MODALSOSULDANPERANANNYADALAMPEMBANGUNAN KOMUNITI KENYAH DI KAMPUNG DATA KAKUS TATAU,

BINTULU, SARAWAK

Knot Atok

Sarjana Sains Sosial 2012

Pusat Khidmat Makluw tAkldemik lINlVERSm MALAYSIA SARAWAK

MODAL SOSIAL DAN PERANANNYA DALAM PEMBANGUNAN KOMUNITI KENYAH DI KAMPUNG DATA KAKUS TATAU, BINTULU, SARAWAK

KNOTATOK

Projek ini merupakan salah satu keperluan untuk Ijazah Sarjana Sains Sosial (Masyarakat Asli)

Fakulti Sains Sosial UNIVERSITI MALAYSIA SARA W AK

2012

PENGAKUAN

Saya mengaku bahawa kertas tesis yang bertajuk

"Modal Sosial dan Peranannya Dalam Pembangunan Komuniti Kenyah Di Kampung

Data Kakus Tatau, Bintulu, Sarawak"

adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan ringkasan yang tiap-tiap satunya telah

saya jelask~ sumbernya

1

DEDIKASI

Khas buat suami tercinta William Tedong yang setia memberi sokongan

Serta anak-anak tersayang;

Winston Emau, Wilma Luhong dan Winnie Disi

Kepada ayah dan ibu yang sentiasa mendoakan kejayaan saya

Tidak lupa kepada Oko Epa Enchau yang baru meninggalkan kami buat selama-Iamanya

Terima kasih di atas segala pengertian, pengorbanan dan kasih sayang kalian.

ii

PENGHARGAAN

Pertama saya ingin mengucapkan penghargaan dan terima kasih kepada Kerajaan N egeri

Sarawak kerana memberi pe1uang dan kelulusan untuk saya melanjutkan pelajaran ke

peringkat Ijazah Sarjana di UNIMAS. Dalam menyiapkan tesis ini beberapa pihak telah

memberi bimbingan, sokongan dan kerjasama kepada saya. Ucapan penghargaan tidak

terhingga kepada Profesor Madya Dr. Gusni Saat dan Dr. Poline Bala selaku Pensyarah di

Fakulti Sains Sosial (FSS), UNIMAS dan penyelia tesis ini. Saya juga tidak me1upakan

bimbingan dan sokongan yang diberi oleh Profesor Dr. Spencer Empading, Dekan Fakulti

Social Sains (FSS) dan Profesor Madya Dr. Neilson Han Mersat, Timbalan Dekan dan

semua staf sokongan di FSS, sepanjang saya menjalankan kajian ini. Saya juga tidak lupa

jasa baik Dekan, Timbalan Dekan dan semua staf di Pusat Pengajian Siswazah (PPS)

UNIMAS di atas sokongan yang diberikan sepanjang pengajian saya di UNIMAS.

Ucapan penghargaan juga khas untuk Ketua Kampung Data Kakus Encik Peter

Dino Amit Jalong, Encik Diu Epit Timbalan Ketua Kampung I, Encik Atok Ukung

Timbalan Ketua Kampung II, Encik Angku Jalong Pastor Sidang Injil Borneo (SIB) Data

Kakus, Encik Jawa Tusau, selaku Pengerusi Pelayan Sidang Injil Borneo (SIB) Data Kakus

dan Encik Roy Kulong selaku Pengerusi Persatuan Kenyah Badeng Sarawak di atas

maklumat yang diterima melalui wawancara penyelidikan. Terima kasih juga kepada

World Wildlife Fund (WWF)-Malaysia kerana telah memberikan bantuan Biasiswa Oliver

Hardiment untuk menjalankan kajian ini. Saya juga tidak lupa memberi terima kasih atas

kerjasama yang diberikan oleh Pegawai Daerah Tatau dan warga keIjanya.

Terima kasih juga kepada semua penduduk Kampung Data Kakus, infonnan­

informan dan responden kajian kerana sudi ditemubual dan dapat meluangkan masa.

Terima kasih juga kepada Cik Rebita Orai Engka dan Encik Calvin Steve Kedung Atok

pembanci yang telah membantu saya menemuduga respond en kajian. Kepada suami

William Tedong dan anak-anak Winston Emau, Wilma Luhong dan Winnie Disi kerana

memahami dan sentiasa mendoakan kejayaan saya. Kepada kedua ibu bapa saya Atok

Ukung dan Adeh Bang, adik-beradik Ubit, Limping, Salem, Piu, Ayum, Leslie Mering dan

Calvin Kedung di atas doa dan sokongan semasa menyiapkan tesis ini.

Terima Kasib dan Tuban Memberkati Anda Semua

111

ABSTRAK

Modal sosial merujuk kepada amalan-amalan budaya dalam institusi-institusi sosial formal

dan tidak formal dalam sesebuah komuniti yang mendorong warganya untuk saling

bekerjasama bagi mencapai sesuatu hal yang menjadi matlamat bersama. Laporan Bank

Dunia 2000, meletakkan modal sosial sebagai faktor keempat pemacu pertumbuhan

ekonomi selepas modal fizikal, modal kewangan dan modal insan. Dalam konteks

masyarakat luar bandar modal sosial mempunyai peranan penting kepada pembangunan

terutama dalam kalangan komuniti-komuniti setempat. Persoalan, apakah sumber-sumber

yang telah menjadi modal sosial dalam komuniti Kenyah Badeng? Bagaimanakah modal

sosial ini menyumbang kepada pembangunan komuniti? Sehubungan dengan persoalan ini

maIm tujuan utama kajian ialah untuk mengkaji modal sosial yang terdapat dalam komuniti

Kenyah Badeng yang merangkumi aspek sumber-sumber dan bentuk-bentuk modal sosial.

Seterusnya peranan modal so sial dalam meningkatkan taraf pembangunan sosioekonomi

dan sosiobudaya komuniti penelitian turut dibincangkan. Kajian kes telah dibuat dalam

kalangan komuniti Kenyah Badeng yang tinggal di Kampung Data Kakus, Daerah Tatau,

Bintulu, Sarawak. Empat objektif telah dikaji dengan mendalam iaitu profil komuniti,

mengenalpasti dan menganalisis sumber-sumber modal sosial, peranan modal sosial dalam

pembangunan komuniti penelitian dan faktor-faktor dorongan dan halangan peneguhan

modal sosial dalam kehidupan komuniti penelitian. Pendekatan kualitatif telah digunakan

untuk mengutip data dengan menjalankan temubual secara mendalam dengan informan,

menjalankan kaedah pemerhatian serta penyertaan. Pendekatan kuantitatif juga digunakan

untuk memperolehi data iaitu dengan menemubual respond en secara bersemuka dan

berpandukan kepada borang soal selidik. Data kuantitatif dianalisis menggunakan program

Statistical Packages for Social Sciences (SPSS) versi 15 dan data kualitatif dianalisis

berdasarkan teori-teori yang berkaitan dengan kajian. Hasil kajian menunjukkan komuniti

lV

yang dikaji kaya dengan sumber modal sosial yang menjelma sebagai modal sosial dalam

institusi-institusi sosial seperti politik, agama dan kekeluargaan yang menjadi landasan

kepada kehidupan seharian. Modal sosial ini ialah adet (adat), agama Kristian, pemanak

(keluarga), gayeng kua (gotong-royong), senguyun (berderau)), Ramay 0-0 Ajau (Pesta

Menuai), perayaan Krismas, pemung manna (makanlmasak bersama), kejaei (berbual­

bual), ngelan (kepercayaan) dan nilai-nilai seperti kua keymet kua penawai (sarna hati

sama ftkiran), pengelesau (belas kasihan), tunuk (hormat), sah-eh nyelen (perasaan malu),

konsep Lepo flu Badeng (Etnik Badeng) dan slogan Badeng Buleng Kua Laya Jata. Modal

sosial yang terdapat dalam komuniti penelitian dapat meningkatkan kerjasama, semangat

berpasukan, gotong-royong serta menyumbang kepada kesejahteraan dan keharmonian

komuniti. Modal sosial ini diwarisi dari nenek moyang mereka, dipelajari hasil daripada

jaringan sosial dengan masyarakat luar dan pendedahan terhadap persekitaran luar mereka.

Modal sosial komuniti penelitian berpaksikan kepada sistem nilai budaya komuniti

setempat dan pegangan agama Kristian. Kajian juga mendapati modal sosial yang terdapat

dalam komuniti berjaya membawa mereka keluar daripada belenggu kemiskinan dan

menyemarakkan pembangunan dalam komuniti. Kajian mendapati agama, pendidikan,

kepimpinan pentadbiran kampung, program-program dalam komuniti, perayaan, seni

budaya, persatuan dan migrasi menjadi faktor dorongan peneguhan modal sosial dalam

komuniti penelitian. Sementara itu tekanan kewangan, pengaruh pasaran dan sikap

individualistik merupakan faktor halangan peneguhan modal sosial dalam komuniti

penelitian. Modal sosial dalam komuniti penelitian mempunyai hubungan penting dengan

solidariti komuniti iaitu semakin teguh ikatan komuniti semakin kuat modal sosial.

Walaupun pola solidariti komuniti telah mengalami perubahan akibat urbanisasi tetapi rasa

kekitaan di kalangan mereka yang berhijrah ke kawasan urban tetap utuh kerana jaringan

sosial telah sebati dalam jiwa mereka.

v

ABSTRACT

lSocial capital refers to cultural practices in all the formal and nonj'ormal institutions in

any community that encourages cooperation among the community in order to achieve

their shared goals-)World Bank 2000, reported that social capital plays a significant role in

the process ofdevelopment and has become the fourth factor to fuel economic growth after

phy. ical capital, financial capital, and human capital. (Social capital plays an important '\

I,

role in the socio-economic development of society especially, rural community) However,

what are the sources social capital in the community? How does this social capital

contribute to the development of the Kenyah Badeng community? Based on the research

question, this research therefore, aims to study social capital among the Kenyah Badeng

community which included sources and forms of social capital. Further, the roles of the

social capital in enhancing socio-economic and socio-culture of the researched community

were discussed. Case study was conducted among the Kenyah Badeng community at

Kampung Data Kakus, Tatau, Bintulu, Sarawak. The study has four main objectives. First

to analyze and discuss the profile ofthe studied community; second to analyze and discuss

the sources ofsocial capital; third to analyze and discuss the roles of the social capital in

development of the studied community; and fourth to identify the factors that strengthen

and weaken the social capital among the studied community. Both qualitative and

quantitative methods have been used in this study. In-depth interview with informant,

observation and participant observation was used to collect qualitative data. For

quantitative method face to face interview based on the questionnaires was used to collect

data. Quantitative data was analyzed with Statistical Packages for Social Sciences (SPSS)

version 15. Qualitative data was analyzed based on the theory related with the study. The

study showed that the community is rich in sources of social capital. The study has

VI

identified social capital embedded within social institutions such as politic, family and

religion which has become the fundamental of their daily life. This social capital include

adet (custom), Christian, pemanak (family), Ramay 0-0 Ajau (Harvest Festival),

Christmas celebration, kejaei, pemung manna, gayeng kua, senguyun (reciprocity), kua

keymet kua penawai (same heart same mind), pengelesau (compassion), sah-eh nyelen

(shame), tunuk (respect), ngelan (trust), concept Lepo lIu Badeng and slogan Badeng

Buleng Kua Laya Jata. The findings ofthe study also revealed that social capital plays an

important role in the socio-economic development ofthe community. The study showed that

leader. hip, religion, education, cultures, celebration, events in the community and

migration are the main factors that strengthened the social capital among the community.

Besides that the study also identified few factors that hindered the social capital in the

community. These factors are pressures for money, community become more

individualistic, and the irifluences ofeconomic market system. Social capital is interrelated

with the solidarity of the community- the more community bonding to each other the

greater their social capital is. Though the solidarity pattern has changed due to

urbanization, the sense ofbelonging among the Kenyah Badeng migrants who live in urban

areas are still preserved due to the strong social networks among the community.

Vll

Glosari

Bahasa Kenyah Bahasa Melayu Adet Adat Amai Bapa Anyeh Kueh tepung beras pulut yang digoreng dengan minyak Apit Derma Alem Malam Apau Dataran Baing Suwah Se' Parang ilang BU-liflU Berhiirah Bayel Aktiviti menangkap ikan dan memburu binatang Belanyat I Ajat CaPenawai Satu fikiran De Lata Kumpulan orang tua yang disegani dan bijaksana Gayeng kua

~

Salah satu jenis gotong-royong dalam komuniti Empek I Bapa dan emak saudara Entuk Mandi Enu Manik Kejaei Berbual-bual KasiJ2 I, Miskin Kas~ telesip , Miskin tegar Kepaia KampunK Ketua Kampung Kelunan Manusia Kua keymet I' Sarna hati Laki Laki I

Ledik Menebas Leto Ferempuan Lepo I Etnik atau Kampung Leko Malas I

Lesau Kasihan I

Loten Api Luntok Tidur Lenlau Harimau Mabau Merumput Madang Terbang MadiIJE . Baru Majau Menuai Masat Berjalan Meti~ Merisik Mencam .1 Pandai Mukum Mendenda Mukun Tua Mudung Gunung Nisep Minum Nutung Membakar ladang Obo baing Parang lama Oma Ladal!glhuma

Vlll

Glosari (Samhungan)

Bahasa Melayu Bahasa Kenyah , Nenek OkoLeto DatukOkoLaki Verandahlruang di hadapan rumah panjang Osay MendermaPapit Memberi makanan seperti ikan, bintang buruan, saytiran dan Patu buah-buahan kepada jiran

Pemanak Keluarga Panyen I Golongan bawahan I,

Paren Aristokrat Pekalai Belajar Penisen Kepandaian Pekeymet Berfikir Pisu Bercakap Pemung manna ' Masak dan makan bersama dengan kawan atau saudara I

mara Pemung manna bio Kenduri

Memberitahu asal-usul nenek moyang dan saudara-mara Petepun Petira Beruc~

Berdialog dan bermesyuarat Petira bio I Belas kasihan Pengelesau I BerzinaPekabu PakaianPekian BerkahwinPepeto Panggilan untuk mereka yang lebih tua daripada kita I

Pui Pesta menuai Ramay 0-0 Ajau BurungSuwee HormatiSelumuk BajuSapai

, Malu Sa-eh nyelen Raj in Sanget AbanglKakakSeken AdikSadin Taring harimau Sip Lenjau Saudara-maraSeganak sak Hidup dalam keadaan daifSupemudip BerderauSenguyun Beras pulut dibungkus dalam daun sang dan direbus

Senganan I Perkakasan Sokat

Selukung

Kaya Ular

Tiga sa-eh Baik hati Tuduk

1

MakanUman Kehidupan

Wakin Kepala Kampung I' Timbalan Ketua Kampung Udip

IX

Pusa 'dmat MakJu..atAkademik UNlVERSm MALAYSIA SAKAWA){

SENARAIKANDUNGAN

HALAMANKANDUNGAN

PENGAKUAN iiDEDIKASI iiiPENGHARGAAN

ivABSTRAK viABSTRACT viiiGIOSARI

SENARAIKANDUNGAN x

xvSENARAI JADUAL

xviSE ARAI RAJAH

xviSENARAI PETA

xvi-xixSE ARAIFOTO

BAB 1: PENGENALAN

11.1 Pendahu1uan

41.2 Pemyataan Masa1ah Kajian

141.3 Persoa1an Kajian

171.4 Tujuan Kaj ian

181.5 SignifIkan Kajian

191.6 Kerangka Konsepsua1

191.6.1 Modal Sosia1

261.6.2 Pembangunan

281.6.3 Komuniti

291.6.4 Pembangunan komuniti

1.6.5 Pemerkasaan (empovverment) 30

311.6.6 Mapan (sustainability)

321.6.7 Modal Insan

321.7 Skop Kajian

341.8 Organisasi Tesis

x

BAB2: METODOLOGI

2.1 Pendahuluan 36

2.2 Reka Bentuk Kajian 36

2.3 Proses dan langka Masa Kerja Lapangan 41

2.4 Responden Kajian 42

2.5 Kategori Data 45

2.6 Metod Pengumpulan Data 46

2.6.1 Pengumpulan Data Kuantitatif 46

2.6.2 Pengumpulan Data Kualitatif 47

2.7 Analisa Data 49

2.8 Persembahan Data 49

2.9 Limitasi Kajian 50

BAB3: PROFIL KOMUNITI

3.1 Pendahuluan 51

3.2 Lokasi Kampung Data Kakus 51

3.3 Latar Belakang Suku Etnik Kenyah di Sarawak 56

3.4 Keturunan dan Migrasi Suku Etnik Kenyah Badeng 58

3.5 Latar Belakang Kenyah Badeng Kampung Data Kakus 73

3.6 Demografi Responden 80

3.6.1 Status Responden 80

3.6.2 1ant ina Responden 80

3.6.3 Kategori Umur Responden 81

3.6.4 Status Perkahwinan Responden 81

3.6.5 TarafPendidikan Responden 82

3.6.6 lumlah Isirumah Responden 82

3.6.7 Ahli Isirumah Responden 83

3.6.8 lumlah Anak Responden 84

3.6.9 Bilangan Anak Keluar Dari Keluarga Asal 84

3.6.10 Pekerjaan Utama Responden 85

3.6.11 lumlah Pendapatan Tahunan Daripada Pekerjaan Utama 86

3.6.12 Pekerjaan Sampingan Responden 87

3.6.13 lumlah Pendapatan Daripada Pekerjaan Sampingan 88

Xl

3.6.14 Jumlah Pendapatan Bulanan Keseluruhan Isirumah 88

3.6.15 Perbelanjaan Isirumah 89

3.6.16 Simpanan Responden 92

3.6.17 Pemilikan Tanah dan Keluasan Ladang 93

3.6.18 Pemilikan Harta atau Aset oleh Responden 95

3.7 Profil Peribadi Informan Yang Ditemubual 100

3.8 Kesirnpulan 119

BAB4: MODAL SOSIAL DAN SUMBERNYA

4.1 Pendahuluan 121

4.2.1 lnstitusi Politik 121

4.2.1.1 Pernirnpin Pentadbiran Kampung 122

4.2.1.2 Pernimpin Agarna 127

4.2.1.3 Pernirnpin Organisasi Politik Kepartian 127

4.2.2 Adet (Adat) 129

4.2.2.1 Adet uyan Kepala Kampung dan Wakin Kepala Kampung

(Adat Memilih Ketua Karnpung dan Tirnbalan Ketua Karnpung) 131

4.2.2.2 Adet Uyan Oma (Adat Mernbuat Ladang) 136

4.2.2.3 Adet Pepeto (Adat Perkahwinan) 137

4.2.2.4 Adet Dalau Du Matai (Adat Semasa Berlaku Kernatian) 141

4.2.2.5 Adet Layan Udip Ka Lepo (Adat Tatacara Kehidupan di Karnpung) 143

4.2.3 Institusi Agarna 144

4.2.4 Institusi Keluarga 157

4.2.5 Perayaan 160

4.2.5.1 Ramay 0-0 Ajau (Pesta Menuai) 160

4.2.5.2 Perayaan Krisrnas 164

4.2.6 Persatuan 166

4.2.6.1 Persatuan Kenyah Badeng Sarawak (KEBANA) 166

4.2.6.2 Persatuan Ibu Bapa Guru (PIBG) 170

4.2.7 Gotong-royong 171

4.2.7.1 Gayeng Kua 171

Xll

4.2.7.2 Senguyun

4.2.7.3 Ma-ap me Kepala Kampung

4.2.7.4 Mepoh (rnernbantu)

4.2.7.5 Metau

4.2.8 Hubungan Sosial Tidak Rasmi

4.2.8.1 Kejaei

4.2.8.2 Pemung Manna

4.2.9 Seni Bina Rurnah Panjang

4.2.10 Norma Dalarn Kornuniti

4.2.10.1 Kua keymet kua penawai (sarna hati sarna fikiran)

4.2.10.2 Sah-eh nyelen (perasaan rnalu)

4.2.10.3 Pengelesau (belas kasihan)

4.2.10.4 Tunuk (honnat)

4.2.10.5 Badeng Buleng Kua Laya Jata

4.2.10.6 Lepo flu Badeng

4.2.11 Ngelan (Kepercayaan)

BABS: PERANAN MODAL SOSIAL DALAM PEMBANGUNAN

5.1 Pendahuluan

5.2 Definisi Pembangunan Mengikut Kornuniti

5.3 Peranan Modal Sosial Dalarn Pernbangunan Sosio-Ekonorni

5.3.1 Pernbangunan Ekonomi

5.3.2 Pernbangunan Pendidikan

5.3.3 Pembangunan Agarna

5.3.4 Pernbangunan Politik

5.3.5 Pernbangunan Seni Budaya

5.4 Peranan Modal Sosial Dalarn Pernbangunan Infrastruktur Asas

5.5 Analisis Terhadap Pernbangunan Sosio-ekonomi dan Infrastruktur di

Kampung Data Kakus

176

179

180

181

182

182

183

184

185

185

186

186

187

188

189

189

192

192

196

196

202

208

212

215

216

xiii

219

BAB6: FAKTOR DORONGAN DAN HALANGAN PENEGUHAN

MODAL SOSIAL

6.1 Pendahuluan

6.2 Faktor Dorongan Peneguhan Modal Sosial

6.2.1 Kepimpinan Dalam Komuniti

6.2.2 Agama Kristian

6.2.3 Program-program Dalam Komuniti

6.2.4 Pendidikan

6.2.5 Migrasi

6.2.6 Persatuan Dalam Komuniti

6.2.7 Seni Budaya

6.3 Halangan Peneguhan Modal So sial

6.3.1 Tekanan Kewangan

6.3.2 Sikap Individualistik Komuniti

6.3.3 Pengaruh Ekonomi Pasaran

BAB7: RUMUSAN DAN KESIMPULAN

RUJUKAN

LAMPlRAN 1

LAMPlRAN2

222

222

223

225

226

226

228

230

231

232

232

234

240

243

250

259

262

XIV

SENARAI JADUAL

Jadual Perkara Halaman

Definisi Modal Sosial Oleh Putnam, Coleman, Fukuyama, 20-21

Uphoff Dan Hanifan

1.1

2.1 Prosedur Persampelan Rawak Mudah 44

3.1 Kategori U mur Responden 81

3.2 Status Perkahwinan Responden 81

3.3 Taraf Pendidikan Responden 82

3.4 Peringkat Sijil Responden 82

3.5 lumlah Isirumah Responden 83

3.6 Ahli Isirumah Responden 83

3.7 lumlah Anak Responden 84

3.8 Bilangan Anak Yang Keluar Dari Ke1uarga Asal 85

3.9 Pekerjaan Utama Responden 85

3.10 Pendapatan Tahunan Isirumah Tahun 2010 Daripada 87

Pekerjaan Utama

3.11 lumlah Keseluruhan Pendapatan Bulanan Isirumah 89

3.12 Perbelanjaan Bulanan Semua Responden 92

3.13 Ke1uasan Tanah Yang Dimiliki Responden Dalam Tiang 94

Pool

3.14 Keluasan Tanah Yang Dimiliki Responden Di Luar Tiang 94

Pool

3.15 lenis Harta Yang Dimiliki Responden 98-99

4.1 Kepercayaan (Trust) Responden 191

5.1 Prestasi UPSR SK Ulu Kakus Untuk Semua Matapelajaran 204

Dari Tahun 2006-2010

6.1 Sebab Migrasi Dalam Komuniti 230

xv

SENARAI RAJAH

Rajab Perkara

2.1 Reka Bentuk Kajian

3.1 Asal-usul Keturunan Kenyah Badeng

3.2 Sejarah Migrasi dan Penempatan Suku EtnikKenyah Badeng

SENARAIPETA

Peta Perkara

3.1 Lokasi Kampung Data Kakus, Tatau, Bintulu

3.2 Lokasi Kampung Data Kakus, Tatau, Bintulu

SENARAI FOTO

Foto Perkara

3.1 Pintu Gerbang Kampung Data Kakus

3.2 Pemandangan dari udara sebahagian daripada Kampung

Data Kakus

4.1 Kepala Kampung Encik Peter Dino Amit Jalong Memberi

Baing Suwah Se' kepada Encik Epit Lusat sebagai tanda

penghargaan atas jasa beliau sebagai Wakin Kepala

Kampung sejak tahun 1980-2008

4.2 De Lata Encik Anyan Jangin Menyampaikan Baing Suwah

Se' kepada Encik Diu Epit sebagai pelantikan Wakin Kepala

Kampung I yang menggantikan tempat bapanya Encik Epit

Lusat

Penyerahan Tugas Wakin Kepala Kampung daripada Encik

Epit Lusat kepada Encik Diu Epit

4.3

De Lata Encik Oleh Tading Menyampaikan Baing Suwah

Se' kepada Encik Atok Ukung sebagai pelantikan Wakin

Kepala Kampung II

4.4

xvi

Halaman

40

58

70-72

Halaman

53

54

Halaman

55

55

134

134

134

134

4.5 Kepala Kampung, Wakin Kepala Kampung, Pegawak Lepo 135

dan JKKK Kampung Data Kakus didoakan

4.6 Kaum Lelaki Sedang Menikmati Makanan semasa Pemung 135

Manna sempena pelantikan Wakin Kepala Kampung

4.7 Kaum Lelaki Sedang Menikmati Makanan semasa Pemung 135

Manna sempena pelantikan Wakin Kepala Kampung

4.8 Kaum wan ita membungkus nasi bila berlaku kematian 142

4.9 Komuniti makan kali terakhir bersama sebelum si mati 142

dikebumikan

4.10 Komuniti melawat keluarga si mati untuk memberi sokongan 142

emosi

4.11 Kaum lelaki bekerjasama menyiapkan kubur 142

4.12 Persembahan Datun Julut oleh kaum ibu semasa Ramay 0-0 163

Ajau 2010

4.13 Encik Epit Lusat (Pepit) mempersembahkan tarian Kanjet 163

Lasan semasa Ramay 0-0 Ajau 2010

4.14 Persembahan Belian oleh Encik Atok Ukung (Pedua) semasa 163

Ramay 0-0 Ajau 2010

4.15 Acara tarik tali oleh kaum ibu semasa Ramay 0-0 Ajau 2010 163

4.16 Jemaat Tuhan dalam gereja SIB Data Kakus semasa 165

Perayaan Krismas 2010

4.17 Liko Dado oleh Pelayan Sidang SIB Data Kakus semasa 165

Perayaan Krismas 2010

4.18 Tetamu jemputan semasa Majlis Perasmian Pesta Sukan 165

Perayaan Krismas 2010

4.19 Persembahan Liko Dado oleh wanita semasa MajIis 165

Perasmian Pesta Sukan Perayaan Krismas 2010

4.20 Persembahan Liko Dado oleh lelaki semasa Majlis 165

Perasmian Pesta Sukan Perayaan Krismas 2010

4.21 Lintas honnat oleh pasukan bola sepak semasa Majlis 165

Perasmian Pesta Sukan Perayaan Krismas 2010

XVll

4.22 Pertandingan Peragaan Pakaian Tradisional sernasa Pesta 169

Kenyah Badeng (Kebana) 2009

4.23 Pertandingan Peragaan Pakaian Tradisional sernasa Pesta 169

Keoyah Badeng (Kebana) 2010

4.24 Pertandingan Bola Sepak dirnenangi oleh Pasukan dari 169

Kampung Data Kakus sernasa Pesta Kenyah Badeng

(Kebana) 2010

4.25 Pertandingan Sampe sernasa Pesta Kenyah Badeng (Kebana) 169

2010

4.26 Kaurn lelaki bekerjasarna rnengangkat batang paip dan 173

tangki air sernasa gayeng kua rnernbina ernpangan air paip

Kampung Data Kakus

4.27 Kaum lelaki memo tong kayu untuk rnernbuat papan sernasa 173

gayeng kua rnernbina ernpangan air paip Karnpung Data

Kakus

4.28 Kaum lelaki bekerjasarna rnernbina ernpangan air paip 173

Kampung Data Kakus

4.29 Makan tengahari sernasa gayeng kua rnernbina ernpangan air 173

paip Kampung Data Kakus

4.30 Kaum lelaki rnernasang kasau sernasa gayeng kua 174

mendirikan Bangunan Gereja SIB Data Kakus

4.31 Kaum lelaki rnenyusun bata sernasa gayeng kua rnendirikan 174

Bangunan Gereja SIB Data Kakus

4.32 Kaurn lelaki rnemasang atap zink sernasa gayeng kua 174

mendirikan Bangunan Gereja SIB Data Kakus

4.33 Kaum wanita rnengangkut pasir sernasa gayeng kua 174

meodirikan Bangunan Gereja SIB Data Kakus

4.34 Kaurn wanita dan kanak-kanak rnengarnbil pasir sernasa 175

gayeng kua rnendirikan Bangunan Gereja SIB Data Kakus

4.35 Kaurn wanita rnernbungkus nasi semasa gayeng kua 175

mendirikan Bangunan Gereja SIB Data Kakus

4.36 Gayeng kua rnenebas hurna Sidang SIB Data Kakus 2010 175

xviii

Makan tenghari semasa gayeng kua menebas huma Sidang 175

SIB Data Kakus 201 0

Kaum lelaki menugal semasa senguyun menugal huma 2010 178

Kaum wanita menabur benih semasa senguyun menugal 178

2010

Amai Bulan (kiri) dan Palang (kanan) sedang berehat sambil 178

menikmati minuman semasa senguyun menugal 2010

Berehat sambi I menikmati minuman semasa senguyun 178

menugal 2010

Pelajar sekolah dan universiti didoakan oleh semua komuniti 207

setiap kali musim cuti

Bangunan gereja pertama dibina tahun 1987 211

Bangunan gereja kedua dibina tahun 1992 211

Bangunan gereja ketiga dibina 1998 211

Pandangan tepi bangunan gereja keempat yang sedang dalam 211

pembinaan

Pandangan hadapan bangunan gereja keempat yang sedang 211

dalam proses pembinaan

Lawatan Menteri Muda Pertanian Sarawak, Datuk Ramsay 214

Noel Jitam ke Kampung Data Kakus tahun 1992

Lawatan Menteri Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah 214

Malaysia ke Kampung Data Kakus 2010

Helikopter yang digunakan oleh rombongan Menteri 214

Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah Malaysia ke Kampung

Data Kakus 2010

XIX

BABI

PENGENALAN

ENDAHULUAN

I&tWJtaDj~an ini kajian mengenai modal sosial telah mendapat momentum dalam bidang

IIIMIian pembangunan kerana ia dianggap sebagai aset yang sangat penting bagi individu,

....lIn dan komuniti untuk meningkatkan taraf kesihatan, ekonomi, sokongan sosial,

politik dan pekerjaan terutamanya dalam kalangan masyarakat luar bandar. Idea

.... modal sosial banyak dibincangkan oleh tiga orang sarjana iaitu Alexis Tocqueville,

.~~Durkhiem dan Max Weber (OECD, 2001 :40). Namun tiga orang sarjana yang terkenal

\"1811 konsep modal sosial ialah Pierre Bourdieu, James Coleman dan Robert Putnam

.' t...-JlIIQYo 2003:13). Modal sosial merupakan suatu konsep yang sangat menarik dan penting

dibahaskan walau bagaimanapun kajian dan bahan tentang modal sosial di Malaysia

agale terbatas.

Kajian menunjukkan modal sosial dikaitkan dengan pelbagai hasil umpamanya

~'palIllbaLDgUlIlan politik (de Tocqueville, 1945; Putnam, 1993a, 2000; Brehm & Rahn, 1997),

• Krishna, 2008), pembangunan pendidikan (Coleman, 1988; Hanifan, 1920),

Jacobs, 1961) dan

ikel!ejalllteraan sosial individu (Coleman, 1988; Lin, 2008; Burt, 1997).

Modal sosial mempunyai makna tersendiri bagi setiap orang. Tidak terdapat satu

. telah didefmisikan dengan pelbagai cara oleh setiap sarjana yang benninat dengan

1

modal sosial. Putnam yang menjadi tumpuan selepas mengidentifIkasikan peranan

sial dalam pentadbiran ekonomi di Hali (1993a) dan kepentingan modal sosial di

Syarikat (2QOO) mendefInisikannya sebagai sifat organisasi sosial seperti jaringan,

dan kepercayaan yang berperanan sebagai pemudahcara untuk koordinasi dan

.lID& bagi kepentingan bersama (Putnam, 1993b: 35-36). Sementara menurut Serageldin

Grootaert (2000:45), pula dalam sorotan literature sains politik, sosiologi dan

_OO~t)gJ, modal sosial secara umumnya dirujuk kepada set norma, jaringan sosial dan

_"si· yang menjadi saluran bagi masyarakat akses kepada kuasa dan sumber-sumber

...... · ..... hdibentuk untuk membolehkan mereka membuat keputusan dan membentuk dasar.

Terdapat tiga bentuk modal sosial yang utama iaitu bonding, bridging dan linkages

1(Ot)lc:clck. 1999 dalam OEeD, 2001:42). Modal sosial berbentuk bonding merujuk kepada

antara ahli keluarga dan kumpulan etnik yang sarna. Woolcock (2000), menyatakan

__f digunakan untuk 'get by'. Modal sosial berbentuk bridging pula merujuk kepada

antara pelbagai kumpulan etnik dan bertujuan untuk 'get ahead' oleh itu ia

__ib8J1lg kepada pembangunan ekonomi (Woolcock, 2000). Sementara modal sosial

ialah pautan di antara pelbagai kelas kumpulan sosial masyarakat seperti majikan

pekeJja, kerajaan dengan rakyat serta golongan kaya dengan miskin. Malahan ia

konsep yang lebih kompleks kerana melibatkan jaringan khusus terhadap

.~Ik dalam pelbagai kumpulan iaitu hubungan kumpulan masyarakat yang berbeza

lapisan yang boleh memberansang sumber seperti kuasa dan kekayaan (Lyberaki &

2002 dalam Abu SufIan & Anizah, 2004:200).

2

Modal 80sial bukan barang eksklusif yang menjadi barang hak milik seseorang

lildJiVidn Sebaliknya modal so sial merupakan barangan yang perlu dikongsi bersama oleh

dalam sesebuah masyarakat dan bersifat barangan awam. Modal so sial adalah berbeza

_po modal kewangan, kerana modal sosial bersifat kumulatif dan bertambah dengan

_dfrinya (self-reinforcing). Modal sosial tidak akan habis jika dipergunakan, melainkan

~...Idn meningkat. Hilangnya atau rosaknya modal sosial adalah kerana tidak digunakan.

illNoam. 1993b).

Walaupun modal 80sial mempunyai pelbagai definisi terdapat perkembangan positif

__mai pentingnya peranan modal so sial dalam pembangunan. Para sarjana berpendapat

d8Jam inisiatifmencapai pembangunan modal so sial seperti idea, nilai, norma, sikap, jaringan

dan institusi 80sial perlu diambilkira untuk memastikan hasil yang diingini dicapai

2006; Narayan & Pritchett, 1996; Dhesi, 2000). Semua bentuk modal seperti modal

mi, modal insan, modal fizikal dan modal so sial adalah penting untuk pembangunan,

lidak akan sempuma tanpa salah satu daripadanya (Ostrom, 1999). Modal sosial adalah aset

ing dalam komuniti. Menurut Kay (2006), modal so sial yang terdapat dalam komuniti

tuk dengan kehadiran kepercayaan (trust), saling memberi dan menerima (reciprocity )

kesamaan (mutuality), perkongsian norma dan berkongsi komitmen dan harta benda,

.lbbImgun~lIl ekonomi komuniti. Kajian ini adalah mengenai modal sosial dalam kalangan

.,.min Kenyah Badeng Kampung Data Kakus, Tatau, Bintulu Sarawak. Komuniti Kenyah

_.11 Kampung Data Kakus dipilih dalam kajian ini kerana pengkaji berminat untuk

•••tahuj· apakah modal sosial yang dimiliki oleh komuniti ini. Komuniti ini didapati

3