UMVERSITI MALAYSIA SABAH

BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS

PUMS 99: 1

JÜDÜZ: ýf ý/'Gý1/ ý AN /l, n ni Jl. S. ýd <ýRa d//ý G caC, pVh' n 1, - ýt"1 ýJ

IJAZAH: . l"'1 n-7 A "/ 4 A,. v/] A S! ) in 7 o1NCAn, kt/ýý'jýnN

SESI PENGAJIAN: -ý 0ca- ?ccý h n, r. F, r-.. /ý /1 Mn c_. - li rv j

Saya /- GFQc t/ /1 iQ. ;ýL, T /n C-, b ,C iL_ r, E: f ý' /

(HURUF BESAR)

mengaku membenarkan tesis (LPS/ Sarjana/ Doktor Falsafah) ini di simpan di Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dengan syarat-syarat kegunaan seperti berikut:

1. Tesis adalah hakmilik Universiti Malaysia Sabah. 2. Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. 3. Perpustakaan dibenarkan membuat salinan tesis ini sebagai bahan pertukaran antara institusi pengajian tinggi. 4. ** Sila tandakan (/)

SULIT

TERHAD

TIDAK TERHAD

. ý,. ý., ý e_ý (TANDATANG PENULIS)

nat Tetap: Ný lS JA !, q /V +), - A/ C- 4k

ý'ýý. ; 7Ati.

A. n . /ýv^: cýc ý výAn. tA

ý/3 ýC CRA <A nC v G' ,

S`FCA NGC'/. ý,

(Mengandungi maklumat yang berdarj ah keselamatan atau kepentingan Malaysia seperti yang tennäktub di dalam AKTA RAHSIA RASMI 1972)

(Mengandungi maklumat TERHAD yang telah ditentukakan oleh organisasi/badan di mana penyelidikan dijalankan)

. EN' 41 11S. l., A(J1 iL, A A-, AT.

Nama Penyelia

Tarikh: 1 iaRn, 4 JcC -ý Tarikh: 1 c, ,,: icOS,

CATATAN: * Potong yang tidak berkenaan. * Jika tesis ini SULIT atau TERHAD, sila lampiran surat daripada pihak berkuasalorgansasi

berlcenaän dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesis ini perlu dikelaskan sebagai SULZT dan TERHAD.

* Tesis dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah dan Sarjana secara penyelidikan, atau disertasi bagi pengajian secara kerja kursus dan penyelidikan, atau Laporan Projek Sarjana Muda (LPSM).

PENGHASILAN MINUMAN JUS BELIMBING CAMPURAN MADU

FARRAH HIDAYU BINTI MOHAMED EAT

PENULISAN ILMIAH INI DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI SEBAHAGIAN DARIPADA

SYARAT MEMPEROLEHI IJAZAH SARDANA MUDA SAINS MAKANAN DENGAN KEPUJIAN

DALAM BIDANG SAINS MAKANAN (PEMAKANAN)

SEKOLAH SAINS MAKANAN DAN PEMAKANAN

UNIVERSITI MALAYSIA SABAH

KOTA KINABALU

2005

11

PENGAKUAN

Saya akui ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang tiap-tiap

satunya telah saya jelaskan sumbernya.

26 Febuari 2005 ýý'ý rr FARRAH HIDAYU BINTI MOHAMED EAT

HN2002 - 3626

111

PENGESAHAN

1. PENYELIA

( ENCIK HASMADI MAMAT )

2. PEMERIKSA -1

( ENCIK MANSOOR ABD. HAMID )

3. PEMERIKSA -2

( CIK HO AI LING )

3. DEKAN

Tandatangan

rJ ý

1 ( PROFESOR MADYA DR. MOHD ISMAIL ABDULLAH )

IV

PENGHARGAAN

Dengan nama Allah Yang Maha Pengasih Lagi Maha Penyayang. Syukur Alhamdulillah, dengan izin clan limpah kurnia-Nya dapat saya menyiapkan latihan ilmiah ini dengan jayanya.

Jutaan terima kasih saya ucapkan kepada Encik Hasmadi Mamat selaku penyelia saya kerana sudi memberi bimbingan, dorongan dan tunjuk ajar kepada saya sepanjang proses menyiapkan projek penyelidikan ini.

Saya juga ingin menujukan ucapan terima kasih kepada semua kakitangan Sekolah Sains Makanan dan Pemakanan iaitu pembantu-pembantu makmal yang telah banyak membantu saya sepanjang menjalankan projek penyelidikan ini. Ucapan terima kasih yang tidak terhingga juga buat keluarga dan orang tersayang, Mohammad Ghadaffi Adman yang tidak pernah jemu memberi semangat, dorongan dan kerjasama di sepanjang tempoh kajian ini dijalankan.

Akhir sekali, sekalung penghargaan saya sampaikan kepada semua pihak yang terlibat samada secara langsung ataupun tidak dalam menjayakan projek penyelidikan saya ini. Kerjasama dan sokongan anda semua amatlah saya hargai.

V

PENGHASILAN MINUMAN JUS BELIMBING (AVERRHOA CARAMBOLA) CAMPURAN MADU

ABSTRAK

Projek penyelidikan ini dijalankan bagi menghasilkan produk minuman jus belimbing (Averrhoea carambo/a) campuran madu. Sebanyak 12 formulasi telah dihasilkan dan dibahagikan kepada tiga kumpulan mengikut peratusan purl belimbing yang berbeza iaitu 35%, 38% dan 41%. Formulasi F4, F7 dan F11 telah dipilih sebagai formulasi terbaik melalui Ujian Pemeringkatan dan analisis data dilakukan menggunakan Jadual Kramer. Seterusnya, pemilihan satu formulasi terbaik bagi produk akhir dilakukan dengan menggunakan Ujian Hedonik. Hasil daripada analisis varians (ANOVA) satu hala dan Ujian Tukey HSD menunjukkan bahawa sampel F11 mempunyai nilai min skor yang tertinggi bagi atribut rasa, kemanisan, kemasaman, keseimbangan masam manis dan penilaian keseluruhan dengan nilai min skor masing-masing ialah 5.25 ± 1.51,5.38 ± 1.61,5.23 ± 1.53,5.73 ± 0.82 dan 5.08 ± 1.59. Oleh yang demikian, sampel Fit dengan formulasi 41% purl belimbing dan 6% madu dipilih sebagai formulasi terbaik bagi produk akhir. Sebelum ujian mutu simpanan dijalankan, sampel mempunyai 0.24% jumlah keasidan dan 5.13mg/100g asid askorbik. Nilai pH bagi sampel pula ialah 3.46 dan jumlah pepejal larut bagi sampel ialah 13.2 °Briks. Semasa tempoh penyimpanan selama enam hari pada suhu bilik (25°C) dan suhu sejuk dingin (4°C), didapati nilai pH, jumlah pepejal larut dan kandungan asid askorbik (mg/100g) sampel menurun. Manakala peratus jumlah keasidan sampel meningkat. Hasil analisis menggunakan ANOVA dan Ujian T Berpasangan mendapati terdapat perbezaan yang signifikan (p<0.05) di antara sampel yang disimpan pada suhu bilik dan suhu sejuk dingin. Hasil daripada ujian mikrobiologi yang telah dijalankan pula mendapati bahawa tempoh hayat simpanan maksimum bagi produk ialah 6 hari bagi simpanan pada suhu bilik. Berdasarkan kepada ujian pengguna yang telah dijalankan, didapati produk minuman jus belimbing campuran madu ini diterima balk oleh responden di mana sebanyak 64% responden menggemari produk ini dan 58% daripada responden pula menyatakan keinginan untuk membeli produk sekiranya dipasarkan kelak. Ini menunjukkan bahawa produk belimbing campuran madu ini diterima dengan balk oleh responden.

vi

PRODUCTION OFSTARFRUIT (A VERRHOA CARAMBOL4) JUICE DRINK WITH HONEY

ABSTRACT

This research was carried out to develop a staifruit juice drink with honey. A total of 12 formulations have been developed and divided into three groups based on different percentage of star fruit puree which were 35%, 38% and 4196. Formulations F4, F7 and F11 had been selected through Ranking Test. Then, Hedonic Scale Test was used to choose the final formulation and the data was analyzed by using one way ANOVA and Tukey HSD test. Result showed that sample of F11 formulation received the highest mean score for the taste, sweetness, sourness, balance of sweetness and sourness and overall evaluation with the mean scores 5.25.1.51,5.38E 1.61,5.23E 1.53,5.73.0.82 and 5.08 . 1.59 respectively. Therefore, F11 formulation which consists of 4196 stantruit puree and 6% honey had been choosen as the best formulation for the end product Test of storage quality have been conducted for six days with the different storage temperature. The initial pH value of the sample was 3.46, the total soluble solid value of the sample was 13.2 °Brix, the total acidity of the sample was 0.24% and the ascorbic acid content of the sample was 5.13mg/100g. During the storage period, the value of pH, total soluble solid and ascorbic acid content of the sample were decreased and the total acidity of the sample increased. Results showed that there are a significance differences (p<0.05) between the sample stored at the room temperature (25°C) and cool temperature (4°C) during the six days of storage. Based on the microbiological results, the maximum storage duration for this product was 6 days if stored at room temperature. Based on the consumer test, 64% of the respondents liked this product and 58% of them were desired to get this product in the market It implied that this starfruit juice drink with honey product had good acceptance among the respondents.

vii

ISI KANDUNGAN

PENGAKUAN

PENGAKUAN PEMERIKSA

PENGHARGAAN

ABSTRAK

ABSTRACT

ISI KANDUNGAN

SENARAI JADUAL

SENARAI RAJAH

SENARAI FOTOGRAF

SENARAI SIMBOL

SENARAI LAMPIRAN

BAB 1 PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan

1.2 Objektif

BAB 2 ULASAN KEPUSTAKAAN

2.1 Industri buah-buahan di Malaysia

2.2 Belimbing

2.2.1 Keperluan tanaman

2.2.1.1 Iklim dan tanah

Muka Surat

ii

iii

iv

V

VI

VII

xii

Xlil

XIV

xv

xvi

1

3

4

5

8

8

viii

2.2,2 Botani tanaman 9

2.2.2.1 Pokok 9

2.2.2.2 Daun 9

2.2.2.3 Bunga 10

2.2.2.4 Buah 10

2.2.3 Varied 11

2.2.4 Amalan kultur 12

2.2.4.1 Pembiakan 12

2.2.4.2 Penyediaan tanah 12

2.2.4.3 Penyediaan dan penanaman di ladang 13

2.2.4.4 Penyelenggaraan tanaman 13

2.2.5 Perosak dan penyakit

2.2.6 Penuaian, pemprosesan dan penyimpanan

2.2.7 Spesifikasi piawaian dan gred

2.2.7.1 Tahap kematangan

2.2.7.2 Keperluan minima

2.2.7.3 Pengelasan gred dan saiz

2.2.8 Komponen nutrisi

2.2.9 Syer pasaran belimbing

2.3 Madu

2.3.1 Asal lebah madu

2.3.2 Penghasilan madu

2.3.3 Jenis-jenis madu

2.3.4 Mutu madu

14

15

18

18

20

21

22

24

25

27

28

29

31

ix

2.3.5 Komposisi madu

2.4 Sukrosa

2.5 Asid sitrik

2.6 Metil selulosa

32

34

35

37

2.7 Air 38

BAB 3 BAHAN DAN KAEDAH

3.1 Penyediaan bahan mentah 39

3.2 Kaedah penghasilan minuman jus belimbing campuran madu 40

3.2.1 Penyediaan puri belimbing 41

3.2.2 Pemprosesan minuman jus belimbing campuran madu 42

3.3 Pemilihan formulasi 43

3.4 Ujian penilaian deria 45

3.4.1 Ujian pemeringkatan 45

3.4.2 Ujian hedonik 46

3.5 Analisis data 46

3.6 Ujian mutu simpanan 47

3.6.1 Ujian fizikokimia

3.6.2 Penentuan nilai pH

3.6.3 Penentuan kandungan pepejal larut

3.6.4 Peratus keasidan tertitrat

3.6.5 Penentuan kandungan asid askorbik

47

47

48

48

49

3.6.6 Analisis data 51

3.7 Ujian mikrobiologi 51

X

3.7.1 Penyediaan sampel

3.7.2 Kaedah Total Plate Count (TPC)

3.7.3 Kaedah pengiraan yis clan kulat

3.7.4 Pengiraan koloni

3.8 Ujian pengguna

BAB 4 HASIL DAN PERBINCANGAN

4.1 Minuman jus belimbing campuran madu

4.2 Ujian sensori

4.2.1 Ujian pemeringkatan

4.2.2 Ujian hedonik

4.2.2.1 Warna

4.2.2.2 Aroma

4.2.2.3 Rasa

4.2.2.4 Kemanisan

4.2.2.5 Kemasaman

4.2.2.6 Keseimbangan masam manis

4.2.2.7 Aftertaste

4.2.2.8 Penerimaan keseluruhan

4.2.3 Penentuan formulasi produk akhir

4.3 Ujian mutu simpanan

51

52

53

53

53

54

54

54

56

56

58

58

59

59

60

61

61

62

63

4.3.1 Ujian fizikokimia 63

XI

4.3.1.1 Nilai pH

4.3.1.2 Penentuan jumlah pepejal larut

4.3.1.3 Penentuan peratus keasidan tertitrat

4.3.1.4 Penentuan kandungan asid askorbik

64

66

68

70

4.3.2 Ujian Mikrobiologi 74

4.4 Ujian pengguna 75

BAB 5 KESIMPULAN DAN CADANGAN

5.1 Kesimpulan 79

5.2 Cadangan 80

RUJUKAN 81

LAMPIRAN 86

xii

SENARAI ]ADUAL

No. Jadual Halaman

2.1 Keluasan tanaman belimbing di Semenanjung Malaysia (hektar) 6

2.2 Keluasan tanaman buah-buahan mengikut bahagian Sabah bagi

bagi tahun 2002 7

2.3 Musim pengeluaran buah belimbing mengikut daerah di Sabah 17

2.4 Indeks kematangan buah belimbing 18

2.5 Pengelasan gred dan salz buah belimbing 21

2.6 Komposisi nutrien bagi 100g buah belimbing 23

2.7 Pengeluaran dan permintaan pasaran belimbing di Malaysia bagi

tahun 2001 25

2.8 Kuantiti dan unjuran penggunaan belimbing untuk peringkat isi

rumah, institusi dan kilang di Malaysia bagi tahun 2000 - 2010 26

2.9 Ujian-ujian yang tidak sah untuk menguji ketulenan madu 32

2.10 Komposisi kimia bagi 100g madu 33

2.11 Piawaian air bagi pemprosesan minuman ringan di Malaysia 38

3.1 Pengubahsuaian formulasi bagi penghasilan minuman jus

belimbing campuran madu 43

3.2 Formulasi minuman jus belimbing campuran madu 44

4.1 Jumlah pemeringkatan sampel bagi setiap formulasi mengikut

kumpulan. 54

4.2 Min skor bagi setiap atribut yang diuji melalui ujian hedonik 57

4.3 Perubahan nilai pH semasa tempoh penyimpanan pada suhu

bilik (25°C) dan suhu sejuk dingin (4°C). 64

4.4 Perubahan jumlah pepejal larut semasa tempoh penyimpanan

pada suhu bilik (25°C) dan suhu sejuk dingin (4°C). 67

4.5 Perubahan peratus keasidan tertitrat semasa tempoh penyimpanan

pada suhu bilik (25°C) dan suhu sejuk dingin (4°C). 69

4.6 Perubahan kandungan asid askorbik (mg/100g) semasa tempoh

penyimpanan pada suhu bilik (25°C) dan suhu sejuk dingin (4°C). 71

X111

X1V

SENARAI RAJAH

No. Rajah Halaman

3.1 Pemprosesan purl belimbing 41

3.2 Carta alir pemprosesan minuman jus belimbing campuran madu 42

4.1 Peratusan pengguna yang pernah meminum produk minuman jus 73

4.2 Peratusan pengguna yang menggemari produk minuman jus 76

4.3 Peratusan pengguna yang menggemari produk minuman jus

belimbing campuran madu 77

4.4 Peratusan keinginan pengguna untuk membeli produk jus

belimbing campuran madu di pasaran 78

xv

SENARAI FOTOGRAF

No. Fotograf Halaman

3. la Buah belimbing B10 yang digunakan untuk penghasilan produk 39

3. ib Madu yang digunakan untuk penghasilan produk 40

3. ic Asid sitrik, CMC dan gula yang digunakan untuk penghasilan produk 40 4.1 Produk akhir jus belimbing campuran madu 63 4.2 Perbandingan warna bagi sampel yang disimpan pada suhu bilik dan

suhu sejuk 73

xvi

SENARAI SIMBOL DAN SINGKATAN

cm sentimeter

g gram

kg kilogram

mg miligram

ml mililiter

kcal kilokalori

°C darjah celcius

°Brix darjah Brix

% peratus

< kurang daripada

> lebih daripada

p possibility (kebarangkalian)

b/i berat per isipadu

ANOVA Analysis of Varians

FAMA Lembaga Pemasaran Pertanian Persekutuan

MARDI Institut Penyelidikan Pertanian dan Pembangunan Malaysia

RM Ringgit Malaysia

SPSS Statistical Package of Science Social

XVII

SENARAI LAMPIRAN

No. Lampiran Halaman

A Borang ujian pemeringkatan

B Borang ujian skala hedonik

C Borang ujian pengguna

D Jadual Kramer untuk analisis data ujian pemeringkatan

E Keputusan ANOVA bagi ujian hedonik

F Keputusan ANOVA bagi ujian fizikokimia

G Keputusan Ujian T Berpasangan bagi ujian fizikokimia

H Contoh pengiraan peratusan keasidan tertitrat sampel

I Contoh pengiraan asid askorbik (mg/100g) sampel

J Purata pertumbuhan bilangan koloni sampel semasa tempoh

penyimpanan.

K Contoh pengiraan bagi bilangan koloni (CFU) sampel

86

87

88

89

91

95

99

101

102

103

104

BAB 1

PENDAHULUAN

Sektor pertanian dan makanan sentiasa mempunyai masa depan yang cerah kerana

peranan asasnya menyediakan makanan kepada penduduk negara ini. Sektor makanan

telah memberi sumbangan yang besar kepada jumlah ekonomi negara. Sumbangan

sektor makanan kepada ekonomi negara dianggarkan 3.8% pada tahun 2000 clan ia

dijangka meningkat kepada 6% kesan daripada keputusan kerajaan untuk meningkatkan

pengeluaran makanan kepada RM12.5 billion pada tahun 2005 (Kementerian Pertanian

Malaysia, 2002). Kerajaan Malaysia bermatlamat untuk menjadikan Malaysia sebuah

negara pengeksport barangan makanan menjelang tahun 2010 dengan mensasarkan

bidang eksport seperti buah-buahan dan makanan yang diproses. Bagi mencapai hasrat

tersebut, pelbagai dasar telah digubal dan antaranya ialah Dasar Pertanian Negara

Ketiga (DPN 3) (1998-2010) (Kementerian Pertanian Malaysia, 2000).

Buah belimbing merupakan antara 10 jenis buah-buahan utama yang akan

dimajukan semasa DPN 3 selain daripada buah nenas, tembikai, betik, limau, mangga,

jambu batu, nangka clan durian. Buah belimbing merupakan pelaburan terbaik kerana

pulangannya adalah 63% setahun bagi setiap ringgit pelaburan (Kementerian Pertanian

Malaysia, 2002). Di samping itu, tanaman belimbing mempunyai potensi yang cerah di

Malaysia kerana negara ini mempunyai varieti belimbing yang terbaik. Menurut Lembaga

2

Pemasaran Pertanian Persekutuan (FAMA), industri belimbing negara menjanjikan

potensi yang besar pada masa akan datang jika Iangkah-langkah awal dan strategi

dirancang dan dijalankan dengan lancar. Oleh itu, seiring dengan hasrat kerajaan,

pelbagai produk makanan dan minuman berasaskan belimbing khususnya perlu

dibangunkan dan dikomersialkan. Ini secara tidak langsung dapat memperluaskan

penggunaan buah belimbing dan buah-buahan tempatan yang lain di samping

mengelakkan pembaziran akibat daripada penghasilan buah-buahan yang berlebihan.

Menurut Karim & Cheong (1999), kebanyakan pembaziran buah belimbing berlaku di

bahagian pengeluaran disebabkan oleh keadaan penyimpanan, pengangkutan dan

kemudahan pemprosesan yang tidak sempurna.

Selain dimakan terus dan dijadikan jus segar, produk berasaskan belimbing boleh

dipelbagaikan dalam bentuk jus minuman, kordial, concentrates, jem, jell dan kandi.

Potensi pasaran untuk jus belimbing, jus campuran dengan buah-buahan lain dan kordial

adalah sangat baik di Eropah atas sebab khasiat dan keenakannya (FAMA, 2004). Selain

daripada itu, potensi lain bagi produk berasaskan belimbing seperti jem belimbing, jem

campuran dengan buah-buahan lain dan belimbing yang ditinkan adalah kurang diterokai

dan dikomersialkan.

Minuman buah, minuman jus terus buah-buahan adalah salah satu bidang yang

berpotensi untuk dimajukan. Mengikut Akta Makanan 1983 dan Peraturan-Peraturan

Makanan 1985 (2004), terdapat beberapa kategori minuman buah-buahan terus iaitu jus

buah, minuman jus buah dan minuman buah. Jus buah didefinasikan sebagai hasil

perahan atau hasil bancuhan jus buah pekat daripada satu atau beberapa spesies buah-

buahan dan air minuman. Dengan kata lain, ia merupakan 100% jus bentuk asli. Jumlah

3

pepejal larut adalah fakta utama yang ditentukan bagi setiap jenis jus buah. Minuman

jus buah pula didefinasikan sebagai minuman yang terdiri daripada air minuman, jus

buah tak tertapai atau campuran jus tak tertapai dan lain-lain bahagian boleh dimakan

daripada satu atau lebih jenis buah-buahan dengan atau tanpa gula, glukosa atau sirap

berfruktosa tinggi dan hendaklah mengandungi tidak kurang daripada 35% b/i jus buah.

Ia boleh mengandungi karbon dioksida, bahan pengawet yang dibenarkan, bahan

pewarna yang dibenarkan, bahan perisa yang dibenarkan dan kondisioner makanan yang

dibenarkan. Manakala minuman buah didefinasikan sebagai minuman ringan yang

mengandungi tidak kurang daripada 5% b/i jus buah. Hasil ini boleh mengandungi

bahan pengawet, bahan perisa, bahan pewarna dan kondisioner makanan yang

dibenarkan.

1.1 Objektif kajian

1. Menentukan formulasi terbaik bagi produk jus belimbing campuran madu

melalui ujian sensori.

2. Menjalankan ujian fizikokimia iaitu nilai pH, kandungan pepejal larut, peratus

keasidan tertitrat dan kandungan asid askorbik ke atas produk terbaik jus

belimbing campuran madu.

3. Menentukan jangka hayat simpanan produk jus belimbing campuran madu

pada dua keadaan suhu yang berbeza.

BAB 2

ULASAN KEPUSTAKAAN

2.1 Industri buah-buahan di Malaysia

Terdapat pelbagai jenis buah-buahan di Malaysia. Antaranya ialah durian, rambutan,

manggis, belimbing clan lain-lain lagi. Namun begitu, pendedahan terhadap khasiat

buah-buahan terhadap kesihatan di Malaysia masih rendah. IN amat jelas dengan per

kapita penggunaan buah-buahan di Malaysia yang rendah iaitu 27.74 kg per orang

setahun berbanding negara maju yang mencatatkan per kapita penggunaan melebihi 60

kg per orang setahun (FAMA, 2004).

Buah-buahan tempatan biasanya digunakan secara segar dan jarang diproses

untuk produk makanan yang bernilai lebih tinggi dan tahan lama. Pemprosesan buah-

buahan dijalankan pada skala yang kecil dan hanya terhad kepada belimbing, jambu

batu dan betik. Ini mungkin disebabkan oleh kekurangan penyelidikan pemprosesan

makanan yang menggunakan buah-buahan tempatan. Kebanyakan buah-buahan

tempatan juga adalah mudah rosak dan mempunyai hayat simpanan yang pendek yang

mengakibatkan peredaran udaranya terbatas. Akibatnya banyak buah-buahan dibiarkan

rosak dalam musim pengeluaran yang berlebihan (Jabatan Pertanian Malaysia, 2002).

5

Pihak MARDI telah memulakan penyelidikan ke atas pemprosesan buah-buahan

tempatan yang kurang kegunaannya (Che Rahani & Noraini, 1985). Kini terdapat banyak

pengusaha makanan yang menjalankan perusahaan produk hasilan buah-buahan. Di

antara produk makanan yang biasa dihasilkan ialah buah-buahan dalam tin, jus, jem,

jeli, dan kordial. Oleh yang demikian, penghasilan minuman jus belimbing campuran

madu ini secara tidak langsung dapat menambahkan lagi varied produk minuman

berasaskan buah.

2.2 Belimbing

Berasal daripada famili Oxalidaceae. Nama botaninya adalah Averrhoa carambola clan

nama biasanya adalah belimbing. Belimbing merupakan salah satu daripada buah-

buahan tempatan yang popular kerana rasa dan bentuk buahnya yang unik iaitu

berbentuk bintang apabila dipotong melintang (Allen, 1967).

Buah belimbing mempunyai pelbagai nama panggilan di serata dunia. Di Malaysia

belimbing dikenali sebagai belimbing batu, belimbing besi, belimbing pessegi, belimbing

saji, belimbing sayur, kambola atau caramba. Di negara-negara Timur, kebiasaannya

belimbing dipanggil balimbing, belimbing atau belimbing manis bagi membezakannya

dengan belimbing asam (A. b/imbi L. ). Di Sri Lanka dan India pula, belimbing dipanggil

kamaranga, kamruk atau kamrakh. Antara nama panggilan lain bagi belimbing ialah khe

atau khe ta (Vietnam), nak fuang (Laos), ma fueang (Thailand), bilimbines (Guam),

vinagri//o (Republik Dominica), tiriguro (Brazil), tamarindo chino atau tamarindo du/ce

(Venezuela), five fingers (Guyana), five corner (Australia), carambo%ra atau carambo%r

(Mexico) dan coolie tamarind (Trinidad) (Morton, 1987).

6

Belimbing dikatakan berasal daripada Asia Tenggara, darf Kepulauan Jawa

sehingga ke Filipina (FAMA, 2004). Belimbing ditanam terutamanya di Jawa dan

Malaysia. Namun begitu, menurut Chin & Yong (1981), walaupun terdapat tanaman

belimbing yang luas di Indonesia tetapi rasa buah belimbing di Indonesia adalah tidak

sebaik di Malaysia. Selain daripada itu belimbing juga biasa ditanam di Kuangtung dan

Kuangsi di selatan China dan India (Morton, 1987). Kini is juga ditanam di Taiwan,

Thailand, Israel, Florida dan juga di utara Queensland, Australia (Chin & Yong, 1981).

Tanaman belimbing boleh didapati di seluruh Semenanjung Malaysia terutama di

Selangor, Johor, Pahang clan Negeri Sembilan. Namun begitu, keluasan tanaman

belimbing di Semenanjung Malaysia hanyalah 0.003% daripada keseluruhan penanaman

buah-buahan atau bersamaan dengan 1 362 hektar. Purata pertumbuhan tahunan bagi

kawasan tanaman belimbing sepanjang tahun 1993-2001 ialah -3% setahun

(FAMA, 2004). Keluasan tanaman belimbing di Semenanjung Malaysia adalah seperti

yang ditunjukkan pada Jadual 2.1.

Jadual 2.1: Keluasan Tanaman Belimbing di Semenanjung Malaysia (hektar)

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

Belimbing 1,934 1,465 1,486 1,423 1,132 1,080 995 1,244 1,361

Pertumbuhan

tahunan -24% 1% -4% -20% -5% -12% 30% 9%

(Sumber : Jabatan Pertanian Malaysia, 2002)

81

RU7UKAN

Adriana, P., Gonzales, W. S., Leila, B. & Maria, D. P. B. 1999. Color Changes During Storage of Honey in Relation to Their Composition and Initial Color. Food Research International. 32: 185-191.

Akta Makanan 1983 clan Peraturan-Peraturan Makanan 1985.2004. Kuala Lumpur: MDC Penerbit Pencetak Sdn. Bhd.

Allen, B. M. 1967. Malayan Fruits: An introduction To The Cultivated Species (With Thai & Tami/Nanas). Singapore: Donald Moore Press Ltd.

Aminah, A. 2000. Prinsip Penilaian Sensori. UKM Bangi Press.

Anon. 2000. Global Confectionery Market. The Manufacturing Confectioner. Mac: 33-38.

Anon. 2001. Methyl Cellulose in Juices http: //www. faia. org. uk/

AOAC. 1992. Official Methods of Analysis. Washington: The Association of Official Analytical Chemists.

Barnett, C. M. 1978. The Science and Art of Candy Manufacturing. New York: Books for Industry.

Carr, J. G. & Whiting, G. C. 1971. Microbiological aspect of production and spoilage of cider. Journal of Applied Bacteriology. 34: 81-93.

Che Rahani, Z. & Noraini, M. K. 1985. Pemprosesan ke Atas Buah-Buahan yang Kurang Kegunaan. TeknologiMakanan. Jil. 4. Bil. 2.

Chia, J. S. & Rohani, A. 1983. Bahan Tambah Makanan - Faedah dan Kegunaannya. Majalah Teknologi Makanan MARDI 2.1: 20-24.

Chin, H. F & Yong, H. S. 1981. Malaysian Fruits In Colour. Kuala Lumpur: Tropical press Sdn. Bhd.

82

Clegg, K. 1966. Citric acid and browning of solution contain ascorbic acid. Journal of Science of Food and Agricultural. 17: 546-549.

Cornwell, C. J. & Wrolstad, R. E. 1981. Causes of Browning in Pear Juice Concentrate During Storage. Journal of Food Science. 46: 515.

Desphande, R., Hooper, W. & Greenwood, M. 1995. Practical Food Microbiology: Method For The Examination of Food Microorganism of Public Health Significance. London: Public Health Laboratory Services.

FAMA, 2004. Analisis Industri Buah Be/imbing. Lembaga Pemasaran Pertanian Persekutuan (FAMA). Selangor.

Faridah, M. S. 1992. Pembungkusan : Kesannya Terhadap Mutu dan Keselamatan Makanan. Agromedia. Serdang: MARDI.

Fox, B. A. & Cameron, A. G. 1972. Food Science -A Chemical Approach. University of London Press Ltd.

George, D., Pampna, F. D., Roger, W. T. & Micheal, J. 2001. Encyclopedia of foods and their healing power. Madrid.

Guangshou, S. & Lai, P. L. 2004. Analysis of Polyphenolic Antioxidants in Starfruit Using Chromatography and Mass Spectometry. Journal of Chromatography. 1022: 67-75.

Hamdzah, A. R. 1984. Teknologi Pemprosesan Kordial. Maja/ah Teknologi Makanan MARDI 3.2: 75-79.

Harrigan, W. G. & McCance, M. E. 1976. Laboratory Methods in Food and Dairy Microbiology. London: Academic Press.

Ibrahim, C. M., Darah, I. & Baharuddin, S. 1996. M/krobiologi Makanan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Pustaka.

83

Jabatan Pertanian Malaysia. 2002. http. ///www. aarolink. moa. my/doa/bm/croatech/Belimbinclhtml

Jabatan Pertanian Semenanjung Malaysia. 1987. Panduan Memelihara Lebah Madu. Risa/ah Pertanian. Januari: 15-18.

Jabatan Pertanian Sabah, 2002. Ana/isis Aliran Kewangan Belimbing Sehektar. Jabatan Pertanian Sabah.

Jamal, K. H. & Noraini, D. M. O. 1997. Kahan Kimia da/am Makanan Kita. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Dan Pustaka.

John, B. F. 1982. Bees and Mankind London: George Alen & Unwin Press Ltd.

Kabasakalis, V., Siopidou, D. & Moshatou, E. 2000. Ascorbic Acid Content of Commercial Fruit and Its Rate of Loss Upon Storage. Food chemistry. 70: 325-328.

Karim, A. & Cheong, C. W. 1999. Foam Matt Drying of Averrhoa Carambola Puree. Food Chemistry. 64: 337-343.

Kementerian Pertanian Malaysia. 2000. Dasar Pertanian Negara Ketiga. http. /Zwww. DPN3. aqrolink. moa. mylDPN/-DPN3/-DPN/--cemerlang. htmi

Kementerian Pertanian Malaysia. 2002. Ucapan Y. B Tan Sri Dato' Muhyiddin Yassin. http: //www. aqrolink. moa. myldarimejamenteri/MalaysiaBesILpdf

Knecht, R. L. 1990. Sugar. New York: Van Nostrad Reinhold.

Kyzlink, V. 1990. Principles of Food Preservatives.. Amsterdam: Elsevier.

MARDI, 1982. Suitability of Regions for Fruit Cultivation in Peninsular Malaysia. Serdang: MARDI.

Mat Isa, A., Yeoh, Q. L., Nazafirah, L& Wan Yusof, W. A. 1993. Perennial Edible Fruits of the Tropics: An inventory. U. S: Dept. Agr. Handb.

84

Milner, A. 2000. Bee Improvement and Bee Breeding Association. http: ///www. honeybees. com. ph/webdev/da-amas/honey. html.

Morton, ]. 1987. Carambola. In: Fruits of Warm Climates. Julia F. Morton. Miami, Florida. Purdue University Library Extension. http: //www. hort. purdue. edu/newcrop/morton/ca rambola. html.

Murano, P. S. 2003. Understanding Food Science and Technology. London: Wadsworth Thompson.

Nazamid, S., Azizah, 0., Jinap, S. & Shuji F. 1999. Ascorbate Oxidase from Starfruit: Preparation and Its Application in the Determination of Ascorbic Acid from Fruit Juices. Food Chemistry. 66: 57-61

Nitisewojo, P. 1995. Prinsip Ana/isis Makanan. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Norhayati, I. & Aziah, A. A. 1994. Mikrobiologi Makanan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa clan Pustaka.

Pearson, D. 1970. The ChemicalAnalysis of Foods. London: Longman Group Ltd.

Pennington, N. L. & Baker, C. W. 1990. Sugar. A users guide to sucrose. New York : Van Nostrand Reinhold.

Rohani, S. & Hamzah, A. B. 1994. Kimia Hasi/an Semu/ajadi. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa & Pustaka.

Rukayah, A. 1999. Buah-buahan Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa clan Pustaka.

Rusul, G. & Ang, P. Y. 1994. Keeping Quality of Pasteurised Bottled Starfruit Juice by Sodium Benzoate, Sodium Sorbate and Sodium Bisulphate. Asean Food journal 1-3.

Singh, R. P. 1994. Scientific Principles of Shelf Life Evaluation. Man, C. M. D. & Jones, A. (ed. ). Shelf-life Evaluation of Foods 3-7. London: Blackie Academic & Professional.

85

Thorner, J. A. 1978. Effect of Bottle Color and Storage Conditions on the Quality of Soursop Drink. Journal of Food Science Technology. 17: 251-253.

Tortora, W. T., Funke, G. S. & Case, F. 2002. Microbiology : An Introduction. (7t' edition). London: Addison Wesley Longman.

Vijayasegaran, S. 1980. MARDI Report : Beberapa Cara Kawa/an La/at Buah. Serdang : MARDI.

Vierra, E. R. 1996. Improving Food and Beverage Performance. Oxford: Butterworth- Heinemann.

Winamo, 1982. Madu. Teknologi Khasiat & Analisa Kerjasama Dengan Pusat Penelitian Dan Pengembangan Teknologi Pargon, Institut Pertanian Bogor, Ghalia Indonesia.

Wong, S. K. 1993. Water Quality and Treatment Methods in the Soft Drinks Industry. Food Technology in Malaysia. 13: 107-111.

Zainun, C. A. 1992. Teknologi Pemprosesan ]em. Maja/ah Teknologi Makanan MARDI. 11. Serdang: MARDI.

Zakaria, A. 1990. Koleksi Malaysian: Pokok Buah-buahan di Malaysia. Kuala Lumpur: Pam Publishing (M) Sdn. Bhd.

Zerdine, K., Rooney, M. L & Vermue, J. 2003. The Vitamin C Content of Orange Juice Packed in an Oxygen Scavenger Material. Food Chemistry, 82: 387-395.