TAJUK: PENGUBAHSUAIAN ASTROLAB MENGIKUT STANDARD MALAYSIA

UNTUK KEGUNAAN PENGIRAAN WAKTU SOLAT

PENYELIDIK: MOHD HAFIZ SAFIAI

P72877

PERINGKAT: DOKTOR FALSAFAH PERADABAN ISLAM

PENYELIA:

DR. IBNOR AZLI IBRAHIM JABATAN SYARIAH, FAKULTI PENGAJIAN ISLAM

UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA

INSTITUT ISLAM HADHARI UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA

PENGENALAN

• Astrolab ialah sebuah instrumen astronomi purba yang digunakan untuk mencerap dan membuat pengiraan berkaitan kedudukan dan pergerakan objek samawi seperti bulan, bintang dan planet.

• Astrolab merupakan sebuah komputer analog pada zaman dahulu.

PERNYATAAN MASALAH

• Penulisan ilmiah mengenai pengubahsuaian astrolab mengikut standard Malaysia belum pernah dijalankan.

Hal ini disokong oleh Wan Mohd Soghir yang berpendapat penulisan berkaitan ilmu falak di Malaysia adalah sangat kurang dan sekali gus menjadikan perkembangan ilmu tersebut berlaku dengan perlahan.

(Wan Mohd Saghir Abdullah. 2005. Perkembangan dan

penulisan falak dunia Melayu. Kertas kerja Seminar Keilmuan Falak, Sheikh Tahir Jalaluddin dan Sheikh Abdullah Fahim. Anjuran Jabatan Mufti Pulau Pinang dan Universiti Sains Malaysia, September)

• Terdapat kenyataan yang menyatakan bahawa pengiraan tradisional adalah tidak saintifik.

Baharuddin menolak kenyataan tersebut dengan mengatakan bahawa kerana kaedah pengiraan tradisional mengandungi konsep matematik tertentu dan telah diguna pakai sejak ribuan tahun dahulu. Beliau berpendapat kenyataan tersebut muncul kerana risalah-risalah falak terdahulu dikaji secara umum, dan tidak secara terperinci.

(Baharrudin Zainal. 2009. Etnomatematik dalam

Ilmu Falak Alam Melayu. Tesis Dr. Fal. Universiti Putra Malaysia, Serdang)

• Astrolab semakin dilupakan kerana dianggap tidak lagi sesuai (tidak jitu) untuk digunakan pada masa kini.

Menerusi kenyataan tersebut, Abdul Halim berpendapat kaedah pengiraan moden yang diguna pakai sekarang masih lagi terdedah dengan pertikaian tertentu seperti penggunaan konsep rujukan titik paling Barat dalam pengiraan zon waktu solat adalah tidak tepat.

(Abdul Halim Abdul Aziz. 2007. Beberapa isu

dalam penghitungan waktu solat. Prosiding Seminar Ilmu Falak Sempena Sambutan Dua Dekad Persatuan Falak Syar‘i Malaysia)

PERSOALAN KAJIAN

• Bagaimanakah sejarah kemajuan penciptaan astrolab?

• Bagaimanakah struktur pengubahsuaian astrolab mengikut standard Malaysia?

• Bagaimanakah tahap kejituan astrolab dalam hitungan waktu ibadah umat Islam di Malaysia?

OBJEKTIF KAJIAN

• Meneliti dan memperkenalkan sejarah penciptaan astrolab.

• Menganalisis struktur pengubahsuaian astrolab mengikut standard Malaysia.

• Menilai tahap kejituan astrolab setelah diubahsuai dalam hitungan waktu solat umat Islam di Malaysia menerusi analisis perbandingan.

KAJIAN LITERATUR 1) Sejarah penciptaan. Dalam tema ini, terdapat 29 artikel jurnal yang menceritakan tentang

sejarah penciptaan astrolab. Antaranya ialah: • Neugebaeur, O. 1949. The early history of astrolabe. ISIS 40(3): 240-256.

• Kennedy, E.S., 1951, An islamic computer for planetary latitudes,

Journal of the American Oriental Society 71(1): 13-21. • Waerden, B.L., 1951, Babylonion astronomy III the earliest astronomical

computations, Journal of Near Eastern Studies 10(1): 20-34.

• Ohashi, Y., 1994, Early history of the astrolabe in India, Indian Journal of History of Science 32(3): 199-293.

• Berggren, J.L., 2007, A-Farghani on the astrolabe, Historia Mathematica 34(4): 433-434

2) Pembuatan astrolab. Dalam tema ini, terdapat 15 artikel jurnal yang menceritakan tentang

pembuatan astrolab. Antaranya ialah:

• Gordon, R.B., 1987, Sixteenth-century metelworking technology used in the manufacture of two german astrolabe, Annals of Science 44: 71-84.

• Lamprey, J.P., 1997, An examination of two groups of George Hartman sixteenth-century astrolabes and the tables used in their manufacture, Annals of Science 54: 111-142.

• Brook, R.C., 1999, A problem of provenance: a technical analysis of the Champlain astrolabe, Cartographica 36(3): 1-16.

• Van Brummelen, G., 2005, The melon-shaped astrolabe in arabic astronomy, Historia Mathematica 32(3): 358-360.

• Ford, D., 2012, Building a model astrolabe, Journal of the British Astronomical Association 122(1): 1-17.

3) Fungsi dan kejituan astrolab. Dalam tema ini, terdapat 15 artikel jurnal yang menceritakan tentang

fungsi dan kejituan astrolab. Antaranya ialah:

• Cajori, F. 1929, History of determinations of the heights of mountains, ISIS 12(3): 482-514.

• French, R., 1996, Arabic astrology and english medicine in the late twelfth century, ISIS 87(3): 453-480.

• Martin, V.F. dan Leister, N.V., 1997, Absolute declinations from astrolabe data, Astronomy and Astrophysics Supplement Series 126(1): 169-176.

• Noel, F., 1997, Systematic differences astrolabe FK5 derived from observations at 60o zenith distance, Astronomy and Astrophysics Supplement Series 124(1): 153-155.

• Poppe, P.C.R., Leister, N.V., Laclare, F. dan Delmas, C., 1998, Analysis of solar astrolabe measurements during 20 years, The Astronomical Journal 116: 2574-2582.

METODOLOGI 1) Reka bentuk Kajian (Kualitatif)

• Kajian sejarah: Meneliti sejarah astrolab

• Kajian teknikal: Mengubahsuai astrolab

• Kajian perbandingan: Menilai tahap kejituan astrolab

2) Pengumpulan Data

• Analisis dokumen: Sumber primer

• Temu bual: Pihak berkaitan seperti ANGKASA dan jabatan mufti negeri

• Pemerhatian: Penyertaan seminar & kursus serta menjalani kelas dengan pakar astrolab secara persendirian

3) Analisis Data

• Pengkaji menganalisis maklumat berkaitan sejarah penciptaan astrolab, cara pembuatan astrolab bagi proses pengubahsuaiannya mengikut standard Malaysia dan mengenal pasti ralat yang wujud bagi penggunaan astrolab dan kaedah moden dalam pengiraan waktu solat.

• Pengkaji telah memilih satu tempoh tertentu sebagai sebahagian data kajian. Sepanjang tempoh tersebut, satu prosedur pengiraan waktu solat menggunakan astrolab akan dilakukan melibatkan lima waktu solat fardhu. Setelah itu, analisis data dilakukan dengan membuat perbandingan antara hasil yang diperoleh daripada penggunaan astrolab dengan kaedah astronomi moden yang menggunakan sistem panduan e-Solat dan Kalendar Takwim 2015 yang dikeluarkan oleh Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) yang mana kedua-duanya merujuk kepada Almanak Falak Syarie.

KEPENTINGAN KAJIAN

• Mengubahsuai astrolab supaya boleh digunakan mengikut standard Malaysia.

• Menilai tahap kejituan astrolab dalam kesesuaian penggunaannya pada masa kini menerusi kajian perbandingan yang dijalankan.

• Melengkapkan maklumat dan menambah bahan bacaan berkaitan ilmu falak di Malaysia, sekali gus memberi pendedahan kepada masyarakat awam.

• Menyumbang kepada ruang penyelidikan yang baru kepada penyelidik, contohnya teks-teks berkaitan astrolab dan kajian pendigitalan astrolab.

RUJUKAN

• al-Sufi, ‘Abd al-Rahman bin ‘Umar. 1962. Al-‘Amal bi al-Usturlab. Hydrabad: Matba‘ah Majlis Dai’rah al-Ma‘arif al-‘Uthmaniyyah.

• Bilal, Muhammad Lu’i. 1994. al-Istirlab fi al-Turath al-‘Ilm wa al-‘Arabi: wa Tahqiq al-Risalat fi al-‘Amal bi al-Istirlab li ‘Abd al-Rahman al-Sufi. Aleppo: Jamiat Halab.

• Shami, Yahya ‘Abd al-Amir. 1994. Tarikh al-Tanjim ‘inda

al-‘Arab wa Atharuhu fi al-Mujtama‘at al-‘Arabiyyah wa al-Islamiyyah. Beirut: Mu’assasat al-‘Izz al-Din.

• Charette, F. 2003. Kitab fi al-Alat al-Falakiyah. Leiden: BRILL.

• Walker, C.S. 2001. Buried Astrolabe: Canadian Dramatic Imagination and Western Tradition. Montreal: McGill Queen’s Press.

• Chaucer, G. 1891. The Treatise On The Astrolabe. Ed., Brae, A. E. London: John Russel Smith.

• Lindsay, J.B. 1858. The Chrono Astrolabe: Containing a Full Set of Astronomic Tables, with Rules and Examples for the Calculation of Eclipses and Other Celestial Phenomena. Dundee: Middleton, Chalmers, Shaw & Stephen.

• Osborn, Marijane. 2002. Time and the Astrolabe in the Canterbury Tales. Oklahoma: University of Oklahoma Press.

• Lorch, R. (ed.). 2005. Al-Farghani: On the Astrolabe. Stuttgart: Franz Steiner Verlag.

• Webster, R.S., MacAlister, P.R. & Etting, F.M. 1974. The Astrolabe: Some Notes on its History, Construction and Use. Lake Bluff: Paul MacAlister & Associates.

• Robert Theodore Gunther, Albert Edward Gunther, Albert Everard Gunther. 1929. Early Science in Oxford: Chaucer and Messahalla on the astrolabe. California: Subscribers.

• Wright, O. 1955. The voyage of the Astrolabe, 1840: an English rendering of the journals of Dumont d'Urville and his officers of their visit to New Zealand in 1840, together with some account of Bishop Pompallier and Charles, Baron de Thierry. Aukland: A.H. & A.W. Reed.

• Borelli, A. 2008. Aspects of the Astrolabe: 'architectonica Ratio' in Tenth- and Eleventh-century Europe. Oakville: David Brown Book Company.