KESALAHAN AJARAN SESAT DALAM KERANGKA … · aliran-aliran sesat dengan amalan-amalan negatif yang...

Journal of Humanities, Language, Culture and Business (HLCB)

Vol. 2: No. 8 (May 2018) page 1-16 | www.icohlcb.com | eISSN: 01268147

1

KESALAHAN AJARAN SESAT DALAM KERANGKA

PERUNDANGAN DAN FATWA DI NEGERI KEDAH:

SATU TINJAUAN (DEVIANT TEACHINGS OFFENSE IN LEGAL FRAMEWORK AND FATAWA

IN KEDAH STATE: AN OVERVIEW)

Alias Azhar, Ph.D1

Mohd Shauki Muhammad Baderuddin2

Abstract: The ruling of al-Quran and al-Sunnah has stated that the Sunnah Wa al-Jama'ah’s

(sunni) member’s faith is a safe flow of faith and accepted by the majority of Muslims around the

world. Similarly, in Malaysia, besides Islam is based on the religion of the Federation, the

acceptance of the Sunnah Wa al-Jama'ah's (sunni) faith in the whole of the Muslims and is

guided primarily on the problems of the creed. However, it is undeniable that Muslims in

Malaysia, in particular in the state of Kedah, are now squeezed with the emergence of various

streams and ideologies that try to distort the holders of the Muslims against the Sunnah Wa al-

Jama'ah (sunni)members. Forming and expanding the deviant streams with negative practices

that violate the true teachings of Islam. The preservation and strengthening of the faith of

Muslims can be solved through the legitimacy of the law and the proclamation of the deviant

teachings of fatwa in the attempt to curb and prevent the deviant teachings from developing in

the state of Kedah. This article examines the provision of misguided teachings found in the

Kedah state legislative and analyzes the fatwa on deviant teachings that have been issued in the

state of Kedah. The study was conducted based on the two main forms that were expected to be

mutually qualitative and field research through interviews. The study also worked on the form of

content analysis that analyzes the document to determine the content and meaning contained in

the document. The provisions relating to deviant teachings found in the state of Kedah are

complete under the provision of shariah criminal offenses. In addition, fatwa related gazette

teachings are important to assist the enforcement authorities in submitting proof of burden in the

prosecution procedure.

Keywords: Fatawa, Deviant Teachings, Sunnah Wa al-Jama'ah, Shariah Criminal, Faith

1 Prof Madya, Pusat Pengajian Undang-undang, UUMCOLGIS, Universiti Utara Malaysia, Tel: 012-5898510, E-

mel: [email protected] 2 Guru, Maktab Pengajian Islam Kedah, Kodiang, Kedah, Tel:019-4925251, E-mel: [email protected]

tel:019-4925251



2

Abstrak : Ketetapan dari al-Quran dan al-Sunnah yang telah menyatakan bahawa akidah Ahli

Sunnah Wa al-Jama’ah merupakan aliran akidah yang selamat serta diterima oleh majoriti umat

Islam di seluruh dunia. Begitu juga di Malaysia, di samping Islam dimartabatkan sebagai agama

Persekutuan, penerimaan akidah Ahli Sunnah Wa al-Jama’ah sebagai pegangan seluruh umat

Islam dan dijadikan garis panduan terutamanya dalam permasalahan akidah yang timbul.

Walau bagaimanapun, tidak dinafikan umat Islam di Malaysia amnya khususnya di negeri

Kedah kini dihimpit dengan timbulnya pelbagai aliran serta ideologi yang cuba memesongkan

pegangan umat Islam terhadap aqidah Ahli Sunnah Wa al-Jama’ah. Wujud dan berkembang

aliran-aliran sesat dengan amalan-amalan negatif yang menyalahi ajaran Islam sebenar.

Pemeliharaan dan pengukuhan akidah umat Islam mampu direalisaikan melalui kuatkuasa

perundangan dan pewartaan fatwa ajaran sesat dalam usaha mengekang dan menghalang

ajaran sesat daripada berkembang di negeri Kedah. Artikel ini mengkaji peruntukan ajaran

sesat yang terdapat dalam perundangan negeri Kedah serta menganalisa fatwa-fatwa berkenaan

ajaran sesat yang telah dikeluarkan di negeri kedah. Kajian yang telah dijalankan adalah

berdasarkan dua bentuk utama yang digarapkan bersama iaitu kualitatif dan kajian lapangan

melalui temubual. Kajian turut menggarap bentuk analisis kandungan iaitu menganalisis

dokumen untuk diketahui isi dan makna yang terkandung dalam dokumen tersebut. Peruntukkan

berkaitan ajaran sesat yang terdapat di negeri Kedah adalah lengkap di bawah peruntukkan

kesalahan jenayah syariah. Selain itu, fatwa berkaitan ajaran sesat yang diwartakan adalah

penting bagi membantu pihak penguatkuasaan dalam mengemukakan beban pembuktian dalam

prosedur pendakwaan.

Kata kunci: Fatwa, Ajaran Sesat, Sunnah Wa al-Jama’ah, Jenayah Syariah, Akidah 2018 JHLCB

Pendahuluan

Ajaran sesat merupakan ajaran atau amalan yang dibawa oleh orang-orang Islam atau

bukan Islam yang mendakwa bahawa ajaran yang dibawa mereka itu berdasarkan kepada ajaran

Islam sedangkan pada hakikatnya ajaran dan amalan yang dibawa itu bertentangan dengan

al-Quran dan Hadith, bertentangan dengan mazhab yang muktabar dan bertentangan dengan

Ahl al-Sunnah wa al-Jemaah (Abd.Rahman Yunus,2001). Menurut Abdul Fatah Haron (1994)

yang menjelaskan takrif ajaran sesat ialah ajaran dan amalan yang bertentangan dengan Islam.

Manakala Engku Aḥmad Zaki Engku Alwi (2007) menyatakan bahawa ajaran sesat ialah

sebarang ajaran dan amalan yang didukung oleh orang-orang Islam dan juga orang-orang bukan

Islam yang mendakwa ajaran dan amalan tersebut berdasarkan kepada ajaran Islam sedangkan

pada hakikatnya ajaran dan amalan itu bertentangan dengan al-Quran dan Sunnah, bercanggah

dengan akidah Islam dan berlawanan dengan mazhab yang muktabar iaitu Mazhab Ahli Al-

Sunnah Wa Al-Jama’ah.

Fatwa pengharaman ajaran sesat dengan menggunakan kaedah sadd al-dhara’i sebagai

langkah mengekang ajaran-ajaran sesat ini dari terus berkembang di negeri ini. Ini kerana,

menurut Mustafa al-Bugha (2007), al-dhara’i yang membawa kepada kerosakan adalah dilarang



3

dan wajib untuk dihalang. Justru, kaedah al-dhara’iini merupakan aplikasi terbaik yang

digunakan oleh Jabatan Mufti negeri-negeri untuk mengekang perkembangan ajaran sesat dari

terus merosakan akidah umat Islam khususnya di negeri ini. Selain kuatkuasa perundangan

jenayah syariah bagi melaksanakan hukuman ke atas pesalah-pesalah berkaitan akidah

khususnya ajaran sesat.

Metodologi Kajian

Kajian ini berbentuk sosio-perundangan iaitu satu kaedah penyelidikan yang

menyatukan dua bidang utama dalam penyelidikan iaitu sains sosial dan undang-undang. Oleh

kerana undang-undang dibentuk sebagai mekanisme untuk mengurus hal ehwal dan konflik

yang timbul dalam masyarakat sosial, undang-undang mempunyai hubungan yang rapat dan

sukar dipisahkan dengan masyarakat (Rohani Abdul Rahim, 2002). Kajian ini juga turut

melibatkan penyelidikan secara sistematik ke atas isu-isu perundangan yang baru dan terkini

dengan menggunakan keaslian dan kreativiti yang tinggi melalui kaedah perundangan

tradisional atau konvensional yakni melibatkan proses menyatakan (stating), menginterpretasi

(interpreting) dan menerangkan undang-undang sedia ada (clarifying the existing law) di dalam

sesuatu bidang perundangan (Mahdi Zahraa, 1998).

Metode dokumentasi ialah cara pengumpulan data dengan melakukan kajian terhadap

dokumen-dokumen yang ada hubungannya dengan masalah yang diteliti (Abdul Halim bin Mat

Diah:1987). Antara yang termasuk dalam kategori dokumen ialah gambar, potret, keputusan,

pengadilan, undang-undang dan peraturan (Imam Barnadib: 1982), otobiografi, surat-surat

peribadi, buku catatan harian mahupun akhbar (Koentjaraningrat:1986).

Bentuk kajian lapangan berasaskan temubual merupakan salah satu bentuk penyelidikan

sosial (Anwarul Yaqin, 2007) yang merupakan satu interaksi sosial bertujuan mengumpul

maklumat bagi tujuan kajian. Justeru, kajian ini tertumpu ke arah pengutipan maklumat fatwa

ajaran sesat di negeri Kedah serta peruntukan undang-undang berkaitan. Kajian ini menggunakan

data primer dan data sekunder. Enakmen Kanun Jenayah Syariah Kedah (1998), Enakmen

Kesalahan Jenayah Syariah (Kedah Darul Aman) 2014, Enakmen Mufti dan Fatwa (Kedah Darul

Aman) 2008, Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam 1962 , Undang-Undang Tubuh Negeri

Kedah Tahun 1959 dan Warta Kerajaan Negeri Kedah sebagai data primer yang merupakan data

daripada sumber terus, berautoriti dan tidak dipengaruhi oleh mana-mana pandangan atau

pendapat seseorang (Chatterjee, 2000). Di samping temubual berstruktur dan tidak berstruktur

dengan pihak-pihak yang pakar dalam bidang yang berkenaan untuk mendapatkan maklumat

yang dikehendaki (Anwarul Yaqin, 2007).

Bagi meneliti kesalahan ajaran sesat dalam kerangka fatwa dan perundangan negeri

Kedah, kaedah analisis kandungan (content analysis) telah dipilih. Kaedah ini memerlukan

kepada satu penetapan tema tertentu agar proses analisis terhadap teks itu tidak menyimpang

(Muhammad Haji Yusuf, 1993). Analisis kandungan ini dilakukan dengan memilih teks yang

sesuai berasaskan objektif kajian yang dilakukan. Oleh itu sampel yang digunakan untuk tujuan

ini ialah fatwa-fatwa dan peruntukan perundangan terpilih berkaitan kesalahan ajaran sesat.



4

Terdapat langkah-langkah bersifat umum di dalam menggunakan kaedah ini. Langkah-langkah

tersebut meliputi langkah pertama dengan mengenalpasti permasalahan kajian, kedua ialah

memilih sampel, ketiga pula ialah membaca dan merekodkan isi kandungan mengikut aturan

objektif, dan yang terakhir ialah memberi interpretasi hasil kajian (Syed Arabi Idid, 1999).

Ketetapan Fatwa Akidah Di Negeri Kedah

Jabatan Mufti telah berbincang dalam Mesyuarat Jawatankuasa Fatwa Negeri untuk

menetapkan istilah Ahli Sunnah Wal Jama’ah yang diamalkan di negeri ini mengikut manhaj

Asya’irah dan Maturidiyah.

Perkara ini telah disebut di dalam Warta Kerajaan Negeri Kedah yang bertarikh 10

November 2016 yang antaranya menyatakan:

“BAHAWASANYA berdasarkan keputusan Mesyuarat Jawatankuasa Fatwa Negeri Kedah

Darul Aman yang bersidang pada 20 Mac 2016, maka inilah diputuskan Fatwa untuk diguna

pakai di Negeri Kedah Darul Aman seperti berikut:

1. Adalah ditetapkan bahawa umat Islam di Negeri Kedah Darul Aman hendaklah mengikut

ajaran Islam yang berasaskan pegangan Ahli Sunnah Wal Jama’ah yang diamalkan sejak

dahulu hingga sekarang berdasarkan perkara 33A Undang-Undang Tubuh Negeri Kedah

Tahun 1959 seperti berikut:

(a) Dari segi aqidah berpandukan kepada manhaj Imam Abu al-Hassan al-Asya’ari dan

Abu Mansur al-Maturidi.

(b) Dari segi syariat, berpandukan kepada mazhab Imam al-Syafie, manakala tiga

mazhab muktabar iaitu Hanafi, Maliki, dan Hanbali boleh dirujuk dan digunakan

dalam menyelesaikan masalah-masalah tertentu; dan

(c) Dari segi tasawuf, hendaklah berpegang dengan Imam Junaid al-Baghdadi dan Imam

al-Ghazali, manakala aliran tasawwuf muktabar yang lain boleh diamalkan selagi ia

tidak bertentangan dengan aliran Ahli Sunnah Wal Jama’ah.

2. Aliran pemikiran dan fahaman yang bercanggah dengan Ahli Sunnah Wal Jama’ah perlu

dicegah dan dilarang keseeluruhannya daripada berkembang di Negeri Kedah Darul

Aman kerana ia boleh menimbulkan kecelaruan dan menjadi ancaman kepada keutuhan

pegangan agama, perpaduan bangsa dan keamanan serta keselamatan negara.

Manakala diakhir Warta Kerajaan Negeri Kedah ini disebut secara jelas bahawa aliran

ataupun ajaran yang bercanggah dengan Ali Sunnah Wal Jama’ah mengikut manhaj Asya’irah

dan Maturidiyah adalah dilarang dan dicegah untuk disebarkan di dalam negeri Kedah Darul

Aman. Hal ini disebut seperti berikut:



5

1. Keputusan Jawatankuasa Fatwa Negeri Kedah

(a) Oleh yang demikian, Jawatankuasa Fatwa Negeri Kedah Darul Aman mengambil

keputusan bahawa:

i. Mana-mana orang Islam sama ada secara individu atau berkumpulan yang

mempertikaikan amalan dan aqidah Ahli Sunnah Wal Jama’ah aliran al-Asya’irah

dan al-Maturidiyah adalah dicegah dan dilarang;

ii. Mana-mana orang Islam sama ada secara individu atau berkumpulan yang

menjadi penyebar aliran dan fahaman yang berlawanan dengan Ahli Sunnah Wal

Jama’ah aliran al-Asya’irah dan al-Maturidiyah adalah dicegah dan dilarang;

iii. Mana-mana orang Islam sama ada secara individu atau berkumpulan melalui

pertubuhan atau persatuan yang menjadi ahli jamaah atau pengikut aliran dan

dakyah yang bercanggah dengan Mazhab Syafie dan Ahli Sunnah Wal Jama’ah

aliran al-Asya’irah dan al-Maturidiyah dengan berselindung di sebalik apa-apa

aktiviti ekonomi, perniagaan, pendidikan, kesenian, dan sebagainya yang

mempunyai unsur-unsur persamaan dengan aliran dan dakyah yang bercanggah

dengan Ahli Sunnah Wal Jama’ah adalah disifatkan mengamalkan ajaran,

pegangan dan fahaman yang berlawanan dengan aqidah Ahli Sunnah Wal

Jama’ah aliran al-Asya’irah dan al-Maturidiyah.

iv. Mana-mana orang Islam sama ada secara individu atau berkumpulan melalui

pertubuhan atau persatuan yang cuba menyebarkan aliran selain daripada Ahli

Sunnah Wal Jama’ah sama ada melalui apa-apa rangkaian, atau mana-mana

pertubuhan atau persatuan yang mempunyai unsur-unsur persamaan dengan aliran

dan dakyah yang bercanggah dengan Ahli Sunnah Wal Jama’ah disifatkan

mengamalkan ajaran, pegangan dan fahaman yang bercanggah dengan aqidah

Ahli Sunnah Wal Jama’ah aliran al-Asya’irah dan al-Maturidiyah.

v. Apa-apa variasi, bentuk atau cabang mana-mana aliran dan dakyah atau apa-apa

ajaran, pegangan atau fahaman baharu yang mempunyai persamaan dengan unsur-

unsur aliran dan dakyah yang bercanggah dengan Ahli Sunnah Wal Jama’ah

adalah berlawanan dengan aqidah Ahli Sunnah Wal Jama’ah aliran al-Asya’irah

dan al-Maturidiyah; dan

vi. Apa-apa jua bahan publisiti dan sebaran yang menonjolkan aliran dan dakyah

yang bercanggah dengan Ahli Sunnah Wal Jama’ah atau apa-apa ajaran,

pegangan atau fahaman baharu yang mempunyai persamaan dengan unsur-unsur

aliran dan dakyah yang bercanggah dengan Ahli Sunnah Wal Jama’ah dalam apa

jua bentuk penerbitan dan cetakan adalah dicegah dan dilarang.

(b) Mana-mana orang Islam yang melakukan perkara-perkara di atas adalah melakukan

suatu kesalahan dan boleh diambil tindakan di bawah mana-mana undang-undang

yang berkuat kuasa di Negeri Kedah Darul Aman.

Maka, jelaslah di sini bahawa di negeri Kedah Darul Aman, istilah Ahli Sunnah Wal

Jama’ah dinyatakan secara khusus aliran yang perlu diikuti oleh seluruh umat Islam di negeri ini

iaitu aliran Asya’irah atau Maturidiyah. oleh itu, mana-mana aliran seperti Syiah, Salafiyah

Wahabiyah dan sebagainya tidak boleh disebar atau diamalkan di negeri ini.



6

Pewartaan Fatwa

Enakmen 2008 memperuntukan melalui Seksyen 21(3):

“Apa-apa fatwa yang diputuskan oleh mufti atau Jawatankuasa Fatwa yang melibatkan

kepentingan awam hendaklah disiarkan dalam Warta”.

Malahan, enakmen ini juga mensyaratkan perkenan DYMM Sultan dalam proses pewartaan

tersebut. Hal ini terdapat dalam Seksyen 21(4) yang memperuntukan:

“Mufti hendaklah mendapat perkenan Ke bawah Duli Yang Maha Mulia Sultan sebelum

apa-apa fatwa disiarkan dalam Warta”.

Selanjutnya, Seksyen 21(6) memuktamadkan bahawa setiap pernyataan yang diputuskan

oleh Mufti atau Jawatankuasa Fatwa di bawah enakmen ini adalah dianggap suatu fatwa. Setiap

fatwa seperti yang telah disebutkan adalah tertakluk kepada keizinan Sultan sebelum

dikuatkuasakan.

Proses keseluruhan pewartaan fatwa mengambil tempoh hampir dua bulan sebelum boleh

diwartakan. Apabila fatwa tersebut diwartakan, maka ia sekaligus mengikat masyarakat Islam di

negeri Kedah untuk mematuhinya.

Kegagalan mentaatinya boleh menyebabkan tindakan undang-undang diambil ke atas diri

mereka. Sebelum diwartakan, fatwa tersebut akan diteliti oleh Penasihat Undang-Undang Negeri.

Beliau akan memastikan bahasa yang digunakan adalah bahasa undang-undang untuk tujuan

warta. Setelah itu, ia akan disemak semula oleh mufti sebelum dihantar kepada Setiausaha

Kerajaan Negeri Bahagian Pentadbiran untuk diwartakan (Mawarzi, 2016).

Di samping itu, fatwa tersebut hendaklah disiarkan dalam bahasa kebangsaan dalam tulisan

rumi tetapi teks fatwa dalam tulisan jawi boleh juga disiarkan. Seksyen 21(5) menyebutkan:

“fatwa hendaklah diwartakan dalam bahasa Malaysia dalam tulisan rumi, tetapi

kandungan fatwa itu dalam tulisan jawi boleh juga diterbitkan”.

Fatwa juga kadangkala diperlukan oleh pihak mahkamah dalam memutuskan sesuatu persoalan

hukum Syara’. Dalam hal ini, Mahkamah Sivil boleh meminta pendapat Jawatankuasa Fatwa.

Mufti seterusnya memperakukan pendapat Jawatankuasa Fatwa kepada mahkamah yang

meminta itu. Enakmen 2008 Seksyen 25(1) menyebut:

“Jika dalam mana-mana Mahkamah Sivil, apa-apa persoalan Hukum Syara’ perlu

diputuskan, Mahkamah itu boleh meminta pendapat Jawatankuasa Fatwa tentang

persoalan itu, dan mufti boleh memperakukan pendapat Jawatankuasa Fatwa itu

kepada Mahkamah yang membuat permintaan pendapat itu”.



7

Seterusnya Seksyen 25(2) memperuntukan bahawa:

“Walau apapun undang-undang bertulis yang berlawanan, mufti tidak boleh

disaman untuk memberi pendapat atau keterangan mengenai Hukum Syara’ di

dalam mana-mana Mahkamah Sivil dan Mahkamah Syariah”.

Peruntukan di atas menunjukkan bahawa mufti tidak boleh disaman untuk memberi

pendapat atau keterangan mengenai Hukum Syara’ di dalam mana-mana Mahkamah Sivil atau

Mahkamah Syariah.

Kesimpulannya, fatwa mufti walaupun yang telah diwartakan adalah tidak mengikat

mana-mana mahkamah, kecuali Mahkamah Syariah, meskipun ia dirujuk oleh mahkamah

tersebut. Hal ini dijelaskan melalui Seksyen 22(2) yang memperuntukan:

“Sesuatu fatwa bolehlah diterima oleh semua Mahkamah Syariah di dalam negeri Kedah

Darul Aman sebagai autoriti tentang semua Seksyen yang dinyatakan dalamnya”.

Fatwa mufti hanya akan diterima sebagai rujukan oleh pihak mahkamah apabila ianya

selaras dengan mana-mana peruntukan undang-undang bertulis yang dipakai. Dengan kata lain,

fatwa itu sendiri mestilah tidak berlawanan atau bertentangan dengan mana-mana undang-

undang yang dipakai.

Fatwa Ajaran Sesat Di Negeri Kedah

Sehubungan itu, terdapat sebanyak 24 fatwa rasmi di dalam bidang akidah yang khusus berkaitan

ajaran sesat berjaya dikenalpasti telah diputuskan dalam tempoh 18 tahun mulai tahun 1999

hingga 2016 (Jabatan Mufti Negeri Kedah,2016).

Hasil penelitian para penulis, didapati hanya 11 fatwa berkaitan ajaran sesat telah

diwartakan dari tempoh 18 tahun sejak penubuhan Jabatan Mufti Negeri Kedah iaitu dari tahun

1999 sehingga tahun 2016. Fatwa-fatwa tersebut sebagaimana yang ditunjukkan di dalam jadual

di bawah:

BIL SENARAI FATWA TARIKH

DIKELUARKAN

1 Membendung Pengaruh Fahaman Syiah Di Malaysia 18/2/1999

Jld.42/ No.4

2 Pengharaman Pembomohan Puan Radziah Binti Ismail 6/1/2000

Jld.43/ No.1

3 Pengharaman Penyebaran Dan Pengamalan Dalam

Ajaran Tok Hussin Janggut/ Ahmad Laksamana

31/8/2000

Jld.43/ No.18

4 Fahaman Wahdatul Wujud 27/9/2001

Jld.44/No.20



8

5 Tariqat Naqshabandiyah Al-Aliyyah Syeikh Nazim Al-

Haqqani

27/9/2001

Jld.44/ No.20

6 Ajaran Dan Amalan Syed Mohammad Al-Masyhur (Al-

Mas)

4/12/2003

7 Pengharaman Ajaran Azhar Bin Wahab 5/1/2006

8 Ajaran Dan Pegangan Ahli Jamaah Syarikat Rufaqa’

Corporation Sdn. Bhd.

29/3/2007

Jld.50/ No.7

9 Larangan Penggunaan Kalimah Allah oleh Orang Bukan

Islam

13/5/2010

No 418

10 Fatwa Mengenai Pengharaman Ajaran Dan Fahaman

Syiah Di Negeri Kedah Darul Aman

17/7/2014

Jld.57/ No.15

11 Fatwa Mengenai Pembid’ahan Kepada Amalan-Amalan

Ahli Sunnah Wal Jamaah Di Negeri Kedah Darul Aman

10/11/2016

Jld.59/ No.23

Sumber: Warta Kerajaan Negeri Kedah

Menurut Faridah Ahmad (2017), sepanjang pewartaan fatwa berkenaan ajaran sesat,

hanya satu kes sahaja yang telah dihadapkan ke Mahkamah Syariah Negeri Kedah iaitu berkaitan

pembomohan Puan Radziah Binti Ismail. Kes-kes berkaitan ajaran sesat ini memerlukan kajian

dan bukti yang kukuh bagi memastikan ia dapat dihadapkan di mahkamah. Ini kerana,

kebanyakan kes berkaitan akidah sukar untuk didakwa jika tidak mempunyai bukti yang kukuh

kerana ia melibatkan isu pegangan dan keimanan.

Analisis Hujah Fatwa Pilihan: Hukum Ajaran Kumpulan Al-Mas Syed Muhammad

Al-Masyhur

Fatwa mengenai Ajaran Kumpulan Al-Mas Syed Muḥammad Al-Masyhur telah

diputuskan oleh Jawatankuasa Fatwa Negeri Kedah pada 29/7/2000. Jawatankuasa Fatwa Negeri

Kedah telah membincangkan seperti berikut:

1. Penganjur amalan ini ialah Syed Muḥammad bin Ali Al-Masyur yang telah meninggal

dunia di Singapura pada 16 April 1974. Pengikut-pengikutnya memperakui beliau

sebagai nabi, rasul dan Allah yang boleh memati dan menghidup segala yang bernyawa.

2. Pengikut ajaran ini dari Negeri Melaka, Kampung Baru Kuala Lumpur dan Pulau Pinang,

di Kampung Baru ajaran itu bergerak di atas nama Kelab Sukan dan Sosial Nuri Wilayah

Persekutuan.

3. Kumpulan ajaran itu seringkali menjalankan aktiviti-aktiviti seperti kelas pengajian,

majlis menyelamat (pengislaman mengikut syahadah mereka di kalangan ahli-ahli baru

oleh Pak Tuan), taklimat sukan tarian, kelab muzik dan sembahyang berjemaah.

4. Pengikut-pengikutnya dianggarkan lebih kurang 500 orang bergerak dari rumah ke

rumah di kalangan ahli Al-Mas pada setiap minggu seperti Negeri Melaka, Selangor,

Wilayah Persekutuan dan Negeri Sembilan.

5. Kumpulan ini telah mencipta Syariah sendiri seperti adanya nikah batin, menegah

golongan mereka berjemaah di belakang orang bukan kumpulannya.



9

Ajaran-ajarannya adalah jauh dari Syariah Islam yang sebenar antaranya:

1. Mengaku diri sebagai Rasul

2. Mendakwa boleh memberi syafaat kepada pengikut yang melakukan kesalahan.

3. Rasul (Syed Muḥammad Al-Masyur) pengganti Rasullullah SAW telah bercantum

dengan Allah katanya dan gerak-gerinya adalah Allah sendiri.

4. Mendakwa al-Quran yang sebenar ialah Nur Hakim.

5. Mengamal Nikah Batin.

6. Pengikut ditegah menikah dengan orang luar.

7. Pengikut-pengikutnya dijamin masuk syurga.

8. Menyalah tafsir ayat-ayat al-Quran dan menerbitkan buku bertajuk “Jejak Rasulullah”

yang menyeleweng dari ajaran Islam.

Keputusan Jawatankuasa Fatwa adalah, ajaran dan amalan Syed Muḥammad al-Masyur

menyeleweng dari ajaran Islam yang sebenar. Pengamal ajaran ini dikehendaki segera bertaubat.

Dicadangkan supaya diharamkan ajaran dan amalan Syed Muḥammad Al-Masyur Al-Mas dan

diwartakan. Sighah pengharaman seperti berikut:

“Ajaran dan amalan Syed Muḥammad Al-Masyur Al-Mas didapati

menyeleweng dari ajaran Islam, Pengamal ajaran ini dikehendaki segera

bertaubat”.

Dalam perbincangan fatwa berkaitan ajaran dan amalan Syed Muḥammad Al-Masyur Al-

Mas memang banyak mengandungi ajaran yang jelas bercanggah dengan ajaran sebenar dalam

Islam. Ajaran-ajarannya tentang al-Quran dan sebagainya semuanya bercanggah dengan

kefahaman umat Islam. Fatwa yang dibuat oleh Jawatankuasa Negeri Kedah memang tepat

apabila menghukumnya sebagai ajaran sesat serta menyesatkan.

Pihak Jawatankuasa Fatwa Negeri Kedah telah menggunakan kaedah dari segi undang-

undang pewartaan tentang sesatnya ajaran dan amalan Syed Muḥammad Al-Masyur.

Penggunaan undang-undang ini boleh dinamakan sebagai menepati ‘urf setempat. Penggolongan

ini atas dasar bahawa dari satu segi setiap undang-undang yang dibuat oleh pemerintah untuk

kepentingan atau kemaslaḥatan orang ramai dan ia juga dapat digolongkan dalam ‘urf, tatkala

undang-undang tersebut menjadi suatu amalan (kebiasaan) masyarakat di sesuatu tempat. Ajaran

dan amalan Syed Muḥammad Al-Masyur Al-Mas ini tergolong di dalam ajaran sesat kerana jelas

menyeleweng dengan ajaran al-Quran dan Sunah (Syeikh Badaruddin, 2016).

Umat Islam perlu berhati-hati daripada terpengaruh dengan ajaran-ajaran sesat seumpama

ini. Ini kerana umat Islam seluruhnya diperintah untuk beramal dengan amalan-amalan yang

terkandung di dalam al-Quran dan Sunnah. Setiap orang Islam diwajib menerima dan

menghormati ajaran Islam sebagaimana yang diajar oleh Rasul SAW sama ada berkenaan

aqidah, syariah dan akhlak. Mengingkari atau menyelewengkan ajaran-ajaran tersebut

menyebabkan seseorang tersesat dan menjerumuskan kepada kekufuran (Syeikh Badaruddin,

2016).



10

Hakikatnya pihak Jawatankuasa Fatwa Negeri Kedah mengistinbat hukum melalui al-

Quran Surah al-Nisa’4:136) bahawa Ajaran sesat berlaku dengan pelbagai cara seperti

menyelewengkan ajaran Islam yang sebenar, menambah ajaran dan amalan dengan cara

tersendiri, menokok tambah Seksyen yang batil ke dalam ajaran yang sebenar, memuja guru dan

sebagainya. Punca berlakunya penyelewengan dan ajaran sesat ini antaranya ialah kerana jahil

terhadap ajaran sebenar agama, menurut dorongan hawa nafsu, terlalu menurut akal secara salah

dan meninggalkan petunjuk wahyu.

Ajaran sesat merupakan ajaran atau amalan yang dibawa oleh orang-orang Islam atau

bukan Islam yang mendakwa bahawa ajaran yang dibawa mereka itu berdasarkan kepada ajaran

Islam sedangkan pada hakikatnya ajaran dan amalan yang dibawa itu bertentangan dengan al-

Quran dan Hadith, bertentangan dengan mazhab yang muktabar dan bertentangan dengan Ahl al-

Sunnah wa al-Jemaah (Abd.Rahman Yunus, 2001). Menurut Abdul Fatah Haron (1994) yang

menjelaskan takrif ajaran sesat ialah ajaran dan amalan yang bertentangan dengan Islam.

Manakala Engku Aḥmad Zaki Engku Alwi (2007) menyatakan bahawa ajaran sesat ialah

sebarang ajaran dan amalan yang didukung oleh orang-orang Islam dan juga orang-orang bukan

Islam yang mendakwa ajaran dan amalan tersebut berdasarkan kepada ajaran Islam sedangkan

pada hakikatnya ajaran dan amalan itu bertentangan dengan al-Quran dan Sunnah, bercanggah

dengan aqidah Islam dan berlawanan dengan mazhab yang muktabar iaitu Mazhab Ahli Al-

Sunnah Wa Al-Jama’ah. Kenyataan yang mengaku menjadi nabi adalah bertentangan dengan

ayat Al-Quran .

a) Firman Allah SWT ( Surah al-Ahzab 33: 40)

Ertinya: Bukanlah Nabi Muḥammad itu (dengan sebab ada anak angkatnya)

menjadi bapa yang sebenar bagi seseorang dari orang lelaki kamu, tetapi ia

adalah Rasul Allah dan kesudahan segala nabi-nabi. dan (ingatlah) Allah

adalah maha mengetahui akan tiap-tiap sesuatu.

Dari ayat ini jelas menunjukkan bahawa Nabi Muḥammad SAW adalah nabi yang

terakhir. Begitu juga pengakuan bahawa guru boleh memberi syafaat bertentangan dengan ayat

Al-Quran

b) Firman Allah SWT (Surah Toha 20:19)

Ertinya: Pada hari itu, tidak berfaedah syafaat (dari dan kepada sesiapapun)

kecuali dari orang yang diizinkan oleh Allah yang melimpah-limpah

rahmatNya, dan kepada orang yang diredai perkataannya.

Di dalam ayat ini jelas menunjukkan bahawa pemberi syafaat adalah terdiri daripada

orang-orang yang diizin Allah iaitu terdiri daripada nabi-nabi, ulama’ dan para syuhada.

Pihak Jawatankuasa Fatwa juga menggunakan kaedah ṣadd al-dhara’i sebagai cara

untuk mengistinbat hukum. Penggunaan ṣadd al-dhara’i sebagai kaedah berfatwa merupakan

aplikasi yang tepat yang boleh digunakan oleh Jawatankuasa Fatwa Negeri Kedah. Kaedah

al-Dhara‘i merupakan kaedah yang berkaitan dengan maslaḥah dan mafsadah kerana ditakrifkan



11

sebagai cara yang membawa kepada kebaikan atau kemudaratan (Abu Islam, 2008). Mustafa Al-

Bugha (2007) berpendapat, al-Dhara’i yang membawa kepada kerosakan adalah dilarang dan

wajib untuk dihalang.

Dalam isu ini, ajaran sesat merupakan sesuatu yang memudaratkan dari segi aqidah yang

boleh membawa kepada terkeluarnya daripada agama Islam. Justeru sebelum ianya boleh

menyebabkan masyarakat terjerumus ke dalam Seksyen yang boleh menjejaskan aqidah maka

wajar ianya disekat. Al-Dhara‘i dalam peringkat yang teratas adalah al-dhara’i yang membawa

kerosakan secara pasti di mana kesannya akan menyebabkan kemudaratan. Maka, ianya dilarang

secara keras kerana tujuannya adalah kemudaratan (Abu Islam, 2008).

Dari perbincangan di atas, jelas sekali ajaran dan amalan Syed Muḥammad Al-Masyur

Al-Mas ini tergolong di dalam ajaran sesat kerana jelas menyeleweng dengan ajaran al-Quran

dan Sunnah dan perlu dihentikan kegiatannya. Semua pendokong kumpulan ini perlu bertaubat

dan kembali semula kepada ajaran Islam yang sebenarnya.

Penguatkuasaan Fatwa

Fatwa yang telah diwartakan memberi implikasi dari segi undang-undang kepada umat Islam. Ia

akan mengikat umat Islam yang bermastautin dalam negeri Kedah dan wajib mentaatinya.

Seksyen 22(1) Enakmen 2008 menyebutkan:

“Apa-apa fatwa yang disiarkan dalam Warta hendaklah mengikat tiap-tiap orang

Islam yang berada di negeri Kedah Darul Aman sebagai ajaran agamanya dan

hendaklah menjadi kewajipan di sisi agama Islam untuk mematuhi dan berpegang

dengan fatwa itu, melainkan jika dia dibenarkan oleh Hukum Syara’ untuk tidak

mengikut fatwa itu dalam Seksyen-seksyen amalan, kepercayaan atau pendapat”.

Peruntukan di atas jelas menunjukkan bahawa seseorang yang tinggal di negeri Kedah

berkewajipan mentaati fatwa yang telah diwartakan. Perlanggaran terhadap fatwa tersebut boleh

menyebabkan seseorang itu didakwa di mahkamah. Ini kerana pihak mahkamah mengiktiraf

fatwa-fatwa yang diwartakan seperti yang telah disebut dalam Seksyen 22(2) di atas.

Apabila fatwa dijadikan sebagai sebahagian daripada undang-undang Islam, maka

pelanggaran kepada undang-undang tersebut (fatwa) boleh menyebabkan seseorang itu didakwa

di mahkamah. Ini kerana pihak mahkamah mengiktiraf fatwa yang diwartakan. Di Kedah,

seseorang yang melanggar dan mengingkari fatwa-fatwa yang diwartakan boleh didakwa di

bawah Enakmen Kanun Jenayah Syariah Kedah (Bil.9/1998) di bawah Seksyen 24(2) yang

membawa hukuman denda tidak melebihi RM5,000 atau penjara tidak melebihi 3 tahun atau

kedua-duanya.



12

Peruntukan Kesalahan Ajaran Sesat Dalam Perundangan Negeri Kedah

Berdasarkan Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah (Kedah Darul Aman) 2014, terdapat

beberapa peruntukan yang boleh dikaitkan dengan ajaran sesat iaitu:

BIL JENIS

KESALAHAN

PERKARA PERUNTUKAN

1 Kesalahan yang

berhubung

dengan akidah

Pemujaan Salah 1.Mana-mana orang yang memuja alam

semula jadi atau melakukan apa-apa perbuatan

yang menunjukkan pemujaan atau rasa hormat

kepada mana-mana orang, binatang, tempat

atau benda dengan apa-apa cara yang

menyalahi Hukum Syarak adalah melakukan

suatu kesalahan dan apabila disabitkan boleh

didenda tidak melebihi tiga ribu ringgit

dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi

dua tahun atau kedua-duanya.

2.Mahkamah boleh memerintah supaya apa-

apa peranti, barang atau benda yang digunakan

dalam pelakuan atau yang ada kaitan dengan

kesalahan yang disebut dalam subseksyen (1)

dilucuthakkan dan dimusnahkan, walaupun

tiada seorang pun telah disabitkan atas

kesalahan itu.

2 Kesalahan yang

berhubung

dengan aqidah

doktrin palsu 1.Mana-mana orang yang mengajar atau

menjelaskan apa-apa doktrin atau

melaksanakan apa-apa upacara atau perbuatan

yang berhubung dengan agama Islam di mana-

mana tempat, sama, sama ada tempat

persendirian atau tempat awam, adalah

melakukan suatu kesalahan jika doktrin atau

upacara atau perbuatan itu berlawanan dengan

Hukum Syarak atau mana-mana fatwa yang

sedang berkuat kuasa di Negeri Kedah Darul

Aman dan apabila disabitkan boleh didenda

tidak melebihi lima ribu ringgit atau


tiga tahun atau disebat tidak melebihi enam

sebatan atau dihukum dengan mana-mana

kombinasi hukuman itu.

2.Mahkamah boleh memerintahkan supaya

mana-mana dokumen atau benda yang

digunakan dalam pelakuan atau yang ada

kaitan dengan kesalahan yang disebut dalam

subseksyen (1) dilucuthakkan dan

dimusnahkan, walaupun tiada seorang pun

telah disabitkan atas kesalahan itu.

3 Kesalahan yang

berhubung

mengembangkan

doktrin agama dan

Mana-mana orang yang mengembangkan

doktrin atau kepercayaan agama selain



13

dengan aqidah sebagainya. daripada doktrin atau kepercayaan agama

Islam di kalangan orang yang beragama Islam

adalah melakukan suatu kesalahan dan apabila

disabitkan boleh didenda tidak melebihi tiga

ribu ringgit atau dipenjara selama tempoh tidak

melebihi dua tahun atau kedua-duanya.

4 Kesalahan yang

berhubung

dengan aqidah

dakwaan palsu Mana-mana orang yang-

a. mengisytiharkan dirinya atau mana-

mana orang lain sebagai rasul atau

nabi, Imam Mahdi atau wali; atau

b. menyatakan atau mendakwa bahawa

dia atau mana-mana orang lain

mengetahui peristiwa atau perkara di

luar pemahaman atau pengetahuan

manusia.

Sedangkan perisytiharan, pernyataan atau

dakwaan itu adalah palsu dan berlawanan

dengan ajaran Islam, adalah melakukan suatu

kesalahan dan apabila disabitkan boleh

didenda tidak melebihi lima ribu ringgit atau


tiga tahun atau kedua-duanya.

5 Kesalahan yang

berhubungan

dengan kesucian

agama Islam dan

Institusinya

menghina atau

menyebabkan

dipandang hina, dll.

Agama Islam

Mana-mana orang yang secara lisan atau

secara bertulis atau dengan gambaran yang

tampak atau dengan apa-apa cara lain-

a. Menghina agama Islam atau

menyebabkan agama Islam dipandang

hina;

b. Mempersendakan, mengajuk-ajuk atau

mencemuh amalan atau upacara yang

berhubung dengan agama Islam; atau

c. Mempersendakan atau menyebabkan

dipandang hina mana-mana undang

yang sedang berkuat kuasa di Negeri

Kedah Darul Aman yang berhubungan

dengan agama Islam.

Adalah melakukan suatu kesalahan dan apabila


ribu ringgit atau dipenjarakan selama tempoh

tidak melebihi dua tahun atau kedua-duanya.

6 Kesalahan yang

berhubungan

dengan kesucian

agama Islam dan

Institusinya

Mempersendakan,

dll. Ayat Al-Quran

atau Hadis

Mana-mana orang yang dengan kata-katanya

atau perbuatannya, mempersendakan,

menghina, mencemuh atau menyebabkan

dipandang hina ayat-ayat Al-Quran atau

Hadith adalah melakukan suatu kesalahan dan

apabila disabitkan boleh didenda tidak

melebihi lima ribu ringgit atau dipenjarakan

selama tempoh tidak melebihi tiga tahun atau

kedua-duanya.



14

7 Kesalahan yang

berhubungan

dengan kesucian

agama Islam dan

Institusinya

menghina atau

mengingkari pihak

berkuasa agama

Mana-mana orang yang bertindak dengan cara

yang menghina pihak berkuasa agama atau

mengingkari, melanggar atau mempertikaikan

titah perintah atau arahan Kebawah Duli Yang

Maha Mulia Sultan sebagai Ketua Agama

Islam, Majlis atau Mufti, yang dinyatakan atau

diberikan melalui fatwa, adalah melakukan

suatu kesalahan dan apabila disabitkan boleh

didenda tidak melebihi tiga ribu ringgit atau

dipenjara selama tempoh tidak melebihi dua

tahun atau kedua-duanya.

8 Kesalahan yang

berhubungan

dengan kesucian

agama Islam dan

Institusinya

pendapat yang

bertentangan

dengan fatwa

Mana-mana orang yang memberikan,

mengembangkan atau menyebarkan apa-apa

pendapat tentang ajaran Islam, Hukum Syarak

atau apa-apa isu yang bertentangan dengan

mana-mana fatwa yang sedang berkuat kuasa

di Negeri Kedah Darul Aman adalah

melakukan suatu kesalahan dan apabila




9 Kesalahan yang

berhubungan

dengan kesucian

agama Islam dan

Institusinya

penerbitan agama

yang bertentangan

dengan Hukum

Syarak

1.Mana-mana orang yang-

a. Mencetak, menyiarkan, menerbitkan,

merakamkan, mengedarkan atau

dengan apa-apa cara lain menyebarkan

apa-apa buku, risalah, dokumen atau

apa-apa bentuk rakaman yang

mengandungi apa-apa jua yang

bertentangan dengan Hukum Syarak;

atau

b. Ada dalam miliknya apa-apa buku,

risalah, dokumen atau rakaman

sedemikian,

Adalah melakukan suatu kesalahan dan apabila




2.Mahkamah boleh memerintahkan supaya

mana-mana buku, risalah, dokumen atau

rakaman yang disebut dalam subseksyen (1)

dilucuthakkan dan dimusnahkan, walaupun

tiada seorang pun telah disabitkan atas

kesalahan berkaitan dengan buku, risalah,

dokumen atau rakaman itu.



15

Berdasarkan Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah (Kedah Darul Aman) 2014, ia

merupakan enakmen kesalahan jenayah yang memperuntukkan kesalahan ajaran sesat sebagai

kesalahan berkaitan akidah. Ini kerana, ianya berhubung dengan penyelewengan akidah.

Manakala di dalam peruntukan enakmen di negeri ini juga terdapat peruntukan berkaitan

doktrin palsu. Klausa ini adalah sangat tepat, ini kerana terdapat juga beberapa ajaran sesat yang

tidak mengajar ilmu agama akan tetapi menyebarkan ajaran sesat melalui ilmu persilatan dan

amalan perubatan atau perbomohan.

Dari sudut hukuman pula, hukuman maksimum telah diimplementasikan di dalam

peruntukan Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah (Kedah Darul Aman) sebagaimana yang

terdapat di dalam peruntukkan pada kebanyakan negeri yang lain. Oleh yang demikian, hukuman

6 kali sebatan telah diperuntukkan sebagai hukuman maksimum bagi kesalahan ajaran sesat.

Kesimpulan

Di dalam bidang akidah, secara keseluruhannya kaedah yang digunakan oleh pihak

berkuasa fatwa dalam mengistinbatkan fatwa atau hukum adalah dengan mengenalpasti aspek-

aspek yang jelas bertentangan dengan pegangan dalam Ahli al-Sunnah wa al-Jamaah yang

diikuti oleh umat Islam di negara ini dan dibenarkan oleh Enakmen Pentadbiran Negeri Kedah.

Jika didapati jelas wujud unsur-unsur yang bertentangan dengan pegangan aqidah Ahli

al-Sunnah wa al-Jamaah, perkara tersebut difatwakan sebagai haram atau sesat, dan orang ramai

dihalang berpegang dan mengikutnya.

Pada penelitian penulis, fatwa berkaitan ajaran sesat dan mewartakannya adalah penting

bagi membantu pihak penguatkuasaan mendapatkan bukti yang kukuh. Ini kerana, beban

pembuktian adalah terletak kepada tanggungjawab pihak penguatkuasaan. Tanpa bukti kukuh

adalah sukar untuk pihak yang bertanggungjawab mengemukakan dakwaan.

Bagi peruntukkan berkaitan kesalahan ajaran sesat yang terdapat di negeri Kedah ia

merupakan satu peruntukkan yang lengkap bagi kesalahan jenayah syariah. Cuma menurut

penulis, di dalam peruntukkan ini perlu diberi peruntukkan tambahan yang mewajibkan pesalah

yang terlibat dalam ajaran sesat mengikuti sesi pemulihan akidah sebagai hukuman tambahan.

Ini kerana, jika pesalah dibiarkan dan hanya dijatuhkan hukuman yang sedia ada tanpa diberi

pemulihan akidah dibimbangi mereka akan kembali terlibat dengan ajaran-ajaran sesat yang lain



16

Rujukan

Abd Rahman Yunus, (2001). Mengenai Ajaran Sesat di Malaysia dlm. Zakaria Stapa&

Mohamad Asin Dollah, Islam, Akidah dan Kerohanian, Bangi: Universiti Kebangsaan

Malaysia

Abdul Halim bin Mat Diah. 1987, Suatu Contoh Tentang Huraian Metodologi, Kuala Lumpur:

Universiti Malaya.

Anwarul Yaqin. (2007). Legal research writing. Malaysia: LexisNexis.

Chartterjee, C. (2000). Methods of research in law (2nd Ed.). London: Old Bailey Press.

Enakmen Kanun Jenayah Syariah Kedah (1998)

Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah (Kedah Darul Aman) 2014

Enakmen Mufti dan Fatwa (Kedah Darul Aman) 2008

Engku Aḥmad Zaki Engku Alwi, (2007). Kajian Ajaran Sesat Dalam Pengajian Islam: Satu

Sorotan, Jurnal Usuluddin, Jilid 26, (2007) 2

Faridah Binti Ahmad (2017) (Pegawai Penyelidik S44 merangkap unit istinbat Bahagian Fatwa,

Jabatan Mufti Negeri Kedah) temu bual pada 28 September 2017.

Imam Barnadib. 1982, Arti Dan Metode Sejarah Pendidikan, Yogyakarta: Yayasan Penerbitan

FIP-IKIP.

Jabatan Mufti Negeri Kedah, (2016). di http://www.kedah.gov.my atau melalui www.e-

fatwa.gov.my. Diakses pada Jun 2016.

Koentjaraningrat (ed.), (1986), Metode-metode Penelitian Masyarakat, Jakarta: Penerbit P.T.

Gramedia

Mahdi Zahraa. (1998). Research methods for law postgraduates overseas students.Univision:

Glasgow.

Muhammad Haji Yusuf (1993). “Hubungan antara Kelompok”, dalam Abdul Halim Othman

(eds), Psikologi Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian

Pendidikan Malaysia.

Mustafa Dib al-Bugha. (2007). Athar al-Adillah al-Mukhtalif fiha fi al-Fiqh al-Islami,Damsyiq;

Dar al-Qalam.

Prof. Dr. Abdul Fatah Haron, (1994). Ajaran Sesat, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka

Rohani Abdul Rahim. (2002). Metodologi Penyelidikan Undang-undang: Satu Tinjauan Kepada

Kajian Sosio-Perundangan. Seminar Kemantapan Akademik UKM.

Samarudin Rejab & Nazri Abdullah. 1982, Panduan Menulis Tesis, Kuala Lumpur : Dewan

Bahasa dan Pustaka.

Syed Arabi Idid (1999). Analisa Kandungan. Bangi: Jabatan Komunikasi UKM.

Undang-Undang Pentadbiran Agama Islam 1962

Undang-Undang Tubuh Negeri Kedah Tahun 1959

Warta Kerajaan Negeri Kedah 2016

Warta Kerajaan Negeri Kedah, jld 42, (18 Februari 1999).

Warta Kerajaan Negeri Kedah, jld 44, (27 September 2001

Warta Kerajaan Negeri Kedah, jld 44, (27 September 2001).

Warta Kerajaan Negeri Kedah, jld 50, (29 Mac 2007).

Warta Kerajaan Negeri Kedah, jld. 43, (6 Januari 2000).

Warta Kerajaan Negeri Kedah, jld. 43, (31 Ogos 2000)

Warta Kerajaan Negeri Kedah, t.jld ,(4 Disember 2003).

Warta Kerajaan Negeri Kedah, t.jld, (5 Januari 2006).

http://www.e-fatwa.gov.my/

http://www.e-fatwa.gov.my/

KESALAHAN AJARAN SESAT DALAM KERANGKA … · aliran-aliran sesat dengan amalan-amalan negatif yang...

Documents

Transcript of KESALAHAN AJARAN SESAT DALAM KERANGKA … · aliran-aliran sesat dengan amalan-amalan negatif yang...