Ishak Muhamad

8/18/2019 Ishak Muhamad

1/20

Ishak Hj. Muhammad Sebagai SeorangPenulis d n Ahli Politik (1930 - 1948

ABDUL LA TIFF ABU BAKAR M Alaba/an PenulisanUniversiti Malaya

Ishak Hj. Muhammad yang dikenali sebagai Pak Sako ialah seorang,lokohsastera, wartawan dan politik Malaysia sejak sebelum perang dunia Kedua. Beliaumerupakan anak jali Pahang yang dilahirkan di Temerloh pada 1909 dan meninggal

dunia ketika berumur 81 tahun (1991) . Semasa hayatny a, beliau dikenal sebagaiseorang nasionalis yang sangat komi ted terhadap perjuangan yang membelakepentingan dan nasib orang Melayu di tanah airnya. Dalam Sejarah Malaysia,Ishak telah mengukir nama sebagai tokoh pejuang sastera dan wartawan sertapolitik yang berterusan menentang penjajahan British dan memperjuang keadilanmasyarakat Usamarata sarna rasa .

Makalah ini berdasarkan buku penulis, Ishak Hj. Muhammad Penulis danAhli Politik sehingga 1948, Penerbit Universiti Malaya, 1977 bab 7.

ISHAK SEBAGAI SEORANG PENULIS

Sasterawan Kesusasteraan Me/ayu Moden

Ishak ialah seorang sasterawan Melayu yang popular sejak tahun I 930-an lagi.Ia dikenali dan diminati oleh orang ramai terutama orang Melayu kerana hasilpenulisan sasteranya dalam surat khabar Warta Malaya serta cawangannya WartaAhad dan Warta Jenaka dan juga akhbar Utusan Melayu serta cawangannya tusanZaman Oleh sebab majoriti karya-karyanya yang berbentuk cerpen disiarkan dalamsurat khabar (Ishak seorang wartawan) maka boleh dikatakan juga dia seorang

Wartawan-Sastrawan.Selain Abdul Rahim Kajai, Ishak juga seorang pelopor cerpen Melayu sebelum

Perang Dunia Kedua. Dia telah menghasilkan sebanyak 29 buah cerpen.'Kebanyakan cerpennya bersambung, kadang-kadang. dua hingga lima persambungan (keluaran) seperti Doli-Bidadari Dari Shanghai , Burung TerbangJangan Dipipiskan Lada, Dari Perangkap Ke Penjara Kemudian Ke Syurga ,

Kalau Sudah Merana Ubat Guna-Guna tidak Guna dan lain-lain lagi.Cerpen-cerpen Ishak sangat diminati oleh peminat sasetra dan pembaca surat

I Enllm buah ccrpcn Ishak yang baharu dijumpai panjangnya lebih kurang 700·1000 perkataan liap-liap salU, yangdimuatkan didalam akhbar Warta Malaya . Satu daripada ccrpen tcrsebut i3ilU Cepatnya fitnah Bercambah ialahhasil ringkasan cerila daripada buku Indian Wi s and Humour, Majorili cerpen


2/20

ISHAK HJ. MUH MM D SEBAGAI SEORANG PENULIS D N HLI POLITIK 19)0 - 1984

khabar ketika itu. Kebanyakan cerpen Ishak berbentuk teguran dan sindiran yangtajam terhadap pemerintah British dan menceritakan niat buruk ' orang-orang asingseperti Cina, India dan Arab terhadap orang MeIayu di Tanah Semenanjung. Ishakselalu juga menegur dan mengkritik sikap sesetengah golongan Melayu seperti rajadan pembesar Melayu yang bersikap mementingkan diri sendiri dan tidakmempunyai semangat cinta tanah air, bangsa, agama dan adat resam. Dia jugaselalu mengkritik sikap sesetengah orang Melayu yang malas dan tidak mengambilberat akan hal-ehwal kehidupan mereka sendiri.

Tujuan penting Ishak menulis cerpen ini ialah sebagai media yang lebih baikdaripada rencana untuk menyampaikan pengajaran, contoh teladan /maksud tujuanyang disulamkan dalam cerita kerana ia lebih memberi kesan kepada pembacadaripada mengeluarkan makalah-makalah yang melambung-Iambung dan berdekar

dekar.2 Dengan perkataan lain segala karya cerpennya mempunyai tujuan danhasrat yang lebih untuk memberi kesedaran kepada pembaca.

Segala mak sud dan tujuan yang hendak disampaikannya ditujukan khas kepada orang Melayu untuk memberi kesedaran dan menaikkan semangat di kalanganorang Melayu terut ama di kalangan muda-mudi. Melalui cerpen-cerpennya, Ishakjuga cuba membuka mata orang Melayu tentang pergolakan yang berlaku ketika itudan telah mengeluark an falsafah hidupnya.

Ishak juga seorang penulis yang bukan sahaja pandai mengkritik pihak-pihakatau orang-oran g yang mementingkan diri sendiri dan ya ng telah menyebabkan

kemiskinan orang Melayu baik dari segi ekonomi, sosial dan pendidikan tetapiberkebolehan juga mengeluarkan falsafah hidupnya untuk memberi petunjukiesedaran dan menaikkan semangat orang Melayu untuk mengubah nasib mereka .

Ishak telah menggunakan falsafah hidupnya secara simbolik dalam cerpennyaagar orang Melayu menubuhkan suatu gerakan kumpulan haram yang digelarnyaMATAHAB untuk menebus harta dan tanah air yang telah tergadai di tangan orangasing. Walaupun cerita-cerita ini hanya direka oleh Ishak tetapi ia telah dapatmeDyedar dan menaikkan semangat di kalangan orang-orang muda untukmempertahan tan ah air dan harta daripada dirampas atau dimonopoli oleh bangsaasing. Cerita-cerita Ishak seperti ini sangat diminati oleh pemuda-pemudi dan guruguru. Umpamanya Dahari Ali seorang muda ketika itu yang pernah menjadiSetiausaha PKMM pada penghujung tahun 1945 berkata:

Saya tertarik dengan karya-karya Ishak sebelum Perang Dunia Kedua~ r u t mkisah-kisah MATAHAB , suatu kumpulan haram yang direka oleh Ishakuntuk menebus harta dan tanah air Melayu yang tergadai. Penulisan-penulisannyapula lebih mempengaruhi kepada masyarakat ketika itu ... 3

Mengikut Hashim Awang , tema -tema cerpen tahun 1930-an pad a umumnyamasih berlanjutan dengan tema-tema sebelumnya tetapi apa yang berubah pesatialah persoalan kesedaran kebangsaan atau nasionalisme dalam bidang politik dan

ioDami sosial dan pendidikan . Manakala tahun-tahun 1940-41 menjadi lebihpenting dalam perkembangan cerpen Melayu jika dikaitkan dengan persoalan

1 Ishak Hj. Muhammad. Tiga Tahun Di Singapura , Ulu an Zaman, 12 Oktobcr 1940. him S1 Wawancara dengan Dahan Ali. di pejabatnya Straiu Times Kuala Lumpur. Julai 1974.

9


3/20

MALAYSIA DARI SEG J SEJARAH

nasionalisme Melayu. Dalam jangka masa yang singkat inilah bermulanyaperbicaraan yang lebih tegas ten tang nasionalisme Melayu dalam bentuk prosadaripada kesusasteraan Melayu Berdasarkan pendapat Hashim Awang ini makaIshak boleh disifatkan sebagai seorang penulis cerpen yang telah mewakili tema·tema cerpen Melayu sebelum perang dengan lantangnya. Dia telah menunjukkansegala perasaan kesedaran kebangsaan kepada pombaca. Melalui kesedaran inilabIshak berharap agar orang Melayu akan mcrasainya bersama-sama. Semangatnasionalisme yang ditunjukkannya adalah dengan cara berkelakar , sindiran, nasibatdan kadang-kadang dengan serius.

Ishak telah menunjukkan persoalan kesedaran kebangsaan atau nasionalisme·nya seperti soal politik dengan mengkritik penjajah Inggeris dan Melayu yangtunduk kepada penjajah Inggeris; soal ekonomi dengan mengkritik bangsa asing

perusahaan dan dalam lap angan sosia l mengkritik sikap pemerintah yang tidakmengambil berat akan hal·ehwal orang Melayu. Semangat kesedaran kebangsaanyang ditunjukkan melalui cerpen·cerpennya memang sangat digemari oleh pembaca·pombaca muda ketika itu. Umpama A Samad Ismail seorang wartawan mudaketika itu sangat minat akan karya-karya Ishak. Beliau menyatakan,

Saya lebih suka kepada karya·karya Ishak daripada Abdul Rahim Kajai danIbrahim Yaakob kerana karya-karya Ishak lebih menyedarkan masyarakatMelayu terutama ten tang penderitaan dan memperjuang hak Melayu, Cerpencerpen Ishak is somelh ing new pembaca-pembaca tidak mengetahui sebelum itu,Bahasa yang digunakannya ringkas dan tidak terpengaruh dcngan bahasa-bahasaMelayu lama seperti Abdul Rahim Kajai. Oleh itu membaca karya Ishak adalahsesuai dengan keadaan pembacaan saya pada masa itu .. .',5

Mengikut Drs. Li Chuan Siu pula, cerpen·cerpen Ishak bersifat didaktik yangmeniupkan fahaman kebangsaan. Manakala gaya bahasa yang digunakan dalamkaryanya bercorak bahasa wartawan dan agak kurang realistik sehingga kurangmeyakinkan dan tidak dapat meninggalkan kesan yang mendalam kepada pembacayang teliti. Fikiran dan khayalan beliau itu bersifat asli dalam erti kata yangsebenarnya. Oleh yang demikian patutlah beliau dianggap sebagai pengarang yangbercita ·cita tinggi dan ban yak sekali jasanya dalam turu t mengembangkankesusasteraan Melayu Baru·

Semasa pendudukan Jepun pula Ishak telah memainkan peranan pentingdalam perkembangan cerpen-cerpen Melayu . Terdapat kira-kira 21 buah cerpenyang dikumpulkan dari majalah Semangal Asia lapan daripadanya telahdisumbangkan oleh Ishak 7

4 Hashim Awang, Tema Ccrpen-cerpen Melayu Scbelum Pcrang , C e ; p e n c e r p ~ nMt layu Sebelum Perang DuniaKedua, Tesis M AJa batan Pengajian Melayu. Universiti Malaya. 1972, hlm 42-45

5Wawancara dengan A.Samad Ismail, di pejabatnya Straits Times. Kuala Lumpur. 24 Julai 1974.6 Drs i Chuan Siu, Ishak Hj Muhammad (1910) , ktisar Sejaroh Kesu \·u.UerOQn Meloyu Bam 1830-1945, PustakaAnlara, Kuala Lumpur 1966. him 232-235.

7 Walau bagaimanapun lerdapat 6 ctrpen Ishak yang nyata dapllt menggambllrkan masyarakat pada masa Jepun daomcmpunyai lema yang didaklik Terdapal pula salU ctrpen yang bertajuk, Hujan Emas Di Ncgeri Orang yangmungkin dikarang oleh Ishak Hj. Muhammad, dan satu penerangan pcndek yang bertajuk Mcnanam Pokok ....

10


4/20

ISHAK HJ . MUH MM D SERAGAI SEORANG PENULtS D N AHLt POLtTIK 1930 1984)

Serna sa pendudukan Jepun ini Ishak juga giat mcnulis cerpcn-cerpen yangbertema didaktik mengenai masyarakat Melayu pada zaman Jepun Melalui

cerpen-cerpennya, Ishak telah terikat kepadapropaganda

Jepun untuk menyusundan mewujudkan Masyarakat Baru . Bagi tujuan ini dia tclah menyampaikanmaksud dan falsafahnya untuk mcmberikan asuhan dan menyedarkan orangMelayu supaya berfikir dan seterusnya mcngejar kchcndak-kehendak yangdiidamkan olch Ishak. Melalui cerpen-cerpen pada zaman Jepun ini, Ishak jugatelah mengkritik sikap orang Melayu yang suka membuat kerja yang tidak memberifaedah seperti berpakaian cantik, adat-adat Melayu yang membazir, kcmalasanorang Melayu dan sebagainya.

Dengan karya-karya Ishak ini, tidak hairanlah apabila Arena Wati mengatakan bahawa di sinilah letaknya jasa yang harus dihargai di kalangan penulis-penuliscerpen serna sa Jepun (termasuk Ishak sendiri), yang berhasil menggunakankesempatan yang timbul daripada seruan Jepun itu demi meniupkan semangatdengan menggunakan buah ciptaan mereka secara halus dan licin untuk memberiasuhan mental kcpada pembaca terutama pemuda-pemuda

Selain cerpen , Ishak juga seorang penulis yang telah memainkan peranan yangpenting dalam perkembangan novel Mclayu sebelum perang dengan menerbitkanbeberapa novel selepas itu schingga tahun 1956. Novel-novel Ishak sebelum perangialah Putera Gunung Tallan (1937) dan nak Mat Lela Gila 1941).

Novel tersebut bukanlah hanya untuk hiburan sahaja tetapi apa yang Icbih

dipentingkan olch Ishak ialah isi dan motif yang hendak disampaikan kepadapembaca. Dia telah mcnunjukkan semangat nasionalismenya melalui novelnyadengan mendedahkan sikap penjajah Inggeris dan raja serta pembesar Melayu yangmengamalkan sikap memcntingkan diri sendiri tanpa menghir au kan hal-ehwalrakyat jelata . Melalui novelnya Ishak dengan bcrani mcngkritik penjajah Inggerisyang menjadikan raja dan pembesar Melayu mengikut perintah mereka dan diamenggambarkan penjajah Inggeris sebagai penjajah yang tamak.

Dalam perkembangan kesusasteraan Melayu, novel ini penting kerana keduaduanya bersifat seman gat nasionalisme untuk disibarkan pengaruhnya di kalanganpembaca supaya mempunyai sikap anti penjajah Inggeris dan raja serta pembesarMelayu yang ikut kata-kata pemerintah Inggeris. Ishak juga cuba memupuksemangat cinta tanah air. bangsa. agama dan adal istiadat serta tidak rela negaranyadijajah di kalangan pembaca terutama orang Melayu. Ini jelas apabila Drs. iChuan Siu juga berpendapat bahawa Ishak merupakan pengarang novel yangwalaupun kurang tinggi seninya, namun penuh dengan buah fikiran dan sindiranyang ditunjukkan untuk memperbaiki masyarakat Melayu dan membangkitkankesedaran kebangsaan Melayu. o

8 Arena Wati, Terna Ccrpen-cerpen Zaman Jepun , Cerpen-Ct r{W1I aman Jl pun. t k Antara, Kuala Lumpur.1968, him. 17 .

9 Ihid., hIm . 5.1 Drs . Li Chuan Siu, Ishak Hj . Muhammad (1910)",lklil"Or S(jar(/I 1\( SII .to.Vler/l(1 Me/a) 11 Baril /83 0 · /945 Pustaka

Antara. Kuala Lumpur. 1966 , him 229.

II


5/20

MALAYSIA DARI SEGl SEJARAH

Ishak juga seorang penuIis novel yang mengeluarkan idea-idea nasionalismenya berasaskan pengalamannya. Umpamanya novel sulungnya Putera unungTahan berasaskan pengalamannya yang mendalam terhadap pergaulannya dengan

pegawai Inggeris, raja Melayu dan pembesar Melayu. Melalui pergaulannya semasamenjadi Pegawai Tadbir Melayu (M.A.S.) Ishak sungguh tidak sesuai dengan sikapmereka ini yang mempengaruhi antara satu dengan yang lain, sehingga hal-ehwalrakyat jelata tidak di hiraukan sangat. Oleh itu di dalam novelnya ini, Ishak telahmenyatakan dengan berani ten tang kejadian-kejadian yang pernah berlaku dikalangan penjajah Inggeris, raja dan pembesar Melayu untuk pengetahuan danmenaikkan semangat nasionalisme pembaca. Dengan motif tertentu inilahmenyebabkan nilai seni sastera tidak dititikberatkan. Melalui novel ini Ishak bolehdisifatkan sebagai scorang penulis novel yang telah menunjukkan sikap keberanianawalnya dalam bentuk karya sastera.

Dalam novel Anak at Lela Gila pula, Ishak mengarang berasaskanpengalamannya merantau ke seluruh anah Melayu. Melalui pengalamannya inidia lebih ketara mengetahui hal-ehwal masyarakat Melayu. Oleh itu dalam novel iniIshak lebih menitikberatkan pergolakkan dan sikap kelalaian orang Melayu dalammenghadapi cabaran hidup mereka, di samping mengkritik pentadbiran penjajabInggeris.

Berdasarkan novel-novel ini, Professor Taib Osman berpendapat bahawaIshak telah memainkan peranan penting dalam perkembangan sejarah kesusasteraan apabila dia mengarang dua buah novelnya iaitu Putera Gunung Tahan dan AnakMat Lela Gila. Ishak mengatasi kebanyakan novel lain pada masa itu. Ishakmerupakan pengarang novel sebelum perang yang mempunyai idea-idea yangbertujuan menyampaikan message yang tertentu untuk menyedar dan menaikkansemangat orang Melayu menentang pemerintah dan raja Melayu denganmenggunakan kias ibarat dalam novelnya. Novel-novelnya ini tidak menitikberatkan nilai seni sastera; yang dipentingkan ialah message , lebih-Iebih lagi pengarangdan pembaca ketika itu tidak mementingkan nilai seni sastera. Walau bagaimanapun dia telah menggunakan unsur-unsur sindiran di dalam novel-novelnya.

Profesor Zainal Abidin bin Abdul Wahid pula berpendapat bahawa terdapat

lapan kesimpulan penting yang hendak disampaikan oleh Ishak dalam kedua-duanovelnya kepada pembaca iaitu:I. Beliau (Ishak) memandang orang Inggeris sebagai tamak, haloba, gelojoh scrta

buruk perangai.2. Orang Inggeris telah memeras ekonomi negara Tanah Melayu.3. Kejujuran dan keadilan pemerintah Inggeris disangsikan oleh beIiau. lni

dipandang dari sudut pembangunan negara Melayu dijalankan hanya diPantai Barat anah Melayu sahaja yang banyak didapati bijih timah danladang getah, Pantai Timur ditinggalkan begitu sahaja tanpa dibuka.

4. Kesan-kesan buruk hasil daripada kebudayaan Barat apabila perasaan lekas

Wawancara dengan Prof. Taib Osman. di pejabalnya Jabatan Pengajian Metayu Universili Malaya. 31 Oklober1974

12


6/20

ISHAK HJ . MUHAMMAD SE8AGAI SEORANG PEN ULI S DAN AHLI POLITIK 1 930 - 1984)

puas hati sebab dimanjakan oleh pemerintah Inggeris cepat menjalar.Semuanya adalah daripada pendidikan Barat menerusi pelajaran penjajah.

5 Ishak Hj. Muhammad menganggap golongan aristokrat Melayu tidak

menjalankan kewajipan mereka kepada rakyat Melayu.6 Pola masyarakat feudal menguasai orang Melayu, hal ini menjadi kegemaranpenjajah Inggeris.

7 Tiada kerjasama di kalangan orang Melayu - bertentangan dan berlawanan diantara satu sarna lain, sehingga tidak dapat membangunkan bangsa Melayuseluruhnya.

8 Beliau menganggap atuk Bahaman, Datuk Gajah, Mat Kilau dan pahlawanMelayu yang lain sebagai pahlawan Melayu sejati dan bukannya pemberontakatau pengacau sebagaimana yang disebut secara rasmi oleh penjajahInggeris. l Walau bagaimanapun Ishak telah menyatakan juga tentang sikap kebiasaan

orang Melayu yang suka bergaya tetapi wang tiada, kemalasan orang Melayu dalamperusahaan pertanian jika dibandingkan dengan orang asing dan sebagainya. Oleh itutidak dapat disangkal lagi bahawa Ishak merupakan novelis penyubur yangbersemangat nasionalisme jika dibandingkan dengan novetis-novelis lain yang sezamandengannya yang bertujuan menyedar dan menaikkan semangat orang Melayu.

Ini ditegaskan lagi oleh Adi Mas bahawa tidak ada penulis novel Melayuseperti Pak Sako dalam tahun-tahun empat puluhan segagah dan seberani beliaumencipta karya sastera novel) berbau politik . Peranan kedua-dua novelnya - PuleraGunung Tahan dan nak Mat Lela Gila - dalam zaman penjajahan sebelum perangturut meniupkan semangat kebangsaan dengan jelas dan terang manakala motifdalam Putera Gunung Tahan sangat menonjol dalam masa sebelum perang dan tentuorang yang membaca pada masa itu akan terasa tikaman semangat kebangsaanyang disarankan di dalamnya. Novel ini lelah memainkan peranan penting sebagairakyat hidup walaupun ia sebuah novel) berbakti kepada rakyat dan bangsaMelayu dalam semangat kebangsaan yang ditiup oleh ahli-ahli politik yangmemuncak ketika itu . l )

Wartawan

Sebagai seorang wartawan, Ishak telah banyak membuat jasa dalam perkembangan persuratkhabaran di Malaysia . Dia telah memainkan peranan pentingseperti mengambil berita, menterjemah rencana-rencana bahasa Inggeris ke dalambahasa Melayu, membuat rencana, cerpen dan kadang-kadang mengeluarkan tajukrencana akhbar. Oleh sebab dia mempunyai pengalaman yang luas dalam halpersuratkhabaran , tidak hairanlah kalau dia pernah mengajar hal kewartawanankepada wartawan-wartawan muda seperti A. Samad Ismail pada tahun 1940

12 Ahamad Johari, Na sionalisma Melayu Sejak Tahun 1926 , St jarah Na. jonalisma Maphillndo, Utusan Melayu,1969, him . 179.

13 Adi Ma s. Putera Gunung Tahan dari Kacamata i Chuan Siu . Ulusan Zaman. 24 Jun 1973 .

13


7/20

MALA VSIA DARI SEGI SEJARAH

Ishak ialah antara orang kuat yang telah berusaha membentuk akhbar VtusanMelaYII yang dipunyai oleh orang Melayu tulen. Dia telah memainkan perananpcnting seperti menjual saham dan mcmpengaruhi rakyat jelata membaca danmenjayakan akhbar baru itu . Oleh sebab Ishak merupakan salah seorang tokohwartawan yang serba boleh maka pada November 1943 dia telah dipilih olehpemerintah Jepun mewakili Tanah Melayu ke persidangan Kongres WartawanSeluruh Asia di Tokyo, Jepun. Apabila Abdul Rahim Kajai meninggal dunia padabulan Disember 1943 , Ishak telah menjadi Ketua Pengarang akhbar Berita Malaidan majalah Semangat sia hingga bulan April 1944.

A. Samad Ismail sekali lagi berpendapat bahawa walaupun Ishak barumenceburkan diri dalam bidang kewartawanan daripada Abdul Rahim Kajai, tetapikarya-karya Ishak lebih diminati ramai terutama di kalangan muda-mudi dan guruguru kerana karyanya selalu 'terbaharu' dan susunan ayatnya pendek-pendek. Ishakboleh disifatkan sebagai a best writer ' oleh wartawan-wartawan sezama n dengannya.

Memandangkan pengalamannya dalam bidang persuratkabaran dan penulisannya yang meluas, dia telah dijemput oleh PKMM untuk menjadi KetuaPengarang akhbar Pelita Malaya dan majalah Suluh Malaya pada awaltahun 1946.Seterusnya dia telah be rani mengambil inisiatif mengeluarkan majalah KR S padapertengahan tahun 1946 yang dibantu oleh Shamsuddin Sallch. Selepas pendudukanJepun , dia telah menggunakkan akhbar dan majalah ini sebagai media politik untukperjuangannya melalui penulisan menghentam dan mengkritik penjajah Inggeris

serta menentang pemikiran politik sayap kanan (UMNO) yang dipimpin oleh Dato'Onn Jaafar. D ia bolehlah disifatkan sebagai ahli politik bersayap kiri yang gigihdalam sejarah Malaysia melalui penulisannya dan pergerakan politik berparti.

Memandangkan kecekapan dan kepintaran Ishak dalam bidang penulisan baiksebagai sasterawan, wartawan dan ahli politik maka Zulkiflie Owni yang pemahmenjadi Setiausaha PKMM, 1946 berpendapat bahawa Ishak merupakan penulisyang berfikiran maju, berjiwa dinamis, bersifat kritik, dan mengetengahkansindiran, anjuran dan hasutan dalam karyanya. Manakala personaliti Ishak puladisifatkan sebagai orang yang berjiwa rakyat jelata dan otaknya ialah otak yangsuka kontras.

5

Melalui penulisan yang berbentuk sastera seperti cerpen dan novel, dia lebihdikenali dan disanjung oleh orang ramai sebagai penyubur sastera Melayu.Sumbangan Ishak ini tidak dapat dinafikan (sebagaimana yang sudah diterangkandi atas) te1ab berbakti kepada masyarakal. Oleh itu tepat sekali seperti yangdinyatakan oleh Prof. Dr. Khoo Kay Kim pada hari Konvokesyen UniversitiMalaya pada 29 Jun 1973 bahawa karya-karyanya merupakan salah satu daripadabeberapa jenis yang terdapat dalam sejarah Kesusasteraan Kebangsaan kita. ·

14 Wawancara dengan A Samad · lsmaii di pejabatnya, S railS Timr?s 241ulai 1974.15 Wawancara dengan ZulkiOie Owni, di rumahnya Jalan Kapten Muslim 30, Sci Si Kambing , Medan, Sumatera, II

Mei 197416 Dr . Khoo Ka y Kim, Pidalo Penghargaan Lulusan Kchonnat Doktor Ishak Hj . Muhammad untuk IjaW

Kehonnat Doktor Kc:susasteraan, di Istiadat Konvokesyen, Univeniti Malaya, 29 Jun 1973 , Pale Sako UtusanMc:1ayu, 1973. him . 5.

14


8/20

ISHAK HJ. MUHAMMAD SEBAGAl SEORANG PENULIS DAN AHLI POLI;rIK (1930 - 1984)

ISHAK SEBAGAI SEORANG AHLI POLITIK

Pergerakan Pofitik Sebefum Pendudukan }epun

Sebelum pendudukan Jepun 1941 Ishak telah memainkan dua perananpenting dalam perkembangan politik dalam sejarah Malaysia.I Giat dalam penulisan untuk memberi dan menaikkan seman gat orang Melayu

melalui karya yang berbau politik .2. Giat dalam pergerakan politik untuk membela nasib orang Melayu.

Melalui kedua-dua aktiviti ini dia disifatkan sebagai penulis dan ahli politiksebelum dan selepas perang. Dia dikenali dan diminati ramai terutama generasimuda melalui karyanya yang berbau politik dan bercorak nasionalisme Melayu.Tujuan penting , karya sasteranya seperti cerpen dan novelnya adalah untukmemberi kesedaran dan menanamkan semangat nasionalisme pembaca supayamempunyai semangat cinta akan tanah air, bangsa, agama dan adat resam. Padazaman ini Ishak telah memberi banyak jasa kepada masyarakat umum untukmenegakkan keadilan dalam masyarakat dan negara. Oleh itu dia boleh disifatkansebagai pengasa s yang memberi kesedaran politik melalui penulisannya kepadaorang ramai. Semangatnya yang berkobar ini, menyebabkan dia menjadi popular dikalangan pejuang-pejuang Melayu lain seperti Ibrahim Yaakub dan pengikutnyaseperti Onan Sir aj, Isa Muhammad dan lain-lain lagi. Ishak mempunyai jiwa dan

semangat yang sea liran dengan Ibrahim Yaakub dan pengikutnya yang lain iaituantipenjajah Inggeris serta membela nasib bangsanya .

Walau bagaimanapun tidak dapat dinafikan bahawa Ibrahim Yaakub telah. bergerak begitu awal dalam pergerakan politik Tanah Melayu iaitu sejak dia

menuntut di Maktab Perguruan Sultan Idris (MPSI), Tanjung Malim pada tahun1929 di mana dia telah berhubung rapat dengan pejuang-pejuang Indonesia yangdatang ke Tanah Melayu dan menerima idea daripada pejuang tersebut. Di MPSI ,Ibrahim telah menubuhkan sebuah organisasi ' Belia Mal aya' pada awal tahun 1930yang lebih berfikiran politik. Organisasi ini kemudiannya lenyap kerana ahli-ahlinyamenjadi guru di merata-rata Tanah Melayu. J7 Kemudian pada pertengahan tahun1938 Ibrahim Yaakub dan rakan-rakannya lepasan MPSI telah menubuhkanKesatuan Melayu Muda (KMM) secara sulit tanpa pendaftaran. Oleh sebabpenjajah Inggeris melarang pergerakan politik yang bersayap kiri dan yangmenentang pemerintah Inggeris seperti KMM. maka pergerakan KMM terpaksabergerak secara sulit (bawah tanah).

Mengikut Ibrahim Yaakub bahawa KMM tidak menyatakan kesetiaankepada sultan dan lnggeris atau menyatakan tidak bekerjasama spoke o non-cooperation); tetapi bekerja untuk memajukan perasaan kebangsaan dan pengajarannya pad a antara ahlinya. Kekuatannya (KMM) terletak pada golonganbawahan. Namun mereka masih belum berani membuat pertentangan secara

7 William R . Roff . ntelek-intc1ek Radikal dan Kesatuan Melayu Muda , The Origin o MalDya NDlionaliJm.University or a l a y ~Pre ss , 1967, him . 225. .

8 Ibid him . 222.

5


9/20

MALAYSIA DARI SEGI SEJARAH

berterangan kepada penjajah Inggeris. Ishak ialah sahabat karib kepada IbrahimYaakub. Mereka mula berkenalan ketika di Bentong, Pahang pada tahun 1932 danlebih mesra dan selalu berbincang hal-hal kemiskinan orang Melayu ketika merekasarna-sarna berkhidmat di Kuala Lumpur pad a tahun 1935

Untuk meramaikan ahli KMM, Ibrahim Yaakub mengajak Ishak menjadi ahliKMM. Oleh sebab Ishak memang seorang yang mempunyai seman gat cinta akantanah air bangsa, agama dan adat-resam lalu dia terima pelawaan Ibrahimwalaupun ketika itu dia tinggal di Singapura.

Namun begitll segala aktiviti KMM tidak dapat bergerak dengan bebas dantidak mempunyai ideoloji yang hitam putih kerana pergerakan sayap kiri sepertiKMM ini dihalang dan disekat oleh penjajah Inggeris. 9 Tetapi apa yang pentingbagi Ishak sebagai seorang ahli KMM ialah terus berjuang menentang (mengkritik)

penjajah Inggeris melalui penulisannya dalam akhbar. Ishak menegaskan bahawaperjuangan KMM ini tidaklah berniat untuk menggulingkan penjajah Inggerismalah katanya KMM tidak tahu bagaimana hendak melakukan ini. Sebaliknyatujuan utama mereka (ahli-ahli KMM) adalah untuk memberhentikan gerakanmemeras orang Melayu yang dilakukan oleh bangsa lain dan untuk membangkitkanperasaan kebangsaan di kalangan orang Melayu melalui penulisan rencana yangmemeransangkan dalam sura tkhabar tempatan. o

Walaupun Ishak masih menjadi ahli KMM tetapi semangatnya terhadappergerakan politik berkobar-kobar juga di Singapura. Ini menyebabkan pada tahun1938

dia menjadi ahli Kesatuan Melayu Singapura (KMS) yang juga mempunyaicita-cita politik dan ingin menegakkan hak orang Melayu di pulau itu. Kemudianpada tahun 1939 Ishak telah memainkan peranan yang penting dalam pergerakanKMS di samping menjadi wartawan dan ahli KMM. Ishak telah dilantik menjadi.Setiausaha Kesatuan Melayu Singapura dan telah bergerak dengan cergas. Sebagaiahli Jawatankuasa yang aktif dia selalu mewakili KMS dalam pergerakan ataukongres pertubuhan gabungan.

Dalam perjumpaan (kongres) Kesatuan Melayu Semenanjung yang diadakandi Kuala Lumpur pad a 60gos 1939, Ishak telah mewakili KMS di sam ping AbdulManan Mohd. Ali sebagai Ahli Jawatankuasa KMS dan Daud bin Mohd Shahselaku Yang Dipertua KMS. Dalam kongres itu Ishak telah mengusulkan supayasatu gabungan persatuan persekutuan Melayu Semenanjung ditubuhkan yangberibu pejabat di Kuala Lumpur. Cadangannya ini adalah untuk memperkukuhpersatuan-persatuan bangsa Melayu dan persahabatan di kalangan orang Melayudalam pergerakan-pergerakan Kesatuan Melayu Semenanjung.

2

Kongres yang kedua telah diadakan di Singapura pada 24 - 26 Disember 1940yang dihadiri oleh 41 wakil dari II badan gabungan (kesatuan/persatuan) negeridari Singapura, Pulau Pinang, Melaka, Pahang, Selangor, Negeri Sembilan, Perak,Kelantan, Johor, Brunei dan Sarawak. Dalam perbincangan kongres ini, Ishak telah

dilantik menjadi seliausahanya manakala Tengku Ismail daripada Persatuan

19 Wawancara dengan Ishak Hj Muhammad di Perpuslakaan Ulusun Meluyu Kuala Lumpur. 20 Ogos. 1974.20 W.R. RofT op cil . ms. 22]2 Ibid hIm . 22].

16


10/20

ISHAK HJ. MUHAMMAD SEBAGAI SEORANG PENULIS DAN AHLI POLiTIK (1930 - 1984)

Melayu Selangor telah dilantik mempengerusikan perbincangan kongres tersebut.Pada 7 Februari hingga bulan Jun 1941, Ishak telah menjelajah negeri-negeri di

utara dan selatan Tanah Melayu untuk meninjau keadaan negeri Melayu itu semasaperang dunia sedang hebat berlaku. Dalam perjalanannya ini Ishak telah berpeluangberjumpa dengan Yang Dipertua dan Setiausaha Persatuan Melayu Perak untukbertukar-tukar tikiran dan membincangkan (secara tidak rasmi) tentang Perjumpaan Persatuan/Kesatuan Melayu Semenanjung, Sarawak dan Brunei yang akandiadakan pada bulan Disember 1941 di Ipoh. 2 Tetapi perjumpaan yangdirangkakan dalam kongres kedua di Singapura untuk diadakan kongres KesatuanMelayu Semenanjung yang ketiga di Ipoh telah tidak berjaya kerana ketika ituJepun telah mula menyerang Tanah Melayu.

Pergerakan Potitik Setepas Pendudukan Jepull

Dengan pendudukan Jepun di Tanah Melayu dan Singapura 1941 - 1945segala pergerakan politik telah tidak digalakkan oleh pemerintah Jepun Inimenyebabkan Ishak telah tidak bergiat lagi dalam arena politik semasapendudukan Jepun jika dibandingkan dengan Ibrahim Yaakub yang meneruskanperjuangannya dalam Kesatuan Melayu Muda dengan berpura-pura menyokongPemerintahan Jepun di Tanah Melayu dan Singapura. Namun begitu Ishak telahbertugas dengan pemerintah Jepun sebagai pengarang Malai Shin bun Sha yangmenerbitkan suratkhabar Berita Matai dan majalah Semangat sia hingga bulanApril 1944. Di sam ping mempropagandakan tentang pemerintahan Jepun , Ishaktetap mengeluarkan falsafahnya dan kritiknya terhadap masyarakat Melayu untukmencapai satu masyarakat baru di Tanah Melayu dan Singapura melalui cerpencerpennya.

Semangat Ishak yang antipenjajah Inggeris meluap-Iuap semula apabilaInggeris kern bali memerintah Tanah Melayu lagi selepas Jepun menyerah kalahdalam tahun 1945. Ini jelas apabila Ishak dapati bahawa semenjak Inggeris menjadipenaung di negeri-negeri Tanah Melayu, penjajah Inggeris telah meninggalkan

Tanah Melayu dan bangsa Melayu dalam keadaan yang berpecah-belah, lemah danmiskin dalam segala lapangan semasa pendudukan Jepun.24 Pengalaman semasapendudukan Jepun (tiga tahun lapan bulan), menambahkan semangat Ishak danpejuang Melayu yang lain untuk bersatu padu dalam pergerakan menjaga hak danfaedah tanah air, agama, bahasa dan adat istiadat. Mereka bergerak dalam arenapolitik tanah air dengan sepenuhnya.

Segala kejadian yang berlaku di Tanah Melayu selepas pendudukan Jepunberlaku juga di negeri-negeri penjajah Barat yang lain seperti di Indonesia, IndoChina, India, Palestin, Mesir dan lain-lain. Negeri-negeri ini telah juga insaf danbergerak menentaog kuasa-kuasa penjajah Barat. Keadaan yang berlaku di negeri-

22 Ibid. him. 243.23 Ishak Hj. Muhammad, Menjajah Negcri-ncgeri Melayu Dalam Masa Perang , Ulusan Zaman 21 Jun 1941.24 Ishak Hj. Muhammad, Jasa Pergerakan Kebangsaan Melayu , Ber alulah Sekurang Annies Printing Works, Johor

Bahru 1946, hIm . 64

17


11/20


negeri lain itu telah menyedarkan Ishak dan pergerakan-pergerakan bangsa Melayusupaya bersatu serta berjuang menjaga hak bangsa, tanah air, agama dan adatistiadat Melayu S

M ulai awal tahun 1946 Ishak mula bergial dalam arena polilik tanah airdengan sepenuh masa. Kali ini Ishak telah berjuang dengan seriusnya dalampergerakan politik berparli. Dia lelah menganggotai Parti Kebangsaan MelayuMalaya (PKMM) pada awal tahun 1946 dan telah memainkan peranan yang pentingjuga dalam PKMM. Semangat Ishak berpolitik dengan serius mula kelihatanapabila kerajaan Inggeris di London lelah merancangkan Malayan Union untukdiamalkan di Tanah Melayu sejak penghujung tahun 19451agi. Rancangan MalayanUnion yang tidak disetujui oleh Ishak ialah tentang kelonggaran memberi hakkerakyalan dan persamaan hak kepada orang asing di Tanah Melayu, serlamengasingkan Singapura dari Tanah Melayu .

Ini menyebabkan Ishak mengarang sebuah buku bercorak politik yangberlajuk ersatulah Sekarang . Tujuan buku ini dikarang adalah untuk memberiperansang kepada orang Melayu supaya bersatu dalam pergerakan politikKebangsaan. Dalam buku ini Ishak telah mengeluarkan falsafahnya supaya orangMelayu bersatu padu untuk menghadapi penjajah Inggeris dan Rancangan MalayaUnion. Dia berharap agar Persatuan-persaluan Melayu di Tanah Melayu bergabungdalam pergerakan polilik demi kepentingan orang Melayu dan jangan berpecahbelah.

Dalam PKMM Ishak telah memainkan peranan penting dalam pergerakan

parti tersebut. Dia juga pernah menjadi Ketua Pengarang akhbar Pelita Malaya danmajalah Suloh Malaya yang diterbitkan oleh Zulkiflie Owni. Dalam akhbar danmajalah ini Ishak telah menunjukkan bakat nya lerhadap politik Tanah Melayudengan mendalam dan mengetahui hal-hal politik luar negeri seperti Mesir,Indonesia, Indo-China dan negeri-negeri lain yang dijajah dan yang pemahdijajah. Kecekapan Ishak dalam hal pergerakan politik dalam dan luar negeri jelaskelihatan apabila dia selalu menulis makalah / rencana dalam ruangan SelamatPagi , Ulasan Warta Berita Seminggu dan tajuk-tajuk rencana dalam akhbarPelita Malaya yang mempunyai motif menuju kebenaran, perdamaian dan

kemerdekaan bangsa.Apahila Muktaruddin Lasso selaku Yang Dipertua PKMM balik keIndonesia, Ishak lelah dilantik menjad; Naib Yang Diperlua PKMM manakalaDr. Burhanuddin AI-Helmy menjadi Yang Dipertua PKMM pada awal tahun 1946Seterusnya Ishak telah dilantik menjadi Yang Dipertua PKMM pada tahun 1948Semasa menjadi Naib Yang Dipertua PKMM, Ishak telah memainkan perananpenting dalam pergerakan parti politik Melayu yang bersayap kiri ini. Umpamanyapersidangan agung tahunan UMNO yang diadakan pada Jun 1946 di Ipoh, Ishaktelah menjadi juara apabila dia telah dipilih mewakili PKMM dan memberi ucapanserta membuat cadangan-cadangan dalam persidangan itu. Apabila agendamenentukan bendera dan lambang UMNO dikemukakan, Ishak telah mencadang-

5 Ibid . hlm . 68 .

18


12/20

ISHAK HJ . MUHAMMAD SEBAGAJ SEORANG PENULIS DAN AHU POLiTIK (1930 - 1984)

kan supaya warna merah putih dijadikan lambang UMNO. Apabila undi dijalankanIshak telah kalah sebanyak satu undi sahaja menyebabkan wakil PKMM yangterdiri daripada Ahmad Boestamam (Ketua Pemuda PKMM), A Rahman Rahim(Tokoh PKMM Perak) dan Ishak sendiri telah mengambil keputusan menarik diridaripada bergabung dengan UMN0.2 6 Sebenarnya penarikan PKMM daripadabergabung dengan UMNO adalah kerana mereka mampunyai fahaman ideologiyang berlainan dalam memperjuang dan menuntut kemerdekaan Tanah Melayuoleh orang Melayu 27 .

Ishak juga telah dilantik menjadi Ketua Bahagian Politik PKMM . Denganjawatannya ini Ishak selalu mewakili PKMM dalam perbincangan dengan gabunganparti sayap kiri bukan Melayu, iaitu All-Malayan Council of Joint Action(AMCJA) yang ditubuhkan di Singapura pada 14 Disember 1946 oleh Dato Tan

Cheng Lock. Pada mulanya PKMM telah menjadi ahli gabungan AMCJA bersamasarna dengan Malayan Democratic Union (MDU), Malayan India Congress (MIC),Pan-Malayan Federation of Trade Unions (PMFTU), sebuah gabungan kesatuanburuh. Pada 22 Disember 1946 AMCJA telah berdiri dengan rasminya dengan DatoTan Cheng Lock terpilih sebagai pengerusinya. Dengan terpilihnya Dato Tan ChengLock sebagai Pengerusi AMCJA, menyebabkan orang Melayu ramai keluar dariPKMM . lni menyebabkan pada bulan Januari dan Februari 1947 pemimpinAMCJA sibuk mengadakan perundingan dengan pemimpin-pemimpin PKMMterutamanya Ishak Hj . Muhammad untuk meneari jalan keluar yang lebih memberikesan kepada orang Melayu supaya menyokong gerakan AMCJA.

Untuk memperkuat kedudukan parti politik Melayu yang bersayap kiri, Ishaktelah dilantik menjadi Yang Dipertua Pusat Tenaga Rakyat (PUTERA), pada IIFebruari 1947 Gabungan PUTERA terdiri daripada Angkatan Pemuda Insaf(API), Angkatan Wanita Sedar (AWAS), Barisan Tani SeMalaya (BATAS), MajlisIslam Tertinggi (MATA) dan Gerakan Angkatan Muda, Singapura (GERAM).PUTERA yang dipimpin oleh Ishak telah membuat perhubungan yang erat denganAMCJA dalam pergerakan parti politik yang bersayap kiri di Tanah Melayu .28

Pada bulan Apil, 1947 telah diadakan beberapa perundingan antara MCJ -PUTERA. Hasil rundingan ini, tercapai satu persetujuan bahawa AMCJA -PUTERA akan menubuhkan sebuah Jawatankuasa Kerja untuk mengeluarkancadangan perlembagaan baru yang lain bagi menggantikan cadangan dariJawatankuasa Kerja Perlembagaan Malayan Union . Perjumpaan rasmi buat kalipertama b ~ i wakil dan dalam bulan Ogos 1947 telah diadakan sekali lagiperjumpaan . 9

Dalam perjumpaan kali kedua, bulan Ogos 1947 ini, mengikut AhmadBoestamam, merupakan perjumpaan yang penting dalam sejarah perjuangan pihaksayap kiri Tanah Melayu kerana semua pemimpin gabungan AMCJA - PUTERA

26 Ahmad Boesta mam. Dr . Burhanuddin : Putera Selia Meloy Raya. Pusta . Kejora. Kuala Lumpur. 1972, him . 15·20,21 Ishak Hj . Muhammad (Hanlu Raya , Selamat Pagi , PeJila Malaya 3 Julai 1946.28 Ahmad Boesta mam , Merint i r Julan Ke Puncak, Penerbilan Pusta a Kejora, Kuala Lumpur, 1972. him . 123.29 Mohammed Noordin Sopiec, From Malayan Union 0 Singapore ~ p r t o n Political Unification in the Malaysian

kgion Penerbit Univcniti Malaya, 1974, Kuala Lumpur , him . 43 .

19


13/20


telah hadir sarna, seperti Dr. Burhanuddin AI-Helmy (PKMM), Tan Cheng Lock,John Eber dan Lin Kean Chye (MDU), Cheng Loo (PMFTU), Gerald de Cruz(MDU), Ishak Hj. Muhammad (PUTERA) dan gabungan-gabungan lain. Dalamperjumpaan ini, Majlis telah sebulat suara memilih Ishak Hj. Muhammad sebagaiPengerusi Persidangan dan Gerald de Cruz sebagai Setiausahanya.'o

Dalam persidangan ini, AMCJA-PUTERA telah membincangkan Perlembagaan Rakyat Malaya ( The Peoples Constitution for Malaya . Akhirnyatercapai 10 Perlembagaan Rakyat Malaya iaitu 6 daripada prinsip perjuanganAMCJA dan 4 daripada prinsip cadangan PUTERA. Malangnya tuntutan AMCJA- PUTERA ini telah tidak berjaya dan ini menyebabkan mercka mengadakan'hartal' pad a 20 OklOber 1947. Selepas hartal dilancarkan dengan jayanya,pergerakan AMCJA-PUTERA telah tidak aktif lagi. Ini menyebabkan masing

masing parti mementingkan dan mengutamakan jalannya sendiri.3IPada 28 Disember 1947 Ishak selaku Naib Yang Dipertua PKMM telah

memberi ucapan dalam pembukaan Kongres PKMM yang ketiga di Singapuraselama 3 hari sehingga 30 Disember 1947. Dalam kongres ini juga Ishak telah dipilihmenjadi Yang Dipertua PKMM untuk tahun 1948. Semasa menjadi Yang DipertuaPKMM, dia cuba memperkuat lagi organisasi PKMM dengan mendapatkansokongan kuat daripada API yang dipimpin oleh Ahmad Boestamam. Antara tugasyang dilakukan oleh Ishak adalah melawat cawangan-cawangan PKMM di utaraTanah Melayu. Ketika inilah gerak-geri Ishak telah diperhatikan oleh ejen-ejenInggeris yang mempercayai bahawa Ishak menerima bantuan daripada PartiKomunis Malaya. Akibatnya Ishak telah ditangkap di Ipoh pada bulan Julai 1948setelah darurat diisytiharkan oleh Kerajaan Inggeris. Ishak ditangkap sebagaiseorang tahanan politik sehingga dia dibebaskan pada pertengahan tahun 1953.

Pendapat pelldapat Tentallg Ishak Sebagoi Seorang AMi Politik

Perjuangan yang gigih dan tidak pernah jemu oleh golongan sayap kiri(termasuk Ishak) menuntut kemerdekaan daripada penjajah Inggeris turutmendapat penghargaan. Allahyarham Tun Dr. Ismail serna sa berucap pada hariKonvokesyen Universiti Sains Malaysia pada 23 September 1973 telah mengatakanbahawa sekalipun kemerdekaan telah dicapai oleh golongan yang moderat, tetapisejarah membuktikan bahawa golongan nasionalis radikal juga telah memberikansumbangan terhadap tercapainya kemerdekaan. 33

Jasa-jasa Ishak sebagai seorang ahli politik telah ternampak sejak dari tahun1930-an lagi apabila dia menceburkan diri dalam pergerakan politik KMM danKMS serta melalui penulisannya yang berani mengemukakan bentuk ali ranpemikirannya terhadap politik. Sebagaimana Prof. Ungku Aziz pernah berkata

30 Ahmad Boestamam, op cit. him. 134.3 Ibid . lihat him . 28 44 32 Ibid . him . 153-154.33 Ucapan Al1ah),arham Tun Dr . Ismail adalah scmpena pengucapllnn) a ketika mcncrima ija7..ah Kehormllt Doktor

Undang Undllng .

20


14/20

ISHAK HJ . MUHAMMAD SEBAGAI SEORANG P EN ULIS DAN AHLI POLITIK 193 0 1984)

bahawa pada pertengahan tahun 1930 Ishak telah berani membuat ciptaan yangbercorak kritik dan politik.34

Shamsuddin Salleh yang pernah bergerak cergas dalam P MM bersama-samadengan Ishak berpendapat bahawa perjuangan Ishak adalah bagus kerana diamempunyai pegangan yang kuat membela orang Melayu. Manakala idea-idea Ishaklebih mirip pula kepada nasionalis Melayu dan tidak mirip sangat sosialis. Padadasarnya dia suka kepada idea sosialis tetapi perjuangannya tidak nampak kepadajiwa sosialis. 35 .

A. Sam ad Ismail pula berpendapat bahawa dalam bidang politik, Ishakbukanlah seorang ahli politik yang betul berdisiplin dan dia tidak pernah seriusdalam sesuatu hal dan biasanya segala perbuatannya tidak tersusun. Apa yang diahendak buat dia tidak tahu dan dia tidak memahami konsep sebenar ten tang

sosialismc. 6 Sebaliknya Zulkiflic Owni berpendapat bahawa Ishak ialah ahli politikyang positif dan realistik. Dia berjiwa rakyat dan tidak secocok dengan perjuanganUMNO yang mempunyai ideologi yang konservatif dan tidak progresif serta masihmemperjuang hak raja. 37

Walaupun Ishak telah dikatakan sebagai seorang ahli politik yang gigih dantak pernah jemu dcngan semangat positif dan realisme tetapi perjuangannya tidakmendapat kejayaan pendirian politiknya. Sebagaimana ditegaskan oleh Dahari Aliyang pernah menjadi Setiausaha P MM pada penghujung tahun 1945 bahawa darisegi politik Ishak tidak berjaya kerana dia mempunyai fikiran yang lebih terhad(narrow) pada nasionalisme Melayu dan idea-ideanya yang progresif mendahuluizamannya. Walaupun dia memikirkan ten tang nasib orang Melayu dan mengeluarkan beberapa nasihat tetapi malangnya dia tidak berjaya kerana orang-orangpada masa itu ramai yang belum sedar. 38

PENILAlAN

Ishak berasal daripada keluarga petani yang mempunyai pengetahuan,personaliti dan pengalaman yang Iuar biasa Memang sejak kecil lagi dia telahmenunjukkan kecerdasan otaknya sehingga dipilih masuk ke Sekolah Inggeris danseterusnya mencapai kejayaan yang cemerlang dalam peperiksaan Sijil Persekolahan(sq. Dia telah dapat menandingi segala golongan masyarakat Melayu ketika disekolah dalam bidang akademik. Ishak telah mendapat gred I dalam peperiksaan

·Sijil Persekolahan iaitu anak Melayu Pahang yang pertama mendapat kepujianseperti itu. Seterusnya dia telah berjaya mengikuti perkhidmatan Kerajaan Inggerissebagai Pegawai Tadbir Melayu (M.A.S). Semasa menjadi Pegawai Tadbir Melayupula dia telah lui us peperiksaan Undang-Undang yang diadakan oleh KerajaanInggeris dengan cepat jika dibandingkan dengan pegawai-pegawai yang lain.

34 Mengikut pendapat Plof . Ungku Aziz dalam akhbar Utusan Melayu 2 Jun 1973.3S Wawancara dengan Shamsuddin Salleh di rumahnya, Kuala Pilah, Negeri Sembilan pada 12 Julai 1974.36 Wawancara dengan A. Samad Ismail di pejabatnya Straits Times . paJa 24 Jula; /974 .37 Wawancara dengan Zulkin;e Own; di rumahnya Jalan Kapten Muslim, No 30, Sei Si Kambing Medan, Sumatera

pada II Mei 1974.38 Wawancara dcngan Dahari Ali di pejabatnya, Straits Times Kuala Lumpur pada 3 Jula; 1974.

2


15/20

M L YSI O RI SEGI SEJ R H

Dia mempunyai personaliti yang tersendiri. Oleh sebab dia berasal daripadagolongan bawahan, dia letap mengenang dan bersimpati tcrhadap golongan bawahanterutama golongan yang miskin. Walaupun dia diberi kemewahan dan pangkat, dialetap menitikberatkan keadaan nasib bangsanya yang jatuh dalam kemiskinan dantertinggal dalam segala lapangan. Semasa kecil dia memang terkenal sebagai seorangyang pendiam letapi dia berubah haluan iaitu bergaul mesra dengan orang ramai disegala peringkal ketika dia menjadi Pegawai Tadbir Melayu.

Pada lahun 1930-an memang jarang sekali didapali Pegawai Tadbir Melayuyang berasal daripada golongan bawahan seperti Ishak. Semenjak dia menjadiPegawai Tadbir Melayu sebagai Penolong Pegawai Daerah dan majislrel dia lelahmenghadapi pengalaman-pengalaman yang aneh sehingga dia menjadi seorangpenulis dan ahli politik. Dia boleh dikalakan sebagai serba boleh kerana dia pernahmenjadi Penolong Pegawai Daerah (Bentong dan Rembau) Majislret kelas tiga(Kuala Lumpur), uru (di Muar), Wartawan (Terengganu dan Singapura),Sasterawan dan selerusnya ahli polilik.

Melalui pengalamannya dalam perkhidmatan sebagai M.A.S, dia bolehdikalakan seorang yang mempunyai pengalaman yang luas lerulama tentang hal-ehwal masyarakat di Tanah Melayu baik tentang orang asing, golongan autokratMelayu dan yang lebih penting sekali memahami kesusahan dan kemiskinan orangMelayu golongan bawahan. Oleh sebab dia mengambil berat tenlang hal-ehwalrakyat , jiwanya tidak sesuai dengan jawatannya yang berkhidmat dengan KejaraanInggeris. Dia seterusnya menceburkan diri dalam lapangan kewartawanan dan

bergial dengan aktifnya dalam lapangan penulisan dengan tujuan lertentu.Untuk meletakkan Ishak sebagai seorang penulis dan ahli politik kilahendaklah terlebih dahulu mengkaji akan keadaan asal-usul keluarga Ishak,personalilinya dan juga keadaan masyarakal dan negara yang dialaminya.Memandangkan dia dalang daripada keluarga petani (kelas bawahan) dan telahmendapat didikan yang sempurna daripada ibu bapanya maka sudah tentu diamempunyai pendirian yang leguh dengan tidak melupakan nasib keluarga apabiladia sudah bercampur-gaul pula dengan segala masyarakat serla mempunyaipengetahuan yang luas tentang segala keadaan yang terdapat di negaranyamenyebabkan dia ingin menegakkan keadilan dalam masyarakal dan inginmenegakkan kebenaran.

Faktor-faktor yang ada pada Ishak inilah yang menyebabkan dia tidakbersesuaian dengan jawatan-jawatan yang menyekatnya daripada berlaku adil. Diasedar bahawa jawatan yang dipegangnya sebagai Pegawai Tadbir Melayu sepertiPenolong Pegawai Daerah dan majistret tidak secocok dengan personalitinya dantidak dapal memuaskan kehendak masyarakat dan negaranya. Lebih-Iebih lagisemasa berkhidmat dengan Pemerintah Inggeris dia mesti mengikut segala arahanpegawai Inggeris alau pegawai Melayu yang berasal daripada keturunanbangsawan. Telapi segala arahan ini sungguh tidak sesuai bagi Ishak keranakebanyakannya lidak mendatangkan faedah kepada masyarakat umum, walaupundia hendak membuat jasa atau perubahan kepada orang ramai dia akan disekatkerana perbualannya ini menyalahi kehendak pemerintah Inggeris di TanahMelayu.


16/20

ISHAK HJ MUHAMMAD SEBAGAI SEORANG PENULIS DAN AHLl POLiTIK 1930 - 1984

Berdasarkan personalitinya yang memandang berat kepada hal-ehwalmasyarakat, maka dapatlah dikatakan bahawa tiada seorang pegawai pada masaitu yang mengambil berat terhadap hal-ehwal masyarakat umum dan sanggupberhenti daripada jawatannya demi kepentingan nasib bangsanya. Pemberhentiannya sebagai Pegawai Tadbir Melayu menyebabkan dia cuba mencari jalan yang lainuntuk penghidupannya dan berbakti kepada masyarakat Melayu yang didapatinyatelah tertinggal jauh ke belakang berbanding dengan bangsa-bangsa asing. Inimenyebabkan dia menceburkan diri dalam lapangan penulisan dengan sepenuhnyadan membuat jasa kepada masyarakat.

Ishak ialah penulis yang berjiwa masyarakat. Manakala karyanya terutamayang berbentuk sastera seperti cerpen dan novel digunakan bukan sebagai untukhiburan semata-mata tetapi yang dipentingkan olehnya ialah untuk masyarakat. Ini

menyebabkan dia mempunyai satu pegangan pemikiran yang boleh dikatakansebagai ideoloji dirin ya yang berkehendakkan suatu masyarakat yang adil yangberasaskan sarna rat a, s arna rasa . Apa yang diidamkan oleh Ishak ialah suatumasyarkat Melayu dan negara yang bctul-betul adil.

Dia merupakan penulis yang berfikiran konkrit dan kontras dalam karyakarya sasteranya. Idea-ideanya pula didapati mendahului zamannya dan payahterdapat di kalang a n penulis lain. Sebagai seorang penulis yang berkebolehan kitaakan dapati dua ciri yang penting dalam karya-karya Ishak ba ik yang berbentuksastera mahupun berbentuk makalah politik .I

Mengemuk a kan alir an pemikirannya yang berdasarkan pegangan ideologinyayang berkehendakk a n suatu masyarakat yang adil. Dalam konteks ini diadengan beraninya telah mengkritik penjajah Inggeris, orang Cina, India , rabdan orang Melayu iaitu raja dan pembesar Melayu serta orang Melayu yanglalai. Bagi Ishak orang inilah yang telah menyebabkan tidak wujudnyakeadilan dalam masyarakat.

2 Mengemukakan ra lsarahnya yang berbentuk nasi hat , pengajaran, danpenerangan ten t ang keadaan di dunia yang bertujuan untuk menghidupkandan menanamkan sem a ngat di kalangan orang Melayu.Inilah jasa Ishak melalui pcnulisannya terhadap masyarakat di Tanah Melayu

untuk memberi kesedaran dan menaikkan semangat di kalangan masyarakatMelayu. Walau bagaimanapun Ishak bukanlah penulis yang telah membuat jasakepada seluruh masyarakat Tanah Melayu kerana segala perjuangan penulisannyahanyalah untuk menegakkan keadilan di kalangan masyarakat Melayu sahaja. Olehitu tepat sekali kal a u dia dikatakan seorang yang mcmpunyai semangatnasionahsme Melayu tulen.

Untuk mencgakkan dan membela keadaan keadilan di kalangan orang MelayuIshak telah mcnggunakan idea pemikirannya sebagai 'khayalan' dan ramalannyayang tidak lojik dan tak masuk akal untuk pembacaan umum. Ini jelas didapati

daripada kcbanyakan karyanya yang berbentuk sastera tidak realistik dan tidakmenitikberatkan nilai sastera. Sebaliknya karya-karya yang berbentuk makalahpolitik pula lebih konkrit dan kontras untuk mencapai kemerdekaan Tanah Melayudengan tidak bekerjasama dengan Inggeris. Walau bagaimanapun bahasa yangdigunakan oleh Ishak adalah ringkas dan mudah diraham

23


17/20

M L YSI D RI SEGI SEJ R H

Karya Ishak kadang-kadang tidak realistik kerana dia mempunyai semangatcinta akan bangsanya dan mengambil berat tentang penderitaan bangsa Melayu.Oleh itu perosak-perosak bangs a Melayu sangat dibenci oleh Ishak dan

menyebabkan dia berasa iri hati terhadap kejayaan bangsa-bangsa lain. Karyakaryanya agak berat sebelah apabila dia menceritakan keadaan keburukan sesuatubangsa walaupun sesuatu perkara itu tidak pernah wujud atau terjadi danmelupakan peranan sesuatu bangsa atau penjajah Inggeris walaupun merekapernah berbuat jasa kepada orang ramai dan negara.

Buat masa sekarang ali ran pemikiran Ishak mungkin tidak diterima olehmasyarakat kita , kerana dia menggalakkan perpechahan antara kaum. Tetapikarya-karya Ishak berfaedah pula pada zaman penulisannya untuk mewujudkankeadilan dan menghapuskan penindasan di kalangan masyarakat umum. Karya

karyanya pula telah memainkan peranan penting kepada orang Melayu untukmengubah haluan pemikiran yang tidak mahu atau belum sedar akan keadaankemiskinan mereka jika dibandingkan dengan bangsa asing dan kaum bangsawandan pembesar Melayu .

Reform-reform terhadap hal-ehwal masyarakat memang terdapat pada Ishak.Kalau Jebat terkenal sebagai pengorak langkah dan mendahului zamannyamenentang ketidak-adilan pemerintah melalui kepintaran bersenjatanya, manakalaIshak pula terkenal sebagai seorang pengorak langkah dan mendahului zamannyamenentang ketidakadilan pemerintah dan masyarakat melalui penanya terutamakarya-karya sasteranya . Sebagai seorang penulis, dia terkenal sebagai seorangsasterawan, wartawan, dan ahli politik yang berkebolehan.

Sebagai sasterawan dia merupakan penyubur perkembangan sejarab Kesusasteraan Melayu Moden tahun 1930-an dan semasa Jepun. Dia juga terkenal danberkebolehan mengkritik masyarakat, keadaan dan pergolakan yang berlaku padaketika itu dan seorang pujangga yang telah mengeluarkan falsafahnya dan bal-ehwalsastera Melayu seperti pantun dan mentafsir buku hikayat Melayu lama. Diamerupakan orang yang kedua banyaknya mengarang cerpen Melayu sebelumperang yang menghasilkan 29 buah cerpennya.

Berbanding dengan tokoh-tokoh cerpenis lain seperti Abdul Rahim Kajai, Ishak

merupakan tokoh cerpenis yang telah meniupkan semangat nasionalisme Melayuyang berbentuk politik dan berani mengkritik penjajah serta kaum feudal Melayu.

Sebagai seorang novelis pula dia merupakan pengarang novel yang mula-mulasekali mengeluarkan novelnya yang berbau politik dengan membuat penentanganterhadap penjajah Inggeris dan kaum bangsawan serta pembesar Melayu. Sebelum

94 tidak terdapat novelis seperti Ishak yang mempunyai hasrat nasionalisme yangberbau politik untuk disampaikan dalam novel-novelnya supaya pembaca dapatmenanamkan semangat cinta akan tanah air, bangsa, agama dan adat istiadatMelayu. Jelas kedapatan novelis-novelis pada masa itu hanya mempersoal ten tangpercintaan, keagamaan, dan moral dalam novel-novel mereka.

Karya-karya sastera Ishak disesuaikan untuk selera zamannya ( sebelum dansemasa penduduk Jepun). Memandangkan dia lebih mementingkan tujuan danhasrat hatinya untuk memberi kesedaran dan menaikkan semangat nasionalismeorang Melayu maka karya sasteranya tidak menitikberatkan nilai seni sastera.

24


18/20

ISHAK HJ . M U HAMMAD SEBAGAI SEORA NG PENU S DAN A HLI POLi TI K 1 930 1984)

Ishak juga seorang wartawan yang berkebolehan . Di. telah membuatpembaharuan dengan menggunakan ayat-ayat yang agak pendek dan bersesuiandengan ayat bahasa Inggeris. Sebagai seorang wartawan yang berkebolehan dia

telah berjaya menerbitkan karya-karya sasteranya seperti cerpen dalam suratkhabar. Oleh itu dia lebih banyak dikatakan sebagai seorang Wartawan-Sasterawan.Sebagai seorang Wartawan-Sasterawan yang mendahului zamannya, dia dapatmengemukakan idea dan pemikirannya dan ini diterima oleh pengikutnya sehinggabersemangat bergerak dalam lapangan politik. Umpamanya A Sam ad Ismail danDahari Ali orang yang meminati karya Ishak telah menceburkan diri dalamlapangan politik yang sealiran dan mempunyai seman gat yang sarna dengan IshakHj Muhammad .

A. Samad Ismail telah menjadi Setiausaha Gerakan Angkatan Muda ,

Singapura (GERAM) dan pernah mewakili GERAM dalam perjumpaan membentuk Gabungan Pa rti-parti Sayap Kiri Melayu di Kuala Lumpur pad a 22 Februari1947 Perjumpaan ini telah bersetuju membentuk Pusat Tena ga Rakyat (PUTERA)dan sebulat su ara melantik Ishak Hj . Muhammad sebagai Yang DipertuaPUTERA. Dahari Ali pernah menjadi Setiausaha Parti Kebangsaan MelayuMalaya (PKMM) yang baharu ditubuhkan selepas pendudukan Jepun padapenghujung tahun 1945.

Walaupun tujuan penting adalah untuk mewujudkan kesedaran danmenaikkan semangat na sionalisme di kalangan orang Melayu , tetapi usahausahanya tidak mendapat kejayaan sepenuhnya. Ini disebabkan masyarakatMelayu pada masa itu masih mempunyai pera saan takut akan penjajah Inggerisdan mereka belum berani membuat penentangan . Lagipun revolusi menentangpenjajah Inggeris seeara bersenjata pad a ketika itu , baik sebelum dan selepaspendudukan Jepun , tidak pernah wujud . Untuk menyamakan taraf antara golonganbiasa dengan golongan bangsawan pula masih tidak diterima ramai kerana orangMelayu masih taat lagi kepada raja merek a. Ini mungkin juga or a ng Melayu bel urnmempunyai semangat seperti yang dieadangkan oleh Ishak , d iseb a bkan belum adabimbingan yang b erterangan untuk perubahan ketika itu .

Melalui karya Ish a k di peringkat awal 1930 -an) kita akan dapati bahawa dia

merupakan penulis yang mempunyai seman gat berpolitik. Seterusnya dia telahmenjadi ahli politik di Tanah Melayu dengan menyertai Kesatuan Melayu Mudadan Kesatuan Melayu Singapura. Dalam pergerakan politik sebelum perang Ishakmasih belum berani mempunyai atau meneapaikan semangatnya untuk mendapatkan kemerdekaan daripada Inggeris seeara terang-terang .

Politik yang diceburkannya itu seperti Kesatuan Melayu Muda hanyainginkan kemerdekaan di kalangan ahlinya sahaja. Manakala dalam KMS, diatidak pernah menuntut kemerdekaan daripada Inggeris kerana KMS hanyalahpertubuhan yang berbau politik yang hanya membela nasib orang Melayu sahaja.

Begitu juga dalam gabungan Kesatuan Melayu Semenanjung yang wujud pada 6Ogos 1939 masih belum ada cita-cita untuk menuntut kemerdekaan. Dalampergerakan politik sebelum pendudukan Jepun 1941, Ishak masih berkompromidengan parti-parti yang bersayap kanan dan berbaik-baik dengan Inggeris disamping membela hal-ehwal orang Melayu daripada mereka.

25


19/20

M L YSI D RI SEGI SEJ R H

Selepas pendudukan Jepun pcmikiran Ishak berubah pula dalam pergerakanpolilik berparl i . Oia lidak sesuai pula dengan pcrgerakan yang bersayap kanan yangberkompromi dengan Inggeris. Parli Kebangsaan Melayu Malaya memang layak

baginya unluk menunlul kemerdekaan daripada Inggeris di samping membela halehwal orang Melayu. Oleh sebab dia berpegang kual kepada ideologinya maka diacuba meneapai kemerdekaan dengan jalan apa sekalipun.

Pada peringkat ini dia bolehlah dikatakan sebagai scorang lokoh polilikradikal yang bersayap kiri dan tidak mahu bekerjasama dengan penjajah Inggerisdalam mentadbir negara. Apa yang dipentingkan adalah menuntut kemerdekaandengan jalan apa sekalipun.

Pada peringkat ini dia bolehlah dikatakan sebagai scorang tokoh politikradikal yang bersayap kiri dan tidak mahu bekerjasama dengan penjajah Inggeris

dalam mentadbir negara . Apa yang dipentingkan adalah menuntut kemerdekaanTanah Melayu di samping membela nasib rakyalnya. Sebagai seorang tokoh politikdia mempunyai kebolehan tertentu untuk mempengaruhi rakyat. Oi sampingbergerak dengan urusan dan pergerakan polilik PKMM dia juga telah mengeluarkan pendapat dan pengajaran falsafahnya untuk orang Melayu bergiat dalamlapangan politik melalui makalah politik.

Idea-idea polilik Ishak memang beroas. Walau bagaimanapun perjuanganIshak tidak mendapat sokongan yang begitu ramai daripada kalangan orangMelayu. Memandangkan sikapnya yang tidak mengambil berat dalam sesuatu haldalam pergerakannya menyebabkan eita-eita untuk meneapai kemerdekaanmenerima kegagalan. Punea-punea yang membawa kegagalan Ishak dalam politikialah:I

2

3

Tidak mendapat sokongan daripada Inggeris. Cila-eitanya PKMM) untukkemerdekaan terlalu awal bagi orang Inggeris .Wujudnya UMNO, pertubuhan politik yang bersayap kanan yang bekerjasarna dengan penjajah Inggeris dan raja Melayu .Orang Melayu masih taat kepada raja mereka . Mereka belum berani ataubelum sedar untuk menuntut kemerdekaan . Oleh itu mereka belum memahamiapakah yang dikehendaki sebenaroya dan apakah kemerdekaan Tanah

Melayu. Ada di kalangan orang Melayu menganggap Ishak ada bekerjasamadengan Komunis iaitu satu pergerakan yang dibenei oleh orang Melayu.

4. Walaupun dia inginkan kemerdekaan tetapi dakwahnya dititikberatkan hanyamelalui penulis dan syarahan-syarahan sahaja. Radikalnya Ishak tidakmembuat gerakan menentang penjajah Inggeris dengan bersenjata.

5 Perangai Ishak sendiri yang suka menyatakan dengan terus-terang tentangkeburukan dirinya sendiri dan orang lain di kalangan orang ramai bagimenegakkan kebenaran dalam karya-karyanya terutama akhbar PetitaMalaya Suloh Malaya dan KRIS menyebabkan Ishak kurang mendapat

sokongan.Berbanding dengan tokoh-tokoh politik Tanah Melayu di peringkat awalseperli Ibrahim Yaakub Ishak merupakan tokoh politik yang berjuang terusmenerus dan lidak peroah jemu sehingga dia ditangkap. Oia lebih mementingkankemerdekaan Tanah Melayu sahaja daripada bergabung dengan Indonesia.

26


20/20

ISHAK HJ. MUHAMMAD SEBAGAI SEORANG PENULIS DAN AHLI POLITIK 1930 1984)

Manakala Ibrahim Yaakub pula berjuang untuk kemerdekaan Tanah Melayu hanya

sekerat jalan sahaja iaitu sehingga penghujung tahun 945 apabila dia menetap diIndonesia. Ibrahim lebih memperjuang pereantuman Indonesia - Tanah Melayusebagai Indonesia-Raya. Oleh itu Ishak lebih mempunyai semangat nasionalismeMelayu tulen dalam pergerakan nasionalismenya di Tanah Melayu.

Berbanding dengan Dato Onn Jaafar, Ishak merupakan pejuang nasionalisyang berjiwa rakyat dan memahami sepenuhnya hal-ehwal rakyat. Oleh itu segalaperjllangannya lebih menuntut keadilan dalam masyarakat dengan membela nasiborang Melayu. Manakala Dato Onn pula lebih mementingkan pembelaan taraf rajadan masih berkompromi dengan British dalam apa-apa hal. Lagipun Dato Onntidak mempunyai pengalaman dan memahami penderitaan rakyat dan pergolakanmasyarakat dengan sepenuhnya berbanding dengan Ishak Hj. Muhammad. Tetapimalangnya semangat Ishak yang radikal inilah yang menyebabkan dia gagal dalamarena politik Tanah Melayu untuk menuntut Kemerdekaan.

Sebagai kesimpulan dapat dikaitkan bahawa Ishak merupakan penulis Melayuyang mula masyhur tahun 1930-an kerana karya-karyanya yang selalu membawaperubahan untuk zamannya baik dari segi ekonomi, sosial dan politik denganmembidas d n mengkritik golongan yang membawa ketidakadilan dalammasyarakat. Dia juga seorang ahli politik yang membela nasib bangsanya daripadaditindas dan seterusnya bergerak cergas dalam pergerakan-pergerakan politik tanah

air untuk menuntut kemerdekaan daripada penjajah Inggeris . Selepas TanahMelayu meneap a i kemerdekaan dia tetap berjuang dalam lapangan politik denganmemperjuangkan hak keadilan dalam masyarakat. Walaupun di · gagal dalamlapangan politik ia tetap dikenang oleh sejarah sebagai seorang tokoh politik yangsentiasa menentang penjajah .

27

Ishak Muhamad

Documents

Transcript of Ishak Muhamad