PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

39
PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA DI KALIMANTAN SELATAN JALALUDDIN UNIVERSITI UTARA MALAYSIA 2012

Transcript of PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

Page 1: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

DI KALIMANTAN SELATAN

JALALUDDIN

UNIVERSITI UTARA MALAYSIA

2012

Page 2: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

DI KALIMANTAN SELATAN-INDONESIA

JALALUDDIN

TESIS YANG DIKEMUKAKAN KEPADA UUM, KOLEJ UNDANG-UNDANG,

KERAJAAN DAN PENGAJIAN ANTARABANGSA, UNIVERSITI

UTARA MALAYSIA SEBAGAI KEPERLUAN UNTUK

IJAZAH DOKTOR FALSAFAH (UNDANG-UNDANG)

UNIVERSITI UTARA MALAYSIA

2012

i

Page 3: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

ii

PERAKUAN KERJA TESIS

“Saya akui bahawa karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan

ringkasan yang tiap-tiap satunya telah saya jelaskan sumber-sumbernya”

Tarikh: ....................................... Tandatangan : ...........................................

Nama : Jalaluddin

No. Matrik : 92410

Page 4: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

iii

KEBENARAN MENGGUNA TESIS

Tesis ini dikemukakan sebagai memenuhi sebahagian daripada pengijazahan

ijazah Doktor Falsafah, Universiti Utara Malaysia (UUM). Saya bersetuju

membenarkan pihak perpustakaan UUM mempamerkannya sebagai bahan rujukan.

Saya juga bersetuju bahawa sebarang bentuk salinan sama ada secara keseluruhan

mahupun sebahagian daripada tesis ini untuk tujuan akademik adalah dibolehkan

dengan kebenaran penyelia tesis ini atau Dekan Penyelidikan dan Pengajian Siswazah

Kolej Undang-Undang, Kerajaan dan Pengajian Antarabangsa. Sebarang bentuk

salinan atau cetakan bagi tujuan komersildan membuat keuntungan adalah dilarang

sama sekali tanpa kebenaran bertulis daripada penyelidik. Pernyataan rujukan kepada

penulis dan UUM perlulah dinyatakan jika sebarang bentuk rujukan dibuat ke atas

tesis ini.

Kebenaran untuk menyalin atau menggunakan tesis sama ada secara

keseluruhan atau sebahagian daripadanya hendaklah dipohon melalui:

Dekan Penyelidikan dan Pengajian Siswazah

Kolej Undang-Undang, Kerajaan dan Pengajian Antarabangsa

Universiti Utara Malaysia

06010 UUM Sintok

Kedah, Darul Aman

Page 5: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

iv

ABSTRAK

Penyelidikan terhadap literatur sedia ada tentang perlombongan arang batu di

pelbagai negara selalu memberi kesan negatif ke atas hak asasi masyarakat

terutamanya berkaitan hak terhadap alam sekitar yang baik dan sihat. Namun literatur

itu belum menentukan pada peringkat mana pelanggaran hak asasi itu berlaku.

Justeru, penyelidikan ini bertujuan untuk mengenal pasti kesan perlombongan arang

batu ke atas hak asasi manusia terhadap alam sekitar dan cabaran penguatkuasaan

undang-undang hak asasi manusia terhadap alam sekitar dalam pentadbiran

perlombongan arang batu di Kalimantan Selatan. Penyelidikan undang-undang secara

sosiologis ini menggunakan pendekatan kualitatif iaitu kajian kes di Kampung Ness

15 Desa Tatakan, Region Tapin, Kalimantan Selatan. Data hasil pemerhatian dan

temu bual bersemuka mendedahkan bahawa kerosakan alam sekitar yang sangat teruk

akibat aktiviti perlombongan arang batu memberi kesan kepada pelanggaran hak asasi

manusia terhadap alam sekitar. Alam sekitar yang rosak adalah kampung penduduk,

air sungai, tanah pertanian, flora dan fauna. Oleh itu, kerosakan alam sekitar telah

menyebabkan hak rakyat yang dijamin oleh Seksyen 1 Deklarasi Stockholm, Seksyen

28H Perlembagaan Negara Republik Indonesia, Seksyen 9 ayat (3) Akta Nombor 9

tahun 1999 tentang Hak Asasi Manusia untuk hidup dalam alam sekitar yang baik

dan sihat telah terjejas. Hak asasi terhadap alam sekitar menjejaskan bukan sahaja

masyarakat semasa, namun masyarakat pada masa akan datang. Pelanggaran hak

asasi terhadap alam sekitar seperti ini merupakan pelanggaran berat hak asasi

manusia. Penyelidikan juga mendapati cabaran penguatkuasaan undang-undang hak

asasi terhadap alam sekitar oleh pihak penguatkuasaan undang-undang tidak dibuat

sepertimana yang ditetapkan dalam akta berkaitan.Kajian mencadangkan satu

reformasi dalam penguatkuasaan undang-undang hak asasi maanusia terhadap alam

sekitar dalam pentadbiran perlombongan arang batu di Kalimantan Selatan, Indonesia

dilaksanakan dengan segera.

Kata kunci: Perlombongan arang batu, Hak asasi manusia, Perlembagaan Negara

Indonesia, Pencemaran alam sekitar

Page 6: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

v

ABSTRACT

Research on the existing literature about coal mining in various countries often have a

negative impact on the rights of society, particularly in relation to its environmental

well being and health. However, the literaturehas yet to determine at what stage

does the infringement occur. Thus, this research aims to find out the impact of coal

mining on human rights, the environment and the enforcement challenges faced by

the authorities in protecting the human rights on the environment in the

administration of coal mining in South Kalimantan. This is a qualitative study using

a case-study approach on Kampung Ness 15, Desa Tatakan,Tapin Region South

Kalimantan. The data collected and face to face interviews revealed that the coal

mining activities had severely damaged the environment and there were human

rights violations against the environment. The damage affected the village

population, river water, arable land, flora and fauna. Thus, the environmental damage

has infringed on the people's rights guaranteed by Section 1 of the Stockholm

Declaration, Section 28H of the Constitution of the Republic of Indonesia, Section 9

paragraph (3) of Act No. 9 of 1999 on Human Rights which is to live in a good and

healthy environment. The environmental damaged not only affects the current

population, but also the future generations. This is considered a very serious

violation of human rights. The study also highlights the challenges faced by the

authority in enforcing the law against human rights violations on the environment

and the inability to act as required by the law. The study proposed an immediate

reform in the enforcement of the law on human rights in the administration of coal

mining in South Kalimantan, Indonesia.

Keywords: Coal mining, Human rights, The Constitution of the State of Indonesia,

Environmental pollution.

Page 7: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

vi

PENGHARGAAN

“Telah nampak kerusakan di darat dan di laut disebabkan karena perbuatan

tanganmanusia, supaya Allah merasakan kepada mereka sebahagian dari (akibat)

perbuatan

mereka,agar mereka kembali (ke jalan yang benar) (QS. 30: 41)”.

Terlebih dahulu saya panjatkan setinggi-tinggi kesyukuran dan pujian kepada

Allah SWT atas limpah kudrat dan kurnia-Nya sehingga tesis ini dapat diselesaikan.

Shalawat dan salam kepada baginda Nabi Muhammad SAW beserta keluarga dan

sahabat hingga akhir zaman.

Pada ruangan ini saya ingin mengucapkan penghargaan dan terima kasih

kepada individu-individu yang terlibat secara langsung atau tidak langsung terhadap

pembikinan tesis ini. Pertamanya penghargaan tidak terhingga kepada Penyelia

Pertama saya iaitu Yang Berbahagia Dr. Alias bin Azhar, beliau adalah pensyarah

kanan dan Timbalan Dekan Pembangunan Pelajar dan Alumni Kolej Undang-

Undang, Kerajaan dan Pengajian Antarabangsa Universiti Utara Malaysia. Beliau

merupakan tulang belakang paling penting dalam membantu menyelesaikan tesis ini

dari awal hinggalah dapat diselesaikan. Begitu juga penghargaan saya yang setinggi-

tingginya kepada Prof. Madya Dr. Rusniah binti Ahmad sebagai penyelia kedua,

beliau adalah Dean School of Law Kolej Undang-Undang, Kerajaan dan Pengajian

Antarabangsa Universiti Utara Malaysia. Kesedian kedua-dua beliau meluangkan

waktu dari aspek proses penemuan penyelidikan dan petunjuk-petunjuk motivasi,

sokongan dan komitmen beliau yang tidak jemu-jemu menjadi sumber inspirasi

Page 8: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

vii

dalam menyiapkan tesis ini. Berjuta-juta terima kasih dan hanya Allah SWT yang

boleh membalas kepada beliau berdua.

Penulis juga ingin mengucapkan ribuan terimakasih kepada segenap pimpinan

di peringkat IAIN Antasari dan peringkat Fakulti Syariah di Banjarmasin yang telah

banyak membantu dan mendorong penulis untuk secepatnya menyelasaikan tugas

belajar ini.

Seterusnya, penyelidik juga merakamkan penghargaan dan terima kasih

kepada istri tercinta, Dra. Noor Adeliani dan ananda tersayang, Luthviya Auliya

Farahdiny, Mohammad Akmal Hanifa, dan Mohammad Ridho Anugerah yang

dengan tulus memahami pekerjaan yang telah saya kerjakan selama ini sehingga tesis

ini boleh selesai. Kepada ibunda dan Allahuyarham ayahnda tercinta, semoga karya

ini boleh menjadi persembahan ke atas pengabdian saya kepada mereka berdua.

Kepada kawan-kawan seperjuangan di Dewan Penginapan Pelajar (DPP)

Bank Rakyat Bukit Kachi, pa Irfan, pa Ahdi, pa Hayat, pa Igur, pa Dwi, pa Lukman,

pa Mattoasi dan pa Zulkarnain.Kepada semuanya saya rakamkan pengahrgaan dan

terima kasih. Mudah-mudahan ilmu yang kita peroleh di Universiti Utara

Malaysia(UUM) akan bermanfaat untuk IAIN Antasari Banjarmasin dan Indonesia.

Akhir sekali, segala kesalahan yang terdapat dalam tesis ini merupakan

tanggung jawab saya sebagai penulis.

( JALALUDDIN)

Page 9: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

viii

KANDUNGAN

TAJUK Muka surat

PERAKUAN KERJA TESIS i

KEBENARAN MENGGUNA TESIS ii

ABSTRAK iii

ABSTRACT v

PENGHARGAAN vi

KANDUNGAN TESIS viii

SENERAI RAJAH xii

SENERAI JADUAL xiii

SENERAI ISTILAH xiv

SENERAI LAMPIRAN xvi

BAB I PENDAHULUAN

1.0. Pengenalan 1

1.1. Latar Belakang Penyelidikan 2

1.2. Pernyataan Masalah 6

1.3. Objektif Penyelidikan 18

1.4. Kepentingan Penyelidikan 19

1.5. Kekangan Penyelidikan 20

1.6. Kesimpulan 21

BAB II KAJIAN LITERATUR

2.0. Pengenalan 22

2.1. Kajian Lepas 23

2.2. Hak Asasi Manusia 29

2.2.1. Definisi Hak Asasi Manusia 29

Page 10: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

ix

2.2.2. Sejarah Hak Asasi Manusia Antarabangsa 32

2.2.3. Sejarah Hak Asasi Manusia di Indonesia 40

2.2.4. Hak Asasi Manusia dalam Undang-Undang Dasar Negara

Republik Indonesia 1945

49

2.2.5. Pelbagai Instrumen Antarabangsa Berkaitan Hak Asasi

Manusia

53

2.2.6. Penandatanganan Kerajaan Indonesia Bagi Perjanjian

Antarabangsa Berkaitan Hak Asasi Manusia

65

2.2.7. Hak Asasi Manusia dalam Undang-Undang Indonesia 67

2.2.8. Hak Asasi Manusia dalam Islam 72

2.3. Alam Sekitar 88

2.3.1. Definisi Alam Sekitar 88

2.3.2. Keperluan Manusia kepada Alam Sekitar yang Baik dan Sihat 89

2.3.3. Akta-Akta Berkaitan Alam Sekitar di Indonesia 92

2.3.4. Alam Sekitar dalam Perspektif Islam 93

2.4. Alam Sekitar sebagai Hak Asasi Manusia 95

2.4.1. Konvensyen-konvensyen Antarabangsa berkaitan Alam

Sekitar sebagai Hak Asasi Manusia

95

2.4.2. Falsafah Alam Sekitar sebagai Hak Asasi Manusia dalam

Undang-Undang Indonesia

102

2.5. Tanggung Jawab Negara ke Atas Alam Sekitar sebagai Hak

Asasi Manusa

107

2.5.1. Sistem Tanggung Jawab 108

2.5.2. Tanggung Jawab Negara Ke Atas Penguatkuasaan Undang-

Undang Hak Asasi terhadap Alam Sekitar

113

2.6. Pelanggaran Hak Asasi Manusia 120

2.6.1. Pelanggaran Hak Asasi Manusia oleh Negara 120

2.6.2. Pelanggaran Hak Asasi Manusia oleh Syarikat 121

Page 11: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

x

2.7. Kewajiban Pelaku Perlombongan Arang Batu ke Atas Alam

Sekitar Mengikut Akta Perlombongan Indonesia

124

2.8. Deskripsi Kalimantan Selatan 126

2.8.1. Sejarah Kalimantan Selatan 126

2.8.2. Potensi Arang Batu di Kalimantan Selatan 135

2.8.3. Definisi Perlombongan Arang Batu 138

2.8.4. Model Perlombongan Arang Batu di Kalimantan Selatan 138

2.8.5. Polisi Perlombongan Arang Batu dalam Akta di Indonesia 142

2.9. Kesimpulan 156

BAB III METODOLOGI PENYELIDIKAN

3.0. Pengenalan 158

3.1. Bentuk Penyelidikan 158

3.2. Pengumpulan Data 163

3.3. Reka Bentuk Penyelidikan 163

3.4. Lokasi Penyelidikan 164

3.5. Kaedah Penentuan Informan 165

3.6. Skop Penyelidikan 168

3.7. Kaedah Pengumpulan Data 169

3.8. Instrumen Pengumpulan Data 170

3.9. Pengukuran 171

3.10. Kaedah Analisis Data 172

3.11. Kesimpulan 174

BAB IV HASIL PENYELIDIKAN (PERLOMBONGAN ARANG BATU

DI KALIMANTAN SELATAN-INDONESIA)

4.0. Pengenalan 175

4.1. Polisi Kerajaan Negeri Wilayah Kalimantan Selatan dalam

Bidang Konsesi Tanah Perlombongan Arang Batu

175

4.2. Polisi Kerajaan Negeri Wilayah Kalimantan Selatan dalam

Bidang Pengangkutan

184

Page 12: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

xi

4.3. Kerosakan-kerosakan Alam Sekitar Akibat Perlombongan

Arang Batu

187

4.3.1. Kesan Pencemaran ke Atas Sungai 200

4.3.2. Pencemaran Tanah di Region Tapin, Desa Tatakan, Ness 15 202

4.3.2.1. Potret Region Tapin 202

4.3.2.2. Syarikat Perlombongan Arang Batu Kalimantan Prima

Persada Sdn. Berhad

211

4.3.2.3. Pencemaran Sisa Perlombongan Arang Batu ke Atas Tanah

Pertanian, Sungai dan Kampung Ness 15, Desa Tatakan,

Region Tapin

213

4.4. Tindakan-tindakan Pelaku Perlombongan Arang Batu dalam

Pentadbiran Alam Sekitar sebagai Hak Asasi Manusia

222

4.5. Kesan Perlombongan Arang Batu ke Atas Hak Asasi Manusia

terhadap Alam Sekitar di Kalimantan Selatan

230

4.6. Penguatkuasaan Undang-Undang Hak Asasi Manusia

terhadap Alam Sekitar oleh Kerajaan Negeri Wilayah

Kalimantan Selatan dalam Pentadbiran Alam Sekitar

Perlombongan Arang Batu

238

4.7. Kesimpulan 255

BAB V PENUTUP

5.0. Pengenalan 256

5.1. Kesimpulan Penyelidikan 256

5.2. Implikasi Penyelidikan 258

5.2.1. Implikasi Teoritikal 259

5.2.2. Implikasi Praktikal 260

5.3. Cadangan 261

Bibliorafi 263

LAMPIRAN-LAMPIRAN

Page 13: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

xii

SENARAI RAJAH

Nomor Rajah Mukasurat

2. 1. Peta Blok Zon Potensi Arang Batu dengan

Perlombongan Dalam (Under ground) di Provinsi

Kalimantan Selatan

137

3. 1.

Kategori pemilihan informan 166

Page 14: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

xiii

SENARAI JADUAL

Jadual Tajuk Muka surat

1. 1. Keluaran Arang Baru Kalimantan Selatan dari Tahun

2002-2010

9

2. 1. Senarai Instrumen Hak Asasi Terhadap Alam Sekitar

Antarabangsa Yang Sudah Ditandatangani Kerajaan

Indonesia

67

2. 2. Senarai Akta IndonesiaBerkaitan Hak Asasi Manusia

terhadap Alam Sekitar

106

2. 3. Luas Wilayah, Sempadan Wilayah dan Panjang Garis

Hektar Provinsi Kalimantan Selatan Tahun 2010

132

2. 4. Formasi Geologi 134

4. 1 Luas Wilayah Region Tapin Berdasarkan Kecamatan 204

4. 2. Jumlah Penduduk, Ketua Keluarga, Luas Wilayah serta

Purata Penduduk dan Kepala Keluarga Per-Km

205

Page 15: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

xiv

SENARAI LAMPIRAN

No. Lampiran

1. Senarai Instrumen Hak Asasi Manusia Antarabangsa yang sudah Ditandatangani

Kerajaan Indonesia

2. Senarai Informan Temubual

3. Senarai Soalan Temubual

4. Surat Kebenaran Penyelidikan

5. Gambar-gambar

Page 16: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

xv

SENARAI ISTILAH

ADPEL : Administratur Pelabuhan

ALRI : Angkatan Laut Republik Indonesia

Autonomi Daerah : Dasar pengagihan kuasa yang dikuatkuasakan pemerintahan

Orde Reformasi melalui Akta Nombor 22 tahun 1999

Tentang Kerajaan Daerah dan Akta Nombor 25 tahun 1999

Tentang Pembagian Kewangan Pusat dan Daerah.

BPUPKI : Badan Penyelidik Usaha-Usaha PersiapanKemerdekaan

Indonesia.

Bupati : Kepala wilayah region.

DPR : Dewan Perwakilan Rakyat.

DPRD : Dewan Perwakilan Rakyat Daerah.

Gubernur : Kepala Negeri Wilayah Provinsi

HAM : Hak Asasi Manusia

HTI : Hutan Tanaman Industri

ICEL : Indonesian Center for Emvironmental Law

PKP2B : Perjanjian KaryaPengusahaanGalianArang batu.

KOREM : Komando Resot Militer berkedudukan di setiap

peringkatnegeri provinsi di seluruh Indonesia.

KP : Kuasa Perlombongan.

KOMNAS HAM : Komisi Nasional Hak Asasi Manusia

MPRS : Majlis Permusyawaratan Rakyat Sementara.

MPR : Majlis Permusyawaratan Rakyat.

NJOP : Nilai Jual Objek Pajak

Orde Lama : Satu rejim kerajaan di bawah Presiden Soekarno dari tahun

1945-1966

Orde Baru : Satu rejim kerajaan di bawah Presiden Soeharto dari 1967

sehingga 1998.

Orde Reformasi : Satu era kerajaan selepas kerajaan Orde Baru.

Page 17: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

xvi

PDRB : Produk Domestik Regional Broto

Perda : Peraturan Daerah.

POLRI : Polis Republik Indonesia

UUD 1945 : Undang-Undang Dasar 1945 (Perlembagaan Negara

Republik Indonesia)

SKAB : Surat KeteranganAsalBarang.

TNI : Tentera Nasional Indonesia.

Page 18: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

SENARAI LAMPIRAN

No. Lampiran

1. Senarai Informan Temubual

2. Senarai Soalan Temubual

3. Surat Kebenaran Penyelidikan

4. Gambar-gambar

Page 19: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

1

BAB I

PENDAHULUAN

1.0. Pengenalan

Bab ini merupakan bahagian awal yang membincangkan tentang latar

belakang masalah penyelidikan, pernyataan masalah penyelidikan, objektif

penyelidikan, kepentingan penyelidikan, skop penyelidikan, reka bentuk

penyelidikan, sorotan literatur, struktur tesis dan kesimpulan. Dalam latar

belakang masalah penyelidikan, penyelidik menghuraikan beberapa peranan yang

boleh dilaksanakan oleh negara Indonesia dalam mewujudkan kesejahteraan

rakyatnya. Di samping itu, juga diterangkan cara dalam menjamin dan

melindungi hak asasi semua warganegara Indonesia. Namun, secara realitinya

keadaan yang berlaku tidaklah sedemikian. Ini kerana masih ramai lagi

masyarakat yang hidup dalam belenggu kemiskinan dan tidak mendapat hak-hak

yang sepatutnya.

Dalam pernyataan masalah penyelidikan, penyelidik menghuraikannya di

dalam dua bahagian. Bahagian pertama berkaitan empirical gap dan

hubungannya dengan fenomena sosial serta undang-undang. Kedua, theoritical

gap iaitu suatu kajian kritis ke atas beberapa dapatan penyelidikan orang lain.

Oleh itu, penyelidik akan meneliti kaitan kajian ini dengan perlombongan

mahupun perkaitannya dengan hak asasi manusia. Dalam kajian kritis ini,

penyelidik yakin bahawa belum pernah ada penyelidikan yang berkaitan dengan

tajuk perlombongan arang batu dan hak asasi manusia di Kalimantan Selatan.

Page 20: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

The contents of

the thesis is for

internal user

only

Page 21: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

263

Bibliografi

Buku:

Abdillah, Mujiyono, 2001. Agama Ramah Lingkungan: Perspektif Al-Qur’an,

Jakarta: Paramadina.

Achterhuis, H., 1994. Dalam W. Zweers dan J. Boersema (eds), Ecology,

Technology and Culture: Essay in Environmental Philosophy, Cambridge:

White Horse Press.

Adolf, Haula, 1991. Aspek-Aspek Negara dalam Hukum International, Jakarta;

Rajawali.

Agarwal, Anil, 2002. “A Southern Perspective on Curbing Global Climate

Change”, dalam S. Schneider, A. Rosencranz, and J. Niles, (eds.), Climate

Change Policy: A Survey. Washington DC: Island Press.

Agarwal, Anil dan Narain S., 1992. Toward a Green World, New Delhi: Centre

for Science and Environment.

Alder, J., 1993. Dalam Interdisciplinary Research Network on the Environment

and Society, Perspectives on the Environment, Vermont: Avebury,

Brookfield.

Alfredson, G dan A. Edie (eds), 1999. The Universal Declaration of Human

Right, a Common Standard of Achievement, the Hague, Martinus Nijhoff.

Alston, Philip, 1988. “Making Space for New Human Rights: The Case of the

Rights to Development”, Harvard Human Rights Yearbook, Vol. 1, James

Crowford (ed), The Rights of Peoples, Clarendon Oxford: Press.

Amiya, K. et. al., 1982. The Political Economy of Underdevelopment, Cambridge:

Cambridge University Press.

Anderson, M. R., 1996. dalam A. E. Boyle dan M. R. Anderson (eds), Human

Rights Approaches to Environmental Protection, Oxford: Clarendon Press.

Aragon, L. V., 1997. dalam B. R. Johnston (ed), Human Rights and the

Environment at the End of the Millenium, Walnut Creek: Alta Mitra.

Arinanto, Satya, 1991. Hukum dan Demokrasi, Jakarta: Ind-Hill-Co.

Page 22: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

264

Ashley, R., 1996. Dalam S. Smith, K. Booth dan M. Zalewski (eds), International

Theory: Positivism and Beyond, Cambridge: Cambridge University Press.

Babbie, E. 2004. The Practice of Social Research, (10 ed.). Belmont, CA:

Thomson/Wadsworth.

Bachriadi, Dianto, 1998. Merana di Tengah Kelimpahan Pelanggaran-

pelanggaran HAM Pada Industri Pertambangan di Indonesia, Jakarta:

Lembaga Studi dan Advokasi Masyarakat (ELSAM). (“Misery Amidst

Affluence: human rights violations in the Indonesian mining industry”).

Baeher, Peter R., et al, 2001. Instrument International Pokok Hak Asasi Manusia,

Jakarta: Yayasan Obor Indonesia.

Baeher, Peter R. 1998. Hak-Hak Asasi Manusia dalam Politik Luar Negeri,

Jakarta: Yayasan Obor Indonesia.

Ballard, C., 1997. “It’s the land, stupid! The moral economy of resource

ownership in Papua New Guinea”, dalam The Governance of Common

Property in the Pacific Region, ed. P Larmour, Canberra: Aust. Natl. Univ.

Banakar, R., & Travers, M., 2005. Law, “Sociology and Method” dalam R.

Banakar & M. Travers (eds.), Theory and Method in Socio-Legal

Research, Oxford; Portland, Oregon: Hart Publishing.

Banuri, T., dan S. Gupta, 2000. The Clean Development Mechanism and

Sustainable Development: An Economic Analysis. Manila: Asian

Development Bank.

Bapat Jyotsna, 2005. “Development Projects and Critical Theory of

Environment”, New Delhi: Sage Publications.

Barkun, M., 1968. Law Without Sanctions: Order in Primitive Societies and the

World Community, New Haven and London: Yale University Press.

Barry, J., 1993. Dalam Interdiscilipnary Research Network on the Environment

and Society , Perspectives on the Environment, Vermont: Avebury,

Brookfield.

Bayefsky. A. 2000. The UN Human Rights Treaty System in the 21 Century, Den

Haag: Kluwer.

Beetham, D., 1995. What Future for Economic and Social Rights?: Political

Studies.

Page 23: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

265

Bedjaoui, Mohammed, 1990. The Difficult Advance of Human Rights Toward

Universality, in Universality of Human Rights in a Pluralistic World,

dilaporkan oleh Dewan Eropa.

Bell, M., dan M. J. C. Walker, 1992. Late Quartenary Environmental Change:

Physical and Human Perspective, New York: John Wiley and Sons.

Bello, W., S. Cunningham, dan B. Rau, 1995. “Creating a Wasteland: The Impact

of Structural Adjusment on the South, 1980-1994” Food First,

http://tdg.uoguelph.ca/~kwakely/polstudies/readings/imf.wasteland.html.

Benton, T., 1997. Dalam M. Jacobs (ed), Greening the Millennium?, Oxford:

Blackwell.

Berg, Bruce L., 1995. Qualitative Research Method for the Social Science,

Boston: Allyn and Bacon.

Berkes, F., 1996. Dalam S. Hanna, C. Folke dan K. Maler (eds), Rights to Nature:

Ecological, Economic, Cultural and Political Priciples of Institutions for

the Environment, Washington D. C.: Island Press.

Bernhardt, R. dan JA. Jolowicz (eds), 1987. International Enforcement of Human

Rights.

Bertin, Jan, et. al. (eds)., 1990. Human Rights in a Plural World: Individualls and

Collectivities, Westport and London: Meckler.

Bilder, Richard B., 1984. An Overview of International Human Rights Law, in

Hurst Hannum, Guide to International Human Rights Practice,

Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Bhagwati, J., 1995. Dalam K. Conca, M. Alberty dan G. Dabelko (eds), Green

Planet Blues: Environmental Politics from Stockholm to Rio, Boulder:

Westview Press.

Bodley, S., 1997. Dalam B. R. Johnston (ed), Human Rights and the Environment

at the End of the Millennium, Walnut Creek: Alta Mitra.

Bojo, J. Maler dan Unemo L, 1990. Environment and Development: An Economic

Approach, Dordrecht: Kluwer Academic Publisher.

Bothe, M., 1996. Dalam M. Bothe (Chair and Project Co-ordinator), The Right to

a Healthy Environment in the European Union, (Report of a Working

Group Established by the European Environmental Law Association).

Brems, Eva, 2001. Human Rights: Universality and Diversity, London: Martinus

Hijhoff Publishers.

Page 24: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

266

Brenton, T., 1994. The Greening of Machiavelli: The Evolution of International

Environmental Politics, London: Earthscan.

Brick, P. dan McGreggor Cawley, 1996. A Wolf in the Garden: The Land Rights

Movement and the New Environmental Debate, Roman and Littlefield,

Maryland, Landham, http://www.cdfe.org/ideology.html.

Brunne, Jutta, The Stockholm Declaration and The Structure and Processes of

International Environmental Law.

Brown, D. E., 1991. Human Universal, New York: McGraw-Hill.

Brownlie, Ian (ed.), 1971. Basic Documents on Human Rights, London: Oxford

University Press.

Buergental, Thomas, 1995. International Human Rights in a Nutshell, USA: West

Publshing Co.

Byrne, K., 1997. Environmental Science, London: Thomas Nelson and Sons Ltd.

Cameron dan MacKenzie, 1996. Dalam A. E. Boyle dan M. R. Anderson (eds),

Human Rights Approaches to Environmental Protection, Oxford:

Clarendon Press.

Campbell, T., 1983. The Left and Rights: A Conceptual Analysis of the Idea of

Socialist Rights, London: Routledge.

Capdevilla, G., 1998. “Dumping of Toxic Waste Affects Human Rights”, Inter

Press Service,April, http://www.oneworld.org/ips2/apr98/16_44_044.html.

Cassesse, Antonio, 1994. Hak Asasi Manusia di Dunia yang Berubah, Jakarta:

Yayasan Obor Indonesia.

Centre for Economic and Social Rights, 1997. http://www.cesr.org/.html.

Chynoweth, P., 2008. “ Legal research”. In A. Knight & L. Ruddock (Eds.),

Advanced research methods in the built environment. Chichester, West

Sussex, United Kingdom ; Ames, Iowa: Wiley.

Claude, Richard P, 1977. The Classical Model of Human Rights Development

dalam Richard Claude (ed) Comparative Human Rights, London: The

John Hopkins University Press.

Claude, Richard P., dan Burns H. Weston (eds), 1992. Human Rights in the World

Community, Philadelphia: University of Pennselvania Press.

Page 25: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

267

Conde, H. Victor, 1999. A Handbook of International Human Rights

Terminology, Lincoln: University of Nebraska Press.

Cosananund, J., 1995. “Authoritarian Culture and the Struggle for Human Rights

in Thailand”, Human Rights Dialogue, Vol. 3 December,

http://www.cceia.org/dialog3.html.

Craven, M., 1995. The International Covenant on Economic, Social and Cultural

Rights – a perspektive on its development, Oxford: Clarendon.

Crawford, J., 1988. The Rights of Peoples, Oxford: Clarendon Press.

Creswell, J. W. (2007). Qualitative Inquiry & Research Design : Choosing

Among Five Approaches, (2nd ed.). Thousand Oaks: Sage Publications.

Curtis, C., 1992. “Standing in the Way of Progress: US Obstruction of the Earth

Summit”, Greenpeace International,

http://www.greenpeace.org/home/gopher/campaigns/politics/1992/usunced

.html.

Daly, H. dan J. Cobb, 1994. For the Common Good, Boston: Beacon Press.

Daud, Alfani, 1997. Islam dan Masyarakat Banjar : Diskripsi dan Analisa

Kebudayaan Banjar, Jakarta: Rajawali.

Davidson, Scott, 2004. Hak Asasi Manusia: Sejarah, Teori dan Praktek dalam

Pergaulan Internasional. Diterjemahkan oleh A. Hadyana Pudjaatmaka,

Jakarta: Pustaka Utama Grafiti.

Davies, Peter, 1994. Hak Asasi Manusia: Sebuah Bunga Rampai, Jakarta:

Yayasan Obor Indonesia.

De Kock, S., 1980. Government Financial Incentives for the Protection of the

Environment in Trend in Environmental Policy and Law, Switzerland:

IUNC, Gland.

Denoon D., 2000. Getting Under the Skin: the Bougainville Copper Agreement

and the Creation of the Panguna Mine. Carlton South: Melbourne Univ.

Press

Denoon D, C. Ballard, G. Banks, P. Hancock (eds), 1996. Mining and Mineral

Resource Policy Issues in Asia-Pacific: Prospects for the 21st century.

Canberra: Aust. Natl. Univ.

Donelly, Jack, 2003. Universal Human Rights in Theory and Practice, Ithaca:

University Press.

Page 26: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

268

Ebbeson, Jonas, 2002. Information, Participation and Access to Justice: the

Model of the Aarhus Conventio.

Eide. A., K. Krause, A. Rosas (eds), 2001. Economic, Social and Culturarl Rights,

Dordecht: Martinus Nijhoff.

Effendy, Masyhur A. dan Taufani Evandri, 2007. Ham dalam Dimensi/Dinamika

Yuridis, Sosial, Politik, dan Proses Penyusunan/Aplikasi Hak Asasi

Manusia dalam Masyarakat, Jakarta: Penerbit Ghalia Indonesia.

El Muhtaj, Majda, 2005. Hak Asasi Manusia dalam Konstitusi Indonesia, Jakarta:

Prenada Media.

El Muhtaj, Majda, 2008. Dimensi-Dimensi HAM: Mengurai Hak Ekonomi, Sosial,

dan Budaya, Jakarta: Rajawali.

Evan, Tony, 1998. Introduction: Power, Hegemony, and the Universalization of

Human Rights, dalam Human Rights Fifty Years On: A Reappraisal,

Manchester University Press.

Fredman, S., 2002. Discrimination and Human Rights: The Case of Racism.

Oxford: Oxford University Press.

Gardiner, Stephen M., 2004. “Ethics and Global Climate Change”, Ethics 114:

555-600.

Giandono, Roni dan Yulia Pasha, 2005. Hak Atas Lingkungan (Sebuah Kajian

Prinsip-Prinsip HAM dalam Instrumen Nasional), Jakarta: Komnas HAM.

Hamilton, Michael, 1996. Program Evaluation of the Joint BLT-OSM Mining

Environmental Program: First Year of Effort, University of Southern

Maine, Portland, Maine.

Hancock, Jan. 2003. Environmental Human Rights: power, ethics and law,

London, Ashgate Publishing Company.

Hayward, Tim, 2005. Constitutional Environmental Rights, Oxford: University

Press.

Hayward, Tim, 2006. “Global Justice and the Distribution of Natural Resources”,

Political Studies 54(2).

Huda, Ni’matul, 2003. Ketatanegaraan Indonesia: Kajian terhadap Dinamika

Perubahan UUD 1945, Yogyakarta: Fakultas Hukum UII Press.

Huijbers, Theo, 1982. Filsafat Hukum, Yogyakarta: Kanisius.

Page 27: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

269

Hume, David, 1970, A Treaties of Human Nature, London: Fontona Collins.

Hunter, David al all, 2007. International Environmental Law and Policy,

Foundation Press.

Husin, Sukanda, 2009. Penegakan Hukum Lingkungan Indonesia, Jakarta: Sinar

Grafika.

Idris, Noraini, 2010, Penyelidikan dalam Pendidikan, Malaysia: The McGrow-

HillCompanies.

Ishay, Micheline R, 2004. The History of Human Rights; From Ancient Times to

the Globalization Era, Los Angeles: University of California Press.

Jack Donelly, 2003. Universal Human Rights in Theory and Practice, Ithaca:

University Press.

Jacobsen, Michael & Ole Bruun, 2000. Human Rights and Asian Velues:

Contesting National Identities and Cultural Representations in Asia,

Australia: Curzon.

Jamieson, Dale, 2001. “Climate Change and Global Environmental Justice”,

dalam Clark A. Miller and Paul N. Edwards (eds), Changing the

Atmosphere: expert knowledge and environmental governance.

Cambridge, Mass: MIT Press.

Japan Centre of Human Environmental Problems, 1981. Quality of the

Environment in Japan: Environmental Policies and Law in Asia and the

West Pasific Region, Tokyo.

Joseph, S., J. Schultz dan M. Castan, 2000. The International Covenant on Civil

and Political Rights, Cases, Matterials and Commentary, Oxford: OUP.

Keraf, Sonny, 2010. Etika Lingkungan, Jakarta: Kompas.

Komisi Nasional Hak Asasi Manusia, 1977. Hak Asasi Manusia dalam Perspektif

Budaya Indonesia, Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama.

Krause, Catarina & Allan Rosas (eds), 1994. Social Rights an Human Rights: A

European Challenge, Abo: Abo Academi University Institute for Human

Rights.

Kusuma, RM. A.B., 2004. Lahirnya Undang-Undang Dasar 1945, Jakarta: Badan

Penerbit Fakultas Hukum Universitas Indonesia

Page 28: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

270

Lauren, Paul Gordon, 1998. The Evolution of Human Rights, University of

Pennsylvania Press.

Lerner, N., 1991. Group Rights and Discrimation in International Law, Den

Haag: Nijhoff.

Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985). Naturalistic Inquiry. Beverly Hills, CA:

SAGE Publications.

Lubis, T. Mulya, 1993. In Search Human Rights; Legal-Political Dilemmas of

indonesia’s New Order, 1966-1990, Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.

Machmud, Syahrul, 2007. Penegakan Hukum Lingkungan Indonesia, Bandung:

Mandar Maju

Makarao, Mohammad Taufik, Aspek-Aspek Hukum Lingkungan, Jakarta: PT

Indeks.

Martin, Francisco Forrest, 1997. International Human Rights Law & Practice:

Cases, Treties and Materials Documentary Supplement, Huge: Kluwer

Law International.

Marr, Carolyn, 1993. Digging Deep: the hidden costs of mining in Indonesia,

DTE Special Report 2. London: Down to Earth with Minewatch.

Maududy, Abul A’la, 1982. Human Rights in Islam, Delhi: Markazi Maktaba

Islami.

Mayer, Ann Elizabeth, 1995. Islam and Human Rights: tradition and politics. 2nd

edition. Boulder, CO: Westview Press.

Mayer, Ann Elizabeth, 1995. Islam and Human Rights: Tradition and Politics,

San Francisco and Boulder: Westview/HarperCollins.

Merriam, S. B. (1988). Case Study Rresearch in Eeducation : A Qqualitative

Approach, (1st ed.). San Francisco: Jossey-Bass.

McConville, M., & Chui, W. H. (Eds.). (2007). Research Methods for Law.

Edinburgh: Edinburgh University Press.

McMahon, Gary, 1999. Mining and the Environment in the Philippines: Long-

Term Trends and the Effects of the East Asian Economic Crisis,

Washington D.C: World Bank, Forthcoming.

Miller, C., & Salkind, J. (2002). Handbook of Research Design and Social

Measurement, (6 ed.). USA: Sage Publications.

Page 29: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

271

Miles, M. B., & Huberman, A. M. 1994. Qualitative Data Analysis. Thousand

Oaks, CA: SAGE Publications.

Milton, J (ed) 1979. Hans Wehr: A Dictionary of Modern Written Arabic,

Wiebaden: Oto harrassowitz.

Muhammad, Chalid, dkk, 2005. Tambang dan Kemiskinan: Catatan Kecil Kasus

Pertambangan di Indonesia 2001-2002, Jakarta: Jaringan Advokasi

Tambang (JATAM).

Mulyana, Deddy, 2007. Metodologi Penelitian Kualitatif, Bandung: Rosda Karya.

Munninghoff, H.F.M., 1995. Violations of Human Rights in the Timika Area of

Irian Jaya, Indonesia: a report by the Catholic Church of Jayapura.

Melbourne: ACFOA. August 1995.

Munninghoff, H.F.M., 1995. Statement of the Bishop of Jayapura. Dated 22

November 1995, Timika.

Naning, Ramdlon, 1983, Cita dan Citra Hak-Hak Asasi Manusia di Indonesia,

Jakarta: Lembaga Kriminologi UI, Program Penunjang Bantuan Hukum

Indonesia.

Nasution, Adnan Buyung, 1995. The Inspiration for Constitusional Government

in Indonesia: A Socio-Legal Study of the Indonesia Constituante 1956-

1959, Jakarta: Sinar Harapan.

Nostromo, 1998. Inco Update, Internationally and in Indonesia. A report by

Nostromo Research for Down to Earth.

Newman, F., 1979. International Human Rights: Problems of Law and Policy,

Boston: Little & Brown.

Nowak, M., 1993. UN Covenant on Civil and Political Rights, CCPR

Commentary, Kehl: Engel.

Nurjaya, I Nyoman, 2008. Pengelolaan Sumber Daya Alam dalam Perspektif

Antropologi Hukum, Jakarta: Prestasi Pustaka.

Patton, M. Q. 1990. Qualitative Evaluation and Research Method. Newbury Park,

CA: SAGE Publications.

Perkins, John, 2004. Confessions of an Economic Hit Man.

Pricewaterhouse Coopers, 1999. Indonesian Mining Industry Survey 1999,

Jakarta: Global Energy & Mining Group, Pricewaterhouse Coopers.

Page 30: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

272

Pricewaterhouse Coopers, 2001. Mining and Mineral Sustainability Survey 2001,

A report for MMSD.

Prinst, Darwan, 2001. Sosialisasi dan Diseminasi Penegakan Hak Asasi Manusia,

Bandung: Citra Aditya Bakti.

Rahardjo, Satjipto, 1986. Ilmu Hukum, Bandung: Alumni.

Rasdiani, Elly, 1999. The Environmental Impact of Mining and the Impact of the

Economic Crisis on Mining, East Asia Environment, Washington DC:

World Bank.

Rehman, Javaid, 2003. International Human Rights Law, Great Britain: Pearson

Education Limited.

Robertson, Geoffrey, 2002. Kejahatan terhadap Kemanusiaan: Perjuangan untuk

Mewujudkan Keadilan Global, Jakarta: KOMNAS HAM.

Robinson, J., 1964. Human Rights and Fundamental Freedoms in the Charter of

the United Nations: A Commentary.

Roy, Subrata, Erik M.G. Denters & Paul J/I. M. de Waart (eds), 1992. The Rights

to Development in International Law, Dordrecht: Martinus Nijhoff

Publishers.

Rover, C. de. 1988. To Serve and to Protect, International Committee of the Red

Cross.

Sabon, Max Boli, 2009. Hak Asasi Manusia, Jakarta: Universitas Atma Jaya.

Saleh, M. Ridha, 2005. ECOCIDE: Politik Kejahatan Lingkungan dan

Pelanggaran Hak Asasi Manusia, Jakarta: Wahana Lingkungan Hidup

Indonesia (WALHI).

Salleh, Mohd Affandi, 2002. International Environmental Conventions and

Treaties, International Law Book Services.

Salim, 2004. Undang-undang Pertambangan di Indonesia, Jakarta: PT

RajaGrafindo Persada.

Sand, Philippe and Paolo Galizzi, 2004. Documents in International

Environmental Law, Cambridge: Cambridge University Press.

Shelton, Dinah, 1999. Remedies in International Human Rights Law, New York:

Oxford University Press.

Page 31: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

273

Shihab, M. Quraish, 2005. Membumikan Al-Quran, Bandung: Mizan

Shue, Henry, 1995. “Avoidable Necessity: Global Warming, International

Fairness, and Alternative Energy”, dalam Ian Shapiro dan Judith Wagner

DeCew (eds), Theory and Practice. New York and London: New York

University Press.

Shue, Henry, 1996. “Environmental Change and the Varieties of Justice”, dalam

Fen Osler Hampson dan Judith Reppy (eds), Earthly Goods:

Environmental Change and Social Justice. Ithaca and London: Cornell

University Press.

Soemantri, Sri, 1992. Bunga Rampai Hukum Tata Negara Indonesia, Bandung:

Alumni.

Smith & Van Den Anker, 2005. The Essential of Human Rights, London: Holder

Arnold.

Soemarwoto, Otto, 2004. Ekologi, Lingkungan dan Pembangunan, Jakarta:

Djambatan.

Steiger, Heinhard, et. al., 1980. “The Fundamental Right to a Decent

Environment”, dalam Trends in Environmental Policy and Law,

Switzerland: IUNC, Gland.

Stewart, Richard B., James E. Krier, 1978. Environmental Law and Policy:

Reading, Materials and Notes, Second Edition, The Bobbs Marril

Company, Inc.

Strydom, H., Fouche, C., & Delport, C. (2002). Research at Grass Roots for the

social sciences and human service professions, (2 ed.). Edited by AS de

Vos. Pretoria: J.L. van Schaik Publishers.

Suhaimi, Arifin, 1980. Environmental Control by Legislation (Malaysia as a

cases study), Second Asia-American Conference on Environmental

Protection, Jakarta, 29 September-1 Oktober 1980.

Supriadi, 2008. Hukum Lingkungan di Indonesia, Jakarta: Sinar Grafika.

Thalhah, M dan Achmad Mufid, 2008. Fiqh Ekologi, Yogyakarta: Total Media.

Tolba, Mostafa Kamal (ed), 1988. Evolving Environmental Perceptions: From

Stockholm to Nairobi, London: Butterworths.

Tomasevski, Katarina, 1995. Women and Human Rights, London & New Jersey:

Zed Boks Ltd.

Page 32: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

274

UNEF, 1996. Handbook for the International Treaties for the Protection of

theOzone Layer, Fourth Edition.

United Nations, 1972. Decleration of the United Nations Conferenceon the

Human Environment.

United Nations, 1982. Ad-hoc Meeting of Senior Government Officials Expert in

Environmental Law.

Vasak, Karel, 1979. For the Third Generation of Human Rights: The Rights of

Solidarity, Inaugural Lecture, Tenth Study Session of the International

Institute of Human Rights.

Weber, Max, 1954. On Law in Economy and Society, New York: Clarion Book.

Zemanek, Karl, 1987. “Responsibility of States: General Principles” dalam Rudolf

L. Bindshdler, et. al., Encyklopedia of Public International Law, 10, State

Responsibility of States, International Law and Municipal Law, Jilid ke

10, Amsterdam: Elsevler Science Publisher B. V.

Zulkarnain, Iskandar dkk, 2004. Konflik di Daerah Pertambangan, Jakarta: LIPI

Jurnal dan Hasil Penyelidikan:

Alberini, A., M. Cropper, A. Krupnick, & N.B. Simon, 2004. "Does the value of a

statistical life vary with age and health status? Evidence from the US and

Canada", Forthcoming in the Journal of Environmental Economics and

Management.

Alston, Philip, 1984. “Conjuring up New Human Rights: a Proposal for Quality

Control”, 78 American Journal of International Law.

Alston, Philip, 1982. “A Third Generation of Solidarity Rights: Progressive

Development or Obfuscation of International Human Rights Law”, dalam

Netherlands International Law Review, Vol. 29 No. 3.

Anderson, R.C., L.A. Hofmann, and M. Rusin, 1990. "The Use of Economic

Incentive Mechanisms in Environmental Management", Research Paper

51, Washington D.C: American Petroleum Institute.

Anton, Don dan Dinah Shelton, 2008. Is the Environment a Human Rights Issue?,

The Australian National University, College of Law.

Page 33: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

275

Ari Dinarna. T, dkk, 1999. Laporan Eksplorasi Cekungan Batubara di Daerah Haruai dan Sekitarnya Kabupaten Tabalong, Provinsi Kalimantan Selatan. Direktorat Sumberdaya Mineral, Proyek Eksplorasi Bahan Galian Mineral Indonesia.

Asheim, G., W. Buchholz, and B. Tungodden, 2001. "Justifying Sustainability",

Journal of Environmental Economics and Management 41(3).

Atkinson, S.E. and D.H. Lewis, 1974. "A Cost-Effectiveness Analysis of

Alternative Air Quality Control Strategies", Journal of Environmental

Economics and Management 1(3).

Badan Penelitian dan Pengembangan Daerah Provinsi Kalimantan Selatan. 2007.

Jurnal Litbangda Badan Penelitian dan Pengembangan Daerah Provinsi

Kalimantan Selatan, Banjarmasin: Pemerintah Provinsi Kalimantan

Selatan.

Baird, V., 1987. “Land Rights and Wrongs”, The New Internationalist, No. 177.

Ballard, Chris, 2001. Human Rights and the Mining Sector in Indonesia: A

Baseline Study, Canberra: International Institute for Environment and

Development.

Banakar, R., 2000. “Reflections on the Methodological Issues of the Sociology of

Law”, Journal of Law and Society, 27: 273–95.

Bartley, T. dan A. Bergessen, 1997. “World-System Studies of the Environment”

Journal of World-System Research, Vol. 3.

Bergessen, A. dan Parisi, 1997. “Discovering the Environment”, Journal of World-

System Research, Vol. 3. Bergman, B. J., 1995. “Standing up for the Planet”, Sierra, Vol. 80 (3), May/June. Brehm, J. dan J.T. Hamilton, 1996. “ Noncompliane in Emvironmental Reporting:

A Violators Ignorant, or Evasive, of the Law?”, American Journal of Political Science (40).

Brooks, N. dan R. Sethi, 1997. “The Distribution of Pollution: Cummonity

Characteristics and Exposure to Air Toxics”, Journal of Environmental Economics and Management (32).

Cahyono. JAE, dkk, 1990, Penyelidikan Pendahuluan Batubara di Daerah Muara

Uya dan Sekitarnya, Proyek Eksplorasi Bahan Galian Mineral Indonesia Direktorat Sumberdaya Mineral.

Page 34: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

276

Cameron, T.A., G.L. Poe, R.G. Ethier, and W.D. Schulze, 2002. "Alternative

Non-market Value-Elicitation Methods: Are the Underlying Preferences

the Same?" Journal of Environmental Economics and Management 44(3).

Carlson, C., D. Burtraw, M. Cropper, and K. Palmer, 2000. "Sulfur Dioxide

Control by Electric Utilities: What are the Gains from Trade?”, Journal of

Political Economy 108. Clough, Jonathan, 2009. Punishing the Parent: Corporate Criminal Complicity in

Human Rights Abuses, Research Paper, Faculty of Law, Monash

university.

Coglianese, Cory, 2001. Social Movements, Law and Society: The

Institutionalization of The Environmental Movement, John F. Kennedy

School of Government, Harvard University, Cambridge, Messachusetts.

Cohen, M. A., 1992. “Environmental Crime and Funisment: Legal Economic

Theory and Empirical Evidence on Emforcement of Federal Environmental Statutes”, Journal of Criminal Law and & Criminology (82).

Coelli, Tim J. and D. S. Prasada Rao, 2003. “Total Factor Productivity Growth in

Agriculture: A Malmquist Index Analysis of 93 Countries, 1980-2000”,

CEPA Working Paper Series No. 02/2003, Australia: University of

Queensland.

Dias, Ayesha K., 2000. “International standard-setting on the rights of indigenous

peoples: implications for mineral development in Africa”, CEPMLP

Journal.

Engel, K.H., 1997. “State Environmental Standard-Setting: Is There a ‘Race’ and

Is It ‘to the Bottom’?”, Hastings Law Journal 48.

Fatimah dkk, 2004, Kajian Zonasi Batubara untuk Tambang Dalam di Bagian Selatan Provinsi Kalimantan Timur, Direktorat Inventarisasi Sumberdaya Mineral.

Febra, Adriana, Eva Arnal, 2002. Review of Jurisprudence on Human Rights and

the Environment in Latin America, Instituto Internacional de Derecho y

Medio Ambiente

Fitzpatrick, Daniel 1997. “Disputes and pluralism in modern Indonesian land

law”, The Yale Journal of International Law 22(1).

Forcese, Craig, 1998. “Insuring Human Rights: linking human rights to

commercial activities at the Export Development Corporation”, brief

prepared for the EDC Legislative Review. Canadian Lawyers Association

for International Human Rights.

Page 35: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

277

Fracchia, Fabrizio, The Legal Definition of Environment: from Rights to Duties,

Research Paper No. 06-09, Milan: Institute of Comparative Law "Angelo

Sraffa" Bocconi University.

Friederich. M.C et al, 1999, The geological setting of Indonesian coal deposit,

The AusIMM Procedings.

Friedman, J. D.A. Gerlowski, and J. Silberman, 1992. “What Attracts Foreign

Multinational Corporations? Evidence from Branch Plant Locations in the

United States”, Journal of Regulatory Science 32.

Galizzi, Paolo, 2006. “ From Stockholm to New York, Via Rio and Johannesburg:

Has the Environment Lost its Way on the Global Agenda?”, Fordham

International Law Journal, Vol. 29, Fordham University School of Law.

Griffiths, J., 1986. “What is Legal Pluralism”, Journal of Legal Pluralism and

Unofficial Law, 24: 1–55.

Horowitz, L., 2002. Stranger in one’s own home: Kanak people’s engagements

with a multinational nickel mining project in New Caledonia. RMAP

Work. Paper No. 30 http://rspas.anu.edu.au/rmap/Wpapers/rmapwp30.pdf Herryanto. R, Sanyoto. P, 1994, Peta Geologi Lembar Amuntai, Pusat Penelitian

dan Pegembangan Geologi Bandung

Kinley, David, Justine Nolan and Natalie Zerial, 2007. The Politics of Corporate

Social Responsibility: Reflections on the United Nations Human Rights

Norms for Corporations Lofaso, Marie Anne, 2011. What We Owe Our

Coal Miners, Sydney Law School Legal Studies Research Paper No.

07/10.

Kis, Alexandre & Dinah Shelton, 2007. “Strict Liability in International

Environmental Law”, Research Paper No. 345, Washington DC: The

George Washington University Law School

McAllister, Lesley, 2008. Litigating Climate Change at The Coal Mine, Research

Paper Series, School of Law, University of Sandiego.

McMahon, Gary, 1999. Large Mines and the Community in Latin America,

Presentation at Conference on Mining and the Environment, Berlin,

Germany, November 22-26, 1999.

McMahon, Gary, José Luis Evia, Alberto Pascó-Font, and José Miguel Sánchez.

1999. An Environmental Study of Artisanal, Small and Medium Mining in

Bolivia, Chile and Peru, Technical Paper No. 429. Washington, D.C.:

World Bank.

Page 36: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

278

Mishra, Prajna Paramita & Ayan Kumar Pujari, Impact of Mining on Agricultural

Produktivity, Hyderabad, CESS.

Nelken, David, 1998. “Blinding Insights? The Limits of a Reflexive Sociology of

Law”, Journal of Law and Society, 25: 407–26.

Osofsky, Hari M., 2005. Learning from Environmental Justice: A New Model for

Environmental Rights, Stanford Environmental Law Journal, Vol. 24.

Pound, R., 1943. “Sociology of Law and Sociological Jurisprudence”, University

of Toronto Law Journal, 5(1): 1–20.

Raustiala, Kal, 2002. The Architecture of International Cooperation:

Transgovernmental Networks and The Future of International Law,

Virginia, Journal of International Law, Princeton University.

Revesz, Richard L. & Robert N. Stavins, 2004. “Environmental Law and Policy”,

Working Paper No. 04-015, New York University Law School.

Rivkin, Dean Hill at all, 2010. Strip Mining and Grssroot Resistance in

Applachia, Research Paper, Collrge of Law, The University of Tennesse.

Rosser, Izra, 2010. Ahistorical Indians and Reservations Resources, Environment

Law, Vol. 40.

Santosa, Mas Achmad, 1997. “Ecologically Sustainable Development in

Indonesian Law” dalam Journal Indonesian Journal of Environmental

Law, ICEL.

Schachter, Oscar, 1951. “The Charter and the Constitution: The Human Rights

Provisions in American Law”, Vand. L. Rev, 643 Vol 4.

Shelton, Dinah, 2002. Human Rights and Environment Issues in Multilateral

Treaties, The Background Papers reflect the views of the authors and not

of UNEP or OHCHR, Geneva, University of Notre Dame.

Shelton, Dinah, 2002. Human Rights and the Environment: Jurisprudence of

Human Rights Bodies, Geneva: University of Notre Dame.

Shelton, Dinah, 2007. An Introduction to the History of International Human

Rights Law, Working Paper No. 346 Legal Studies Research Paper No.

346, Geneva: University of Notre Dame.

Sidhu D. S. and Byerlee D. (1992): “Technical Change and Wheat Productivity in

the Indian Punjab in the Post-Green Revolution Period”, Working Paper

92-02, Economics, Maxico: CIMMYT.

Page 37: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

279

Simons, Penelope and Lynda Collins, 2010. Participatory Rights in The Ontorio

Mining Sector: An International Human Rights Perspective, Canada:

Faculty of Law University of Ottawa.

Sinden, Amy, 2008. Climate Change and Human Rights, Legal Studies Research

Paper Series No. 2008-49.

Supriatna. S, et. al., 1994, Peta Geologi Lembar Buntok, Pusat Penelitian dan

Pengembangan Geologi Bandung.

Tomuchat, Cristian, Human Rights Between Idealism and Realism, Oxford:

Oxford University Press.

Vick, D. W., 2004. “Interdisciplinarity and the Discipline of Law”, Journal of

Law and Society, 31: 163–93.

Weiner JF., 2001. The Foi incorporated land group: law and custom in group

definition and collective action in the Kutubu Oil Project area, PNG. State,

Society & Governance in Melanesia Project Work. Paper 01/2. Aust. Natl.

Univ., Canberra.

Weldehaimanot, Simon M, 2010. Is Bussines the Only Bussines of Bussines?

Human Rigts Responsibilities of Mining Companies in Eriteria, Research

Paper, Indiana: Notre Dame Law School.

Akta-Akta:

Akta Nombor 44 Prp tahun 1960 tentang Perlombongan Minyak dan Gas.

Akta Nombor 11 tahun 1967 tentang Ketentuan-ketentuan Pokok Perlombongan.

Akta Nombor 5 tahun 1990 tentang Konservasi Sumber Semula Jadi Hayati dan

Ekosistemnya.

Akta Nombor 23 tahun 1997 tentang Pentadbiran Sumber Semula Jadi.

Akta Nombor 22 tahun 1999 Tentang Kerajaan Daerah.

Akta Nombor 25 tahun 1999 Tentang Pembagian Kewangan Pusat dan Daerah.

Akta Nombor 39 tahun 1999 tentang Hak Asasi Manusia.

Akta Nombor 41 tahun 1999 tentang Minyak dan Gas.

Akta Nombor 7 Tahun 2004 tentang Sumber Daya Air

Akta Nombor 19 tahun 2004 tentang Perlombongan di Kawasan Lindung.

Page 38: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

280

Akta Nombor 25 tahun 2007 tentang Penanaman Modal.

Akta Nombor 26 tahun 2007 tentang Tata Ruang.

Akta Nombor 27 tahun 2007 tentang Pengelolaan Pesisir dan Pulau-pulau Kecil.

Akta Nombor 4 tahun 2009 tentang Perlombongan Mineral dan Arang Batu.

Akta Nombor 19 Tahun 2009 tentang Pengesahan Stockholm Convention on

Persistent Organic Pollutants.

Akta Nombor 32 Tahun 2009 tentang Perlindungan dan Pentadbiran Alam

Sekitar.

Peraturan Kerajaan Nombor 32 tahun 1969 tentang Pelaksanaan Akta Nombor 11

tahun 1967.

Peraturan Kerajaan Nombor 29 tahun 1986 tentang Analisis Mengenai Kesan

Sumber Semula Jadi

Website:

http://tdg.uoguelph.ca/~kwakely/polstudies/readings/imf.wasteland.html.

http://library.forda-mof.org

http://rspas.anu.edu.au/melanesia/seminars.htm

https://ugcoalmine.wordpress.com

http://www.worldbank.org/research/conflict/papers/civilconflict.pdf

http://www.cesr.org/.html.

http://www.ssrn.com

http://www.cceia.org/dialog3.html.

http://www.oneworld.org/ips2/apr98/16_44_044.html.

http://www.greenpeace.org/home/gopher/campaigns/politics/1992/usunced.html.

www.datastatistik-indonesia.com

www.elsam.or.id

www.jatam.go.id

www.kalselprov.go.id

Page 39: PERLOMBONGAN ARANG BATU DAN HAK ASASI MANUSIA

281

www.komnasham.goid

www.mediaIndonesia.com

www.tapinkab.go.id

www.walhikalsel.go.id

Akhbar:

Kompas, 10 Januari 2004.

Banjarmasin Post, 24 Mei 2010

Banjarmasin Post, 7 Jun 2010

Banjarmasin Post, 9 Jun 2010

Banjarmasin Post, 13 Disember 2010

Banjarmasin Post, 21 Siptember 2010

Banjarmasin Post, 8 Jun 2010

Banjarmasin Post, 19 Julai 2010

Banjarmasin Post, 20 Julai 2010

Banjarmasin Post, 14 Ogos 2010

Banjarmasin Post, 8 Oktober 2010

Banjarmasin Post, 6 Disember 2010

Banjarmasin Post, 18 Januari 2011