INDUSTRI PENTERJEMAHAN DI BRUNEI DARUSSALAM: KEPERLUAN DAN HALA TUJU

ANNISA HAJI MOKSINDEWAN BAHASA DAN PUSTAKABRUNEI

‚Without translation there is no history of the world‛

(Kelly, 1979) Brunei merupakan empayar kesultanan Melayu yang

satu ketika dulu paling berkuasa di keseluruhan PulauBorneo dan kepulauan di Filipina.

Terkenal dengan pelabuhannya yang strategik dantempat persinggahan berulang-alik penjelajah danpedagang China, Sumatera, Pahang, Arab, India danEropah.

Tradisi penterjemahan bermula daripada aktivitiperdagangan melalui komunikasi lisan.

Pada zaman pemerintahan Sultan Omar ‘Ali Saifuddin II corak sistem pentadbiran Brunei banyak dipengaruhioleh British.

Dokumen-dokumen perjanjian dibuat dalam bahasaMelayu dan terjemahannya dalam bahasa Inggeris

Dalam era menuju kemerdekaan, hubungan dengandunia luar telah membawa Brunei Darussalam ke arena antarabangsa.

Perlembagaan Negeri Brunei 1959

Bab 82 (1) mempersyaratkan:“Bahasa Rasmi Negeri ia-lahBahasa Melayu dan hendak-lah di-tulis dengan huruf yang di-tentukanoleh undang2 bertulis.”

Bab 82 (2): “Dengan tidak menghiraukan cheraian (1), bahasa Inggeris boleh di-gunakan bagisemua maksud rasmi selama lima tahunselepas di-jalankan Bab ini, dan demikianjuga selepas itu, melainkan jika undang2 bertulis telah di-luluskan mengubahkanperkara ini.”

Peranan Dewan Bahasa dan Pustakadan Hasil Penerbitannya

Membina dan mengembangmajukan bahasa dan sastera Melayu

Menyelidik, mendokumentasi dan menerbitkan bahan-bahan kebudayaan

Menyediakan dan meningkatkan perkhidmatan perpustakaan di seluruh negara

Mengembangkan budaya ilmu dan membaca di kalangan masyarakat

Membangun dan menegakkan bahasa Melayu

Mendukung dan menyelaras penggunaan bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi Negara

Piawaian ejaan dan sebutan serta mengembangkan teknik kosa kata bahasa Melayu

Menghasilkan dan menentukan pengeluaran buku terbitan DBP

Penerbitan Pertama BukuTerjemahan

Penerbitan pertama buku terjemahan bersiribermula pada tahun 1970-an yang merangkumibidang sains, ilmu hisab, kesihatan, sivik, bahasa, ilmu alam, pengetahuan am khususuntuk kanak-kanak;

Mari Belajar Sains (1-10),

MerekaYang Mula-Mula Sekali (1-12),

Rumah Saya (1-30), Dunia Serangga (1-4)

Terjemahan Bentuk Kreatif

Terjemahan Buku-BuKu Terbitan LuarJabatan

Kementerian dan Jabatan-Jabatan Kerajaan

Jabatan Penerbangan Awam

Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan

Kementerian Kesihatan

Kementerian Perindustrian Dan Sumber-Sumber Utama

Kementerian Pertahanan

Jabatan Perdana Menteri

Jabatan Penerbangan Awam

Jabatan Pembangunan Masyarakat

Jabatan Pengangkutan Darat

Jabatan Pendidikan Teknik

Jabatan Keselamatan Dalam Negeri

Jabatan Perkhidmatan Awam

Biro Mencegah Rasuah

AITI

Royal Brunei Catering

Sunlit Advertising Sdn. Bhd

Koperasi Rimbun Berhad (KOPRI)

Statistik Permohonan Penterjemahan DBP

0 20 40 60 80 100

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Buku Terjemahan dan Dwibahasa DBP

Kategori

Edisi Bahasa

JumlahMelayu/

Inggeris

Melayu/

Arab

Melayu/

Inggeris/Cina

(Mandarin)

Inggeris

Terjemahan 3 10 2 1 16

Dwibahasa 25 - - - 25

Buku Inggeris - - - 21 21

Jumlah 28 10 2 22 62

‘Brunei Malay in a Minute’

Permohonan Terjemahan Jawi

Papan tanda/kepala surat

kenderaan

Awam

Swasta

Pertubuhan/koperasi

Kain rentang/poster dsb.

Cadangan nama perniagaan

Bangunan

Projek Pelajar ITB

Pengesahan Logo

Pengesahan papan tanda

Pengesahan kain rentang

Jenama/produk

Pengesahan papan iklan

Terjemahan nama-Nama Perniagaan

Cantuman Bahasa Nama Perniagaan

Melayu + Inggeris Seri Balai + Food House

Melayu + Cina Perusahaan Daya usaha + Leytee

Melayu + Arab Perusahaan + Miftahur Rizqi

Melayu + Brunei (Dusun) Usaha + Bu-Ayang Saganak

Melayu + Brunei (Kedayan) Perkhidmatan Pengangkutan + Mencahaie

Brunei (Dusun) + Inggeris Munchoi + Restaurant

Brunei (Tutong) + Inggeris Mumba + Cafe

Brunei + Inggeris Usaian + Decor

Arab + Melayu + Inggeris Albaasithu + Rasa + Restaurant

Jepun + Melayu + Inggeris Yataro + Jaya + Bakery Sdn. Bhd.

Aktiviti Penterjemahan di Jabatan-jabatan Kerajaan

PUSAT SEJARAH :

Menterjemah bahan-bahan percetakan seperti surat-menyurat, teks umum, dokumen, manuskrip, artikel, buku mengenai sejarah dan susur-galur keturunan danlain-lain.

Menterjemah bahan atau buku yang ada kaitan dengansejarah Brunei dari luar negeri dalam pelbagai bahasa.

Menyemak/menyunting tesis/artikel dalam teks bahasaInggeris untuk terbitan buku Jurnal Darussalam

Menyemak/menyunting buku yang diterjemahkan olehpenterjemah sambilan (secara upah) ke bahasa Inggeris.

Buku-Buku Terjemahan Pusat SejarahBrunei

Bahasa Melayu Tahun Terbit Bahasa Inggeris Tahun Terbit

Liku-Liku Perjuangan

Pencapaian

Kemerdekaan Negara

Brunei Darussalam

1992Brunei Darussalam: The

Road To Independence2002

Menjadi Tetamu Allah

Bersama Ahli Kerabat1992

As Guest of Allah With

Members of Royal

Family

1995

Survival Brunei (Dari

Perspektif Sejarah)1997

Survival of Brunei: A

Historical Perspective2002

Latar Belakang Sejarah

Brunei2000 History of Brunei in Brief 2002

Tarsilah Brunei Jilid 1

(Edisi Pembaharuan)2001

Tarsilah Brunei Jilid 1

(Edisi Inggeris)2000

Tarsilah Brunei Jilid II 2011 Islam in Brunei 2010

Royal Poet 2011

JABATAN MUFTI KERAJAAN :

menerbitkan buku-buku terjemahan pilihan, irsyadhukum, kitab-kitab muktabar dan Fatwa Mufti seperti:

Fatwa Mufti Kerajaan 1994 – 1995, Fatwa Mufti 96, Fatwa Mufti 97, Fatwa Mufti 98 dan Mushaf, Tasbih, Tongkat.

Manakala buku terjemahan bahasa Melayu/Inggeris ialahIsu-Isu Kewangan (Monetary Issues), PenyembelihanBinatang dan Pengendalian Daging, Rokok danMerokok.

projek terjemahan Al-Itqan Fi Ulumil Quraan, Mughni Al-Muhtaj, dan rancangan projek penterjemahan Kitab-Kitab Muktabar

Terbitan Lain (Hasil Penterjemahan)

Brunei Sihat/Healthy Brunei - KementerianKesihatan

Salam iaitu terbitan dua keluaran (satu versiInggeris dan satu lagi versi Melayu) -BSP

‘Titah’ - Jabatan Penerangan

Penterjermahan Khusus Bidang

Bahasa :

i. Kamus Bahasa Melayu Brunei dan KamusTutong-Melayu-Tutong

ii. Dusun Folk Tales

iii. The Bisayah Language

Keugamaan :

i. Tafsir Darussalam

ii. Al-Huda

Kebudayaan :

a. Buku-buku Program dan majalah

i. Warisan

ii. Brunei Malay Traditional Wedding Ceremony

iii. SinopsisTarian-Tarian Asli Brunei

b. Cerita Siri Rakyat Brunei Darussalam

c. Lagu Kanak-Kanak Brunei Darussalam

Undang-Undang:

Warta Kerajaan (The Brunei Government Gazette) danmengandungi empat bahagian:

i. Undang-undang Brunei (The Enactment of Brunei)

ii. Tambahan Undang-undang Brunei (The Subsidiary Legislation of Brunei)

iii. Rang Undang-undang (Bill Supplement)

iv. Warta Kerajaan Umum –(General )

Keperluan Masa Depan

Prasarana sekeliling harus kondusif, strategikdan mengarah kepada penyediaan satubentuk reformasi baik dari segi mentalitimahupun dari segi infrastruktur.

Penterjemahan sebagai bidang yang amatberpotensi untuk dikembangmajukan.\

‘skill jobs’ yang diperlukan dalam pelbagaisektor.

Perancangan InfrastrukturSumber Tenaga Manusia :

Mewujudkan kursus-kursus dari peringkat diploma sehingga ijazah lanjutan penterjemahan di institusi-institusitinggi pendidikan

Mewujudkan sebuah badan pengiktiraf penterjemahkerajaan

Menambah jawatan penterjemah/ penterjemah kanan/ ketua unit terjemahan dan juga jawatan penyunting/ penyunting kanan di Jabatan-Jabatan Kerajaan

Menggiataktifkan kerja-kerja menterjemah bagimenggalakkan penghasilan bahan terbitan di jabatan-jabatan masing-masing.

Mengkaji semula tangga gaji penterjemahan

Keperluan Teknologi :

Memperlengkapkan para penterjemah dengankeperluan teknologi maklumat seperti software yang bersesuaian

Menyediakan tenaga pakar khusus dalam bidangteknologi terjemahan.

Menyediakan infrastruktur khusus yang mencukupiseperti komputer, lab komputer dan kemudahanteknologi maklumat yang lain untuk kerja-kerjamenterjemah

Peruntukan ‘Outsourcing’ atau ‘Crowdsourcing’:

Peruntukan tambahan untuk mengupahpenterjemah luar jabatan sama ada secaraperseorangan ataupun berkumpulan bagimemperbantukan penterjemahan.

Bekerjasama dengan tenaga-tenaga pakar lain bagimemperbantukan terjemahan dalam bahasa-bahasaasing yang lain bagi tujuan menerbitkan buku-bukutempatan di luar negara.

Melibatkan dan menggalakkan pihak swasta dalammemperkayakan penerbitan korpus penterjemahanbahan-bahan kreatif.

Kesimpulan Keperluan penterjemahan di Brunei Darussalam adalah

penting kerana bahasa Inggeris akan tetap menjadi bahasapengantar dan menjadi saluran bagi mengimport maklumatdan pengetahuan antarabangsa ke negara ini

terjemahan dari bahasa Melayu ke bahasa Inggeris walaupunsedikit bilangannya penerbitannya tapi lebih berfungsi untukmendedahkan pengetahuan dan maklumat ke luar negeri

untuk mencapai ke matlamat penerbitan yang gemilang, maka industri terjemahan memerlukan prasarana yang kondusif, kemajuan teknologi, infrastruktur yang strategik danterancang dan lebih penting lagi memperkasakan sumbertenaga manusia dengan peluang-peluang latihan, pengiktirafan, peruntukan sumber kewangan sertaketerlibatan tenaga pakar dalam dan luar negara.

Bibliografi

Aminah Haji Momin, ‘Membangun Sikap Sejati Membina Rasa Kepemilikan danMenumbuhsuburkan Penghargaan Kepada Bahasa Ibunda’, Kertas Kerja yang disampaikan dalam Ceramah Arif Budiman Ke-7, anjuran Pusat Bahasa MelayuSingapura, Kementerian Pendidikan Singapura pada 11 Februari 2012.

Bahagian 4 (i) Undang-Undang Taraf Brunei 1961.

Brown. C.C., ‘An Early Account of Brunei by Sung Lien, Brunei Museum Journal, Vol. 2, No. 4, 1972.

Brunei Museum Journal, Vol. 5, No. 4, 1984.

Brunei Country Report, Asean Book Publishers Association Annual General Meeting, Cebu Philippines, 2009

‘Country and Institutional Profile, Brunei Darussalam’, k@Borneo Bibliography: Selected Monographs, 2003.

Haji Jaludin bin Haji Chuchu, Beriga, Dewan Bahasa Dan Pustaka, Brunei, Jul-Sept 1989.

L. G. Kelly, 1979, The True Interpreter: A History of Translation Theory and Practice in the West, New York.

Linda Amy Kimball, ‘More First Phrases of a Brunei Child’ (Siri kedua), Brunei Museum Journal, Vol.3, No. 2, 1974.

Muhammad Hadi Abdullah, Beriga, Dewan Bahasa dan Pustaka, Brunei, (Okt-Dis), 1989.

Pehin Jawatan Dalam Seri Maharaja Dato Seri Utama Dr. Haji Awang Mohd. Jamil Al-Sufri, Tarsilah Brunei, Sejarah Awal dan Perkembangan Islam, Pusat Sejarah Brunei, Bandar Seri Begawan, 2001.

Bangsa Berilmu, Bangsa Kreatif