SATU KAJIAN MENGENAI PENGGUNAAN MODPENCARIAN KATA KUNCI (KEYWORD

SEARCHING) DI KALANGAN PENGGUNA-PENGGUNA OPAC DI PERPUSTAKAAN

UNIVERSITI MALAYA.*

Oleh

Roslina binti Suratnu**

Dan

Tiew, Wai Sin***

ABSTRAK

Meninjau penggunaan mod pencarian kata kunci di kalangan pengguna-pengguna OPAC diPerpustakaan Universiti Malaya. Hasil kajian menunjukkan; (a) Penggunaan mod pencarian katakunci di kalangan pengguna-pengguna OPAC adalah tinggi dengan kadar 84% (112 orang); (b)

Ketika mengakses maklumat, kebanyakan pengguna mengakses dengan menggunakan mod pencariansubjek (perkara); (c) Pengguna-pengguna dapat mengetahui tentang adanya mod kata kunci melaluipaparan skrin OPAC atau pemberitahuan oleh rakan-rakan/ pensyarah/ orang disebelah terminal

OPAC; (d) Walaupun kebanyakan pengguna-pengguna OPAC pernah diberi latihan tentangpenggunaan OPAC namun mereka masih tidak mengetahui teknik-teknik pencarian mod kata kunci

melalui operan boolean dan pencarian maklumat menggunakan simbot-simbol tertentu; (e)Pengguna OPAC mempelajari menggunakan mod pencarian kata kunci melalui mencuba sendiri danmelalui tunjuk ajar rakan-rakan dan orang di sebelah terminal; (f) Kebanyakan mereka berpendapat

mempelajari mod kata kunci adalah mudah dan masing-masing berpuas hati selepasmenggunakannya; (g) Pengguna-pengguna OPAC juga berpendapat bahawa mod pencarian kata

kunci adalah lebih baik jika dibandingkan dengan mod pencarian lain (tajuk, pengarang danperkara) namun pada waktu-waktu tertentu, mereka masih memerlukan mod pencarian lain untuk

membuat pencarian di OPAC.

Artikel ini adalah pengubahsuaian daripada projek penyelidikan yang telah dikemukakan kepada Universiti Malaya untuk memenuhisyarat memperolehi Ijazah Sarjana Sains Perpustakaan dan Maklumat. 1998.

Penyelaras Pusat Sumber, Sekolah Menengah Agama Persekutuan Rawang Selangor Darul Ehsan.

Penyelaras Pusat Sumber, Sekolah Menengah Kebangsaan Hulu Kelang,Selangor Darul Ehsan.

E-mel: wstiew@hotmail.com

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

PENGENALAN

Katalog Awam Talian Terus (selepas ini akandigunakan OPAC = Online Public Access Catalog)bertindak sebagai cara yang membolehkan pengguna-pengguna mengakses maklumat-maklumatbibliografik bagi semua bahan-bahan perpustakaanyang terdapat di dalam pangkalan data (Clayton,1992).

Antara kemudahan-kemudahan yang sepatutnya adadi dalam OPAC ialah:-a) Mudah digunakan walaupun digunakan oleh

pengguna yang tidak mempunyai pengalamandan menawarkan kemudahan-kemudahan skrinHELP.

b) Boleh mencari kesemua maklumat di pangkalandata atau maklumat-maklumat tertentu.

c) Mampu untuk mencari kesemua terma-termayang diindeks atau indeks-indeks khusus sepertipengarang, tajuk, subjek, kata kunci atau nomborpanggilan.

d) Data sebenar bahan sepatutnya ada dinyatakan(contoh: bahan sedang dalam pesanan).

e) Mampu menyimpan butir-butir pencarian untukkegunaan akan datang.

f) Kemudahan bersepadu antara modul-modul lain.contoh: peminjam boleh menyemak rekod-rekodpinjamannya. (Clayton,1992)

Antara teknik-teknik pencarian yang perlu adadi dalam OPAC ialah:-

a) Berupaya menghadkan pencarian kepada bidangtertentu samada pencarian melalui mod pencarianpengarang, mod pencarian tajuk, mod pencariansubjek atau mod pencarian kata kunci.

b) Berupaya membuat pencarian melalui'truncation' .

c) Berupaya menggunakan operan boolean AND,OR, dan NOT)

d) Berupaya menyemak maklumat (browsing)melalui indek-indek dan menghasilkan senaraidata.

e) Boleh memulakan dan menamatkan pencarianpada bila-bila masa sahaja.

f) Boleh mendapatkan secara terus maklumat-maklumat yang dikehendaki.

g) Boleh diakses oleh ramai pengguna dalam satumasa. (Clayton, 1992)

OPAC DI DALAM SISTEM DATARESEARCH ASSOCIATIES (DRA)

Sehingga pertengahan tahun 1992, Data Researchtelah menawarkan empat program di dalam sistemOPAC. Program tersebut ialah PACKEY, PublicAccess Catalog (PAC), Reference Access Catalog(RAC) dan Keyword & Boolean Catalog(KEYWORD). Di dalam program PACKEY, iamenggunakan kod-kod berwarna bagi pengguna-pengguna yang tidak tahu menggunakan arahan-arahan di dalam katalog talian terus. Program PACpula adalah untuk pengguna-pengguna yangmengetahui arahan-arahan tertentu contohnya 'T'untuk Title, 'A' untuk Author dan 'S' untuk Subject.Program RAC adalah khusus untuk kegunaankakitangan perpustakaan untuk mengakses pengkalandata bibliografik. Manakala KEYWORD pula adalahmodul yang lebih sofistikated bagi membolehkanmana-mana perkataan di dalam rekod bibliografikdiakses secara teks bebas (Storey, 1993).

Namun begitu, secara umumnya, di dalamperkhidmatan OPAC yang ditawarkan oleh sistemDRA, pengguna-pengguna boleh mengaksesmaklumat melalui judul, nama pengarang, subjek,nombor panggilan, nombor rujukan, nombor ISBN,nombor rekod asal, nombor kad Library of Congressdan nombor kawalan pangkalan data. Antara mod-mod pencarian di atas, mod pencarian yang agakpopular digunakan di kalangan pengguna ialah modpencarian judul, nama pengarang dan subjek. Selainmod pencarian yang disebutkan ini, terdapat satu lagimod pencarian yang boleh mendapatkan maklumatmelalui mana-mana perkataan atau gabunganperkataan yang terdapat di dalam rekod bibliografik.Mod pencarian yang dimaksudkan ini ialah modpencarian kata kunci. (Storey,1993)

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

MOD PENCARIAN KATA KUNCI(KEYWORD SEARCHING)

Mod pencarian kata kunci (keyword searching -selepas ini dipanggil mod pencarian kata kunci) didalam sistem DRA mempunyai dengan tiga arahanutama iaitu FIND, DISPLAY dan STOP. Iamerupakan satu cara pencarian yang paling berkesanuntuk mencari mana-mana perkataan atau gabunganperkataan yang terdapat di dalam rekod biblografik.Pengguna boleh menggunakan operan boolean AND,OR dan NOT bagi mendapat balik maklumat yanglebih tepat. Pengguna juga boleh menghadkanpencariannya dengan menggunakan 'qualifier'pencarian terhad (Storey, 1993).

Untuk membuat pencarian dengan menggunakanmod pencarian kata kunci, pengguna-pengguna perlumengetahui tiga arahan asas iaitu FIND, DISPLAYdan STOP seperti yang ditunjukkan di dalam Jadual1 di bawah. Setiap pencarian boleh diperhaluskan(refining) atau diperluaskan (broader) melaluipenggabungan antara kata kunci denganmenggunakan operan boolean AND, OR, NOT,NEAR dan WITHIN. Simbol-simbol untuk"truncation" (?) dan 'substitution' (#) digunakanuntuk pencarian yang lebih luas (Storey, 1993).Jadual 2 menunjukkan contoh cara-cara membuatpencarian menggunakan kata kunci.

Jadual 1Arahan-Arahan Asas Dalam Pencarian Mod Kata Kunci

Jadual 2Contoh Pemusatan Pencarian Menggunakan Mod Kata Kunci

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Penggunaan 'search qualifier' pula boleh membantupengguna menghadkan pencarian kepada kawasan-kawasan tertentu. Contohnya, pengguna bolehmenghadkan pencariannya kepada kawasan juduldengan menggunakan qualifier 'TI', 'AU' untukpengarang, 'SU' untuk subjek dan sebagainya.Pencarian akan menjadi lebih pantas dan akanmemperolehi bahan dengan lebih tepat (Storey,1993). Jadual 3 menunjukkan search qualifiers yangboleh digunakan.

Jadual 3'Search Qualifiers' Yang Boleh Digunakan

Untuk Menghadkan Pencarian Di Dalam ModPencarian Kata Kunci

Semasa membuat pencarian, pengguna-penggunaboleh melihat hasil pencariannya denganmenggunakan arahan DISPLAY (singkatan DI).Terdapat tiga format DISPLAY: SHORT, LONG danCITATION. Jadual 4, Jadual 5 dan Jadual 6memperlihatkan ketiga-tiga format itu.

Jadual 4Format Paparan SHORT

Jadual 5Format Paparan CITATION

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Jadual 6Format Paparan LONG

5 » si sh 20Record # 20Main entry:Title:Imprint:Collation:Notes:Subject:ISBN:LC Call nr:Dewey call nr:553.8Local call nr:

Call NumberTS752.R43 1991

be - for help

Keyword Searching

Read, Peter G.Gemmology / P.G. Read.Oxfort (England): Butterworth-Heinemann, 1991.358 p., (4) p. of plates : ill. (Some col.)Includes bibliographical reference and index.Precious stones.0750610662TS752.R43 1991

TS752.R43 1991

Holdingvolume Locationcl CIR

fi - to find a term di - to display format

StatusAvailable

sto - to stop

(Storey, 199l,p. 191)

PERKHIDMATAN OPAC DIPERPUSTAKAAN UNIVERSITI MALAYA

Perpustakaan Universiti Malaya (UM) telahmelaksanakan projek pengkomputerannya padaJanuari 1991. Perlaksanaan sepenuhnya telah melaluidua fasa. Pertama; meliputi pemasangan danpengendalian sistem komputer VAX dan perisianperpustakaan ATLAS (A Total Library AutomationSystem - kini ditukar kepada sistem Data Researchdan selepas ini ATLAS adalah durujuk sebagai sistemDRA) Sebanyak 100 buah terminal akan dipasangdalam sistem perpustakaan untuk dihubungkankepada sistem komputer melalui rangkaian seluruhkampus. Kedua; akan melibatkan beberapapeningkatan kepada ingatan, storan dan peralatansampingan lain supaya sistem komputer dapatmenampung keperluan 300 terminal. Ini termasukterminal tambahan di perpustakaan cawangan danjuga di fakulti dan jabatan lain di kampus yang inginberhubung dengan rangkaian perpustakaan ini.

Penggunaan OPAC di Perpustakaan UniversitiMalaya bermula pada lhb Januari 1992 (Panduan

kepada Perpustakaan, 1994). Untuk tujuan itu,Perpustakaan Universiti Malaya telah memilih modulDRA yang di hasilkan oleh Data Research Associaties(DRA) untuk dijadikan perisian sistem OPAC. Antaraperisian-perisian yang lain ialah MARION (MARCInformation On-line), CIRCLE (Circulation ControlFor The Library Environment), ACQUIRES(Acquisition and Serial Control), NIX (New PaperIndexing) dan D-S1RE (Data Research System ForInformation Retrieval) (Chuah, 1991, p. 18-22).

OBJEKTIF KAJIAN

Objektif kajian ini ialah untuk mengkaji penggunaanpencarian maklumat melalui mod kata kunci dikalangan pengguna-pengguna OPAC di UniversitiMalaya. Tujuan kajian ini dijalankan adalah untuk:-a) mengetahui tahap pengalaman pengguna-

pengguna OPAC terhadap penggunaan mod katakunci;

b) mengetahui tahap pengetahuan pengguna-pengguna OPAC tentang mod kata kunci;

c) mengetahui kekerapan pengguna-pengguna

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

OPAC menggunakan mod kata kunci (keywordsearching) ketika mencari maklumat melaluiperkhidmatan OPAC;

d) mendapatkan maklumbalas tentang pendapat-pendapat pengguna OPAC berkaitan dengan modkata kunci;

e) mencari nisbah pengguna OPAC yang benar-benar tahu menggunakan mod kata kunci;

f) mengukur tahap penggunaan mod kata kunci dikalangan pengguna-pengguna OPAC;

g) mendapatkan perbandingan antara mod katakunci dengan mod pencarian yang lain;

h) untuk memberi syor-syor untuk meningkatkanmutu penggunaan mod kata kunci di kalanganpengguna- pengguna OPAC.

SKOP KAJIAN

Dari segi skop kajian pula, kajian yang dijalankanini hanya tertumpu kepada pengguna-penggunaOPAC di kalangan pelajar-pelajar di UniversitiMalaya sahaja. Untuk memudahkan kajian,Perpustakaan Utama Universiti Malaya telah dipilihuntuk tujuan pengedaran borang soal selidik.Pemilihan responden pula adalah dibuat secara rawaktanpa melihat kepada jantina, aliran dan tahunpengajian. Akan tetapi pemilihan ini tertumpu kepadapengguna-pengguna yang scdang menggunakanterminal OPAC.

KENYATAAN MASALAH

Kenyataan masalah bagi kajian mengenaipenggunaan pencarian maklumat melalui mod katakunci di kalangan pengguna-pengguna OPAC iniadalah seperti di bawah;-a) Berapakah kekerapan pengguna-pengguna

OPAC menggunakan mod kata kunci?b) Adakah pengguna OPAC benar-benar tahu cara

atau teknik pencarian menggunakan mod katakunci ?

c) Apakah sebab-sebab yang timbul sekiranya adadi kalangan pengguna-pengguna OPAC yangtidak menggunakan mod kata kunci?

d) Siapakah yang membantu [pengguna-penggunaOPAC menggunakan mod kata kunci?

e) Apakah sebab-sebab yang mendorong pengguna-pengguna OPAC memilih mod kata kunci?

f) Adakah faktor kekerapan menggunakan OPACmempengaruhi pengguna-pengguna OPACmemilih mod kata kunci?

g) Adakah faktor latihan mempengaruhi pengguna-pengguna OPAC memilih mod kata kunci?

h) Adakah perasaan pengguna-pengguna OPACselepas mereka menggunakan mod kata kunci?

i) Adakah mod kata kunci lebih baik jikadibandingkan dengan mod pencarian yang lain?

REKABENTUK KAJIAN DANPENGUMPULAN DATA

Dalam usaha mengumpulkan data, penyelidik telahmemilih Perpustakaan Utama Universiti Malayasebagai tempat untuk mengedarkan soal selidik.Untuk mengedarkan soal selidik kepada pengguna-pengguna perpustakaan tersebut, penyelidik telahmembuat permohonan kepada pihak ketuapustakawan Universiti Malaya dan surat kebenaran telah diperolehi oleh penyelidik.

Proses pengumpulan data ini meliputi:-a) Kenalpasti kawasan kajianb) Kenalpasti respondenc) Kaedah penyelidikand) Soal selidik dan rekabentuk soalan penyelidikane) Pilot testf) Pemerosesan data

KENALPASTI KAWASAN KAJIAN

Universiti Malaya ditubuhkan sebagai UniversitiNasional pada lhb Januari 1962 sebagai penggantikepada Universiti Malaya yang telah ditubuhkan padatahun 1959. Penubuhan Universiti Malaya ketika itu(1959), adalah rentetan daripada penubuhannya padatahun 1949 dimana. ketika itu adalah bertujuan untukmenampung keperluan pelajaran tinggi diPersekutuan Tanah Melayu dan Singapore (KalenderSessi 1996/1997 Universiti Malaya).

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Pada masa ini Universiti Malaya mempunyai 10 buahfakulti termasuklah Fakulti Kejuruteraan, FakultiSastera dan Sains Sosial, Fakulti Sains, FakultiPerubatan, Fakulti Pendidikan, Fakulti Ekonomi,Fakulti Pergigian, Fakulti Undang-Undang, AkademiIslam yang mengandungi Fakulti Syariah dan FakultiUsuluddin, Akedemi PengajianMelayu. Fakulti SainsKomputer dan Teknologi Maklumat dan FakultiBahasa dan Linguistik. Selain daripada itu ia jugamempunyai Pusat Kebudayaan, Pusat Asasi Sains,Pusat Sukan, Institut Pengajian Tinggi dan HospitalUniversiti (Kalender Sessi 1996/1997 UniversitiMalaya). Pada masa ini, Universiti Malaya telahmempunyai sejumlah 19,991 pelajar yang telahmendaftar dalam pelbagai bidang kursus dan tahunpengajian masing-masing (Laporan TahunanUniversiti Malaya, 1996).

Sistem Perpustakaan di Universiti Malaya ini terdiridaripada Perpustakaan Utama. PerpustakaanPerubatan, Perpustakaan Pergigian, PerpustakaanInstitut Pengajian Tinggi, Perpustakaan Majalah,Perpustakaan Undang-Undang, PerpustakaanKejuruteraan, Perpustakaan Bahasa. PerpustakaanPendidikan, Perpustakaan Akademi Islam danPerpustakaan Peta (Panduan kepada Perpustakaan,1994).

Perpustakaan Universiti Malaya telah melaksanakanprojek pengkomputerannya pada Januari 1991.Perkhidmatan OPAC di Perpustakaan UniversitiMalaya adalah menggunakan modul DRA yangdihasilkan oleh Data Research Associates sendiri(Chuah, 1991, p. 18-22). Melalui perkhidmatan ini,pengguna boleh mengakses lebih kurang 700,000rekod bibliografi yang berada dalam pengkalan dataperpustakaan (Panduan Kepada Perpustakaan, 1994).Kini terdapat lebih kurang 42 buah terminal OPACtelah disediakan untuk pengguna-penggunaPerpustakaan Universiti Malaya.

Koleksi perpustakaan pada keseluruhannyaberjumlah lebih daripada 1,212,681 jilid padapenghujung 1996. Ini meliputi bahan monograf,jurnal berjilid, manuskrip, manuskrip, peta,mikrofilem, video, kaset, CD-Rom, braille dan Iain-lain. Pada keseluruhannya, sejumlah 59.6% daripada

koleksi perpustakaan adalah terdiri daripada bahan-bahan dalam bidang sains dan teknologi, manakala40.4% daripadanya bahan-bahan dalam bidang sainssosial dan kemanusiaan (Laporan Tahunan UniversitiMalaya, 1996).

Perpustakaan Universiti Malaya telah mengendalikanprogram kemahiran maklumat di sepanjang tahununtuk pelajar-pelajar baru dan lama, para pensyarahdan sesiapa sahaja yang memerlukan bimbingan danlatihan dalam menggunakan sistem-sistem maklumatberkomputer di dalam peipustakaan. Di dalam sesiini, pengguna diajar cara mengakses maklumatmelalui OPAC, CD-Rom dan Internet sertamemahami "citation style" (Laporan TahunanUniversiti Malaya, 1996)

Purata dalam masa sebulan, pengunjungPerpustakaan Utama adalah dianggarkan seramai170,721 orang (berdasarkan analisa bulanan pihakPerpustakaan Utama Universiti Malaya).Memandangkan kepada pengunjung yang ramaiinilah maka penyelidik telah memilih PerpustakaanUtama sebagai tempat untuk mengedarkan soalselidik untuk mengkaji penggunaan mod pencariankata kunci di kalangan pengguna-pengguna OPAC.

KENAL PASTI RESPONDEN

Walaupun mengikut perangkaan yang telah dibuatoleh pihak Perpustakaan Utama, Universiti Malaya,pengunjung Perpustakaan Utama adalah seramai170,721 orang sebulan. namun daripada pemerhatianyang telah dilakukan, tidak semua pengunjungtersebut menggunakan perkhidmatan OPAC. Olehsebab itu di dalam proses pemilihan responden,penyelidik hanya memilih seramai 150 orangpengguna-pengguna OPAC untuk dijadikan sampel.Pemilihan seramai 150 orang ini adalah dianggarkanmewakili 40% daripada pengguna-pengguna OPACyang sebenar.

Pemilihan responden adalah dibuat secara rawaktanpa mengenalpasti aliran pengajian, jantinamahupun tahun pengajian. Ini adalah bertujuan untukmengetahui kadar penggunaan OPAC mengikut

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

jantina dan aliran dan tahun pengajian. Pemilihan iniberlangsung selama enam hari berturut-turut bermulapada hari Isnin mulai jam 9.00 pagi hingga jam 2.00petang dan berakhir pada hari Sabtu. Pemilihan waktudalam lingkungan ini ( 9.00 pagi hingga 2.00 petang)adalah kerana kadar pengguna yang menggunakanperkhidmatan OPAC, menurut penerangan daripadapustakawan yang ditemui oleh penyelidik agak ramai.

Walaupun cara pemilihan responden dibuat secararawak, namun penyelidik lebih menumpukan kepadapengguna-pengguna yang pernah menggunakanperkhidmatan OPAC. Oleh sebab itu penyelidik telahmengedarkan borang soal selidik hanya kepadapengguna-pengguna yang sedang menggunakanperkhidmatan OPAC sahaja.

Pemilihan responden hanya diadakan di PerpustakaanUtama sahaja. Ini adalah disebabkan oleh kadar ramaipengguna yang menggunakan perpustakaan ini danjumlah terminal OPAC yang terdapat di perpustakaanini berbanding dengan perpustakaan-perpustakaanlain di Universiti Malaya.

KAEDAH PENYELIDIKAN

Dalam kajian ini, kaedah peyelidikan yang digunakanuntuk mengumpulkan data-data yang berkaitandengan pencarian maklumat melalui perkhidmatanOPAC ialah dengan menggunakan kaedah soalselidik. Soal selidik ini digubal berdasarkan objektifkajian dan kenyataan masalah yang telahdibincangkan di dalam bab satu.

Borang soal selidik ini hanya diedarkan kepadapengguna-pengguna yang sedang menggunakanperkhidmatan OPAC di Perpustakaan UtamaUniversiti Malaya sahaja. Ketika mengedarkanborang soal selidik ini, penyelidik telah dibantu olehdua orang pembantu yang telah diberi penerangantentang perkhidmatan OPAC secara mendalam olehpenyelidik. Tujuan penyelidik menggunakan duaorang pembantu adalah untuk membantu kerja-kerjapengedaran soal selidik sahaja. Ini kerana masa yangdiambil oleh penyelidik untuk mengedarkan soalselidik adalah terhad iaitu mulai 9.00 pagi hingga 2

petang dan ia dilakukan hanya dalam tempoh enamhari. Oleh sebab itu, seramai dua orang pembantudiperlukan oleh penyelidik agar proses pengedaransoal selidik ini dapat diselesaikan dalam tempoh masatersebut.

Responden juga diminta untuk menjawab soalan-soalan serta merta. Sebarang pertanyaan berkaitandengan soalan-soalan boleh diajukan oleh respondenkepada penyelidik dan dua orang pembantu tersebut.Tujuan responden diminta menjawab soalan-soalandengan serta merta adalah supaya borang soal selidikyang telah diedar dapat diperolehi kembali.

Proses menjawab soalan-soalan ini memakan masaantara 5 hingga 15 minit bagi seseorang responden,bergantung kepada kemahiran yang ada padaresponden. Responden yang kurang terdedah kepadaperkhidmatan OPAC akan mengambil masa yangagak lama berbanding dengan responden yang mahirmenggunakan OPAC. Berdasarkan kepada soalan-soalan yang telah diberi, dan kesanggupan penyelidikserta dua orang pembantu untuk memberikanpenerangan, maka proses menjawab atau menandasoal selidik ini telah berjalan lancar.

Walau bagaimanapun, daripada 150 soal selidik yangtelah diedarkan itu, hanya 135 set sahaja yang diambiluntuk diproses. Ini antara lainnya adalah disebabkanoleh responden tidak menjawab soalan-soalan yangdianggap penting seperti aliran, jantina dan tahunpengajian. Responden tersebut juga hanya menjawabatau menandakan 1/3 sahaja daripada soal selidiktersebut. Oleh sebab itu, 15 daripada keseluruhan soalselidik ini telah digugurkan.

SOAL SELIDIK DAN REKABENTUKSOALAN PENYELIDIKAN

Dalam borang soal selidik terdapat dua bentuk soalaniaitu soalan tertutup (mempunyai pilihan-pilihan) dansoalan terbuka. Soalan bentuk tertutup hanyamenghendaki responden memilih sahaja jawapanyang telah disediakan. Manakala sekiranyaresponden ingin menjawab selain daripada jawapanyang disediakan, responden boleh menjawab dalam

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

ruangan yang disediakan. Bentuk ini dinamakansoalan terbuka.

Secara umumnya, terdapat sebanyak 18 soalan yangterkandung di dalam borang soal selidik. Soalan-soalan ini tidak dibahagikan kepada bahagian-bahagian tertentu. Akan tetapi rekabentuk soalanpenyelidikan ini secara dasarnya boleh dibahagikankepada 4 kategori utama iaitu:-a) latar belakang responden,b) latar belakang penggunaan OPAC,c) latar belakang penggunaan mod pencarian kata

kunci (keyword searching),d) pendapat responden berkaitan mod pencarian kata

kunci.

a) Latar belakang respondenBahagian ini bermula daripada soalan nombor 1hingga nombor 3. la menghendaki respondenmenyatakan sama ada mereka pelajar, staf ataupensyarah. Sekiranya responden adalah pelajar,responden dikehendaki menyatakan aliranpengajian, tahap pengajian dan jantina.

b) Latar belakang penggunaan OPAC.Bahagian ini bermula daripada soalan nombor 4hingga nombor 6. la menghendaki respondenmenyatakan sama ada pernah atau tidak menerimalatihan cara-cara penggunaan OPAC, kekerapanpenggunaan OPAC dan mod pencarian yangterakhir yang digunakan ketika menggunakanOPAC.

c) Latar belakang dan penggunaan modpencarian kata kunci.Bahagian ini bermula daripada soalan nombor 7hingga nombor 13. la menghendaki respondenmenyatakan sama ada pernah menggunakan modpencarian kata kunci atau tidak ketika mencarimaklumat. la juga menghendaki respondenmenyatakan tentang keinginannya atau tidakuntuk menggunakan mod pencarian ini pada masaakan datang. Selain daripada itu, responden jugadikehendaki menyatakan dari manakah respondenmengetahui tentang adanya mod pencarian ini.Malah responden juga diminta menyatakanbeberapa pendapat mengenai mod pencarian ini

sama ada tahu atau tidak. Maklumat daripadasoalan ini nanti akan menentukan bahawa samaada pengguna-pengguna OPAC benar-benar tahumenggunakan mod pencarian ini atau sebaliknya.Soalan seterusnya hanya ditujukan kepadaresponden yang tidak pernah menggunakan modpencarian kata kunci, tentang sebab-sebab tidakmenggunakan mod pencarian ini (rujuk soalan11). Responden yang termasuk dalam kateg

Bagi responden yang pernah menggunakan modpencarian kata kunci, responden ini dikehendakipula menyatakan dari mana belajar mod pencarianini, dan siapakah yang mendorong merekamenggunakan mod pencarian ini. Maklumat-maklumat yang diperolehi daripada bahagian inipula akan menentukan sejauh mana pengguna-pengguna OPAC mahir menggunakan modpencarian kata kunci.

d) Pendapat responden berkaitan dengan modpencarian kata kunci.Bahagian ini bermula daripada soalan nombor 14hingga nombor 17. la menghendaki respondenmenyatakan pendapat mereka ketika mempelajarimod pencarian kata kunci dan tahap keberkesananmenggunakan mod pencarian ini. Responden jugadiminta menyatakan perasaan masing-masingselepas menggunakan mod pencarian kata kunci.Di akhir soalan responden diminta untukmenyatakan perbezaan penggunaan modpencarian kata kunci berbanding dengan mod-mod pencarian yang lain (judul, pengarang, dansubjek).

Dalam bahagian ini penyelidik dapat mengetahuisecara lebih jelas sama ada mod pencarian katakunci ini popular atau tidak di kalangan pengguna-pengguna OPAC dan dapat juga mengetahui samaada mod pencarian kata kunci lebih baikberbanding dengan mod-mod pencarian yang lainatau sebaliknya.

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

PILOT TEST

Soalan penyelidikan telah diuji dalam satu pilot testyang dilakukan ke atas 10 orang rakan kuliah. Tujuanpilot test ini adalah untuk menguji tahap kesukaransoalan untuk difahami oleh responden. Hasil daripadaitu hanya beberapa ayat sahaja yang diubahsuai untuklebih memberi kefahaman kepada responden untukmenjawab soalan-soalan.

PEMEROSESAN DATA

Data-data yang diperolehi telah diproses olehpenyelidik dengan menggunakan perisian SPSSversion 8. Untuk memudahkan pengiraan data, setiapunit jawapan telah dikodkan kepada nombor-nombortertentu seperti 1, 2, 3,4, 5, dan seterusnya. Di dalamperisian ini, penyelidik hanya melihat statistikbilangan responden yang menjawab setiap soalandan peratus keseluruhan hasil kajian denganmenggunakan 'frequencies' dan 'crosstabs' untukmelihat hubungan antara satu pemboleh ubah denganpemboleh ubah yang lain.

HASIL KAJIANTABURAN RESPONDEN

Jadual 7 di bawah menunjukkan taburan jumlahresponden yang terlibat di dalam kajian ini mengikutaliran, tahun pengajian dan jantina. Sebanyak 150set borang soal selidik telah diedarkan kepadapengguna-pengguna OPAC yang dipilih secara rawakdi Perpustakaan Utama Universiti Malaya. Daripada150 borang soal selidik tersebut hanya 135 borangsahaja benar-benar lengkap dan diproses olehpenyelidik.

Responden yang terlibat dalam kajian ini hanya terdiridaripada kalangan pelajar semata-mata. Daripadajumlah keseluruhan responden, mereka yang beradadalam aliran sains ialah seramai 42% ( 57 orang),manakala responden yang berada dalam aliran sasteraadalah seramai 58% (78 orang).

Daripada jumlah keseluruhan ini, terdapat seramai62% (84 orang) responden perempuan berbandingseramai 38% (51 orang) responden lelaki. Daripada62% ( 84 orang) responden perempuan tersebut,jumlah responden perempuan daripada aliran sainsialah seramai 35% (29 orang) manakala jumlahresponden perempuan daripada aliran sastera adalahseramai 65% (55 orang). Daripada 38% (51 orang)responden lelaki pula, responden lelaki daripadaaliran sains ialah 55% (28 orang) manakala respondenlelaki daripada aliran sastera adalah seramai 45% (23orang).

Manakala mengikut tahun pengajian responden pula,bagi responden yang mengambil ijazah pertama.responden tahun empat merupakan responden yangpaling ramai iaitu seramai 37% (50 orang), diikutioleh tahun satu seramai 21% (29 orang), tahun duaseramai 18% (24 orang), tahun tiga seramai 17% (23orang). Bagi responden yang mengambil ijazah tinggi(sarjana) hanya terdapat seramai 7% (9 orang) sahajadan tidak ada seorang pun daripada kalanganresponden yang mengambil ijazah lanjutan (PhD).

Jadual 7Taburan Jumlah Responden Mengikut Aliran,

Tahun Pengajian dan Jantina.

TahunPengajian

PertamaKeduaKetigaKeempatSarjanaPhD

Jumlah

AliranSains

L

658540

28

P

9I61120

29

AliranSastera

L

655700

23

P

81342730

55

n=I35

Jumlah

2924235090

135

%

2118173770

100

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

LATARBELAKANG PENGGUNAANPERKHIDMATAN OPAC

a) Latihan Tentang Penggunaan PerkhidmatanOPACJadual 8 di bawah adalah menunjukkan taburanresponden yang pernah menerima latihanmenggunakan perkhidmatan OPAC, mengikutaliran dan jantina. Daripada data yang telahdiperolehi, jelas menunjukkan bahawa seramai62% (84 orang) daripada jumlah keseluruhanresponden telah menerima latihan tentang cara-cara menggunakan perkhidmatan OPAC.Sebaliknya hanya seramai 36% (51 orang)responden sahaja yang tidak menerima latihantersebut.

Daripada jumlah responden yang telah menerimalatihan tersebut, jumlah responden yang beradadalam aliran sastera adalah seramai 65% (55orang) manakala responden yang berada dalamaliran sains pula ialah seramai 35% (29 orang).Daripada jumlah itu, responden perempuan telahmencatatkan bilangan seramai 54 orang iaitu72% (39 orang) daripada aliran sastera manakalaseramai 28% (15 orang) pula daripada aliransains. Begitu juga responden lelaki, bilanganmereka adalah seramai 30 orang di mana 53%(16 orang) responden daripada aliran sasteramanakala 47% (14 orang) responden daripadaaliran sains.

Jadual 8Responden Yang menerima Latihan

Menggunakan OPAC

MenerimaLatihan

Ya

Tidak

Jumlah

AliranSains

L

14

14

28

P

15

14

29

AliranSastera

L

16

7

23

P

39

16

55

n=135

Jumlah

84

51

135

%

62

38

100

Daripada data tersebut, jelas menunjukkanbahawa kebanyakan responden yang pernah

menerima latihan menggunakan perkhidmatanOPAC adalah terdiri daripada responden yangberaliran sastera dan kebanyakan daripadamereka ini pula adalah terdiri daripadaresponden perempuan. Manakala respondenyang berada dalam aliran sains pula, jumlahmereka yang pernah menerima latihanmenggunakan perkhidmatan OPAC adalah lebihkurang sama dengan jumlah responden yangtidak pernah menerima latihan iaitu dengannisbah 51%:50%.

b) Kekerapan Menggunakan PerkhidmatanOPAC.Untuk mengukur kekerapan respondenmenggunakan perkhidmatan OPAC, penyelidiktelah menyediakan tiga kategori jawapan untukdipilih oleh responden. Jawapan tersebut adalah:-a) menggunakan OPAC apabila perlu sahaja

(contohnya: menyelesaikan tugasan)b) sering menggunakan perkhidmatan OPAC

(menggunakan OPAC sekurang-kurangnyaseminggu sekali),

c) jarang menggunakan perkhidmatan OPAC(kurang daripada sebulan sekali)

Apabila data yang telah diperolehi itu disusunmengikut keutamaan responden, didapatisusunan tersebut seperti Jadual 9 di bawah.Jadual tersebut menunjukkan bahawakebanyakan daripada responden menggunakanOPAC apabila mereka perlu sahaja(menyelesaikan tugasan) iaitu seramai 58% (78orang). Seramai 32% (44 orang) daripadaresponden pula sering menggunakanperkhidmatan OPAC (menggunakanperkhidmatan OPAC sekurang-kurangnyaseminggu sekali). Manakala seramai 10% (13orang) responden yang jarang menggunakanperkhidmatan OPAC (menggunakanperkhidmatan OPAC kurang daripada sebulansekali).

Data ini jelas menunjukkan bahawa kebanyakanresponden hanya menggunakan perkhidmatanOPAC apabila mereka perlu sahaja iaitu apabilamereka ingin menyelesaikan tugasan atau kerjakursus yang telah diberi.

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Jadual 9Kekerapan Menggunakan PerkhidmatanOPAC Mengikut Keutamaan Responden

Kekerapan menggunakanperkhidmatan OPAC

1. Apabila perlu sahaja.

2. Sering menggunakannya

3. Jarang menggunakannya

Jumlah

Jumlah

78

44

13

135

%

58

32

10

100

c) Mod Pencarian yang Biasa Digunakan KetikaMengakses MaklumatBagi soalan tentang mod pencarian yang biasadigunakan oleh responden ketika rnenggunakanOPAC, penyelidik telah menyenaraikan limamod pencarian yang telah dikenalpasti iaitu:-a) pencarian menggunakan nama penuh

pengarang,b) pencarian menggunakan nama awalan

pengarang,c) pencarian menggunakan tajuk penuh bahan,d) pencarian menggunakan sebahagian

daripada tajuk ( sama ada awalan,pertengahan atau akhir tajuk),

e) pencarian menggunakan perkara (subjek).

Kelima-lima jawapan ini adalah berguna untukmengenalpasti tentang cara pencarian yang biasadilakukan oleh responden. Pemilihan untuk jawapanpertama adalah untuk memastikan bahawa respondenbiasa membuat pencarian menggunakan namapengarang, pemilihan jawapan ketiga adalah untukmemastikan responden biasa membuat pencarianmenggunakan jadul dan pemilihan jawapan kelimaadalah untuk memastikan responden biasa membuatpencarian menggunakan subjek. Manakala pemilihanjawapan kedua dan keempat adalah untukmemastikan responden biasa membuat pencariandengan menggunakan mod pencarian kata kunci.Responden dibenarkan menanda lebih daripada satujawapan. Keputusan kajian adalah merujuk kepadaJadual 4.4 di bawah.

Jadual 10Susunan Mod Pencarian yang Biasa Digunakan

oleh Responden Ketika Membuat PencarianMelalui Perkhidmatan OPAC

Mod pencarian yang biasadigunakan

1. Pencarian menggunakankata kunci

2. Pencarian menggunakansubjek

3. Pencarian menggunakanjudul

4. Pencarian menggunakannama pengarang

Jumlahn=135

110

86

72

46

%

81

64

53

34

Jadual 10 di atas adalah menunjukkan susunantentang cara pencarian yang biasa dilakukan olehresponden ketika membuat pencarian melaluiperkhidmatan OPAC. Cara pencarian yang biasadigunakan oleh responden ketika membuat pencarianmelalui perkhidmatan OPAC ialah denganmenggunakan mod pencarian kata kunci iaitu seramai81 % ( 110 orang) responden. Ini kemudiannya diikutioleh pencarian menggunakan subjek iaitu seramai64% (86 orang), pencarian menggunakan judul iaituseramai 53% (72 orang) responden dan pencarianmenggunakan nama pengarang iaitu seramai 34% (46orang) responden.

Walaupun tidak ada soalan khusus diajukan di sinitentang penggunaan mod pencarian kata kunci,namun daripada data yang diperolehi ini jelasmenunjukkan bahawa kebanyakan responden lebihgemar menggunakan mod pencarian kata kunciberbanding dengan mod-mod pencarian yang lain.

LATARBELAKANG DAN PENGGUNAANMOD PENCARIAN KATA KUNCI.

a) Penggunaan Mod Pencarian Kata KunciDaripada 135 orang responden tersebut, hanyaseramai 133 orang responden sahaja yang

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

menjawab soalan sama ada pernah menggunakanMod Pencarian Kata Kunci atau tidak ketikamenggunakan perkhidmatan OPAC. Keputusankajian adalah ditunjukkan dalam Jadual 11 dibawah.

Jadual tersebut menunjukkan taburan penggunaanmod pencarian kata kunci di kalangan respondendalam aliran sains dan aliran sastera. Data tersebutmenunjukkan bahawa terdapat seramai 84% (112orang) responden pernah menggunakan modpencarian kata kunci berbanding dengan 16% (21orang) responden yang tidak menggunakannya. Dataini telah mengukuhkan lagi kenyataan bahawakebanyakan responden telah menggunakan modpencarian kata kunci ketika membuat pencarian.

Jadual 11Penggunaan Mod Pencarian Kata Kunci Ketika

Menggunakan Perkhidmatan OPAC

Jadual 12Penggunaan Mod Pencarian Kata Kunci Pada

Masa Akan Datang

Penggunaan ModPencarian Kata

Kunci

Pernah gunaTidak pernahguna

J umlah

Aliran

Sains Sastera

43 6913 8

56 77

Jumlah n=133

Jumlah %

112 8421 16

133 100

Kebanyakan daripada responden yang pernahmenggunakan mod pencarian kata kunci ini adalahterdiri daripada mereka yang berada di dalam aliransastera iaitu seramai 62% ( 69 orang), berbandingdengan responden yang berada di dalam aliran sainspula adalah seramai 38% (43 orang).

b) Penggunaan Mod Pencarian Kata Kunci PadaMasa Akan Datang.Hasil kajian juga menunjukkan bahawakebanyakan daripada jumlah responden itu pulatelah memilih untuk menggunakan ModPencarian Kata Kunci pada masa akan datangiaitu sebanyak 93% (126 orang). Manakalahanya 7% ( 9 orang ) memilih untuk tidakmenggunakan mod pencarian ini. Jadual 12 dibawah menunjukkan keputusan ini.

Penggunaan ModPencarian Kata Kunci

Mahu menggunakan

Tidak mahu menggunakan

Jumlah

Jumlah

126

9

135

%

93

7

100

c) S umber Pengetahuan Tentang ModPencarian Kata Kunci.Bagi soalan mengenai sumber pengetahuanresponden tentang Mod Pencarian Kata Kunci.penyelidik telah menyediakan lima jawapanuntuk dipilih oleh responden. Responden jugadibenarkan menanda jawapan lebih daripadasatu. Jadual 13 di bawah memperlihatkansusunan jawapan mengikut keutamaan yangdipilih oleh responden. Hanya seramai 132 orangsahaja daripada responden yang menjawabsoalan ini.

Jadual 13Sumber Pengetahuan Responden Mengenai

Mod Pencarian Kata Kunci

Sumber pengetahuanresponden

1. Terdapat di paparan skrinOPAC

2. Rakan-rakan/pensyarah/orang di sebelah terminal

3. Pemberitahuan olehpustakawan

4. Melalui bengkel/kelasintensif

Jumlah

67

64

21

18

%

50%

47%

16%

13%

Daripada jadual di atas menunjukkan bahawakebanyakan responden mengetahui tentang adanyamod pencarian kata kunci adalah melalui skrin OPACiaitu seramai 50% (67 orang). Kemudian diikuti puladengan pemberitahuan oleh rakan-rakan ataupensyarah atau orang di sebelah terminal OPAC iaitu

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

seramai 47% (64 orang). Pemberitahuan olehpustakawan pula ialah seramai 16% (21 orang).Manakala melalui bengkel atau kelas intensif yangdilakukan oleh pustakawan adalah seramai 13% (18orang).

Pada kesimpulannya. ini menunjukkan bahawakebanyakan responden mengetahui tentang adanyaMod Pencarian Kata Kunci ini adalah melaluimaklumat yang terpapar di skrin OPAC dan melaluirakan-rakan / pensyarah / orang bersebelahanterminal OPAC. Tidak ramai di kalangan respondenyang menyatakan bahawa mereka mengetahui adanyamod pencarian ini melalui pemberitahuanpustakawan atau melalui bengkel / kelas intensif yangdilakukan oleh pihak perpustakaan.

d) Tahap Pengetahuan Responden BerkaitanMod Pencarian Kata Kunci.Untuk mendapatkan maklum balas mengenaipendapat responden berkaitan dengan ModPencarian Kata Kunci. penyelidik telahmemberikan lima kenyataan untuk ditanda olehresponden samaada tahu atau tidak tahu. Antarakenyataan-kenyataan tersebut ialah:-

a) melalui Mod Pencarian Kata Kunci, kitaboleh menggunakan satu perkataan sahajauntuk mencari maklumat.

b) melalui Mod Pencarian Kata Kunci, kitaboleh menggunakan satu frasa ayat untukmencari maklumat,

c) melalui Mod Pencarian Kata Kunci, kitaboleh mencari maklumat melalui mana-mana perkataan atau gabungan perkataanmenggunakan operan boolean AND, ORdan NOT.

d) melalui mod pencarian kata kunci, kitaboleh menghadkan pencarian contohnyadengan menggunakan 'fi au", had pencarianuntuk untuk pengarang, 'fi ti1 untuk tajukdan 'fi su' untuk subjek.

e) melalui mod pencarian kata kunci, kitaboleh menggunakan simbol tertentucontohnya $ / # di awal, pertengahan atauakhir perkataan untuk mendapatkan lebihdaripada satu perkataan.

Hanya seramai 132 orang responden sahaja yangmenjawab soalan ini. Hasil kajian adalah seperti didalam Jadual 14 di bawah.

Jadual 14Pendapat Responden Mengenai Mod Pencarian

Kata Kunci

Pendapat responden

1. Mencari bahanmelalui satu perkataan

2. Mencari bahan melaluisatu frasa ayat

3. Mencari bahanmenggunakan operanboolean AND, ORdan NOT.

4. Mencari bahandengan menghadkankawasan pencariankepada tertentu.

5. Mencari bahanmenggunakan simbolLerlenLu.

tahu

93

84

51

90

21

%

70

64

39

68

16

tdk.tahu

39

48

81

42

111

%

30

36

61

32

84

a) Kenyataan pertamaKebanyakan responden mengetahui bahawa melaluiMod Pencarian Kata Kunci, ia boleh mencari bahandengan menggunakan satu perkataan sahaja iaituseramai 70% (92 orang) berbanding seramai 30%(39 orang) daripada responden yang tidak mengetahuitentang kenyataan tersebut.

b) Kenyataan keduaKebanyakan responden juga mengetahui bahawamelalui Mod Pencarian Kata Kunci, ia boleh mencaribahan melalui satu frasa ayat iaitu seramai 63% (84orang). Manakala seramai 36% (48 orang) daripadaresponden pula tidak mengetahui tentang kenyataantersebut.

c) Kenyataan ketigaHanya seramai 39% (51 orang) daripada respondensahaja yang mengetahui bahawa melalui Mod

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Pencarian Kata Kunci, ia boleh mencari bahanmelalui mana-mana perkataan atau gabunganperkataan dengan menggunakan operan booleanAND. OR dan NOT. Manakala seramai 61% (81orang) daripada responden menyatakan bahawamereka tidak mengetahui tentang kenyataan tersebut.

d) Kenyataan keempatKebanyakan daripada responden juga mengetahuibahawa melalui Mod Pencarian Kata Kunci. ia bolehmencari bahan dengan cara menghadkan pencariankepada kawasan-kawasan tertentu di dalam rekodbibliografik, iaitu seramai 68% (90 orang). Manakalahanya seramai 32% (42 orang) daripada respondenpula, tidak mengetahui tentang kenyataan tersebut.

e) Kenyataan kelimaHanya seramai 16% (21 orang) daripada respondensahaja yang mengetahui kenyataan bahawa melaluiMod Pencarian Kata Kunci, ia boleh mencari bahanmelalui simbol-simbol tertentu. Manakala seramai84% (111 orang) menyatakan bahawa mereka tidakmengetahui tentang kenyataan tersebut.

Kcsimpulan daripada maklumbalas tersebut, didapatikebanyakan responden hanya mengetahui tigadaripada lima kenyataan sahaja iaitu pertama, melaluimod pencarian kata kunci. pengguna boleh mencaribahan melalui satu perkataan, kedua, melalui modpencarian ini juga pengguna boleh mencari bahanmelalui satu frasa ayat dan ketiga, melalui modpencarian ini juga. pengguna boleh menghadkanpencariannya kepada kawasan-kawasan tertentu didalam rekod bibliografik.

Akan tetapi kebanyakan daripada mereka masih tidakmengetahui bahawa melalui mod pencarian katakunci juga pengguna boleh mencari maklumatmelalui mana-mana perkataan atau gabunganperkataan dengan menggunakan operan booleanAND. OR atau NOT iaitu seramai 61% (81 orang)responden berbanding seramai 39% (51 orang)responden yang mengetahuinya.

Malah hampir kesemua responden juga tidakmengetahui bahawa melalui mod pencarian ini,pengguna juga boleh menggunakan simbol-simbol

tertentu untuk mencari maklumat. Ini terbukti apabiladilihat daripada data yang diperolehi menunjukkanhanya 16% (21 orang) responden sahaja yangmengetahui tentang perkara tersebut, berbanding 84%(111 orang) responden pula tidak mengetahuinya.

Pada kesimpulannya. data yang diperolehi inimenunjukkan bahawa responden belum lagimenggunakan mod pencarian kata kunci dengan carayang lebih maju. Contohnya penggunaan operanboolean dan simbol '#' atau '$ ' dalam membualpencarian menggunakan mod pencarian kata kunci.Sungguhpun demikian, terdapat sebahagian kecilsahaja daripada responden yang menggunakankaedah ini.

e) Alasan Responden yang Jarang / TidakPernah Menggunakan Mod Pencarian KataKunci.Soalan ini khusus adalah dikhususkan kepadaresponden yang jarang atau tidak pernahmenggunakan Mod Pencarian Kata Kunci. Bagiresponden yang Iangsung tidak pernahmenggunakan mod pencarian ini, mereka tidakdiminta untuk menjawab soalan seterusnya. Bagiresponden yang pernah menggunakan modpencarian ini mereka dikehendaki mengabaikansoalan ini sebaliknya terus ke soalan berikutnya.

Bagi responden yang jarang / tidak pernahmenggunakan Mod Pencarian Kata Kunci, pcnyelidiktelah menyenaraikan 7 alasan untuk dipilih olehresponden dan Iain-lain untuk responden yangmempunyai alasan sendiri. Berikut adalah senaraialasan yang telah disediakan oleh penyelidik:-1. Ia susah untuk dipelajari2. la mengambil masa yang panjang untuk

dipelajari.3. Tidak memerlukan mod pencarian lain selain

yang biasa digunakan.4. Jarang mengunakannya menyebabkan lupa cara

penggunaannya.5. Tidak berpeluang mendapat pendedahan tentang

penggunaannya.6. Tiada bantuan daripada pustakawan.7. Proses pencarian terlalu lambat.8. Lain-lain.

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Data yang diperolehi menunjukkan bahawakebanyakan responden mendapat dorongan untukmenggunakan Mod Pencarian Kata Kunci adalahkerana perasaan ingin mencuba iaitu seramai 71%responden (80 orang). Hanya 29% ( 32 orang)daripada responden sahaja yang memilih duajawapan yang lain.

Ini memperlihatkan bahawa responden belajarmenggunakan mod pencarian hanyalah melalui saiahdan cuba (trial and error). Tidak mustahil kalaudikatakan bahawa responden tidak mengetahui carayang sebenar untuk menggunakan mod pencarian ini.Responden hanya mahir menggunakan kaedah yangbiasa digunakan ketika mereka mencuba dahulu.

PENDAPAT RESPONDEN BERKAITANMOD PENCARIAN KATA KUNCI

a) Pendapat responden ketika mempelajari ModPencarian Kata KunciBagi mendapatkan pendapat responden ketikamempelajari Mod Pencarian Kata Kunci,penyelidik telah menyediakan empat kategoripilihan iaitu 1,2,3, dan 4. Pilihan 1 menunjukkanbahawa Mod Pencarian Kata Kunci adalahsangat mudah untuk dipelajari. Manakala pilihan2 menunjukkan tahap mudah, pilihan 3menunjukkan tahap sukar dan pilihan 4menunjukkan tahap sangat sukar. Jadual 18 dibawah adalah menunjukkan tentang pendapatresponden ketika mempelajari Mod PencarianKata Kunci.

Jadual 18Pendapat Responden Ketika Mempelajari Mod

Pencarian Kata Kunci.

Pendapat responden

1. Sangat mudah2. Mudah3. Sukar4. Sangat sukar

Jumlah

Jumlah

3647245

112

%

3242215

100

Jadual di atas menunjukkan bahawa 32% (36 orang)daripada responden telah memilih pilihan 1 yangbermaksud bahawa mempelajari Mod Pencarian KataKunci adalah sangat mudah, manakala 42% (47orang) daripada responden pula memilih pilihan 2yang bermaksud mempelajarinya adalah mudah.Kedua kenyataan ini menunjukkan Mod PencarianKata Kunci adalah mudah untuk dipelajariberbanding hanya 21% (24 orang) daripadaresponden yang memilih pilihan 3 ( sukar) dan 5%(5 orang) daripada responden pula memilih pilihan 4(sangat sukar).

b) Tahap Keberkesanan Penggunaan ModPencarian Kata KunciUntuk mengukur tahap keberkesananpenggunaan mod pencarian kata kunci,penyelidik telah menetapkan 4 kategori untukdipilih oleh responden. Empat kategori tersebutialah;-a) melalui mod pencarian kata kunci, tidak

berjaya mendapatkan apa-apa maklumatyang dikehendaki,

b) melalui mod pencarian kata kunci,memperolehi kurang daripada 5 maklumatyang dikehendaki,

c) melalui mod pencarian kata kunci,memperolehi lebih daripada 5 maklumatyang dikehendaki,

d) melalui mod pencarian kata kunci,memperolehi kesemua maklumat yangdikehendaki.

Jadual 19 di bawah menunjukkan hasil kajianterhadap tahap keberkesanan menggunakan modpencarian kata kunci.

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Jadual 19Tahap Keberkesanan Menggunakan Mod

Pencarian Kata Kunci

Jumlah bahan yangdikehendaki

1. Tidak memperolehi apa-apadaripada maklumat yangdikehendaki.

2. Memperolehi kurangdaripada 5 maklumatyang dikehendaki.

3. Memperolehi lebih daripada5 maklumat yang dikehendaki.

4. Memperolehi kesemuamaklumat yang dikehendaki.

Jumlah

Jumlah

8

30

63

11

112

%

7

27

56

10

100

Data di atas menunjukkan bahawa hampirkeseluruhan daripada responden menyatakan bahawamelalui Mod Pencarian Kata Kunci, mereka telahmemperolehi maklumat yang mereka kehendakiberbanding hanya 7% ( 8 orang) sahaja daripadaresponden yang tidak memperolehi apa-apa bahanapabila menggunakan mod pencarian ini.

Daripada jumlah keseluruhan responden yangmemperolehi bahan tersebut, 56% (63 orang)daripada mereka memperolehi lebih daripada 5bahan yang mereka kehendaki, 27% (32 orang)daripada mereka pula memperolehi kurang daripada5 bahan yang mereka kehendaki manakala seramai10% (11 orang) daripada mereka telah memperolehikesemua bahan yang mereka kehendaki.

Daripada data tersebut jelas menunjukkan bahawamelalui Mod Pencarian Kata Kunci, jarang ada dikalangan responden yang tidak memperolehi bahanyang mereka kehendaki, malah lebih separuhdaripada mereka telah memperolehi kebanyakandaripada bahan-bahan yang mereka kehendaki.

c) Perasaan Selepas Menggunakan ModPencarian Kata KunciBagi mengukur perasaan responden selepas

mereka menggunakan Mod Pencarian KataKunci, penyelidik juga telah menyediakan empatkategori pilihan untuk dipilih oleh respondeniaitu pilihan 1, 2, 3 dan 4. Pilihan 1 bermaksudsangat puas hati, pilihan 2 bermaksud puas hati,pilihan 3 bermaksud tidak puas hati dan pilihan4 bermaksud amat tidak puas hati. Jadual 20 dibawah menunjukkan hasil kajian ini.

Jadual 20Perasaan Responden Selepas Menggunakan

Mod Pencarian Kata Kunci

Perasaan Responden

1. Sangat puas hati2. Puas hati3. Tidak Puas Hati4. Amat Tidak Puas Hati

Jumlah

Jumlah

3152215

109

%

2848195

100

Hanya seramai 109 orang responden sahaja yangmenjawab soalan ini. Daripada jumlah tersebutseramai 28% (31 orang) daripada responden telahmemilih pilihan 1 iaitu bermaksud sangat puas hatimanakala seramai 48% (52 orang) danpadaresponden pula telah memilih pilihan 2 iaitubermaksud puas hati. Berbanding hanya seramai 19%(21 orang) daripada responden memilih pilihan 3 danhanya 5% (5 orang) daripada responden pula telahmemilih pilihan 4.

Daripada data ini, ia menunjukkan bahawakebanyakan daripada responden telah berpuas hatiselepas mereka menggunakan mod pencarian katakunci.

d) Perbezaan Mod Pencarian Kata Kunciberbanding dengan Mod pencarian lain(Pengarang, Judul dan Subjek).Bagi soalan ini penyelidik telah menyediakantiga jenis perbezaan untuk dipilih salah satu olehresponden. Seramai 99 orang responden sahajayang menjawab soalan ini. Jadual 21 di bawahmenunjukkan susunan perbezaan yang telahdipilih mengikut keutamaan responden.

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Data telah menunjukkan bahawa 37 % (37 orang)daripada responden telah menyatakan bahawaMod Pencarian Kata Kunci adalah Iebih baik jikadibandingkan dengan mod pencarian yang lain.Seramai 35% (35 orang) daripada respondenpula telah menyatakan bahawa Mod PencarianKata Kunci lebih baik daripada mod pencarianlain tetapi masih memerlukan mod pencarianyang lain setelah menggunakan Mod PencarianKata Kunci. Manakala seramai 27 % (27 orang)daripada responden menyatakan pula bahawamereka menggunakan Mod Pencarian KataKunci apabila gagal menggunakan modpencarian yang lain.

Jadual 21Perbezaan Mod Pencarian Kata Kunci

Berbanding Dengan Mod Pencarian Lain

Perbezaan antara modpencarian kata kunci dengan

mod pencarian yang lain

1. Mod pencarian kata kuncilebih baik daripada yang lain

2. Mod pencarian kata kuncilebih baik tapi masihmemerlukan mod pencarianlain yang sesuai

3. Menggunakan mod pencariankata kunci apabila gagalmenggunakan modpencarian lain

JUMLAH

Jumlah

37

35

27

99

%

37

36

27

100

Data ini jelas menunjukkan bahawa untuk mencarimaklumat sesuatu bahan yang dikehendaki, modpencarian kata kunci adalah lebih baik jikadibandingkan dengan mod pencarian yang lain (judul,pengarang dan subjek). Akan tetapi, pada waktu-waktu tertentu, mereka masih memerlukan modpencarian untuk membuat pencarian di OPAC.

KESIMPULAN DAN CADANGAN

Kajian ini adalah bertujuan untuk mengkajipenggunaan mod pencarian kata kunci di kalanganpengguna-pengguna OPAC di PerpustakaanUniversiti Malaya. Kajian ini hanya teitumpu kepadapengguna-pengguna yang sedang menggunakanOPAC di Perpustakaan Utama Universiti Malayasahaja. Hasil kajian mendapati bahawa penggunaanmod pencarian kata kunci di kalangan pengguna-pengguna OPAC agak memuaskan dengan kadar 84peratus. Hanya 7 peratus sahaja daripada keseluruhanpengguna-pengguna OPAC yang tidak bercadanguntuk menggunakan mod pencarian ini pada masa-masa akan datang. Hasil kajian ini adalah sama sepertikajian yang telah dilakukan oleh Ensor terhadapsistem LUIS di Indiana State University (1990).Penggunaan mod pencarian kata kunci ini adalahlebih popular di kalangan pengguna-pengguna OPACberaliran sastera iaitu dengan kadar 88 peratus.

Kajian mendapati bahawa kebanyakan respondenyang terlibat dalam kajian ini telah menerima latihantentang cara-cara penggunaan OPAC. Jumlahpengguna beraliran sastera yang menerima latihanadalah seramai 71 peratus manakala penggunaberaliran sains adalah seramai 51 peratus. Inimenunjukkan bahawa kebanyakan pengguna yangmenerima latihan adalah terdiri daripada pengguna-pengguna beraliran sastera. Oleh sebab itupenggunaan mod pencarian kata kunci didapatipopular di kalangan pengguna-pengguna OPACberaliran sastera.

Wataupun kebanyakan pengguna-pengguna OPACtelah menerima latihan tentang cara-cara penggunaanOPAC, namun kajian ini telah mendapati bahawatahap pengetahuan mereka terhadap penggunaan modpencarian kata kunci adalah amat lemah. Ini terbuktiapabila didapati bahawa amat jarang di kalanganpengguna-pengguna OPAC ini yang menggunakansimbol-simbol tertentu seperti ' $ ' dan '# ' ataumenggunakan operan boolean 'AND', 'OR' atau'NOT' di dalam pencarian mereka.

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Antara faktor-faktor yang dapat dikenalpasti sebagaipenyebab kepada lemahnya pengetahuan pengguna-pengguna OPAC terhadap penggunaan modpencarian kata kunci adalah:-

a) Bengkel/kelas intensif yang kurangberkesan.Bengkel atau kelas-kelas intensif yangdianjurkan oleh pihak pustakawan sekarangini belum terbukti dapat meningkatkan tahappengetahuan pengguna-pengguna OPACterhadap penggunaan mod pencarian katakunci. Kenyataan ini jelas dapat dilihat dimana, walaupun kebanyakan pengguna-pengguna OPAC telah menyatakan bahawamereka telah diberi latihan tentangpenggunaan OPAC, namun hanya 17peratus sahaja di kalangan mereka yangmenyatakan bahawa mereka mempelajaripenggunaan mod pencarian kata kuncimelalui bengkel atau kelas-kelas intensif.

b) Kurangnya bantuan daripada pihakpustakawanPustakawan sebenarnya memainkanperanan penting sebagai penunjuk ataupembimbing pengguna-penggunaperpustakaan. Oleh sebab itu, apabilapustakawan kurang memberi bantuankepada pengguna, sudah pasti penggunatidak dapat memahami cara pencarian yangbetul menggunakan perkhidmatan OPAC.Ini jelas terbukti bahawa kebanyakanpengguna-pengguna OPAC telahmempelajari mod pencarian kata kuncimelalui 'trial and eror. dan tunjuk ajardaripada rakan-rakan atau orang di sebelahterminal OPAC. Hasil daripada itu, didapatitahap pengetahuan pengguna terhadappenggunaan mod pencarian kata kuncimasih lemah.

c) Kurangnya nota edaran yang disediakanoleh pihak perpustakaan.Selain bengkel atau kelas-kelas intensif,nota edaran juga penting untuk memberipendidikan kepada pengguna-pengguna-pengguna OPAC tentang cara-carapenggunaan OPAC yang betul. Namun,melalui tinjauan yang telah dilakukan ketika

proses pengedaran soal selidik didapatibahawa nota edaran yang disediakan olehpihak perpustakaan ini amat terhad danpengguna terpaksa bertemu dengan pihak-pihak tertentu untuk mendapatkannya.Faktor kekurangan nota edaran inilahdikatakan sebagai penyebab kepadalamahnya pengetahuan pengguna-penggunauntuk menggunakan mod pencarian katakunci. Ini disebabkan kerana, pengguna-pengguna tidak mempunyai rujukan khusustentang cara-cara mengakses maklumatyang betul.

Di dalam kajian yang dilakukan Ensor (1990) jugadidapati bahawa tahap pengetahuan penggunaterhadap mod pencarian kata kunci adalah sangatlemah. Kajian tersebut telah membuktikan bahawabengkel/kelas intensif, kemudahan HELP dan notaedaran adalah sangat baik untuk memahami modpencarian kata kunci.Walau bagaimanapun, di dalam kajian ini juga, telahdindapati bahawa pengguna-pengguna OPAC tetapmemilih mod pencarian kata kunci sebagai modpencarian yang lebih baik jika dibandingkan denganmod pencarian lain (judul, pengarang dan subjek).Dengan menggunakan mod pencarian kata kunci,kebanyakan mereka telah memperolehi apa yangmereka ingini. Namun begitu, pada masa-masatertentu, mereka masih memerlukan mod pencarianlain untuk membuat pencarian.

Merujuk kepada hasil kajian di atas, terdapatbeberapa cadangan yang ingin dikemukakan supayapengguna-pengguna OPAC dapat menggunakan modpencarian kata kunci dengan lebih baik pada masaakan datang berbanding sekarang.

Antaranya ialah:-i. Mempertingkatkan lagi mutu program

kemahiran maklumat.Program kemahiran maklumat yang telah dianjurkanoleh pihak perpustakaan sekarang ini masih belummembantu pengguna-pengguna OPAC untukmempelajari mod pencarian kata kunci. Oleh sebabitu, program kemahiran maklumat yang ada sekarangini perlu dipertingkatkan supaya ia dapal membantu

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

pengguna mempelajari teknik-teknik pencarian didalam perkhidmatan OPAC secara lebih mendalam.Antara cadangan yang ingin dikemukakan agar mutuprogram kemahiran maklumat dapat ditingkatkanialah:-

a) Pihak perpustakaan harus seringmenganjurkan program kemahiranmaklumat pada setiap sesi pengajian.

b) Program kemahiran maklumat ini tidakterhad kepada pelajar-pelajar baru sahaja.la seharusnya diadakan secara terbukameliputi keseluruhan pengguna-penggunaOPAC yang ingin mengetahui cara-carapenggunaan OPAC secara mendalam.

c) Program kemahiran maklumat perludijalankan dalam bentuk kumpulan-kumpulan kecil yang dibimbing khusus olehseorang pustakawan bagi setiap kumpulan.Ini adalah kerana pembelajaran dalamkumpulan kecil adalah lebih berkesan.

d) Program kemahiran maklumat ini mestilahdapat membimbing pengguna-penggunaOPAC lentang kesemua teknik pencarian didalam perkhidmatan OPAC, terutamapencarian melalui mod kata kunci.

ii. Menyediakan nota edaran yang mencukupidan lengkap

Nota edaran (hand out) memainkan peranan yangkedua penting selepas program kemahiran maklumat.la seharusnya berperanan untuk memberi tunjuk ajaratau arahan secara bertulis kepada pengguna-pengguna OPAC tentang teknik-teknik penggunaanOPAC. Ini adalah kerana sekiranya pengguna masihbelum memahami penggunaan OPAC atau telahterlupa tentang cara-cara penggunaan OPAC, merekaboleh merujuk kepada nota edaran ini. Oleh sebabitu dicadangkan agar pihak perpustakaanmenyediakan nota edaran mencukupi dan lengkap.Antara yang dicadangkan ialah:-

a) Meletakkan atau menempatkan nota edarandi ruangan yang khas agar pengguna-pengguna mudah untuk mendapatkannya.

b) Nota edaran ini juga hendaklah jelasmenunjukkan maklumat yang sepatutnya.

c) Nota edaran ini juga seharusnya ditulisdalam dua bahasa; bahasa Melayu dan

bahasa Inggeris. Ini adalah untukmemudahkan pengguna-pengguna OPACyang lemah dalam penguasaan bahasaInggeris.

iii. Mempertingkatkan perkhidmatanPustakawan Rujukan.

Aspek ketiga yang penting selain dua di atas ialahperanan pustakawan rujukan. Oleh sebab itudicadangkan agar pihak perpustakaan memperting-katkan lagi mutu perkhidmatan pustakawan rujukanyang sedia ada. Antara cadangan untuk memperting-katkan perkhidmatan Pustakawan Rujukan ialah:-

a) Menyediakan atau menempatkan seorangPustakawan Rujukan khusus untukmembantu pengguna menggunakanperkhidmatan OPAC.

b) Pustakawan rujukan ini harus sentiasabersedia untuk memberi tunjuk ajar danbimbingan dengan cara apa sekalipun.

Pencarian maklumat melalui mod pencarian katakunci adalah merupakan salah satu teknik pencarianmaklumat yang terdapat di dalam perkhidmatanOPAC. Penggunaan mod pencarian ini didapati lebihbanyak digunakan oleh penguna-pengguna OPACberbanding dengan mod pencarian lain (judul,pengarang dan subjek) yang lebih baik jikadibandingkan dengan teknik pencarian lain(Matthew, 1982). la merupakan cara yang lebih cepatuntuk mengakses maklumat dan menjimatkan masapencarian. Malah ia juga boleh mencari maklumatsecara samada melalui mana-mana perkataan ataugabungan antara perkataan-perkataan di dalam rekodbibliografik (Storey, 1993).

Walaupun ia memberikan perkhidmatan yang lebihbaik, namun ia akan mendatangkan masalahsekiranya tahap pengetahuan pengguna-penggunaterhadap mod pencarian kata kunci sangat lemah(Ensor, 1992). Oleh sebab itu, didapati bahawabengkel kemahiran perpustakaan dan nota edaransangat baik untuk memahami mod pencarian katakunci (Ensor, 1990).

Kajian ini berharap dapat membuka ruang yang bolehdikaji oleh berbagai-bagai pihak bagi meneliti dan

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

mengkaji langkah-langkah yang lebih berkesan dansesuai untuk memberi pendidikan kepada pengguna-pengguna OPAC tentang penggunaan mod-modpencarian yang terdapat di dalam perkhidmatanOPAC, terutama mod pencarian kata kunci. Secarakeseluruhannya dapat disimpulkan bahawa,pengguna-pengguna OPAC perlu diberi pendidikandan bimbingan yang sewajarnya bagi memahamipenggunaan mod pencarian kata kunci di dalamperkhidmatan OPAC secara lebih mendalam.

Pendidikan dan bimbingan ini amat penting untukmeningkatkan tahap pengetahuan pengguna-pengguna agar penggunaan mod pencarian ini lebihbaik daripada sekarang. Antara usaha-usaha yangperlu diutamakan oleh pihak perpustakaan ialahmempertingkatkan mutu program kemahiranmaklumat, menyediakan nota edaran yangmencukupi dan meningkatkan perkhidmatanpustakawan rujukan.

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

RUJUKAN

Chuah, Molly. (1991). ATLAS: A Total LibraryAutomation System. Kekal Abadi 10 (1) (Mac):18-22.

Clayton, Marlene. (1992). Managing LibraryAutomation. Aldershot, Hants: Brookfield, Vt :Ashgate.

Ensor, -Pat. (1990). Keyword!Boolean Searching Onan Online Public Access Catalog: Patrons andTheir Perceptions. Indiana: EducationalResources Information Center (ERIC).

Ensor, -Pat (1992). User Practices in Keyword andBoolean Searching On an Online Public AccessCatalog. Information Technology and Libraries,vll,n3:p210-219.

Kalender Sesi 1996/1997 Universiti Malaya. (1996).Kuala Lumpur: Perpustakaan Universiti Malaya.

Laporan Tahunan Universiti Malaya Ke 47. (1986).Kuala Lumpur: Perpustakaan Universiti Malaya.

Panduan Kepada Perpustakaan Universiti Malaya.(1994). Kuala Lumpur: Perpustakaan UniversitiStorey, Colin dan Grace Cheng. (1993). DataResearch: A Guide for Librarians and SystemsManagers. England: Gover.

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 2002 – Perpustakaan Negara Malaysia