwaapopisuayanrati
bunyibahasayangmempunyaifiturperbezaanmakna
galam tikam tikargaransang poyanandokubis sejenisragagonob tapi kainsarungguyud padsakayan
gagayatondokalabauogunomangakatdoporing
tandu
hatadan putul potongkabaatan ponudukarah
poingwanansoiratumimbabatokoudokosilahon
selatan
kagangahan kohioon kebisingankakanan kawodoluping tajaukalandayan kolinuudantuniwokol harmonivokalkambawa kakamot
ponginsasamodtangaanak
mainan
kiriu popoundaliumiampaimomogunokakamottanaru
kuis
kodumaat gonit kilat,halilintarkogompit katanud terlibatkoibutan ponudukarah
pononggibangsoiratumimbabatokoudokosilahon
utara
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
69
Boros Rati Malayu
kopihuyudan kopitonudan keselarasankopitoningan kopiindarasan sebabuntuk
berhampiran/kehampiran
kopogitootonudan kopogisuusuhutan berturutankosilahon ponudukarahid
koulayondotadaukotindapou kaampayat hadirkotonobon ponudukarahdi
miumbangandokoulayaontadau
utara
koulaalaho kowoowoyoon ciricirikouyuuyuo koongoongoyo keadaan/situasilaminpongusapan walaipongusapan hospitallangod putuldoporingtoiko
kayusepenggal
ligok sontolonwaig setegukairlinayun poyananwaig
mantadporingbekasairdaripadabatangbambulebihdarisaturuas
luguan momuruantoikolalansanonidisokoisaan,kotinanantoikoupisan.
ketua/pemimpin
lumping lopidosigup sebukutembakaumanaandak mamaramai merayakanmiulu kabagalwonsoyon
tulukakamotukuranmaterialyangsesuaiuntukdiukirmenjadihulusebarangperalatan
momolintagu momitidkaraaralanopasansala
menirudengancaradantujuannegatif
momorujuk momorujukkumaasosongulun
merujuk
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
70
Boros Rati Malayu
monigowo minonigog dengantibatibanakalantoi nokolimbou berjayanalai rumundopotiukan sarangninipot songongidikibabang
soiratotuongkelipkelip,kunangkunang
nokolunau nakalana keadaanyangbersihnokoumolig nokointirung telahmenjadipelindungnopujulankiniopon napatainakaalun
doidkinoiyononkoligaganan
matiditempatkejadian
ogontit obutit buncitokikit oopi jimatokimbiran ogihilan disentuholombou tunitosiriba parau(bass)opipi uladotusin leperopoto oroso,ananam sedaposinggawa agaanginawo sikapterbukaosoug waranadomonggis
noonsokungu
panon ponjuduginumusapitoikokalabau
kawanan
pias winis ceraianpilumaagan piombolutan beramahmesra
pinagung binadasmomogunoiboogiandangoldiauatarom
dipukulmenggunakanbelakangparang
pitimbungakan masotoikoiyononditumimungngawitulundomogibooborosmontokmaganukootusondoisoisoahalmomodimpotdotududinatantu
mesyuarat
poinsandad poimpuun semulajadi
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
71
Boros Rati Malayu
posugkuonguludoborosngaran
borosngarannopoiowonsoimantadposugkuongulungadon,ki
imbuhanawalankatanama
posugkuonguludoborosmaan
borosmaannopoiowonsoimantadposugkuongulungakonoko,no
imbuhanawalankatakerja
pokirompingas mokiikumdoidpisaapan
bertindakmenentangdalampertarunganyangmenjanjikankekalahansendiri
posugkuonpangansip
borosposugkuonidguluomiddohuriisoisoboros
Apitan
puobuk talidopoporoliutapuiidmorilangdokaransapung
sumbu
purintod pasonidkopitongkiadan(pasonkotohuri)
pesananterakhir,wasiat
rasuk sia,garung,bangkad,basaan
baju
rata tinantulundonapatai/akatolidkulit
mayat/penyakitkulit
rogon sunduantaraat,moinat
iblis
rulang pongintabantonsinangko,pulutan,timadang,kamansi
pangsa
rungka otiil pengacausangal tial,toron cekalsibor winatang,badas,
timbunpermatang
somboroyungan sontulai setandansopikobongung miagaldo
sopikadada,sopikodoit
salingmendiamkandiri
sorondong ponjuduginumumontokrapo(sopuk,babadil,bakakuk,rantaka
sepucukuntuksenapang
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
72
Boros Rati Malayu
susupuan pamansayankakamotmantadbosi,luyang,gundolomsuusuaipo
bengkelkimpalan
tangkob poyanandoparai kepuktinimbabaan koulahodiokitodoid
pomurasansifatyangbolehdilihatpadaairmuka
tinsod poguungandowogok
kandangkhinzir
tolitang toligapatmisukat strukturempatsegiyangdibinauntukmenghalangbendayangdisimpanagartidakbertabur
tonggom sagkom genggamtotok taborditonomonid
lagobanaksemaianpadi
tuku tipong ukurtulinggou ginulidotuni gematuou tapod dasarwakidwonod waig/tinurumantad
wakautoikosuumusuni(koubasandoosiliutusap)
cairantumbuhan(biasanyamerujukkepadanilaiperubatantradisional)
-
PURALAN BOROS BOROS KADAZANDUSUN ID SIKUL
73
BIBLIOGRAFI
AbdullahHassan.(1993).BahasaMelayuSTPM.KualaLumpur:FajarBakti.
AsmahHj.Omar.(1993).KaedahPengajaranBahasa.KualaLumpur:DBP.
CheIbrahimHj.Salleh.(2000).ModulTatabahasaMelayuUPM.Serdang:UPM.
FaridM.Onn.(1980).AspectsOfMalayPhonologyandMorfology:AGenerativeApproach.Bangi:UKM.
FrancesStanisAngap.(1992).StrukturAyatDalamMisaMelayuTesisSarjanaMuda.UM.
Hymann,L.M.(1975).Phonology:TheoryandAnalysis.NewYork:Holt,RinehartandWinston.
KadazandusunMalayEnglishDictionary.(1995).Penampang:KDCA.
KoleksiKosaKataBahasaKadazandusunHasilPerbincanganJurulatihUtamaBahasaKadazandusun.KudatGolfandMarinaResortpada25hingga30Mei2003.
KomoiborosDusunKadazan.(1994).MBDK:PercetakanCS.
NikSafiahKarim,FaridM.Osman,HashimHj.Musa,AbdulHamidMahmood.(2002).TatabahasaDewanEdisiBaharu.KualaLumpur:DBP.
NikSafiahKarim.(1988). LinguistikTransformasiGeneratif:SuatuPenerapanPadaBahasaMelayu.KualaLumpur:DBP.
______________(1987).TatabahasaDewanJilid1:Ayat.KualaLumpur.DBP.
RaminahHj.SabrandanRahimSyam.(1987).KajianBahasa.KualaLumpur:FajarBakti
RitaLasimbang.Fonetik,FonologidanMorfologidisampaikansemasakursuspemantapanTatabahasadiBerjayaPalaceHotel,KotaKinabalupada1hingga3Oktober2001.
RosyTalin.(1990).PertuturanRungus:SatuBahasaYangTersendiriatauDialekkepadaBahasaKadazandusun?UKM.
Schane,S.A.(1992).FonologiGeneratif.KualaLumpur:DBP.
VeronicaPetrusAtin.(1996).PerspectivesOnSameBasicSentenceStructureOfKD(CentralDusun)ThesisDegree.UKM.
KoleksiTukadanKadazandusunhasiltemuramahdenganOduKombionBangkut,Kg.PurakOgis,KotaBelud.