Haji Abdul Rahman Limbong_info

7/31/2019 Haji Abdul Rahman Limbong_info

1/30


2/30

SADN 1033 Kenegaraan Malaysia Abdul Rahman Limbong

PENGENALAN

Islam di Tanah Melayu

Islam telah lama bertapak di Alam Melayu. Perkembangan Islam di Malaysia

menunjukkan perkembangan yang cukup pesat. Jika kita menyelami sejarah Malaysia

pasti kita akan dapati ramai tokoh-tokoh ilmuan dan agama lahir di negara ini yang

pergi menuntut ke pelbagai institusi baik di Timur Tengah mahupun di Kepulauan

Nusantara ini sendiri. Kelahiran para ilmuan ini adalah didarong oleh rasa

tanggungjawab untuk memperbaiki situasi masyarakat setempat ketika itu dan

melakukan pengislahan ke atas masyarakat. Hasil daripada usaha mereka ini, segelintir

masyarakat ketika itu yang turut mempunyai rasa sensitiviti terhadap masyarakat awam

khususnya umat Islam itu sendiri telah turut bersama-sama para ilmuan ini untuk

melakukan pengislahan terhadap masyarakat maka terbitlah gerakan-gerakan islah

yang bergerak secara kumpulan bagi memudahkan gerak kerja mereka untuk

menegakkan syiar dan kalimah Allah SWT di bumi Nusantara umumnya dan Malaysia

khususnya.

Salah seorang tokoh ilmuan dan ulama yang banyak berjasa terutamanya di

Terengganu adalah Haji Abdul Rahman Limbong yang banyak memimpin masyarakat

2 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


3/30


untuk sama-sama bangkit menentang penjajah yang menguasai dan menindas

masyarakat yang kebanyakannya adalah golongan petani. Kertas kerja ini akan

membincangkan latarbelakang Haji Abdul Rahman Limbong serta sumbangan beliau

dalam kebangkitan rakyat menentang penjajah di Terengganu pada tahun 1928.

Perkembangan Islam di Terengganu

Islam telah berekembang di Terengganu sejak dari 4 abad yang lepas. Pada tempoh itu

kita dapat melihat bagaimana ianya mempamerkan ciri-ciri keislamannya. Begitu ramai

tokoh ilmuan yang lahir dan begitu banyak institusi-institusi pondok, madrasah yang

muncul bagaikan cendawan yang tumbuh selepas hujan. Di dalam buku Ulama

Terengganu Suatu Sorotan turut menyebut, adalah tidak keterlaluan jika dikatakan

bahawa kehadiran ulama menjadi paksi kepada perubahan sosial di beberapa daerah

dan pada beberapa waktu penting.

Banyak pihak amat bersetuju dengan kenyataan tersebut kerana jika kita dapat melihat

sehingga hari ini juga, Terengganu merupakan antara pusat pengajian agama baik

melalui sistem pondok mahupun sistem pendidikan secara formal di sekolah-sekolah

agama. Maka sudah pastilah punca kelahiran institusi-institusi keagamaan ini adalah

kerana hadirnya ulama-ulama pewaris Nabi ini sejak awal-awal kedatangan Islam ke

Terengganu lagi.

3 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


4/30


Selain itu, dapat dilihat 3 faktor besar yang menyumbang kepada perkembangan dan

kebangkitan ulama di Terengganu, iaitu faktor pertama adalah keadaan realiti

masyarakat sosial yang ada pada ketika itu mempunyai kesedaran yang amat tinggi

terhadap ajaran Islam. Manakala faktor yang kedua pula adalah berkaitan hubungan

rapat antara golongan ulama dengan para pemerintah ketika itu dan faktor yang ketiga

adalah ulama merupakan satu kelompok ataupun kumpulan yang dapat dilihat sebagai

satu entiti yang tidak mempunyai saingan daripada pihak lain sebagai pemimpin

masyarakat sosial.

Perkara ini tidak boleh dinafikan menjadi faktor utama para ulama ini menjadi perhatian

dikalangan masyarakat. Jika kita melihat, pada satu persatu proses dakwah mahupun

pembelajaran pasti wujud interaksi antara dua pihak dan jika hanya pada satu pihak,

sudah pasti ianya tidak akan berjaya. Oleh kerana itu, para ulama ketika itu

mendampingi masyarakat awam dan membina hubungan yang rapat dengan mereka

disamping rapat dengan pemerintah bagi memudahkan mereka menjalankan gerak

kerja dakwah mereka. Kebanyakkan para pendakwah sejak dari dahulu lagi dan Nabi

Muhammad sendiri rapat dengan pemimpin dan mengahwini keturunan pemerintah

agar mudah untuk menjalankan dakwah kerana kebiasaannya para rakyat akan

mengikut apa yang dianuti oleh pemimpin mereka. Ini merupakan satu strategi dakwah

yang sangat berkesan dan berjaya mendatangkan hasil yang baik kepada agama Islam

itu sendiri.

4 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


5/30


Perkembangan para ulama di Terengganu dapat disaksikan lagi dengan penubuhan

Sarekat Islam yang mana di Terengganu diasaskan oleh Syed Abdul Rahman yang

berasal daripada keturunan diraja Siak. Penubuhan Sarekat Islam ini adalah demi

menjaga kebajikan ahlinya. Sarekat Islam ini juga merupakan antara kelompok yang

kuat menentang penjajah British dalam siri-siri pemberontakan yang dilakukan

terutamanya pada tahun 1928.

Salah seorang tokoh ilmuan dan ulama yang banyak berjasa terutamanya di

Terengganu adalah Haji Abdul Rahman Limbong yang banyak memimpin masyarakat

untuk sama-sama bangkit menentang penjajah yang menguasai dan menindas

masyarakat yang kebanyakannya adalah golongan petani ketika itu. Kertas kerja ini

akan membincangkan latarbelakang Haji Abdul Rahman Limbong serta sumbangan

beliau dalam kebangkitan rakyat menentang penjajah di Terengganu pada tahun 1928.

Latar Belakang

Haji Abdul Rahman Limbong

5 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


6/30


Haji Abdul Rahman bin Abd Hamid bin Abd Kadir dikenali dengan panggilan Haji Abdul

Rahman Limbong dilahirkan di Kampung Jongok Tong, Beladau Kolam, Kuala

Terengganu pada tahun1285H/1868M dan meninggal pada tahun 1347H/1928M di

Mekah. Manakala ibu beliau pula bernama Tun Tijah Binti Tun Akut yang berketurunan

Tuan Zain Indera (Raja Tersat pada masa Terengganu berada di bawah pemerintahan

kesultanan Johor. Ayah beliau pula iaitu Haji Abdul Hamid bin Abdul Kadir dikatakan

berasal daripada keturunan Patani. Maka bolehlah dikatakan bahawa Haji Abdul

Rahman Limbong merupakan anak watan Terengganu yang berasal ataupun

berketurunan Johor.

Kampung Jongok Tong, Beladau Kolam, Kuala Terengganu: Tempat kelahiran

Haji Abdul Rahman Limbong

6 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


7/30


Beliau juga turut dikenali sebagai Haji Derahman Limbong di beberapa tempat lain.

Gelaran ini sempena dari kampung Limbong di Kemaman yang mana tempat ini kerap

beliau kunjungi. Manakala ada juga pendapat lain mengatakan bahawa bahawa gelaran

ini diperolehinya daripada pembabitannya sebagai guru di kampung Limbong, Cukai,

Kemaman.

Kampung Limbong, Cukai, Kemaman

Pendidikan

Semasa kecilnya, seperti kanak-kanak lain, beliau dihantar oleh ayahandanya untuk

mendalami pengajian agama Dan sememangnya di zamannya, perkembangan Islam

cukup pesat. Oleh kerana itu tidak hairanlah jika beliau sejak kecil lagi sudah menerima

pendidikan agama. Ada sumber-sumber yang menjelaskan bahawa sejak kecil lagi

beliau menghabiskan masa bersama-sama bapa saudara beliau iaitu Haji Tun

7 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


8/30


9/30


Hal yang semacam inilah yang dilalui oleh para ulama di zaman beliau sebelum mereka

terkenal sebagai seorang ulama terkemuka.

Pada peringkat awal pengajian beliau dengan Tokku Paloh, beliau hanya menjadi

khadam kepada Tokku Paloh. Beliau bertugas sebagai menyapu halaman rumah,

membersihkan surau, menyediakan kayu api, mengisi air di kolah surau dan

sebagainya. Dan sememangnya cara sedemikian dilalui oleh kebanyakan para ulama

sufi demi peningkatan rohani. Melalui pendidikan seperti inilah akhirnya mereka menjadi

tokoh-tokoh terkemuka di zaman mereka. Dan ini juga merupakan salah satu proses

pendidikan tasauf demi untuk melahirkan manusia yang benar-benar bertaqwa.

Oleh kerana beliau menjadi khadam kepada Tokku Paloh, membuat kerja yang

berbagai-bagai, maka kuranglah masa beliau untuk dapat menghadiri majlis pengajian

ilmu. Oleh kerana itu beliau hanya mendengar pengajian di tepi kolah sambil menatap

kitab yang digunakan oleh Tokku Paloh. Hal ini dilakukan tanpa disedari oleh sesiapa

pun. Apabila selesai sahaja pengajian, beliau menyembunyikan kitabnya di celah-celah

atau surau. Ini menunjukkan yang yang beliau tidak mahu diketahui turut sama-sama

belajar dengan murid-murid Tokku Paloh yang lain.

Lama kelamaan, kelakuan beliau akhirnya diketahui oleh Tokku Paloh. Timbul rasa

kasih Tokku Paloh terhadap beliau kerana kesungguhannya untuk belajar. Dan

akhirnya beliau diterima menjadi murid kepada Tokku Paloh dan belajar bersama-sama

pelajar-pelajar lain.

9 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


10/30


Haji Abdul Rahman Limbong mempunyai kecekapan yang agak luar biasa. Dalam masa

yang singkat sahaja beliau dapat telah menguasai segala pelajaran yang diajarkan. Di

samping itu beliau terkenal sebagai seorang yang sangat menghormati guru. Segala

suruhan serta arahan guru-gurunya, dilaksanakan serta dipatuhi dengan segera.

Apabila berhadapan dengan tuan gurunya, Tokku Paloh, beliau tidak pernah untuk

mengangkat muka, apatah lagi untuk bertentangan mata. Kerana semuanya ini

merupakan adab-adab dalam berguru sebagaimana yang telah diterangkan dengan

panjang lebar oleh Imam al-Ghazali di dalam Ihya Ulumuddin.

Oleh kerana beliau boleh dikatakan di antara murid Tokku Paloh yang terpintar serta

baik akhlaknya, maka tidak hairanlah mengapa Tokku Paloh begitu sayang dan kasih

terhadap beliau. Tokku Paloh semacam mengharapkan Haji Abdul Rahman Limbong

sebagai pengganti beliau selepas beliau meninggal dunia. Akhirnya ternyata bahawa

Haji Abdul Rahman Limbong mewarisi kepimpinan serta perjuangan yang dilaksanakan

oleh Tokku Paloh.

Oleh kerana Tokku Paloh memimpin tarekat Naqsyabandiyah, maka dengan tidak

secara langsung Haji Abdul Rahman Limbong juga turut mengamalkan tarekat tersebut.

Tarekat Naqsyabandiyah boleh juga dikatakan sebagai satu tarekat yang cukup

terkenal serta banyak diamalkan dari dahulu sehinggalah ke hari ini. Di gugusan

Kepulauan Melayu, tarekat Naqsyabandiyah boleh dikatakan memenuhi pondok-

10 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


11/30


pondok pengajian di masa itu. Oleh kerana itu, peranan tarekat ini cukup besar sekali

dalam pembentukan masyarakat Islam di sebelah sini.

Hasil dari pengajian tasauf serta amalan tarekat Naqsyabandiyah, lahirlah pada diri

beliau sifat-sifat yang terpuji seperti zuhud, merendah diri, berakhlak tinggi dan

sebagainya. Di antara sikap beliau ialah tidak suka menonjolkan diri walaupun beliau

boleh dikatakan sebagai murid yang terpintar di antara murid-murid yang lain. Oleh

kerana itu kita dapat difahamkan bahawa beliau lebih suka mengasingkan diri dari

murid-murid Tokku Paloh yang lain. Beliau juga dikatakan mengulangkaji segala

pelajaran secara bersendirian. Keadaan seumpama ini adalah melambangkan

keperibadian seorang yang layak menjadi tokoh di tengah masyarakat. Sebab itu tidak

hairan mengapa orang yang seumpama ini tetap menjadi ikutan serta tumpuan orang

ramai.

Sifat Peribadi Yang Menarik

Sebenarnya, sejak kecil lagi telah terlihat sifat serta peribadi beliau yang terkenal

warak, bersopan-santun, merendah diri, tenang hati dan sebagainya. Ini semuanya

hasil didikan Tokku Paloh yang bertindak sebagai guru beliau. Demikianlah beliau

menjalani alam pendidikan pondok sehingga akhirnya menjadi seorang ulama serta

pemimpin yang berjuang ke tengah masyarakat. Kealiman beliau dalam bidang agama

11 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


12/30


serta kesungguhan beliau mengamalkan tarekat Naqsyabandiyah, sehingga

menyebabkan beliau mempunyai keperibadian yang cukup baik.

Haji Abdul Rahman Limbong memanglah diakui sebagai seorang yang sangat

mengasihi kanak-kanak serta memuliakan orang-orang miskin serta anak-anak yatim.

Lebih dari itu, beliau sanggup merendahkan diri dengan mencuci air kencing kanak-

kanak yang sering datang ke surau beliau. Inilah satu sikap yang perlu ada kepada

seorang pemimpin, iaitu perlu menunjukkan contoh serta teladan kepada mereka yang

berada di bawah pimpinan mereka. Keadaan seumpama ini bukan menurunkan darjat

mereka, bahkan akan menyebakan bertambahnya kepercayaan orang ramai terhadap

mereka.

Di antara sikap Haji Abdul Rahman Limbong ialah suka sekali menolong orang yang

sedang berada dalam kesusahan. Di samping itu beliau juga terkenal kuat beribadah

kepada Allah SWT. Sementara pada siang harinya digunakan untuk mengajar murid-

murid yang datang kepada beliau. Atas dasar inilah maka sebahagian orang

menganggap beliau sebagai salah seorang Wali Allah serta mempunyai pengaruh yang

cukup besar dalam masyarakat. Kebaikan serta kesolehan beliau terkenal oleh seluruh

rakyat Terengganu.

Oleh kerana kebaikan serta kesolehan beliau terkenal di seluruh Terengganu, ramailah

orang yang datang ke rumah beliau untuk berziarah serta meminta nasihat atau minta

untuk diselesaikan masalah yang timbul. Segala masalah yang didatangkan kepada

12 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


13/30


beliau tidaklah pernah beliau hampakan, malah sedaya upaya beliau cuba

menyelesaikannya. Ini dengan sendirinya menambahkan lagi kepercayaan serta

keyakinan orang ramai terhadap beliau.

Suatu hal yang istimewa mengenai peribadi beliau ialah sikap warak beliau. Beliau

amat menghalusi tiap-tiap perkara yang haram dan subahat, terutama dalam soal

makan dan minum. Ini mungkin beliau berpegang kepada hadis Rasulullah s.a.w. yang

di antara lain menyebut bahawa hati manusia itu ditempah oleh makan dan minum.

Apabila makanan dan minuman itu mengandungi perkara subahat, sudah tentu ianya

akan dengan sendirinya merubah sikap serta peribadi seseorang. Dan atas dasar inilah

maka beliau amat menjaga makan dan minum beliau serta hal-hal yang lainnya.

Mereka yang mengenali serta pernah bersama-sama beliau menyebutkan bahawa

beliau tidak pernah singgah atau makan dan minum di kedai. Kerana lazimnya makan

dan minum di kedai dengan sendirinya menjatuhkan kewibawaan seseorang pemimpin

masyarakat. Umumnya diketahui bahawa di kedai-kedai selalu belaku perkara-perkara

yang mungkar. Oleh kerana itu tidak hairanlah mengapa beliau tidak mahu singgah

apatah lagi makan minum di kedai.

Seorang ulama serta pejuang di tengah masyarakat, sudah tentu merupakan orang

yang sanggup mengorbankan kepentingannya demi perjuangan yang didukungnya.

Lebih dari itu kebendaan bukanlah menjadi tujuan serta harapan dalam perjuangan.

Apa yang menjadi harapan bagi mereka ialah untuk semata-mata membangunkan

13 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


14/30


syariat Allah bertapak kukuh di atas muka bumi. Oleh kerana itu tidaklah hairan

mengapa Haji Abdul Rahman Limbong tidak pernah sekali-kali meletakkan kebendaan

sebagai suatu perkara yang penting.

Ini dapat diteliti berdasarkan kepada kehidupan rumahtangga beliau yang memang

agak sederhana sekali. Tidak terdapat apa-apa perhiasan yang berharga di dalam

rumah beliau kecuali barang-barang yang dianggap perlu dalam kehidupan. Seorang

ahli tarekat apatah lagi seorang syeikh tarekat, sudah tentu tidak mahu keadaan

rumahnya itu bersarang dengan bentuk-bentuk keduniaan. Kerana kehidupan yang

agak mewah dengan sendirinya akanmenyebabkan penghuninya lalai serta berat dalam

mengerjakan amal ibadah. Ini dapat diperhatikan jika kita mengikuti pengajian-

pengajian tasauf yang amat menitikberatkan persoalan ini. Al-Quran dan hadis

Rasulullah s.a.w. sendiri pun berulangkali menerangkan bahawa kehidupan dunia ini

serta segala macam perhiasan dunia ini merupakan penipuan kepada manusia yang

hidup di atas muka bumi.

Haji Abdul Rahman Limbong memang sentiasa mengenakan pakaian yang

melambangkan ciri-ciri keIslaman. Oleh kerana itu beliau sentiasa memakai baju

Melayu atau jubah putih serta memakai serban. Ke mana-mana pun beliau sentiasa

memakai terompah yang diperbuat sendiri atau pun dibeli dari orang lain. Kewarakkan

beliau nampak jelas dengan sikap beliau yang tidak suka sama sekali memakai kasut

yang diperbuat di kedai apatah lagi yang diperbuat oleh orang kafir. Lebih hebat lagi,

14 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


15/30


apabila beliau berjalan melalui perkampungan orang-orang kafir, beliau akan

menyamak kaki beliau.

Sebagai seorang ulama yang warak lagi taat kepada Allah SWT dan di samping

sebagai seorang masyaikh tarekat Naqsyabandiyah, beliau amat kuat menjaga syariat.

Ketelitian beliau dalam menjaga syariat dapat dilihat berdasarkan kepada kehidupan

beliau sendiri. Tidak pernah sama sekali beliau bertentangan mata dengan kaum wanita

walaupun dengan murid-murid beliau sendiri. Beliau juga akan menundukkan

pandangan serta menyisihkan diri apabila bertembung dengan kaum wanita.

Sebagaimana guru-guru serta ulama pondok yang lain, beliau juga mempunyai dua

khadam yang secara sukarela menolong beliau menyelesaikan tugas-tugas di rumah.

Kedua-dua mereka ialah Haji Hussin bin Muhammad dan Haji Ali Yaakob. Mereka

mendakwa bahawa mereka sama sekali tidak pernah melihat isteri Haji Abdul Rahman

Limbong. Mereka berdua hanya dibenarkan mengangkat air untu kegunaan beliau

setakat di hadapan pintu sahaja. Setelah mereka berdua pergi, isteri beliau akan

membawa air itu masuk ke dalam rumah.

Demikian keterangan bagaimana kuatnya beliau menjaga syariat. Isteri beliau akan

sentiasa mengenakan pakaian jilbab apabila keluar rumah bersama beliau kerana

sesuatu urusan. Di kampung beliau sendiri, diadakan sekatan tempat permandian di

antara kaum lelaki dan kaum wanita. Peraturan ini sengaja beliau adakan bertujuan

tidak berlaku fitnah apabila lelaki dan wanita bercampur-gaul.

15 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


16/30


Keramat dan Kewaliannya

Sebenarnya, bakat kepimpinan serta keistimewaan yang ada pada beliau itu sudah pun

kelihatan sejak beliau masih lagi berguru kepada Tokku Paloh. Beliau suka beruzlah

(mengasingkan diri) daripada murid-murid Tokku Paloh yang lain. Seringkali beliau

berulang-alik dari rumahnya ke pondok dengan bersendirian, walaupun jarak di antara

rumahnya dengan pondok pengajian Tokku Paloh agak jauh. Keadaan beliau yang

begini menimbulkan kehairanan di kalangan orang-orang yang sering memerhatikan

segala kelakuan beliau.

Diceritakan bahawa ada tiga orang lelaki telah mengintai kelakuan Haji Abdul Rahman

Limbong yang boleh menhilangkan diri dari pandangan manusia. Ketiga-tiga lelaki

tersebut memanjat pokok kelapa di tepi sungai tempat beliau menyeberang sungai.

Timbul kehairanan di hati mereka kerana di tepi sungai tersebut tidak pun terdapat

perahu, rakit atau sebagainya.

Haji Abdul Rahman Limbong kelihatan duduk berselimut di atas batu yang agak besar

di tepi sungai. Tiba-tiba sahaja beliau hilang dari pandangan dan sudah berada di

tebing seberang sungai tersebut. Ini adalah beberapa keramat yang Allah SWT izinkan

terjadi kepada beliau.

16 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


17/30


Mengikut cerita yang lain pula, Haji Abdul Rahman Limbong juga dipercayai tidak basah

apabila ditimpa hujan walaupun cuma berterendak. Keadaan yang sama dikatakan

pernah dialami oleh seorang mudridnya yang berteduh di dalam jubah beliau semasa

mereka bersama di dalam perahu menghilir sungai, manakala orang lain yang menjadi

pengayuh basah ditimpa hujan.

Suka Mengembara

Selain mengajar, Haji Abdul Rahman Limbong adalah seorang ulama yang suka

mengembara atau merantau ke beberapa buah negeri. Soal kewangan untuk

mengembara tidak sukar baginya kerana di mana tempat beliau berpijak, ada saja

penduduk yang mahu menjadi muridnya. Pengembaraan yang dekat dengan

Terengganu di antaranya ialah Beserah, Kuantan, kedua-duanya dalam Pahang.

Selanjutnya Kelantan, Patani, Kedah dan lain-lain.

Negeri-negeri seberang laut yang pernah beliau merantau ialah Sambas, Jambi, Riau

dan Brunei. Di negeri-negeri seberang laut itu juga terdapat murid-murid Haji Abdul

Rahman Limbong.

Pengembaraan beliau ke negeri-negeri tersebut mempunyai kisah yang panjang, tetapi

yang dapat diungkapkan di sini ialah tentang di Sambas dan Kepulauan Riau saja.

17 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


18/30


Dalam pelayaran di laut, Haji Abdul Rahman Limbong menggunakan perahu buatan

orang Terengganu sendiri. Beliau berlayar bersama-sama dengan murid-muridnya dari

Terengganu dan juga ahli pelayaran pada zaman itu, bahawa mereka telah

menggunakan perahu-perahu yang berukuran besar yang boleh dimuat barang-barang

antara 100 hingga 350 tan.

Kepimpinan

Tokoh Agama

Setelah menguasai ilmu yang padu dan memadai, Haji Abdur Rahman Limbong aktif

mengajar masyarakat di Hulu Terengganu. Kitab-kitab yang beliau ajar meliputi

beberapa disiplin ilmu, antaranya ialah al-Ajrumiyah hingga kepada Mutammiman dan

Tashil Nail al-Amani mengenai ilmu nahu, semuanya dalam bahasa Arab. Matn Umm

al-Barahin, mengenai ilmu tauhid. Untuk lebih memantapkan juga diajarkan kitab-kitab

tauhid bahasa Melayu, yang pasti tidak diabaikan ialah Faridah al-Faraid dan ad-Durr

ats-Tsamin.

Kitab fikah bahasa Arab yang pernah diajarkan oleh Haji Abdur Rahman Limbong ialah

Kitab Tahrir dan ilmu tasawuf ialah Hidayah as-Salikin dan ad-Durr an-Nafis kedua-

duanya dalam bahasa Melayu.

18 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


19/30


Pembela Nasib Rakyat

Sungguhpun Haji Abdul Rahman Limbong seorang ahli sufi, namun beliau juga

bijaksana dalam seluk belok persoalan dunia. Ini dapat dibuktikan dengan berkali-kali

beliau berhujah di mahkamah kerana membela rakyat yang disaman oleh pihak

pemerintah Inggeris. Haji Abdur Rahman Limbong adalah seorang sufi yang pernah

menjadi peguam.

Haji Abdul Rahman Limbong banyak terlibat dalam siri-siri perbicaraan di mahkamah

samada beliau mewakili penduduk kampung ataupun perbicaraan berlaku ke atas

dirinya sendiri. Ketika pertama kali beliau dibicarakan, kemenangan berpihak

kepadanya kerana pihak British tidak dapat menjawab soalan-soalan yang diutarakan

oleh Haji Abdul Rahman Limbong di samping hakim ketika itu adalah anak murid beliau

sendiri.

Pada perbicaraan kedua pula, pengaruhnya jelas teserlah apabila dapat dilihat halaman

mahkamah tinggi ketika itu dipenuhi dengan pengikut dan anak muridnya yang menanti

dan bilangan mereka lebih kurang 800 hingga 1000 orang. Jumlah mereka yang

sanggup menunggu Haji Abdul Rahman Limbong menunjukkan bahawa pengaruh

beliau dalam masyarakat tempatan sangat kuat dan mereka sanggup membuat apa

sahaja jika terjadi apa-apa kepada Haji Abdul Rahman Limbong. Pengaruh Haji Abdul

19 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


20/30


Rahman Limbong sebenarnya banyak dapat dilihat dalam peristiwa pemberontakan

yang berlaku di Terengganu.

Di mahkamah, lisannya fasih berkata-kata membela kebenaran yang disandarkan

kepada perintah Allah dan rasul. Bukannya membela undang-undang ciptaan manusia.

Di gelanggang medan laga pandai bermain senjata. Hidup di dunia ini tiada sesuatu

apa pun yang ditakutinya kecuali kemurkaan Allah kerana melanggar perintah Allah dan

rasul-Nya.

Selain keterlibatannya bersama penduduk kampung dalam siri-siri pemberontakan yang

berlaku, Haji Abdul Rahman Limbong juga memohon Lesen Wakil daripada kerajaan

bagi membela masyarakat tempatan. Beliau sanggup memohon Lesen Wakil kepada

pihak kerajaan dan bersama-sama penduduk menentang pihak pendakwa raya

daripada Inggeris melalui jalan perundangan. Perkara ini juga menjadi mimpi buruk

kepada pihak penjajah British kerana Haji Abdul Rahman Limbong telah membuka

mata mereka bahawa masyarakat tempatan juga mampu melawan mereka walaupun

diperingkat undang-undang kerana mereka berada di pihak yang benar.

Penjajahan & Campur Tangan Inggeris

Haji Abdul Rahman Limbong juga dikatakan sebagai seorang tuan guru yang sama

20 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


21/30


masyhurnya dengan Tokku Paloh di masa itu. Oleh kerana itu, tidaklah begitu

menghairankan jika Haji Abdul Rahman Limbong mendapat sambutan yang baik dari

orang ramai yang mengenali beliau. Syed Sagof merupakan murid kesayaangan Haji

Abdul Rahman Limbong. Bahkan lebih dari itu, beliau sentiasa mengharapkan bahawa

suatu masa kelak Syed Sagof akan menggantikan beliau untuk meneruskan perjuangan

yang beliau dukung selama ini.

Untuk itu, mereka merasakan perlu ada penentangan terhadap pihak penjajah Inggeris

yang mana tujuan utama mereka turut campur tangan dalam pemerintahan ialah untuk

menghancur serta meleburkan syariat Islam. Pihak penjajah telah sedikit demi sedikit

menanamkan perasaan bencikan agama kepada golongan atasan serta rakyat

sekeliannya. Ini dilakukan oleh mereka dengan membawakan bentuk kehidupan mewah

serta pendidikan yang secara terang-terangan bertentangan dengan cara hidup

beragama.

Para ulama serta tuan guru-tuan guru yang mempunyai jiwa cintakan agama telah

bangkit menyeru rakyat untuk melakukan penentangan terhadap pihak penjajah

Inggeris. Sungguh pun begitu, pada peringkat awal penentangan itu dilakukan bukan

dengan bentuk senjata. Tetapi akhirnya terpaksalah mereka bengkit menentang

menggunakan senjata setelah penentangan secara perlahan tidak berjaya

memadamkan pengaruh penjajah yang semakin hari semakin meningkat.

Sebenarnya, kemasukan pihak penjajah dalam pentadbiran negeri-negeri Tanah

21 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


22/30


Melayu bertujuan untuk menyerapkan unsur-unsur kehidupan dan kebudayaan mereka

ke dalam kehidupan orang-orang Melayu yang pada ketika itu kuat berpegang dengan

agama. Kita tidak hairan mengapa kehadiran mereka tidak disukai oleh rakyat.

Tambahan pula kehadiran mereka ke negeri-negeri sebelah timur adalah sebagai

lanjutan dari Peperangan Salib yang berlaku selama beberapa abad.

Dalam tahun 1920-an, Inggeris campur tangan untuk mentadbir tanah di lokasi Kuala

Telemong hingga ke Ulu Telemong. Setiap ekar tanah yang dibuka oleh rakyat

dikenakan cukai oleh penjajah Inggeris.

Oleh sebab itulah, Haji Abdur Rahman Limbong dalam hujah-hujahnya di mahkamah

bahawa tanah yang dibuka oleh rakyat itu adalah hak Allah bukannya hak negeri.

Maksud negeri itu adalah yang ada campur tangan penjajah Inggeris.

Haji Abdur Rahman Limbong menegaskan bahawa tanah yang mereka miliki adalah

tanah pusaka peninggalan orang-orang tua mereka yang datang dari Johor bersama-

sama dengan Sultan Zainal Abidin I, Sultan Terengganu yang pertama. Dari riwayat ini

dapat kita membuat kesimpulan bahawa orang-orang Melayu Islam di Hulu Terengganu

dalam tahun 1920 lagi, di bawah bimbingan Haji Abdur Rahman Limbong, sudah kenal

jati diri, kenal terhadap haknya, kenal terhadap tanah air, dan kenal terhadap bangsa

sendiri.

Setelah menggunakan berbagai tipu helah maka pihak Inggeris telah berjaya turut

22 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


23/30


campur tangan dalam pemerintahan kerajaan Terengganu yang pada asalnya

berasaskan perundangan Islam. Pihak penjajah sengaja mengenepikan perundangan

Islam, sebaliknya menampilkan undang-undang ciptaaan mereka sendiri. Di samping itu

mereka juga telah membawa unsur-unsur kehidupan serta kebudayaan mereka yang

akhirnya berjaya mengubah akhlak serta kehidupan umat Islam sehingga ke hari ini.

Para ulama yang mempunyai jiwa cintakan agama memberi kesedaran kepada umat

agar kembali semula kepada ajaran Islam. Tetapi seruan mereka hanya mendapat

perhatian di kalangan rakyat berbanding dengan golongan atasan. Sementara itu,

peraturan-peratauran yang dikenakan oeleh pihak penjajah Inggeris cuba mnekan

kehidupan masyaraat yang kebanyakkannya terdiri dari kaum tani yang miskin.

Lama kelamaan pihak penjajah mula meragui Haji Abdul Rahman Limbong serta

menganggap beliau sebagai merbahaya kerana dikatakan menghasut rakyat untuk

menentang kerajaan. Sungguhpun demikian, pihak Inggeris tidak berani mengambil

apa-apa tindakan terhadap beliau. Ini mungkin disebabkan bahawa apa yang beliau

lakukan tidak menampakkan apa-apa kesalahan.

Di samping itu terdapat seorang tokoh ulama yang turut menyeru rakyat menentang

pihak penjajah. Beliau ialah Haji Musa bin Abdul Ghani Minangkabau. Beliau telah

mengisytiharkan kepada rakyat jelata bahawa barang siapa yang membayar pas

menebas (cukai) dan hasil-hasil tanah akan termasuk golongan kafir. Beliau juga

berkata, Barang siapa yang tidak mahu mengikut hukum syarak, Nabi tidak mengaku

23 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


24/30


umatnya.

Penentangan 21 Mei 1928

Akhirnya berlakulah peristiwa penentangan rakyat Terengganu terhadap pihak

penjajah. Puncak kebangkitan rakyat menentang kerajaan ini ialah pada 21 Mei 1928.

Kebangkitan 1928 melibatkan konflik berdarah, apabila perkumpulan dan kemaraan

petani telah ditentang oleh pihak kerajaan di Ulu Telemong.

Dalam perkara ini Haji Abdul Rahman Limbong disalahkan sebagai orang yang

bertanggungjawab menimbulkan pemberontakan dan penentangan ini. Oleh kerana itu,

pihak penjajah mengeluarkan ancaman untuk menangkap beliau. Untuk meredakan

suasana yang berlaku, maka Haji Abdul Rahman Lombong menyerah diri di Istana

Maziah. Tidak ada seprang pun yang berani mendekati beliau semasa berada di istana

tersebut. Beliau menafikan tuduhan yang mengatakan bahawa beliaulah yang menjadi

punca berlkunya penetangan rakyat terhadap pihak penjajah.

24 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


25/30


Atas tuduhan tersebut, Haji Abdul Rahman Limbong dihadapkan ke perbicaraan

mahkamah. Perbicaraan tersebut dibuat di padang dan disaksikan oleh pegawai

Inggeris serta orang ramai. Kebetulan pula kerusi yang beliau duduki itu menghadap ke

arah kiblat, maka beliau terus menerus bersolat sepanjang majlis perbicaraan tersebut

berjalan.

25 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


26/30


Surat Perintah Buang Negeri

Akhirnya keputusan diambil oleh pihak Inggeris yang mana Haji Abdul Rahman

Limbong dibuang negeri ke Makkah. Sebelum itu terdapat pihak-pihak yang

mensyorkan supaya beliau dibuang negeri ke China. Tetapi akhirnya keputusan diambil

bahawa beliau dibuang negeri ke Makkah. Dan sememangnya haji Abdul Rahman

Limbong sendiri bercadang untuk menghabiskan sisa-sisa umurnya ke Makkah.

Menurut laporan oleh H. W. Thomson dan J. L. Humphreys, Haji Abdur Rahman

Limbong dan pengikutnya dilabel sebagai sebagai penderhaka kepada kerajaan

26 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


27/30


Terengganu. Akhirnya Haji Abdur Rahman Limbong ditangkap dan dibuang ke

Singapura dan selanjutnya dibuang ke Mekah dalam tahun 1928.

Berikut adalah nama 12 orang pejuang yang telah syahid menentang penjajah British di

Padang Kachung, Kuala Telemong, Terengganu pada 23 Mei 1928:

1. Mahmud bin Mat Diah

2. Lebai Abdul Rahman

3. Idris bin Muhammad

4. Mamat bin Musa

5. Muhammad bin Yunus

6. Abdullah bin Muhammad

7. Ismail bin Ali

8. Muhammad bin Jusoh

9. Muhammad bin Idris

10. Muhammad bin Abdullah

11. Abdul Hamid bin Sulaiman

12. Sulaiman bin Saleh

Pembuangan Di Makkah & Wafatnya

Sungguhpun beliau telah dibuang ke Makkah, namun pengajaran dan perjuangan yang

27 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


28/30


beliau bangunkan masih tetap utuh. Beliau masih tetap mengajar walaupun berada di

Makkah. Ramai murid-murid beliau yang menyambung semula pengajian kepada beliau

di Makkah ataupun menemui beliau sewaktu menunaikan ibadah haji.

Sewaktu beliau di Makkah, pernah beliau meminta kebenaran untuk pulang sebentar ke

Terengganu. Tetapi malangnya permintaan beliau ditolak dengan alasan bahawa beliau

nanti akan menimbulkan semangat kepada rakyat Terengganu. Akhirnya, setelah

sekian lama beliau berkhidmat mengajar berbagai pengetahuan tentang agama di

Makkah, maka beliau pun dijemput oleh Allah SWT untuk mangadapNya. Beliau

meninggal dunia pada 14 Jamadilakhir 1348 (1929) kerana menghidap penyakit di

dalam perut. Dengan itu berakhirlah perjuangan seorang ulama yang berpengaruh serta

pengajarannya cukup ketara di dalam kehidupan masyarakat Islam Terengganu

sehinggalah ke hari ini.

Demikianlah beliau yang dengan ketokohannya menjadi seorang ulama, dapat menjadi

contoh serta teladan kepada generasi para ulama selepas beliau. Dan tidak sepatutnya

para ulama hanya mendiamkan diri tanpa membuar sesuatu untuk kepentingan agama.

Sepatutnya hendaklah diketahui, bahawa perjuangan yang dilaksanakan oleh Haji

Abdul Rahman Limbong ialah untuk menegakkan kesucian agama dari pengaruh-

pengaruh Barat yang menjejaskan keimanan umat Islam di waktu itu.

28 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


29/30


Lampiran

Rujukan:

1. Ringkasan Riwayat 11 Tokoh-Tokoh Sufi susunan Hamizan Hussin, terbitan

Bismi Publishers, 1993.

2. Ulama Terengganu, Suatu Sorotan suntingan Muhammad Abu Bakar, terbitan

Utusan Publications & Distributors Sdn Bhd, 1991

29 | N o M a t r i k s : 2 0 9 3 5 3


30/30


3. Haji Abdur Rahman Limbong, Ulama dan Pahlawan Melayu tulisan Wan Mohd

Shaghir Abdullah, Utusan Malaysia, 2007.

4. http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?

y=2007&dt=0122&pub=Utusan_Malaysia&sec=Bicara_Agama&pg=ba_01.htm

30 | N M t i k 2 0 9 3 5 3

Haji Abdul Rahman Limbong_info

Documents

Transcript of Haji Abdul Rahman Limbong_info