ISU-ISU SEMASA DALAM PENENTUAN HARTA PUSAKA ORANG ISLAM DI

MALAYSIA

Mohd Zamro Muda

Prof. Madya Mohd. Ridzuan Awang

Dr. Zuliza Mohd. Kusrin

Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam, UKM

PENDAHULUAN

Harta warisan atau harta pusaka ialah semua harta yang menjadi milik seseorang semasa

hidup dan berkekalan pemilikannya sehingga dia meninggal dunia dan menjadi hak mutlak

waris-warisnya untuk diagih-agihkan dalam kalangan mereka yang berhak. Justeru, istilah

harta pusaka adalah umum yang merujuk kepada segala harta yang ditinggalkan selepas

kematian dan bersih daripada hutang dan wasiat. Ayat al-Quran tidak menjelaskan dengan

terperinci berkaitan harta yang dikategorikan sebagai harta pusaka dan nas banyak

tertumpu pada menyatakan individu yang layak mempusakai dan kadar bahagian yang

mereka berhak. Fahaman mudah mengenai pusaka merujuk kepada harta sama ada harta

alih atau tak alih yang mudah dikenal pasti seperti rumah, tanah, wang simpanan dalam

bank atau amanah saham, emas permata dan kenderaan. Bagiamana pula dengan harta-

harta lain seperti KWSP, wang derma atau sumbangan orang ramai, khairat kematian,

imbuhan, pampasan, saguhati, pencen terbitan, bayaran gantian cuti rehat, ganjaran terbitan

(ganjaran persaraan), wang PERKESO, SOCSO, insuran atau takaful, saham syarikat dan

lain lain.

Justeru, penentuan sesuatu itu sebagai harta pusaka atau bukan adalah cukup

penting ekoran kewujudan pelbagai bentuk dan jenis harta yang dimiliki oleh umat Islam

kini. Hal ini kerana sekiranya sesuatu harta itu dianggap sebagai harta pusaka maka

pembahagiannya terikat dengan hukum faraid. Manakala sebaliknya jika ia tidak dianggap

sebagai harta pusaka maka pembahagiannya tidak terikat dengan hukum faraid dan

terserah kepada penerimanya atau dilihat kepada objektif atau matlamat pemberian

berkenaan.

Perbincangan kertas kerja ini akan difokuskan kepada penentuan sesuatu itu sebagai

harta pusaka atau tidak. Tumpuan utama adalah kepada beberapa jenis harta seperti KWSP,

wang derma atau sumbangan orang ramai, khairat kematian, imbuhan, pampasan, saguhati,

bayaran gantian cuti rehat dan ganjaran terbitan (ganjaran persaraan). Walaupun hampir

kesemua jenis-jenis harta berkenaan telah terdapat fatwa mengenainya, namun semakan

semula perlu dilakukan selaras dengan perkembangan semasa, apatah lagi kedapatan

perbezaan fatwa antara negeri-negeri berkaitan dengan isu yang sama.

DEFINISI HARTA PUSAKA

Dalam mazhab Shafi’i, harta pusaka ialah segala apa yang menjadi kepunyaan si mati pada

masa hidupnya, kemudian ditinggalkan untuk waris-warisnya sama ada harta benda, hak

kepunyaan, begitu juga apa yang termasuk dalam miliknya yang dikerjakan semasa

hidupnya tetapi diperoleh setelah dia meninggal dunia (Abdul Kadir Ismail 1983).

Al-Ramli (1938) mentakrifkan harta pusaka ialah apa-apa yang ditinggalkan untuk

orang kemudian daripadanya dari sesuatu hak seperti jenayah, tuduhan berzina atau iktisas,

atau mal seperti arak yang telah menjadi cuka setelah matinya, diyat yang diambil dari

pembunuhannya, kerana diyat itu termasuk ke dalam milikannya. Begitu juga apa yang

termasuk ke dalam pukatnya yang telah dipasang di masa hidupnya.

Kesimpulannya, harta pusaka adalah semua harta yang ditinggalkan oleh si mati

yang diperoleh semasa hayatnya secara halal. Harta itu membabitkan transaksi jual beli,

perniagaan dibuat secara persendirian atau perkongsian, harta yang diperoleh daripada

pusaka, kaedah hibah, pemberian sedekah daripada individu dan pertubuhan atau

pemilikan harta melalui wasiat juga termasuk dalam harta pusaka. Di samping itu, sewa

yang belum dijelaskan kepada si mati dan hutang yang belum dijelaskan adalah dikira

harta pusaka. Harta lain yang termasuk sebagai pusaka ialah dividen atau faedah yang

dihasilkan daripada harta si mati dalam pelaburan yang dibuat semasa hayat dan barang

yang dihasilkan selepas mati seseorang daripada usahanya semasa hayat.

PENENTUAN HARTA PUSAKA

Dalam sub topik ini akan dibincangkan beberapa jenis harta yang wujud pada masa kini

yang masih lagi menjadi perbahasan di kalangan masyarakat Islam dalam menentukan

sama ada ia dianggap sebagai harta pusaka atau sebaliknya. Jenis-jenis harta berkenaan

adalah seperti berikut:

(1) Kumpulan Wang Simpanan Pekerja (KWSP).

(2) Wang derma atau sumbangan orang ramai yang diberikan selepas berlaku sesuatu

kematian dan khairat kematian.

(3) Imbuhan, pampasan dan saguhati.

(4) Wang gantian cuti rehat.

(5) Wang ganjaran/ganjaran terbitan atau wang gratuiti.

(1) Wang Kumpulan Simpanan Pekerja (KWSP)

Kumpulan Wang Simpanan Pekerja (KWSP) telah ditubuhkan pada 1 Oktober 1951 di

bawah Ordinan Kumpulan Wang Simpanan Pekerja 1951 untuk memberi jaminan

kewangan kepada pekerja selepas bersara. KWSP merupakan skim tabungan wajib

nasional yang menyediakan faedah persaraan bagi sektor swasta dan pekerja tidak

berpencen sektor awam.

Caruman KWSP merupakan tabungan untuk persaraan ahli dan sebahagian besar

simpanan diperuntukkan untuk tujuan ini. Simpanan ahli di KWSP adalah terdiri dari

caruman pekerja yang dipotong dari upah atau gaji pekerja dan caruman majikan serta

dividen yang dikreditkan tiap-tiap tahun pada kadar yang diisytiharkan. Bagi ahli yang

meninggal dunia sebelum sempat wang berkenaan dikeluarkan kepadanya, pembayaran

simpanan berkenaan akan dibuat kepada waris atau penama. Sekiranya pencarum membuat

penamaan maka pembayaran akan dibuat kepada penama, sebaliknya jika tiada penamaan

maka pembayaran akan dibuat kepada waris atau pemohon yang diberi surat probet, surat

kuasa pentadbiran atau perintah pembahagian (Ibrahim Talib 2005).

Secara umumnya, amalan penamaan di KWSP sudah bermula sejak tahun 1952

lagi. Sistem ini diperkenalkan untuk membantu ahli menamakan orang atau mana-mana

orang yang dikehendaki ahli untuk diberikan atau diagihkan simpanan KWSP apabila ahli

meninggal dunia. Penama yang dilantik tidak semestinya saudara mara atau kaum kerabat,

malah boleh melantik orang yang tiada kaitan langsung dengan ahli. Ia terserah kepada ahli

untuk menamakan sesiapa sahaja yang ahli kehendaki semasa hidup. Penama berhak

mendapat simpanan tersebut dan boleh membuat tuntutan terhadap wang simpanan ahli

yang meninggal dunia tanpa perlu mendapat surat kuasa tadbir.

Ahli boleh menamakan seberapa ramai penama yang difikirkan perlu dengan

menggunakan borang KWSP 4 (AHL) dan boleh mengisi lebih dari satu borang jika tidak

mencukupi. Pelantikan penama berkuat kuasa pada tarikh penyerahan borang yang lengkap

disi di mana-mana kaunter KWSP. Penamaan yang dibuat oleh ahli adalah sulit. Namun,

sekiranya ahli meninggal dunia waris boleh menyemak status penamaan dengan syarat

perlu mengemukakan sijil kematian ahli dan bukti hubungan seperti sijil kelahiran atau sijil

perkahwinan. Sekiranya jelas bahawa ahli ada membuat penamaan maka bayaran

simpanan akan dibuat kepada ahli mengikut pecahan atau peratusan yang tecatat pada

borang penamaan (Suhaida Abu Bakar 2010).

Bagi ahli yang beragama Islam, timbul isu adakah bayaran yang dibuat kepada

penama merupakan milik mutlak penama atau penama hanya dianggap sebagai wasi

(pentadbir) harta berkenaan sahaja? Dalam masalah ini, terdapat beberapa fatwa di

peringkat kebangsaan telah dikeluarkan, antaranya seperti berikut:

(i) Fatwa Majlis Kebangsaan Hal Ehwal Agama Islam Malaysia yang dikeluarkan

pertama kalinya pada 9 Oktober 1973 menyatakan:

“Penama-penama Kumpulan Wang Simpanan Pekerja, wang simpanan pejabat pos,

bank, insurans dan syarikat kerjasama adalah sebagai orang-orang yang

melaksanakan wasiat si mati atau wasi. Mereka boleh menerima wang si mati

daripada sumber-sumber tersebut untuk dibahagi-bahagikan kepada orang-orang

yang berhak menurut pembahagian faraid”

(ii) Fatwa Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama

Islam Malaysia Kali Ke-49 pada 19 September 2000 memutuskan:

“Wang KWSP yang disimpan adalah pusaka yang mesti dibahagikan mengikut

hukum faraid dan penama KWSP adalah wasi atau pentadbir harta. Penama

hendaklah membahagikan wang KWSP (peninggalan si mati) mengikut hukum

faraid”.

(iii) Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama Islam

Malaysia Kali Ke-61 pada 27 Januari 2004 berhubung dengan Hukum pembayaran

KWSP bagi ahli yang memeluk Islam telah memutuskan:

� Mengikut hukum syarak, orang bukan Islam tidak berhak mewarisi harta

orang Islam dan begitulah sebaliknya;

� Jika seseorg bukan Islam memeluk Islam dan mempunyai simpanan KWSP

dan telah menamakan penama orang bukan Islam maka hendaklah menukar

penama tersebut kepada orang Islam. Jika tiada penama orang Islam dan tiada

waris Islam yang berhak ke atas harta tersebut setelah beliau mati maka harta

itu tidak menjadi hak kepada penama yang bukan Islam, sebaliknya

hendaklah diserahkan kepada Baitumal; dan

� Orang Islam boleh membuat wasiat kepada orang bukan Islam tidak melebihi

1/3 daripada hartanya.

(iv) Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama Islam

Malaysia Kali Ke-67 pada 22 Februari 2005 berhubung dengan hukum menjadikan

caruman KWSP sebagai harta sepencarian telah memutuskan:

“Wang caruman KWSP tidak boleh dianggap sebagai harta sepencarian dan

menetapkan wang tersebut sebagai harta pusaka yang perlu dibahagikan mengikut

hukum faraid”.

Selain dari fatwa-fatwa peringkat kebangsaan, terdapat beberapa fatwa negeri-

negeri berkaitan dengan KWSP. Fatwa-fatwa berkenaan boleh dibahagikan kepada dua

bahagian iaitu (Suhaida Abu Bakar 2010):

(i) Fatwa negeri Selangor, Wilayah Persekutuan, Negeri Sembilan, Kedah, Pahang dan

Terengganu adalah sama dengan keputusan Muzakarah Fatwa Kebangsaan iaitu

penama hanya bertindak sebagai wasi (pentadbir) harta pusaka dan hendaklah

mengagih-agihkan wang KWSP kepada waris-waris yang berhak. Peletakan

penama dalam KWSP tidak bermakna ahli telah membuat wasiat. Oleh itu, harta

berkenaan adalah harta pusaka.

(ii) Fatwa negeri Perak dan Kelantan cenderung menyatakan bahawa penamaan

terhadap KWSP adalah dianggap sebagai wasiat. Justeru penama adalah bertindak

sebagai penerima wasiat. Dalam hal ini, jika penama adalah waris yang layak

mendapat bahagian dalam harta pusaka maka wasiat berkenaan bergantung kepada

persetujuan waris-waris yang lain. Manakala jika penama adalah bukan waris yang

layak mendapat harta pusaka maka harta berkenaan menjadi haknya sebagai

penerima wasiat dengan syarat tidak melebihi 1/3 keseluruhan harta si mati, dan

jika melebihi 1/3 harta pusaka si mati maka bahagian yang lebih itu bergantung

kepada persetujuan waris-waris.

Berhubung dengan perkara ini, jika dilihat kepada borang penamaan KWSP iaitu

Borang KWSP 4 pindaan 21 September 2011 bahagian maklumat penamaan ada

menyatakan: “Saya seperti nama dan nombor ahli KWSP yang tercatat di atas, dengan ini

menamakan individu seperti disebutkan di bawah untuk menerima simpanan KWSP saya

mengikut bahagian atau peratusan yang diserahkan apabila berlaku kematian ke atas diri

saya”. Berdasarkan kepada penggunaan lafaz atau akad berkenaan maka kecenderungan

mengganggap penama sebagai penerima wasiat ada kebenarannya. Selain itu, penama yang

boleh dinamakan tidak ditentukan berapa orang dan terpulang kepada ahli, sedangkan

menurut undang-undang, pentadbir harta pusaka si mati tidak boleh lebih daripada empat

orang. Di samping itu, dalam borang penamaan ini juga tidak dinyatakan secara jelas

bahawa penama bagi orang Islam hanya bertindak sebagai wasi (pentadbir). Justeru, pada

pandangan saya fatwa berkenaan perlu dikaji semula selaras dengan penggunaan borang

penamaan yang baru ini sama ada penama berhak ke atas harta KWSP atau hanya sebagai

wasi sahaja. Untuk lebih jelas lagi boleh dilihat kepada kes Wan Puziah lwn Wan Abdullah

bin Muda & Seorang Lagi [2001] JH 235, [2004] CLJ 604 mengenai penamaan dalam

Tabung Haji. Dalam kes ini Mahkamah Tinggi Syariah Kuala Terengganu memutuskan

bahawa penamaan sebahagian harta berkenaan kepada anak angkatnya dianggap sebagai

wasiat dan bukan harta pusaka.

(2) Wang Derma atau Sumbangan Orang Ramai Yang Diberikan selepas Mati dan

Khairat Kematian

Orang ramai yang datang melawat kematian selalunya menghulurkan wang kepada

keluarga si mati sebagai derma. Sumbangann wang juga diberikan kpd keluarga si mati

oleh majikannya, pihak sekolah anak-anaknya dan lain-lain pihak. Tujuan sumbangan atau

derma ini bagi meringankan beban keluarga si mati untuk pengurusan jenazah dan

sebagainya.

Wang sumbangan atau derma ini tidak dianggap sebagai harta pusaka dan menjadi

milik keluarga si mati. Oleh itu, ia tidak tertakluk kepada hukum pusaka atau faraid tanpa

mengira jumlahnya. Justeru, waris-waris bolehlah menggunakan wang tersebut untuk apa

jua keperluan yang difikirkan patut berkaitan dengan pengurusan jenazah. Jika jumlahnya

banyak dan berbaki maka ia bolehlah dibahagi-bahagikan kepada waris-waris atau kaum

keluarga mengikut persetujuan mereka (Wan Abdul Halim Wan Harun 2006).

Namun pada pandangan saya, lebihan sumbangan berkenaan hendaklah diberikan

kepada keluarga terdekat si mati yang merasai kesan kematian berkenaan terutamanya

mereka yang di bawah tanggungan si mati seperti isteri, anak-anak yang belum dewasa dan

ibu bapa. Ini kerana matlamat pemberian atau sumbangan berkenaan ialah untuk

meringankan beban kaum keluarga akibat kematian. Justeru, pihak-pihak lain tidak layak

mendapat harta berkenaan walaupun mereka merupakan waris kepada si mati mengikut

hukum faraid seperti adik beradik dan bapa saudara si mati kecuali terdapat persetujuan di

antara mereka.

Begitu juga dengan khairat kematian yang mempunyai ciri yang hampir sama dgn

derma atau sumbangan. Konsep atau matlamatnya adalah sama iaitu bagi meringankan

beban keluarga untuk menguruskan jenazah. Adakalanya khairat kematian yang dibayar

oleh agensi tertentu seperti ASB, KWSP (faedah kematian) dan agensi-agensi tertentu.

Oleh kerana khairat kematian diberikan kepada keluarga si mati maka ia bukan harta

pusaka. Yuran yang dibayar oleh ahli dianggap sebagai sumbangan dan bukan simpanan.

Fatwa yang dikeluarkan oleh Majlis Agama Islam Negeri Kedah adalah seperti berikut:

“Wang khairat kematian adalah wang derma kebajikan dari persatuan atau pertubuhan

khairat kematian atau orang ramai bagi membantu keluarga si mati menyelenggarakan

jenazahnya dan membuat apa-apa kebajikan untuknya. Ia tiada termasuk kira harta

pusaka”.

(3) Imbuhan, Pampasan dan Saguhati

Terdapat pelbagai bentuk pampasan, imbuhan dan saguhati yang diwujudkan sama ada

melalui skim tajaan kerajaan atau swasta. Melalui skim ini, kakitangan kerajaan atau

swasta akan mendapat pampasan dalam jumlah tertentu sekiranya mereka ditimpa

kecelakaan yang mengakibatkan kecacatan atau kematian ketika bertugas. Jika pemberian

itu terus diberikan kepada pekerja berkenaan ketika masih hidup maka ia menjadi

miliknya. Namun, jika pekerja berkenaan telah meninggal dunia maka imbuhan, pampasan

dan saguhati selalunya diberikan oleh majikan kepada keluarga pekerjanya berkenaan.

Penerimanya seperti balu, anak, ibu bapa atau adik beradik si mati (Wan Abdul Halim Wan

Harun 2006).

Justeru, timbul persoalan sama ada wang imbuhan, pampasan dan saguhati

berkenaan harta pusaka yang perlu dibahagikan mengikut hukum faraid atau bukan harta

pusaka. Jika mengambil kira wang yang dibayar ini semata-mata ihsan daripada majikan

kepada keluarga pekerjanya, maka ia bukanlah harta pusaka. Tetapi jika terdapat perkiraan

tertentu bagi menetukan jumlah bayaran berkenaan seperti tempoh khidmat, pangkat, gred

gaji dan sebagainya maka kecenderungan menganggap ia sebagai harta pusaka ada

kebenarannya.

Dalam masalah ini, Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal

Ehwal Ugama Islam Malaysia kali ke-49 pada 19 September 2000 telah membincangkan

berkenaan wang pampasan kematian pekerja yang dianugerahkan oleh kerajaan atau

syarikat swasta. Muzakarah berkenaan telah memutuskan bahawa wang pampasan yang

diperolehi dari kematian pekerja, wang pampasan melalui tuntutan mahkamah, wang

SOCSO dan seumpamanya tidak dianggap harta pusaka. Dalam hal yang sama juga, Mufti

Terengganu dalam fatwanya berpendapat wang pampasan atau saguhati bukan harta

pusaka. Walau bagaimanapun, Mufti Kerajaan Johor telah memfatwakan sebaliknya di

mana wang saguhati askar yang terkorban dalam perjuangan dianggap sebagai harta

pusaka (Mohd Zamro Muda & Mohd Ridzuan Awang 2006).

Perbincangan mengenai pampasan ini boleh dilanjutkan lagi kepada skim ex-gratia

yang diwujudkan oleh pihak kerajaan bagi anggota perkhidmatan awam. Skim ini berkuat

kuasa mulai 20 Oktober 1994 melalui Pekeliling Perbendaharaan Bilangan 13 Tahun 1994

dan penambahbaikan melalui Pekeliling Perbendaharaan Bilangan 7 Tahun 2001 yang

berkuat kuasa mulai 1 Januari 2001. Skim ex-gratia ialah skim yang memberi pampasan

kepada anggota perkhidmatan awam yang ditimpa bencana kerja semasa menjalankan

tugas rasmi hingga menyebabkan hilang upaya kekal atau kematian termasuk yang

teraniaya disebabkan perbuatan balas dendam akibat daripada tindakan semasa

menjalankan tugas rasmi. Skim ini diwujudkan bertujuan menjaga kebajikan anggota

perkhidmatan awam dan orang tanggungan sekiranya terjadi sesuatu bencana semasa

pegawai melaksanakan tugas rasmi memandangkan anggota perkhidmatan awam

dikecualikan daripada mencarum kepada skim yang ditubuhkan di bawah Akta

Keselamatan Sosial Pekerja 1969.

Melalui skim ex-gratia, jika pegawai berkenaan meninggal dunia maka bayaran

akan dibuat kepada tanggungannya. Orang tanggungan yang ditakrifkan di bawah skim ini

ialah bagi pegawai berkeluarga orang tanggungan adalah isteri atau suami dan anak-anak,

manakala bagi pegawai bujang orang tanggungan merupakan ibu dan bapa pegawai. Ex-

gratia yang dibayar kepada tanggungan bagi anggota yang meninggal dunia dikenali

sebagai ex-gratia terbitan. Jabatan Perkhidmatan Awam melalui Pekeliling Perkhidmatan

Bilangan 17 Tahun 2008 (berkuat kuasa mulai 1 Januari 2009) menyatakan bahawa

pemberian ex-gratia terbitan sekaligus kepada ibu atau bapa anggota berpencen yang

meninggal dunia semasa dalam perkhidmatan tanpa meninggalkan balu atau duda atau

anak. Melalui pekeliling ini juga, jika berlaku sebarang pertikaian mengenai pemberian ex-

gratia terbitan ini, Ketua Pengarah Perkhidmatan Awam berhak untuk menentukan pihak

yang sepatutnya diberi ex-gratia terbitan serta kadarnya dan keputusan ini adalah

muktamad. Namun demikian, secara umumnya kadar bayaran ex-gratia terbitan

mempunyai sifir atau kaedah pengiraan yang tersendiri yang mengambil kira tempoh

perkhidmatan dan gaji anggota. Hal ini telah ditunjukkan secara jelas dalam Lampiran A

Pekeliling Perbendaharaan Bilangan 7 Tahun 2001 dan Lampiran A, B dan C Pekeliling

Perkhidmatan Bilangan 17 Tahun 2008 (http://www.treasury.gov.my/index.php?option=

com_content&view=article&id=1572%3Askim-ex-gratia-bencana-kerja&catid=151%3A

bahagian-dasar-saraan-wang-awam-dan-khidmat-pengu&Itemid=306&lang=my) [1 Jun

2012] .

Bayaran ex-gratia terbitan ada kalanya dibuat secara bulanan kepada tanggungan si

mati dan ada kalanya dibayar secara pukal (sekaligus). Oleh kerana pemberian ex-gratia

terbitan ini dibuat berasaskan pengiraan tertentu terutamanya tempoh perkhidmatan dan

gaji anggota, maka sewajarnya ia dianggap sebagai harta pusaka. Ini bersesuaian dengan

takrif harta pusaka oleh al-Ramli (mazhab Shafi’i) sebagaimana yang dinyatakan sebelum

ini iaitu harta pusaka termasuk “apa yang termasuk ke dalam pukatnya yang telah

dipasang di masa hidupnya”. Dalam hal ini, tempoh perkhidmatan dan gaji yang menjadi

perkiraan utama dalam menentukan jumlah bayaran ex-gratia terbitan merupakan usaha

yang dilakukan oleh anggota semasa hidupnya.

Berhubung dengan pemberian ex-gratia ini juga, Mahkamah Rayuan Syariah

Wilayah Persekutuan memutuskan (11 Februari 2011) dengan sebulat suara bahawa ex-

gratia sejumlah RM2 juta yang dibayar kepada balu Allahyarham Tan Sri Wan Suleiman

Pawanteh adalah harta pusaka dan perlu dibahagikan mengikut hukum faraid. Sebelum itu,

Mahkamah Tinggi Syariah pada 1 April 2010 memutuskan bahawa ex-gratia kepada balu

Allahyarham iaitu Puan Sri Siti Nurhayati Mohd Daud sebagai hibah (pemberian) (Utusan

Malaysia 12 Februari 2011).

Berdasarkan kepada perbincangan sebelum ini dan keputusan kes Mahkamah

Rayuan Syarian Wilayah Persekutuan mengenai ex-gratia, maka sewajarnya fatwa

mengenai pampasan perlu disemak semula. Ini kerana ex-gratia juga ditakrifkan sebagai

pampasan dan Mahkamah Rayuan Syariah memutuskan bahawa ia adalah harta pusaka.

(4) Gantian Cuti Rehat (GCR)

Cuti rehat yg tidak dapat dihabiskan dalam satu-satu tahun bekerja dan dikumpulkan

sehingga maksimum 150 hari akan diganti dengan wang tunai apabila pekerja berkenaan

bersara. Pembayaran dibuat berdasarkan formula 1/30 x (gaji akhir + imbuhan tetap) x

jumlah cuti terkumpul (Perkara 3, Pekeliling Perkhidmatan Bilangan 4 Tahun 1993).

Biasanya bayaran gantian cuti rehat dibayar dengan wang bersekali dengan ganjaran

persaraan.

Perkara 5.1(b) Pekeliling Perkhidmatan Bilangan 4 Tahun 1993 memperuntukkan

bahawa bagi pegawai yang meninggal dunia dalam perkhidmatan, bayaran kepada

tanggungan pegawai berkenaan akan dibuat sekadar segera sebaik sahaja notis

kematiannya diterima. Amalan yang ada menunjukkan ia bukan harta pusaka dan tidak

diketegorikan sebagai harta pusaka kerana bayaran dibuat hanya kepada tanggungan si

mati dan bukannya waris yang layak mendapat harta pusaka.

Namun demikian, bayaran gantian cuti rehat dibuat berdasarkan formula yang telah

ditetapkan sebagaimana yang dinyatakan sebelum ini maka sewajarnya ia dianggap sebagai

harta pusaka. Ini kerana cuti rehat berkenaan telah wujud semasa seseorang pekerja

berkenaan masih ada dan berterusan sehingga bersara. Setelah bersara, cuti rehat yang

dikumpulkan itu dikira dan diganti dengan sejumlah wang, maka ia menjadi milik pesara

tersebut. Apabila berlaku kematian sebelum bersara, cuti rehat tersebut juga dikira dan

digantikan dengan wang. Apakah wang tersebut tidak boleh dikategorikan sebagai harta

pusaka berdasarkan kepada ciri-cirinya yang telah wujud semasa hayat pekerja lagi? Oleh

itu pihak berkuasa agama perlu mengeluarkan suatu fatwa yang dapat menjelaskan hal ini

agar selari perjalanannya dengan hukum syarak (Wan Abdul Halim Wan Harun 2006).

(5) Wang Ganjaran/Ganjaran Terbitan atau Wang Gratuiti

Ganjaran ialah pemberian kerajaan atau majikan kepada kakitangannya yang telah bersara

atau dikehendaki bersara atau menamatkan perkhidmatannya dengan kerajaan. Pemberian

atau bayaran akan dibuat secara sekaligus kepada anggota yang berpencen. Ganjaran atau

gratuiti yang diberikan kepada seseorang itu dikira mengikut formula yang ditetapkan iaitu

7.5/100 x tempoh perkhidmatan (bulan) x gaji akhir. Wang bayaran akan menjadi milik

anggota berkenaan selepas persaraan wajib.

Namun sekiranya seseorang itu meninggal dunia dalam perkhidmatan, ganjaran

tersebut akan dikeluarkan kepada orang-orang tanggungannya yang dinamakan ganjaran

terbitan. Orang yang layak menerima ganjaran terbitan ialah balu/duda, anak bawah 21

tahun yang belum berkahwin dan ibu. Jika si mati tidak meninggalkan orang-orang

tersebut, maka ganjaran terbitan diberikan kepada “wakil diri” di sisi undang-undang bagi

seseorang pegawai yang mati itu (Perkara 15, Peraturan-Peraturan Pencen 1980).

Pembayarannya adalah tertakluk kepada Akta Pencen 1980 (Akta 227) dan Akta Pencen

Pihak-Pihak Berkuasa Berkanun dan Tempatan 1980 (Akta 239).

Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis Kebangsaan Bagi Hal Ehwal Ugama Islam

Malaysia Kali Ke-21 pada 12 September 1988 memutuskan bahawa ganjaran terbitan dan

pencen terbitan tidak termasuk sebagai harta pusaka, maka kaedah pembahagiannya tidak

tertakluk kepada kaedah pembahagian harta pusaka. Walau bagaimanapun, fatwa ini

terutamanya mengenai ganjaran terbitan perlu dikaji semula. Ini kerana ganjaran terbitan

yang diberikan bersangkutan dengan khidmat seseorang di dalam kerajaan. Jumlah bayaran

yang akan diberikan kepada orang tanggungan berdasarkan kepada tempoh seseorang itu

berkhidmat. Ini bermakna perkiraan tentang ganjaran terbitan sudah sedia ada dan

jumlahnya sudah diketahui ketika seseorang itu berkhidmat lagi, begitu juga apabila

berlaku kematian. Pada pandangan saya, ganjaran terbitan ini seharusnya dianggap sebagai

harta pusaka sama seperti keputusan kes ex-gratia dan dibahagi-bahagikan kepada waris-

waris yang berhak. Apatah lagi ganjaran terbitan ini tetap diberikan walaupun si mati tidak

meninggalkan tanggungan. Namun demikian, bagi melancarkan perjalanan pembayaran

ganjaran terbitan satu kajian semula ke arah penyemakan fatwa perlu dilakukan oleh pihak

berkuasa agama.

BIDANG KUASA MAHKAMAH SYARIAH DALAM PENENTUAN HARTA

PUSAKA

Secara umumnya, setelah meneliti tentang kedudukan Mahkamah Syariah dalam

pentadbiran harta pusaka maka adalah jelas bahawa Mahkamah Syariah juga berbidang

kuasa dalam menentukan sesuatu harta yang ditinggalkan oleh si mati sebagai harta pusaka

atau tidak. Oleh itu, jika timbul pertikaian mengenai sesuatu harta itu sama ada harta

pusaka atau pun tidak maka forum yang sesuai untuk menyelesaikannya adalah Mahkamah

Syariah. Walaupun secara tersuratnya tidak terdapat peruntukan khusus dalam statut

Pentadbiran Agama Islam negeri-negeri, namun oleh kerana Mahkamah Syariah berbidang

kuasa dalam menentukan waris-waris yang berhak dan bahagian masing-masing dalam

Sijil Faraid atau Perintah Faraid, maka ia juga berbidang kuasa menentukan status sesuatu

harta itu sama ada harta pusaka atau sebaliknya.

Keadaan ini telah dibuktikan dalam kes tuntutan harta pusaka Shaikh Dawood @

A.S Dawood Abdul Razak (meninggal pada 3 April 1989) yang bernilai RM1 bilion. Kes

ini telah dibicarakan di Mahkamah Tinggi Syariah Kuala Lumpur di hadapan Hakim

Syarie Mohamad Shakir Abdul Hamid pada 27 Julai 2005. Harta pusaka yang ditinggalkan

adalah melibatkan 540,000 unit saham dalam Syarikat Pasla Holding Sdn. Bhd. dan 99.55

hektar tanah. Waris-waris yang terlibat adalah terdiri daripada 23 orang iaitu isteri pertama,

kedua, ketiga, keempat dan 19 orang anak.

KESIMPULAN

Jelaslah pada hari ini kita dapat lihat bahawa pemilikan dan pemunyaan sesuatu harta itu

tidak terbatas kepada harta alih dan tak alih yang berada dalam pemilikan secara langsung

seseorang sahaja. Malah kini muncul pelbagai bentuk harta yang tetap diberikan selepas

seseorang itu meninggal dunia, seperti imbuhan, pampasan, saguhati, gantian cuti rehat dan

ganjaran terbitan.

Secara umumnya harta pusaka ialah harta yang dimiliki oleh seseorang semasa

hidup dan kekal pemilikan tersebut sehingga dia meninggal dunia, dan seterusnya harta

berkenaan akan diwarisi oleh waris-warisnya yang berhak berdasarkan hukum faraid.

Dalam konteks ini, harta pusaka juga termasuk harta yang diperolehi selepas seseorang itu

meninggal dunia tetapi dia telah berusaha untuk memilikinya semasa hidupnya, namun

belum sempat harta berkenaan menjadi miliknya, dia telah meninggal dunia. Bertitik tolak

dari takrifan harta pusaka inilah maka kewujudan sesuatu harta selepas kematian perlu

dihubungkan dengan usaha seseorang dalam memperolehi harta berkenaan. Justeru

terdapat beberapa jenis harta sebagaimana yang dinyatakan sebelum ini perlu kepada suatu

penjelasan yang konkrit sama ada ianya dianggap harta pusaka atau sebaliknya. Selain itu

juga, hal berkenaan dengan penama wang KWSP jupa perlu diberi perhatian.

RUJUKAN

Abdul Kadir Ismail. 1983. Sistem Pusaka Islam. Kuala Lumpur: Yayasan Dakwah

Islamiah Malaysia.

Akta Pencen 1980 (Akta 227).

Akta Pencen Pihak-Pihak Berkuasa Berkanun dan Tempatan 1980 (Akta 239).

Borang Penamaan Kumpulan Wang Simpanan Pekerja Pindaan 21 September 2011.

http://www.treasury.gov.my/index.php?option=com_content&view=article&id=1572%3A

skim-ex-gratia-bencana-kerja&catid=151%3Abahagian-dasar-saraan-wang-awam-

dan-khidmat-pengu&Itemid=306&lang=my (1 Jun 2012)

Ibrahim Talib. 2005. Harta suami: harta isteri – caruman KWSP dan peruntukan undang-

undang berkaitan. Kertas kerja Seminar Mahkamah Syariah & Isu-isu Semasa Siri

2, Anjuran Persatuan Peguam Syarie Malaysia dengan Kerjasama Jabatan Syariah

& Undang-undang, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya, Bertempat di

Dewan Kuliah Utama, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya. 9 April.

Mohd Zamro Muda & Mohd Ridzuan Awang. 2006. Undang-undang Pusaka Islam:

Pelaksanaan di Malaysia. Bangi: Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam,

Universiti Kebangsaan Malaysia.

Pekeliling Perkhidmatan Bilangan 4 Tahun 1993.

Pekeliling Perbendaharaan Bilangan 13 Tahun 1994.

Pekeliling Perbendaharaan Bilangan 7 Tahun 2001.

Pekeliling Perkhidmatan Bilangan 17 Tahun 2008.

Peraturan-Peraturan Pencen 1980.

al-Ramli, Shihab al-Din. 1938. Nihayah al-Muhtaj. Juz. 6. Mesir: Maktabah Mustafa al-

Babi al-Halabi.

Suhaida Abu Bakar. 2010. Penamaan dalam Kumpulan Wang Simpanan Pekerja (KWSP)

dan Tabung Haji (TH): Satu Kajian Menurut Undang-undang Islam. Disertasi

Sarjana, Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia.

Utusan Malaysia. 2011. 12 Februari.

Wan Abdul Halim Wan Harun. 2006. Pengurusan dan Pembahagian Harta Pusaka. Kuala

Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.