Selected Khutba Maguindanaon

Manga SinumulatAbdulwahid InjuAbdulgani Alawi Haidit Astarani Sharif Jul Asiri Abirin Mukhtar Jailani Abdullah Hamja Utoh Shervin Kasim Mahmood Pulangi Alimudin Abdullah Abdulcadir Mambuay Kamarudin Baulo Ahmad Mala Bajunaid Ibrahim Abdulsalam Alabat Ahmad Ali Bud

ConsultantUstadz Esmail Ebrahim

So Mga Tagep’da Sa TiknikalKamarudin BauloCindy Fair, LGSPAMarion Maceda Villanueva, LGSPA Jose Deles Jr., LGSPA Myn Garcia, LGSPA Gemma Borreros, LGSPA Joseph Palanca, LGSPA Jodl Isahac, LGSPA Maya Flaminda J. Vandenbroeck, LGSPA Juvylyn Sobrivega, LGSPA

Naunutan Kano Kinapabpals LonArthur Ian L. Garcia

So tuladan no Masjid na ganat sa Munisipio na Datu Paglas, Maguindanao.

Panduan Kano Kaiseg No KamamagingediKano Manga Maginged A Muslim Sa Pilipinas

Mga Pinamili A Khutba

Mga Pinamili A Khutba: Panduan Kano Kaiseg No Kamamagingedi Kano Manga Maginged A Muslim Sa Pilipinas Copyright © 2009 Local Governance Support Program in ARMM (LGSPA)

Pedsekatin no Local Governance Support Program in ARMM (LGSPA) so kabpagusal, kapedtarjuma, kapedtalima endo kapebprinta kano niaba a pasad sa di mabaloy endagangen salta na malabit so kapianan a nasangan no LGSPA.

Apia ya nin kaaden na naaden so kinabpia-pia kano kina pagatul kano nia ba a kitab, na magidsan so napa-publish, so manga sinumulat endo so editor na pegkias silan kano nganin-nganin a mapagunga ganat kanu kabpagusal endo nganin-nganin a pasabut a naaden kano niaba a kitab.

February 2009Ini-print embalingan kano lagon a 2009.

ISBN No. ISBN 978-971-94065-2-5

Ini-print embalingan endo inatul sa Davao, Philippines.

Ini-publish no:

Local Governance Support Program in the Autonomous Region of Muslim Mindanao Unit 72 LANDCO Corporate Center J.P. Laurel Avenue, Bajada Davao City, 8000 Philippines Tel. Nos. (63-82) 227-7980 to 81 http://www.lgspa.org.ph

So niaba a project na naaden sabap kano tabang a kulta no goberno na Canada a nakaukit kano Canadian International Development Agency (CIDA).

So Manga nadaleM Kano niaba a Kitab

Mga Egkauna A Manga Katigan

Manga Paganayan A Manga kadtalu

So Mapia A Kaping Goberno

Katigan A Ganat Kano Opisina No Majma’a Darul Ifta Sa Pilipinas Sa Probinsya Na Maguindanao

1. So Kabpananggit Kano Islam

Mga Katinggiyan Endu Mapya Kaaden No Egkaunutan 17 Kakamal Siya Sa Islam 22 Manga Papata-Katinggiyan O Kamal A Islam 28Su Nabi Muhammad Na Lagyawan Endo Bayanan Sa Kakamal 34Su Kabpangaden Sa Kamal Kanu Ginawa Nengka 39Su Mga Kaunutan End Su Pamangunut 45

2. So Kasawal Kano Kabpanalimbot Endo Kabpanegkaw

Su Salig Endo Su Bantang-kadtinudtuan Siya Sa Islam 51Mapagunga Ataw Ka Kauliyanan Nu Kabpanalimbut Endu Kapamlalim 56

3. So Kaawa Kano Malidsik A Sistima No Politika

So Atulan No Politika Sa Islam 61Su Unga / Rarad Nu Maledsik A Politika Kanu Maginged 66Su Islam Na, Dinin Kalilinian Su Kabpanalimbut 71Su Kalbihan Nu Kabpamagadaya 76

So Adalah No Kamamagingedi Na Nangit Kano Manga Taw

1. So Matidto Endo Makangguna A Kabpangagi

Su Katuntut Sa Ilmo Na Inibpalyugat Ko Edsinakatawan 81Su Kalbihan Nu Ilmo 88

2. So Mapia A Kapedtarbiya Kano Manga Wata

Su Manga Kawagib O Manga Wata Siya Kanu Islam 93So Dait A Katarbiya Kano Mga Wata Sya Sa Islam 98

3. So Kasawal Kano Manga Nisisita No Kamamagingedi

Kapia Na Kanggugulawas Endu Kalimpio Kano Agama Islam 103 So Kasla Mo Kalbihan No Halal 108 So Kalimpio Siya Sa Islam 113Katiakap Endu Kabpangalaw Kano Kaninasan No Mga Kakawasan 118

4. So Katiakap Kano Papalangayan Endo Adat No Islam

Su Mga Kawagib Nu Mnanga Mama 123Su Manga Kawagib U Manga Babay 128Su Bitiala A Gender Kano Kailay Lon No Islam 132 Ngeni Kailay No Islam Kano Kadtitwalay Kano Kaped A Agama 137Su Pangkatan No Babay Kanu Islam 142

So Kapapegkapia A Mananaw Kano Manga Di Ebpamamagayunan

1. So Kaa-Wa Kano Rido Endo Ka Importanti Na Kabpagisa Isa Endo Kapapegkapia

Su Kadsusuled Siya Kanu Islam 146Su Adalah Kano Kamagingedi Siya Kano Islam 151Su Katiakap Kano Umul Lo Manusya Endo So Hikma Nu Qisas 155 Su Mga Kalabiyan Nu Kapangampon 159Su Kabpamagayun-ayun Endu Su Kabpagisa-isa Kanu Islam 164Su Kalbihan Nu Kabpagisa-isa Kanu Islam 168

2. So Kabpapelangkap Kano Manga Atulan, Kalilintad Endo Kamapianan

Su Islam Na Agama A Kalilintad 172Mga Kawagib No Mga Pagubay 176

3. So Rarad No Kapembunua Kano Uyag-Uyag No Manga Taw

Su Islam Na, Dinin Kalilinian Su Kabpaminasakan 181

So Kasawal Kano Kamimiskini Endo So Mapia A Kabpaguyag-Uyag Kano Islam

1. So Kambagi-Bagi Kano Tamok Endo Kaadin

Su Kalbihan Nu Zakat 185Kasekat Kanu Manga Tao Kanu Kapaginapas 191 Kanu Kapangilay Sa Rizqi Nu Allah Su Islam Na Agama A Malmo 197

2. So Katikap Kano Pamagilitan Atao Ka Bi’ah

Katiyakap Endu Kapangalaw Kano Mga Kakawasan 203

3. So Kapaka-Awa Kano Kabpagisiga

Su Islam Na Inisapal Lin Su Kabpagis’ga Kanu Manga Tamuk 208

Su Islam Na Talutup E Ukit A Uyag-Uyag

1. Dala Pidtalu A Secularism Kano Islam

Su Islam Na Talutup E Ukit A Uyag-Uyag 213Su Agama Islam Na Matimbang E Ukit A Kapaguyag 218 Kanu Saguna Enggu Sa Gay A Mauli

2. So Kapapegkabagel Kano Palityaya

Su Kalilini Kanu Nabi 222Su Naraka 226Su Manga Kalabiyan Nu Kabatiya Kanu Qur’an 229

3. So Agama Islam Na Dili Nin Kalilinian So Pidtalu A Taasub

Dala Pedtalu A Taasub Kanu Islam 235

4. So Kapapelangkap Kano Papalangayan No Islam

Ini Reject No Agama Islam Su Da Kaasalan (Siya Kanu Qur’an Endu Hadith) 239 A Mga Kapalitiyaya Endu Mga Galbekan 5. So L’lami A Makapanabon-Tabon

Su Kangudan Saguna, Na Mama Kanu Namag 244

So Local Governance Support Programme in ARMM (LGSPA) no Canadian International Development Agency na egkapia i ginawa nin sabap kano tabang a naka enggay nilan kano kina-pangaden kano Mga Pinamili A Khutba: Panduan Kano Kaiseg No Kamamagingedi Kano Manga Maginged A Muslim Sa Pilipinas. Niaba na kaped kano manga galbekan no LGSPA kano kapebpayapat kano pidtalu a mapia a kapeng goberno siya sa ARMM endu so kapegkilala kano masla a sangan no manga egkaunutan sia kano Agama kanu kapapedtuntay kano madakel a taw kano embiyas-biyas a manga kanggula kano kanilan a uyag-uyag kano uman mapita.

So niaba a pamikiran na naludsuan kano eleksyon kano lagon a 2005. Naaden so nia a pamikiran sabap kano kapapedtuntay kano madakel a taw pantag kano pidtalu a eleksyon. So LGSPA na inidsabutay nin si Ustadz Ahmad Alibud, andang a dean sa Southern Philippines Center for Islamic Teaching and Training lo sa Mindanao State University sa Tawi-Tawi kanu panun I kaaden endu kapayapat kanu mga khutba a aden panduan nin pantag kanu manga papalangayan siya kanu agama Islam labi-labi den siya kanu kabpamili kanu egkaunutan sa agama Islam. Si niya a mamga khutba na makapayapat kano langon a masjid sa Tawi-Tawi.

Aden napamaloy ni Ustadz Ahmad Alibud a pito timan a manga khutba a inidtatalama kano pat pulo endu lima gay a kabpangampania no manga pegkakandidatu sa ARMM. Kano kapapantagan a Chairman no mga Ulama sa Tawi-Tawi (Supreme Council for Islamic Teaching and Advocacy), si Ustadz Ahmad Alibud na nangaden sa manga meeting kano manga Imam sa Masjid sa Tawi-Tawi ka endu nilan mambitiala so kapandag kanu kabpangaden sa Khutba kanu manga Masjid. Salakaw san na si Ustadz Alibud na kanu timpo nu manga programa nin sa radio na nakatalima s’kanin sa madakel a text (SMS) kano manga ebpapakikineg kanu radio programa nin taman sa inipayag no niya a manga taw so kanilan a pikilan makapandag kanu usyatan siya kanu gay na manga Jamaat.

Ugaid na pilaginawa ka si Ustadz Alibud na midtatalinggna skanin kanu limo nin a Allah na su mga naludsuan nin na dala edtakna sa mapia, ugaid na sabap kano katinggian ni Ustadz Alibud naaden so unayan kano kabpangaden kano khutba.

So niya ba na nakatalus nu manga Mufti kano embala-bala a probinsya sa Basilan, Sulu, Tawi-Tawi, Lanao del Sur endu Maguindanao a nadtabangan silan nu kanilan a manga Ulama a masla I sabut tin kanu Shariah. So nia ban a nabaloy a unga nu manga kinambibitialay endu workshop a natundugan kanu kina sulat kano paganayan a khutba, taman san a aden su paganayan a kinasulat lun. Salta na ni Ustadz Esmael Ebrahim masla I nadsangan nin kanu kina pamaluy endu kina pasad nu niyaba a galbekan.

Mga egKauna a Manga Katigan

Su LGSPA na egkapia I ginawa nin ka aden lkanin a nadsangan kanu nia ba a pinangaden. Pedsukuran nin so manga Mufti kanu ininggay nilan a salig sa kanilan endu kinabaluy nu LGSPA a tagepeda nilan kanu nia ba a project. Ya pebpangingarapen na LGSPA na mabaluy inia a kasangkapan kanu kabpamaluy kanu kailay nilan kanu kagkapia nu maginged sa ARMM. Su manga sabut a maginged na mabaluy silan a tagep’da kanu kapeng goberno. Su LGSPA na ebpagamungan nin su manga Mufti kanu kabpanekat endu kapapengg’dam kanu madakel a taw sa maaden su atul a kapeng gobernu a niya ba su singanin nu madakel a taw iganat den sa ganatan.

Local Governance Support Program in the Autonomous Region of Muslim Mindanao (LGSPA)

Kadtalu nu Allahu Taala:

Hay skanu anan a manga pamalityaya! Amaika mauma den so kabpapanawag kanu kapedsambayang kanu gay na Jamaat na engagayas kanu kanu katadem salkanin a Allah endu itagak ku su manga dagangan nu. Namba I makagkapia salkanu upama ka katawanu bu. (Qur’an 62:9)

Kanu sinemagad a manga lagun, su manga Ulama na inipagawida nila so maginged kanu kabpangaden kanu kagkapia magidsan sya kanu kabpaginentaw endo kabpaguyag a mabaloy a makagkabagel kano Islam salta na masawal lin so paglitan nu embala-bala endu kaped pan a membro nu maginged.

Su Mga Pinamili A Khutba: Panduan Kano Kaiseg No Kamamagingedi Kano Manga Maginged A Muslim Sa Pilipinas na nabaluy sabap kanu kabpagawida nu Assembly of the Sarul Ifta of the Philippines ka endu kadtabangan su kapapantagan a manga galbekan nu maginged a Muslim siya sa Pilipinas kanu kabpaginentaw. Su niya ba a kita na ibpayapat kanu manga masjid sa Autonomous Region in Muslim Mindanao.

Su niya ba a kita na unga nu kabpamagadaya, paganayan a kinasulat lon, endu atul a kina-review lon ka endu maaden su bitiala a ebpangadenen kanu manga khutba kanu manga gay na Jammat.Ya pan salakaw sya na su nya ba a kitab na ebpasampay nin so manga bitiala kanu manga taw endu kaped endu sya kanu embala-bala. Lima timan I manga masla a bitiala kanu nya ba a kitab: Mapia a kapeng-gobernu, Su adalah kanu enggagaisa, su kapagkapia kanu di ebpamagayunan, kamimiskini endu so kapapegkapia kanu kamamagingedi endu su Islam a kumpleto a agama.

Su manga inukitan kanu kinapangadan kanu nya ba a Khutba na nadsabapan nu kagkabagel endu kadtatabangay kanu galbekan nu manga Ulama a ganat kanu embida-bida a dalpa endu basa sa manga probinsya na basilan, Sulu, Tawi-Tawi, Lanao del Sur endu Maguindanao.

Papedsabutan kanu madakel a taw I di kna inia kitab a ebpagusalen sa kabpamandu. Su niya ba a kitab na papegkabagelin su andang bon antu a manga ebpagusalin kanu manga masjid. Su nia ba a kitab na ebpapanganain I mabaluy a tabang endu maaden su manga Muslim a makadtabang silan kanu kahanda a kagkapia nu uyag-uyag nilan a maka-ayun kanu panduan nu Agama Islam.

Manga Paganayan a Manga Kadtalu

Ya kahanda nu nya ba a kitab na endu ka-enggan su manga Muslim sa inam endu panduan. Sabap kanu kamimiskini, mapasang a kabpaguyag-uyag, kamal a kulang I gagaw nin kanu maginged, su nia a manga kutba na mabaluy a panginaw o madakel akanu singanin nilan a kalilintad endu mapia a uyag-uyag.

Salta kanu limo endu tutulo nu Allah, pangnin tanu sa mabaloy inia ba a kitab kanu madalem a kasabut endu mapamandu nin su maginged kanu kabpagapas kanu mapia endu kalilindad a maginged.

Abdulwahid InjuAbdulgani AlawiHaidit AstaraniSharif Jul Asiri AbirinMukhtar JailaniAbdullah Hamja UtohShervin KasimMahmood PulangiAlimudin AbdullahAbdulcadir MambuayKamarudin BauloAhmad MalaBajunaid IbrahimAbdulsalam Alabat

Assalamo Alaikom Warahmatolahi Wa Barakatoho.

So bantugan na nangit salkanin a Allah, Malimo a sangat a Malimo, Kadnan no manga nangauna a manga taw, Kadnan no manga taw saguna, endo Kadnan no pamakatundog pan a manga taw. So salawat endo sajahatra na kano Pangahulo tano endo Nabi tano mano so Nabi Muhammad, taman kano manga pamilya nin, manga tagep’da nin endo taman den kano manga taw a tumuntol kano inukitan no entoba a manga nauna a migkakapia.

So umpungan no Assembly of the Darul Ifta of the Philippines sa probinsya na Maguindanao na ipapedsampay nin so kanilan a masla a kapedsukor kano kinapagitong kano kina aden kano niaba a Kitab; So Mga Pinamili A Khutba: Panduan Kano Kaiseg No Kamamagingedi Kano Manga Maginged A Muslim Sa Pilipinas.

Nauget den a kutika kano manga Ulama tano, manga guru tano, taman kano manga Ustadz tano a ibpagenggay sa khutba uman jamaat kano manga inged tano, ugaid na kaped sa kanilan na nakadtalipenda nilan sumulat so ento a manga khutba nilan. Upama bo ka so ento a manga khutba ka nakasulat no manga kaka tano a migkakatao na so antap kolon na k’na bo satiman a kitab, kna bo watian a kitab I makasulat ugaid na ya den mambitiala na manga kitab a dili midton sa satiman a maktaba ataw ka satiman a library.

So nia ba a pamikilan a nadsabapan ko kina sulat kano manga khutba a naka alat sa manga basa na Sulug, Sama, Yakan, Maranao endo Maguindanaon na masla I pakadtabangin kano malmo a katuntay endo kasabut no madakel kano manga khutba sampulna nin na so agama Islam.

So opisina no Assembly of the Darul Ifta of the Philippines sa probinsya na Maguindanao na pedsukuran nin so manga nakapagitong kano niya ba a pamikiran, labi-labi den so masla a nakadtabang no Local Governance Support Program in ARMM (LGSPA) a sinuportan no goberno na Canada a siya naka okit kano Canadian International Development Agency (CIDA) kano kanilan a tabang endo suporta kano manga Ulama tano maito bon kano opisina no Assembly of the Darul Ifta of the Philippines kano kinapangaden kano niya ba a proyekto.

Ibpangnin tano kano Allah na maka-inggay sa masla a guna so nia ba a kitab kano edsinakatawan salkitano.

Wassallaho ala sayyedina Muhammad wa ala a’alihi wa sahbihi wa sallam.

So pagalino kano Agama Islam:

Ustadz Esmael EbrahimSangalia no Assembly of the Darul Ifta of the Philippines

Katigan a ganat Kano oPiSina no MajMa’a darul ifta Sa PiliPinaS Sa ProbinSya na Maguindanao

Khutba

Mga Pinamili A Khutba: Panduan Kano Kaiseg No Kamamagingedi Kano Manga Maginged A Muslim Sa Pilipinas | 17

Mga Katinggiyan Endu Mapya Kaaden No Egkaunutan (Attributes and Ideal Qualities of a Leader)

Su langon no badtugan na kano Allah, pembadtugen tano skanin, endo skanin ebangnian tano sa tabang, endo sekanin e ebangnian tano sa ampon endo sekanin e pedtawbatan tano, endo ebelindong tano kano Allah ebpon kano mga kalat-latan no mga ginawa tano endo ebpon kano mga malat a galbekan tano, entain e tuturon no Allah na dala makatadin lon, entain e tadinen no Allah na dala makagaga lon tumuturo, endo edsaksian ko e dala kadnan ya tabya na so Allah a isaisa nin bo a dala tumpukin, endo edsaksian ko e sabenalbenal kano Muhammad na ulipenin endo sinugo nin a nanget salkanin so Salawat no Allah taman kano mga pamilya nin endo mga sahabatin sa langonlangon nilan taman den kano langon o munot kanilan siya kano mga mapia taman den kano kawma na gay a mauli. Mauli kano ento: Mga ulipen no Allah, ikagilek o so Allah sa endaw e pidtamanan a kagilek sa lekanin, yanin sabap na so kagilek sa Allah na nan den ba e usiatan nin kano mga nangauna endo gangauli a mga tao. Sabenabenal a pidtalo no Allahu Taala a mahasutti: “Hay sekano a palitiyaya! Ikagilek o so Allah (enggalbek o so langon o inisugo nin endo edsasanggilay no so langon o inisapal in) sa endaw e pidtamanan a kagilek sa lekanin. Paginugoti no sekanin, edshukor kano sa lekanin, endo tademi no sekanin lalayon. Edsisinulot o e o matay kano na siya kano matay kano kamumuslimi.” (Qur’an 3:102)

18 | Mga Pinamili A Khutba: Panduan Kano Kaiseg No Kamamagingedi Kano Manga Maginged A Muslim Sa Pilipinas

Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslim! Ikagilek o so Allah, a tidto a malimo, endu palitiyayay no sekanin ka makuwa no so mga kapanganganay no a kuyog lon den so kagalaw na ginawa kano niya ba a uyag-uyag taman den kano uyag-uyag sa akhirat. Egkatawi ka, ikalimo ka no Allah, e ya nin masla a gapangeni kano bagagama sa Islam endu makabpaliogat ilan kano ginawa nilan, na so katuntay nilan kano Kadnan nilan, so agama nilan, endu so Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam. So Allaho Ta’ala na binaloy nin so bangsa manusya sa mapulo I pangkatan nin ebpon kanu ped a inaden nin. Salta kanu nan apya ya kaaden o manusya i kapasangan kanu kasampay nin kanu kabantang o nakagayb salka nin, na di nin kabpawalan so kaaden no Allaho Ta’ala. So namba na aden mga tanda nin a mapayag, amadan siya kanu kaaden no kabpamikil. So Allahu Ta’ala na kalangkuman no limu nin so kinapapayt nin kanu sinugo a su Nabi Muhammad Sallaho Alayhi Wasllam, a sekanimba e talutup a lagyawan a pagunutan kanu kakamal kanu langunu tibalangan nu kauyag-uyag - a mana so kauyag-uyag o ngiyawa, balaadat, kamagigingedi, kadtulangedan endu kaungangen a kamal ka endu masampay nu manusya su sabensabenal a kabantang endu so kaunut kanu nakatulun a panduan kanu nabi ebpon kanu Allahu Ta’ala, a pedtamanan nu kabpunan nu batang-benal endu su kakomplituan –a talutup.

Pidtalo no Allahu Ta’ala a Mapulo: ”So silan atagin (mga Muslim a pigkamal) antu, Upama bo salkami ka inggan nami silan sa bagel – kamal siya kanu kalupan, (silan) na makasugo nilan su katunay kanu sambayang (Iqamat –as- Salat); su kanggay sa Zakat; su kasugu kanu mapya - al-ma’ruf (kapalitiyala kanu kaisa-isa nu Allaho Ta’ala na endu su langun-langun o inipapata a panduan o islam sa manggalbek o pedsinakatawan); su kasapal kanu mga malat a galbekan – al-munkar (di kapalitiyala, kapanakuto, endu su langun o inisapal no Islam) endu su kanu Allahu Ta’ala su kambalinganan o (langun) enggagaisa (a mga pinangaden).” (Qur’an 22:41) Su niya ba a ayatan a nalabit na pimbitiala nin sa mapuntek su mga gugudan a sarat kanu kapamili sa mapya a kaunutan – leader. Sabap kanu namba a mga nakapamandu a gugudan a sarat sa kapamili sa kaunutan, su mga muslim na di sa dili na makagaga den silan mamili sa kasaligan endu matiyakap a kaunutan-leader ebpon kanilan.


Su kaaden nu mga mapya kaunutan na su kakamalan nin so katiyakap kanu salig nu mga taw siya kanu langun siyap siyapan no pigkamalan ataw ka penggobernuwan. Ka namba na so kadnan (Allah) na inipayag nin siya kanu Qur’an a mapulo:

Pidtalu nu Allahu Ta’ala a Mapulo: ”Sabensabenal kanu Allahu Ta’ala na inisugu nin salkanu su katunay nu kanu nakasalig salkanu (amanah) kanu entain i dayt a kanggan lun, amay ka mangukum kanu siya kanu pageletan nu mga tao a di pagayun, na kalimu-limu kanu bu na kukumu silan sa bantang yamaito na madalidip sa tidtutidtu. Ka sangka nu ba ikalimu nu Allahu Ta’ala, kagina su Allahu Ta’ala na yanin kaaden na pakakineg endu pakailay, yamaitu nasu nganin a galbek tanu madidu masla na kasabutan nin.” (Qur’an 4:58). Bamagadatan ko a mga suled ko mama babay kano Islam! Egkatawi nu ka amay ka su mga Muslim a kaunutun (leader) kadtinidtuan sa piyapiya sekanin, na su Muslim Ummah na kapya sa langun-langun. Ka niya ba na i nailay siya kanu inukitan nu Nabi Muhammad Sallahu ’alai wasallam, siya kanu benal a kadtalu nin: ”Di nu pamelawaki, panilatilay so mga kaunutan (leaders) nu ugayd na ipangeningeni nu kanu Allahu Ta’ala sa mabaloy silan a magilek sa makadtinidtuan, ka su kadtinidtuan nilan na mapananggit nin sukagkapya nu mga uyag-uyag nu.” Mga suled ko mama babay, lalayunin tanu su katadem kanu kapamili sa mapya a mga kaunutan (leaders) ka lekitanu inan a kawagib. Na pamikalan tanu i kaunut ku mga gugudan a sarat sa kapamili a pinasabutan salkitanu nu Islam. Su Nabi Muhammmad pidtalu nin: ”E aden pitu (7) a lumpukan-grupo nu mga tao a pakasilung kanu masilung nu Allahu Ta’ala. Kanu, namba na da den ped a kasilungan (a kasilungan ebpon kanu kayaw nu senang kanu gay a kagkukum) ya tabya na su masilung nu Allahu Ta’ala.(endu) ped kanu namba makasilung na su silan antu a mga pidtinidtuan a kaunutan.” Mapya kinakamal a naaden a mga katingian a nakapamandu nu mga Muslim a nakalangkap den kanu dunya. Su sabad na aden pamun inam ilan sa mapamili silan ataw ka makabetad silan siya kanu mga masla a ranko-position, salta mambu na su sabad sa kanilan na, naipus ilan den su lekilan a kapegkaga, sa nakamal silan sa mga mapya. Na nakumba ka makintanu magigiamung kanu kabpangilay sa mapya a kaunutan (leader). Endu dayt den salkanu su kapagitung ka basi aden kanu sekanu e mamba a mga taw, a da pamun maka paginagkay sa kapagigiamong kanu takuyuga nu mga pamiliyan, tabang kanu kuna kanu kaaden nu lilini nin sa mabaloy sekanin kanu isa a kabpamiliyan siya kanu kauma nu gay a kabpamili sa mga kaunutan (leaders). Mga ipegkalimua suled ku mama endu babay, su kakawasan nu lagat sa Sulu ataw ka su linao sa lanao na ped inan kanu mga masla salig, a nakasalig ebpon kanu mga limu nu Allah a


nakanggay salkitanu. Su mga kaunutan-leaders na naget den su kabpiyapiya kanu kapamili lun kanu entayn i dayt a maka kuwa kanu position a maparihala nin su mga kawagib a nawarisan nin ebpon kanu salig nu Allahu Ta’ala. Su mga kaunutan-leaders na naget den su kabpiyapiya kanu kapamili sa aden nantu na mailay sa tidtutidtu su lekilan a kapegkagaga kanu kapedtiyakap endu maparihala su mga inaden nu Allahu Ta’ala sa di mabaluy a kapamakutan su kakawasan nu Aallah endu su kabala – alaga nin kanu madakel sa siya bu edtaman kanu lekilan a mangiginawa. Su lekitanu a katitimpuan na pakatutulu kanu mga tanda nu di kapenggalbek kanu kadtinidtuan ka ya yaden madakel na su kapenggalbek sa kadupanagan mana su kabpanalimbut, kabpamelalim endu kabpagakal, ka niya den ba e kabaloy a pakalawan kanu nambaloy a atulan. Ka gina ka maitu na mangingat tanu kanu nganin nganin a mga pangadenen ka di tanu baloyin a makadtalipenda tanu ka su kabpanalimbut endu kabpamelalim na kanggula den sa biwang kawanan kanu kapegkailay nu mga mata tanu. Ugaid na nanget den o langun o kadupangan na di den maaden e kambalinganan siya kanu pangadenen a atulan, na so niya ba na nakasangan a nakawagib salkitanu su kapagigiyamung ebpon kanu mga mananay endu mga maungangen a kabpamikal kanu kabpagumbaya. Ilayen endu edsulimanen su mga enggaga-isa a ngin e makadtabang nu kanu kapambalingan kanu mapya atulan a gugudan na endu kadsisinggumanan su kagkapya nu enggaga-isa ? Mga suled mama endu babay, nanget den a benal su kapamikal tanu magitung endu su kapanuliman tanu kanu kabala alaga endu su mga kaaden a katinggiyan kanu timpu a kabpamili tanu sa mga kaunutun-leaders.

Su Allahu Ta’ala pidtalu nin si Kanu Qur’an a Mapulu: ”Sabensabenal su Allahu Ta’ala na inisugu nin su kambantangan-kadtinidtuan (ka-isa isa nu Allahu Ta’ala) endu su Al-Ihsan, kabpiyapiya, (su pidtalu a katigkel kanu kanggalbek ta kanu suguan nu kadnan sa manggalbek ta sa ustu-ustu siya kanu panduan nu Allah endu siya kanu Sunnah (hadith) o nabi Mohammad sa manggalbek pedtamanan na mapya.). Endu su kapanginggay (kadtabang) siy kanu kanu mga masupeg salkita (su sabad kanu tamok ta, su kambisita ta sa kanilan, ataw ka endaw den kanu mga tabang); endu su kapananggila sa Al-Fahsa’ (su mga kasasaitan a galbeg, su dili kapalitiyaya sa lukes, su kapanakutu, su kadtalu sa kabudtud, su kadsaksi sa kabudtud, su ka imatay sa ngiyawa a da kasalan nin,endu su Al-Munkar (su langun nu nan a inisapal) endu su Al-Baghy (langunu embalangan a kapameges).” (Qur’an 16:90) Su papedtayan tanu a Nabi Muahmmad Sallahu ’Alayhi Wasallam na madakel a timpo i kinambabalingan nin mapatadem salkitanu i nanget salkitanu su kabyapiya sa ingat sa kapamili kanu mga kaunutan-leaders tanu endu su silan antu a pakapaginagkay sa makakamal. Sa Nabi Muhammad Sallahu ’Alayhi Wasallam na ya nin kadtalu:


”Di nu pangeniya su kabaloy nu a kaunutan(makakamal), ka su kanggay salkanu ku salig ku galbekan sabap kanu pangeni nu, na maaden kanu sa kawagiban kanu lun kanu kapamikal nu galbek, ugaid na amayka inenggay salkanu sa kena nu pinangeni na su tabang nu Allahu Ta’ala na nanget den salkanu kanu kanggalbek nu lun. Upama ka edsapa kanu, kanu kanggalbek nu ku kagkapya nu inggaga-isa endu mauli lun na nailay nu i aden inisegan nin sa kinagkapya, na makin u sisinggumani su kinabpasad nu sa endu miseg pan su kapya nin.” Endu pidtalu nin menem: ”Su sinugu nu Allahu Ta’ala na pidtalu nin Kani Abdulrahman a wata ni Samura.” Abdulrahman di ka pangeni sa kanggan ka sa posisiyun sa kakamal, ka amayka kanggan ka sa posisiyun sa kakamal sabap kanu pangeni nengka lun, na maaden ka sa matalipulu kalun na dala su tabang nu Allahu Ta’ala kanu katunay nengka kanu nakawagib sala ka. Ugayd na amayka nasugutan ka sa makakamal sa dala ka makapangeni yamaytu na ininggay salka, na tabangan ka nu Allahu Ta’ala (tawfiq) siya kanu katunay nengka kanu galbek a nakasangan salka.” Endu mangeni tanu Kanu Allahu Ta’ala sa kanu Talutup a tutulu nin sa makaaden tanu sa mapya, a lagyawan endu kasaligan a mga kaunutan – leaders a siloan ba i makapagkapya kanu uyag-uyag tanu siya sa dunya sampay den sa Gay a Mauli. Pagadatan a mga suled ko a mama endu babay kanu Islam! Su papedtayan tanu a nabi Muhammad Sallahu ’Alayhi Wasallam pidtalu nin su nan a kakamal na kena gayd kangasalilidan a katitimpuan ugaid na balapantag ka masla a tiyakap. Su egkaunutan na maguyag-uyag sa nangasasangan de mun. Nangasasangan a uyag-uyag na balapantag a i gagama nu kambilangataw. Seka nin ba lagyawan sa katidtu-kasaligan, magidsan siya sa kamagengedi endu su kanu ginawa nin a galbekan. Ugaid na su katidtu na kena pa mun sumugat. Talutup a kapamakayd-kanggalbek na nanget den e kasabutan endu mailay su langun nu penglbeken lun kanu mga timpu endu su langun nu kambetadan nin. Ngin e balapantag kanu mga kaunutan na su kadtakena nu salig nu taw nu inged sa di si lan a kadulatan-kasalimbutan endu su di dayt a kapamakayd kanu kakamal nu silan antu mga kaunutan. Mga palityaya kanu Islam! Ikagelik u su Allah endu itagunu sa ginawa i sekanin na benal pembantayan nin su kasangulan nu mga mata nu. Pangeni nu ku Allah sa inggan nin sa kagilek su langunu sekitanu, endu mga kaunutan tanu, endu baluy nin silan kanu ebpun kanu mga magilek salkanin. Lumindung tanu salkanin endu unutan tanu sekanin kanu langun o inisugu nin endu mangeni tanu sa kaliliniyan tanu nin.

Pambarakaten sa laki endu sa lekano so nadalem kano Qur’an, endu inggay nin sa laki taman sa lekano so gunaguna no mga ayatan endu mga tadem sa lekanin a mga masla. Niaba i matdalo ko taman sa bangnin ko kano Allah e amponen ako nin taman den sa lekano endu so langon den o mga Muslim so mga kadusan tano. Paampom kano sa lekanin, ka sabenabenal a manawbat sekanin a malimo.


Kakamal Siya Sa Islam (Leadership in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Hay sekanu a mga manusya! Ikagilek o so Allahu Ta’ala endu igkatawi ka su sekanin a kadnan na talutup su kabpamarihala nin salka. Palitiyay ka kanu mga inisugu nin endu di ka benal penggula i di nengka palitiyayan sekanin. Igkatawi sa su kapanguluan siya sa islam, na isa kanu mga masla pedtiyakapan a nakasalig na su ka sugu kanu mapaya na su kagilek sa kadnan (al-ma’rouf) endu kasapal kanu malat a galbekan (al-munkar). Ngintu sekitanu na di tanu egkambamatan sa matakapala su kasalilidan a kambebetad, so di kabpamamantag endu su kapedtagag kanu galbekan a kapedsugu sa mapya endu su kapedsaapal kanu malat a mga galbekan kanu silan antu a kadtalu kaunutan nu Muslim Ummah, ka su Allahu Ta’ala, na sekanin ba e namaloy ku kitab a atulan a endu inisugu nin su kangalbek lun? Ngintu ka madakel pa mun a mga muslim a kaunutan, pegkamal na ipedtalipenda nin endu di nin ibpamamantag su nan a nakawagib-a-galbekan? Ngimba i kakamal siya sa Islam? Kanu unan u kasawal tanu kanu niya paka-idza, na batiyan tanu muna endu pamelabiten tanu su madakel ayatan endu hadith no Nabi Mohammad Sallahu ’Alaihi Wasallam. Ka gina-maytu na dalidipen tanu kumba e pidtalu anya a Khalifa (ganti / nasaligan) a inusal nu Allahu Ta’ala a nakagelal ku manusya.

So Allahu Ta’ala pidtalu nin: “Sabensabenal kanu kinapayag nu Allahu Ta’ala! Pedtalu nin kanu mga malaikat na saki tigu Allahu Ta’ala na pangaden aku sa siya sa kalupan sa (Khalifa) ganti / gasaligan, ya pidtalu nu mga Malaikat na pangaden ka sa maminasakan endu mapatuga san lugu. Endu sekami (tigu mga malaikat) na pedtasbikh kami endu pebpugi kami salka, (kanu ngalan nengka a mapulu)?” ”Pidtalu nu Allahu Ta’ala: Sabensabenal Salaki na katawan ku su nganinnganin a di nu kangatawan.” (Qur’an 2:30) Mga suled ku a mga mama endu babay kanu Islam! Kakamal / kamal na kuyug kanu mga masla a nakasalig kanu kamaginged nu mga taw ebpon kanu mga bangsa, dalpa endu su maginged n a nakadtakena su katiyakap lun kanu mga kaunutan. Su pidtalu a kapegkamal na di kena su enggaga-isa a kapameges kanu salakaw a mga taw kanilan, sa kadsalimbutan nu gobernu ataw ka su kabpaginged su nganin-nganin a inggagaisa a nabaluy a salig. Inunta bo na nakambuku den su silan a nan a mga kaunutan ebpon ku mga dimapya a galbekan taman sa su kaped a nan na luden su mga gay nilan sa walay na hukuman ataw ka


lu den sa bilangguan, seki tanu na igkailay endu ka-kineg tanu su ngin ba i kabpamakayd, a su mga malat a galbekan na pangilayn i panun e ka halal lun, ebpun kanu kabpangwa ku tamuk nu madakel a taw. Endu kaisegan bun, sa pekadakil e pamakabagu endu mangagan a kabpamakayd ka asal bo na masampay su kaliliniyan nilan. Sabap kanu niya, na pagenggaten nami su mga benel a magelik a palitiyaya, mga mama endu babay, sa tumabang kanu kapedsugu kapapelangkap kanu mapya mga galbekan endu su kapesapal kanu mga malat a galbekan. Ped a inusal nu Allahu Ta’ala a nalabit siya sa Qur’an a inibedtu nin kanu kaunutan na Rasul.

Pidtalu nu Allahu Ta’ala siya sa Quir-an a Mapulu: ”Pabila makauma salka su mga Munafiq, na yanilan talun na sabensabenal na sinugu (Rasul) ka no Allahu Ta’ala”, Benal, Su Allahu Ta’ala na katawan nin i seka na sabensabenal a sinugu nin, Endu su Allahu Ta’ala na inidsapa nin i sabensabenal den su mga munafiq na mga budtuden.” (Qur’an 63.1).

”Guna pembatalwa no Kandan nin so Ibrahim (’alayhi Assalam) sa mga kasuguan, a sabensabenal a tinuman nin (ni Ibrahim): pedtalu salkanin nu Allahu Ta’ala; Saki ti gu Allahu Ta’ala na pembaloyn ko seka a isa Imam no mga Taw. (Ibrahim) Nadtalu nin: Endu ebpon kanu mga mauli ataw ko. Pidtalo nu Allahu Ta’ala na di kna pakaamong so pasad ko kano silan a mga salimbuten (dhalimun).” (Qur’an 2:124) Su Ika-pat a nakabedtu sa kaunutan (leader), a inusal nu Nabi Muhammad Sallahu ’Alaihi wasallam na Sultan. Su Nabi nu Islam sallallahu ’alaihi wasallam na pidtalu nin: ”Su Sultan nu mga Muslim na nakasalig lun su katiyakap kanu silan antu a mga babay dala pidtiyakap lun.” Ika-Lima, a inusal nu Nabi Muhammad Sallahu ’Alaihi wasallam na Amir, kanu kinadtalu nin : ”Sa amayka ma Tlo (3) kataw su limalakaw siya kanu kalupan na nnget de i makapangadedn silan sa isa a entuba i Amir (kaunutan) nilan.”


Su gugudan nu kaunutan (leader) siya sa Islam na sekanin na isa a taw a napamili a kaunutan nu Gobernu / kamal, a aden lun salkanin su mga katinggian endu palangayan nu Mo’min (a magilek), endu yanin ipenggulalan na su badtang a atulan nu Islam. Su kakamal-kapanangit na nanget den i makatuntul / maka-ayun kanu mga ayatan nu Qur’an a mapulu, su Allahu Ta’ala na pidtalu nin:

”Sa padtakena nu su mga sangul nu lu kanu benal a agama nu Allahu Ta’ala a i inaden nin a ipabpagagama nin kanu mga taw, a di kabaluba (sa dad den lun ei kaumbayan) siya kanu galbekan (ka pibpipiyan gid) nu Allau Ta’ala a Agama. Ugayd na kadakelan pa mun kanu mga manusya na di nilan katawan.” (Qur’an 30:30) Hay! Sekanu a mga Muslim. Kanu entayn salkanu i mabaloy a kaunutan (leader) na pamaganad kanu sa pangagi kanu endu enggalbek u su mga mapya a katinggiyan endu su mga ipina-nginsarat nu Allahu Ta’ala endu maytubun su mga inukitan nu silan antu a mga salakaw a nabi a nangauna den kanu kina kamal nilan kanu mga taw nilan, labi lawan den su ukit (sunnah) nu nabi Muhammad Sallallahu ’alai wasallam. Su ped pan a mga lagiyawan (models) na su kamal nu mga sahabat, ebpun kani Abu Bakar as Siddiq, Omar Ibnul Khattab Al-Farouk, Uthman Ibno Affan Dhul Nurain, endu si Ali ibnu Abi Talib. Su Nabi Muhammad Sallallahu ’alaihi Wasallam na pidtalu nin: ”Nanget den salakanu su kaunut nu kanu laki a lalan (Sunnah) endu su lalan nu mga mga Khulafa – ur Rashidun, silan ba i nangatutulu a namakatundug salaki.” Hay kanu intayn salkanu i palitiyaya endu ulipen nu Allah Ta’ala: Sa apya intayen salakanu i mabaloy a kaunutan (leader), na lalayun o su katadem nu kanu sekanu na isa kanu a khalifa nu Allah Ta’ala sa kanu niya kalupan. Su Nabi Muhammad Sallallahu ’alaihi wasallam na pidtalu nin: ”Sabensabenal, na su kaunutan (leader) u sekanu na Khalifa nu Allah (nasaligan/ganti) kanu namba a pagengedan (community); seka nin na katiyakapan nin su mga kawagib nu mga nasalimbutan siya kanu madakel a taw. Pabila kumukum su kaunutan ka sa bantang na na makatalima seka nin sa balas ebpun kanu Allahu Ta’ala na endu su mga taw na mapiya i ginawa nilan sa mapamantug kanilan. Pabila menem su kaunutan ka (leader) di menem tinidtuan, na yanin menem matalima na su lipunget nu Allahu Ta’ala na su mga taw menem na tumalas sa menem silan sa masla kadsabal ka . malasay endu mapasang a uyag-uyag.” Mga ipegkalimua ku a mga Muslim, embantangan kanu, kanu niya a uyag-uyag, sapagaden kanu sa sekanu ba i uluan nu mga pamilya ataw ka kaunutan sa pagingedan (community). Langun nu sekanu ba nan na nawagiban kanu ku katiyakap u kanu inggaga-isa.


Makapantag kanu niyaba, mga suled ku a mga mama endu babay kanu Islam, su kakamal (leadership) na nanget siya kanu silan antu a mga kapakayan a migkataw kanu katoyakap kanu kapamakayd ku pagingedan (community) endu aden salkanin su palangayan a malimu endu gagaw. Aden salkanin su masla a kasabut endu katuntay ebpun kanu salakaw. Dala salka nin su kamamasla endu su kadsandag endu di nimpan mapanganganay i makabeda ataw ka makapamaba sa kabpapuluan nin su mga pegkamalan nin. Sabensabenal salkanin su kapananggila nin kanu kapameges sa mana su kasakitan su mga kanggulawas nilan taman den kanu mga manggiginawa nilan. Tademan tanu su nan a mga mapayag a ula-ula endu palangayan nu mapya kakamal (Leadership) a ipinailay nu Nabi Muhammad Sallallahu ’alaihi wasallam kanu timpu a uyag-uyag sekanin. Kanunamba, siya kanu Islam, na su niyaba na pakabilang kanu pidtalu a simba amay ka pagadat, unutan endu ipailay enggalbeken su kapaginugut kanu Muslim a mga kaunutan ka man bun su nalabit kanu bed a mga khutba. Su papedtayan tanu a Nabi Sallallahu ’alaihi Wasallam na pidtalu nin: ”Sekami demba i kulimpusan ugaid na sabensabenal na pakalusud kanu Surga. Su Nabi Sallallahu ’Alaihi Wassalam na inuman nin pan edtalu; kanu entayn e maginugut salkanin, na pinaginugutan nin su Allahu Ta’ala, endu kanu entayen menem i di aku nilan paginugutan na da nilan paginuguti su Allahu Ta’ala. Entayen menen maginugut kanu kaunutan, na pinaginugutan aku nilan endu kanu entayn menem i di nilan paginugutan su kaunutan na di aku nilan palitiyayan. Su Imam (leader) na nakaupama sa pegkalbenan a egkasiguru sa makalilintad su mga Muslim kanu kabpamikal nilan kanu endaw silan makadtakena sa makatangka silan kanu mga makagkaid. Pabila su Imam (leader) na sumugu kanu mga taw sa mapya endu kumukum sa bantang, mauli san, na balasan sekanin nu Allahu Ta’ala, endu pabila menem ka di nin galbeken su namba na, maka idsa menem salkanin su namba.” Ebpagadatan ku su mga suled ku a mama endu babay kanu Islam! Su niya ba na benal a mapayag ebpun siya kanu mga ukit nu Nabi Muhammad Sallallahu ’Alaihi Wasallam i su Muslim a kaunutan (leaders) endu su mga Muslim a pamangunut (followers) na masla i sangan sa kanilan, a balapantag kanu kabpagumbaya endu su kabpangengetu nu kalilintad endu su kabpagiseg nu kapegkapya siya ku pagingedan. Si Shafiq al-Balkhi, a isa a aleem (scholar) pidtalu nin kani Harun al-Rashiod, a kahlifa nu mga Abassiya endu mindatu kanu mga masla a dalpa kanu timpu nin: ”Seka ba i bualan endu su salakaw pan a mga opisyal a silan antu a timabang salka kanu kinakamal sa dunya, na silan ba i na silayan (endaw kanu mga pedtugan). Pabila ka su ig a pedtuga na malingao, na dala maaden a kabinasan ebpun kanu mga manawt a pakasal kanu mga lalan; pabila menem ka su pedtuga lun a ig na malebog na da den inam sa tumaga pan siya kanu mga lalan nin.” Hay sekanu a mga ulipen u Allahu Ta’ala! Pangamali nu su tutulu, panduan u Allahu Ta’ala endu su Nabi Sallallahu ’Alaihi Wasallam endu baloy nu sekanin a Imam endu kaunutan siya ku langun u penggalbeken nu, sa talu nu i palitiyaya kanu salkanin. Di nu paginuguti su kapegkalilini nu endu su mga kabpanganganay nu mga manggiginaewa nu, ataw ka su kapaginugut kanu mga malat, ka su namb na mga bataluan endu tiyuba.


Manga Papata-Katinggiyan O Kamal A Islam (Conditions of Islamic Leadership)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Ipegkalimua a mga Muslim, a pamalitiyaya kanu Allahu Ta’ala, su Islam na atulan (sistema), a talutup a ukita kapaguyag-uyag a maka-paguyag nu taw sin sa dunya. Su Islam na da bu kanu inggaga-isa a igagama kanu langun u siyapsiyapan nu uyag-uyag na da nin mapangaden ka su Allahu Ta’ala na sekanin ba i pangaden nalabit siya kanu Qur’an:

”Saguna banya gay na kinumpletu ku salkanu su agama nu endu tinalutup ku sa nanget den salkanu su limu ku endu kaliliniyan ku salkanu su Islam i mapagagama nu.” (Qur’an 5:3) Ipegkalimua a mga palitiyaya! Sekitanu na nawagiban ku lekitanu a kamagingedi, su mga mama na silan i kaunutan nu lekilan a lumpukan nu pamilya endu su mga dalpa nilan endu nanget salkitanu su katunay kanu nan a mga nakawagib, kagina di tanu kalipuwasan ebpun su namba a mga nakawagib salkitanu. Nanget salkitanu i maaden tanu sa mga mapya a kaunutan kanu lekitanu a mga lumpukan a enggalbek kanu kagkapya nu kadakelan. Hay sekanu a mga paginapas endu mga mapya a taw, nakumba ka sama-saman tanu su kapapantagan a kambebetad nu leki tanu a mga taw endu dalapa. Siya ku lekitanau a natimbukan, igka-ilay tanu su mawlad a kapegkamiskinan a kabpaguyag, pakalidu sa ginawa endu pakalat sa nanam, endu su niyaba na aden nantu na sabap kanu mga lekitanu a kaunutan na kulang silan ku mga katinggiyan a kaaden nu pidtalu a Islam a kakamal. Aden kanu lekitanu na di pedsugat endu pendayt ku galbekan nin endu di nin den pamikilin su makapantag kanu kapegkamal nin salkitanu na siya kanu panduwan nu Shari’ah. Su Nabi Muhammad Sallallahu ’Alaihi Wasallam na pidtalu nin: ”Entayn kanu mga taw i mapamili a isa kaunutan, sabutan ka amay ka su namba na sulang (against) kanu entayn ku salakaw a labi kapya nin a dayt a kumamamal. Kanu nan, na sabensabenal den na linapasan nilan su Allahu Ta’ala endu su sinugu nin endu langkum den kanu pagingedan nu Muslim. Kadadakelan ku mga pamimikilan na nakaaden sa mga pekandutan, pagilayanan sa kanu mapya a kaunutan a kuyug lunden su Nabi Muhammad Sallallahu ’Alaihi Wasallam a pinaka-masla a kaunutan / leader kanu langun nu timpo. Su niyaba a kina-ilay / kinakukum na kena so mga Muslim ka napangaden so niya survey ka pamikilan no silansilan anto a pedsinakatawan a salwang a mga tao ataw ka ebpon kanu tibalangan nu mga pangangagian, endu su mga lumpukan. (Time Magazine, July 15, 1974). Su niyaba a mga papata a pagilayanan kanu mapakay a baloyin a kaunutan na napangaden nu isa a US Prof. a si Jules Masseman, a isa a


psycho analyst, (elmu pilatas) su mga kaunutan (leader) na naget a benal sakanilan su kapangaden kanu niya pamakatundug:

1. Makapanagaden silan sa kanu makagkapya kanu pegkamalan nilan; 2. Makapanagaden sa kapagumpung nu kamagingedi a magedam nu mga taw na silan na

makalilintad; endu 3. Makapanagaden sa maisa-isa kanu palitiyaya nilan;

Su Allahu Ta’ala na sinugu nin su mga benal a pamalitiyayay sa tatapen nilan su kapangeni endu su kasimba, endu sekanin a Allah na inibpaliugat nin kanu mga palitiyaya i makanggulalan su Shari’ah-a panduawan ku katiyakap endu su mga penggalbeken. Kagina su benel a kagilek endu su kalilintad na maginged na endu bu masampay na amayka makakamal den su Shar’ah. Ka niya demba i paganayan a sabap a kinapamaloy nu Allahu Ta’ala kanu manusya na endu nin makapambetad su ukita a kalilintad, kagkapya endu su kapag-ibadat. Mana su kinadtalu nu Allahu Ta’ala san sa Qur’an a mapulu:

Pedtalu no Allah a Mahasutti endu Mapulo: ”Da den bionalkuyan nami kanu mga jinn endu kanu mga manusya yatabya na endu Ako masimba.” (Qur’an 51:56) Kanu pagidsan nin a ula-ula, Su aAllahu Ta’ala a mahasuti a tabiyy’at in su kinapanagaden nin kanu manusya ka endu maaden a kasaligan nin a makapambetad kanu lekanin a kamal. A mapayag iniya i kinambitiala lun nu kadnan san ku Qur’an nin a mapulu:

Pedtalu no Allah a Mahasutti endu Mapulo: “Sabensabenal kanu kinapayag nu Allahu Ta’ala! Pedtalu nin kanu mga malaikat na saki tigu Allahu Ta’ala na pangaden aku sa siya sa kalupan sa (Khalifa) ganti / gasaligan.” Ya pidtalu nu mga Malaikat na pangaden ka sa maminasakan endu mapatuga san lugu. Endu sekami (tigu mga malaikat) na pedtasbikh kami endu pebpugi kami salka, (kanu ngalan nengka a mapulu)?” ”Pidtalu nu Allahu Ta’ala: Sabensabenal Salaki na katawan ku su nganinnganin a di nu kangatawan.”(Qur’an 2:30)


Endu pidtalu bun nu Allahu Ta’ala: ”Kanu mga Qawm ni Thamud (inipapayt nami) Salih, isa kanu mga suled nilan. Sekanin na pidtalu nin: Hay sekanu a mga qawm ku! Simba nu Su Allahu Ta’ala: Ka da den ped a salakaw a kadnan yatabya na sekanin. A sekanin namba in namaloy salkanu enu su dunya a kapaguyag-uyagan nu: ka ginaka maytu na imbalingan kanu salka nin sa taubat kanu; ka su kadnan ku na benal a masiken endu malimu sa ibpaginggay nin su nganin-nganin a pangeni nu.” (Qur’an 11:61) Nandemba paganayan a sababp ka enduken ka su Islam na inisugu nin kabalapantag nu kanggulalan ku kamal nu Shari’ah. Su Islam na inaden nin su mga papata a katinggiyan nu kakamal a Islam ka niya kahanda na su tatalutup a kalilintad sin sa dunya sampay den sa Gay a Mauli. Kanu dalidip a katuntay kanu mga papata-katinggiyan a kambebetad nu Islam a kamal, Paganayan na su, Kapegkamal na benal a mabagel endu bantang, Mabagel ataw ka midtakena ku langu nu siyap – siyapan nin.

Su Allahu Ta’ala na pidtalu nin: ”Pagadili nu su silan kanu ngannin nganin a magaga nu ebpun kanu bagel nu.” (Qur’an 8:60) Mana su kinadtakena nu palitiyaya nu, siya kanu katitimpuan na kadtalu na mabagel a politika (Strong political will) Su mga aliyugan endu su mga sulung na nu galbekan makaudsad kanu mabagel a palitiyaya, kanggulawas, mapya a kapamikil endu adil su mga igagama, su mga taw na sumalig kanu kaunutan ebpun kanu langun nu siyap-siyapan nu uyag-uyag, labi lawan siya kanu kapagagama, su mga uyag-uyag nilan, su mga tamuk nilan endu su pagingedan nilan. Ika-duwa, a kinadalidip nu Allah ku mga papata-katinggiyan a kambebetad nu Islam a kamal.


Su kinad talu nin a Allah siya kanu Surah Yusuf: ”Pidtalu (Yusuf) nin; Baluy ka salaki su nan a walay a panaguawan siya sa kalupan: ka sabensabenal salaki na matiyakap, a mawlad e kataw.” (Qur’an 12:55)

Endu siya pan kanu salakaw a Surah na pidtalu nu Allah: ”Kanu mga nabi nilan (silan na naaden a mga nabi kanu ulian u Musa ’alaihissalam) pidtalu nin salkilan: Su Kadnan na sabensabenal na binaloy nin si Thalut a a datu nu.” Yanilan pidtalu: Panun i kagaga nin kumamal salkami sa yapan labi a dayt a kumamal na sekami kumin salkanin, ka dabu isa a naknggay lun, ebpun kanu mga tamuk a madakel? Ya nin pidtalu: Su Allahu Ta’ala na sabensabenal a pinamili nin salkanu, endu sabensabenal a inumanan nin su kataw nin endu su mabagel a kanggulawas: endu sabensabenal su Allahu Ta’ala na ibpagenggay nin su kadatu kanu entayn i kalilinian; ka su Allahu Ta’ala e labi a mataw. (Qur’an 2:247) Sekitanu na kakuwayan tanu ataw ka nasabutan ebpun su nan a mga ayatan sa su silan antu a masla i kinagkataw kanu kinsabut kanu agama sa namba i atulan-ukit; ka niyaba na benal a lalan siya kanu kapangingiseg endu su kapegkapya na siya kanu kasabut kanu agama, ka siba nakabetad su kalilintad. Su kaped pan a papata a katinggiyan nu Islam a kamal a kasabutan tanu ebpun kanu entu a mga ayatan u Allahu Ta’ala na su pidtalu a bantang (justice) ataw su kaden u kambantangan. Su tidtutidtu a kambantangan na di masampay yatabiya na su katalutup nu kagkataw ku Qur’an endu kena kuyug su kinag kataw a nandudulumpuk ataw ka nadtatagitu. Su egkaunutan na sabensabenal pan na nanget den salkanin su katiyakap kanu mga binatang endu kanu ped pan a melanaplanap a imga inaden. Su isa a pinaka mapya amapagunga nu kambantanagan a su bantang na isa kanu mga papata a katinggiyan nu Islam a Kakamal na su kadtakena nu kalilintad siya kanu mga pamusungan nu mga taw. Ka niya ba na napanudtul a kadtalu ka su Caesar (isa iniya a datu kanu timpu ni Umar) na napapayt sa sinugu lu kanu Umar (a ika-duwa aKhalifa) ka endu nin mapanuliman su mga galbekan endu su mga papata nu lekanin a kambebetad. Kanu Timpu a nakauma su sinugu lu sa Madina, na inebpunan nin den mangilay si Umar endu ini-idza nin, sa tigin. ”Endaw su Datu nu?” Yanilan nakasawal na, ”Da la salkami i isa bu a datu ugaid na pagadatan a ”Amir.” Su sinugu na limiyu sa Madina. ”Su kina liyu nin napangingilay nin si umar sa na tun nin sa si umar na pidtulug kanu mga pedtad a inilunan nin su tungkat nin. A su niyaba na manaut, a pedtatanggiten nin, endu ebpangalaw nin kanu sabad a penggalbek sa kasasaytan. Kanu kutika kina-ilay nin kanu kabpagiga nin sa maytuba, na sekanin nantu na namelemek su pamusungan nin endu nadtalu nin na kanu ginawa nin, ”su niyaba a taw na kanu silan antu a mga datu na kaliduwan nilan su mayaba, amay ka ilaynta sulekanin a kambebetad. Hay ’Umar’ seka na pembantangan sa pakatulug ka sa maya ba. Amayka su lekami a datu a dupang, ka su kalalmagan na diden makatelen ka kagilkan.”


Su niyab na isa kanu mga tudtulan ebpun kanu mga papata a katingiyan nu kakamal a Islam a nakapailay nu ika-duwa a Khalifa nu Islam . A si Umar bin Khattab.



Su Nabi Muhammad Na Lagyawan Endo Bayanan Sa Kakamal (The Prophet Muhammad as a Model Leader)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslims! Ikagilek tano so Allah a tidti a malimo endu palitiyayay no Sekanin ka makuwa no so kataban endu kagalaw na ginawa siya kano nyaba a uyag-uyag taman den sa gay a mauli. Mga ulipen o Allah! Egkatawi no e so agama lo bo sa lekanin a Allah, endu sekanin e pegkakataw sa endaw e magkahanda nin endu pedtuturon nin e entain e magkahanda nin a tuturon nin. Sinugo no Allah so Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam endu binaloy nin a masla a Imam emdu gaunutan endu di nin taliman e palitiyaya no isa ya tabya na ibpanon nin so langon o enggalbeken nin pantag sa agama lo kano nan ba a Nabiy Salla llahu alaihi wa sallam ka sekanin e bagenggay sa atulan endu kukuman.

Su Allahu Ta’ala, na pidtalu nin kanu Qur’an a Mapulo: ”Sabensabenal, na aden salkanu su sinugu nu Allahu Ta’ala (Muhammad Sallalahu ’Alaihi Wasallam), mapya a lagyawan kanu entayn kanu silan antu a kapanganganay nin su (su kambalatemuwa nin kanu) Allahu Ta’ala siya kanu gay a mauli endu pedtademan nin sa tatap su Allahu.” (Qur’an 33:21) Su Allahu Ta’ala, a sabensabenal a malimu. Binaluy nin su Nabi Muhammad Sallallahu ‘Alaihi Wasallam a talutup a lagyawan, a limu kanu mga manusya endu taman den kanu ped a pinangaden.

Su Allahu Ta’ala, a sabensabenal a mapulo na pidtalu nin menem siya kanu Qur’an: “Da sinuguwan nami salka (hay Muhammada ) ya tabya na limu kanu langun nu pinangaden.” (Qur’an 21:107) Kanu intayen I yanin palitiyaya na su Nabi Muhammad Salllallahu “Alaihi Wasallam na inaden nin su lekanin a gobernu-kamal na natatalanged bu kanu mga Muslim na limban intu a sabut enduken intu ka su silan a nan a kene mga muslim na su mga pikilan nilan na paka tutulu,pakasupurta su mga kadtalu nilan kanu kinambilanga taw nu Nabi endu su kinakamal nin. Su Pegkamalan a aden lun su tibalangan nu taw, sa mana su katitimpuan tanu siya sa


Autonomous Region in Muslim Mindanao endu su salakaw pan san a mga dalpa, na di nilan kapalaguyan su nanam u kaaden endu su palangayan nu Nabi Muhammad su pidtalu a kinambilangataw nin endu su kinakamal nin. Siya kanu lagun a 628 GC, su Nabi Muhammad Sallallahu ‘Alaihi Wasallam na sinugutan nin su kinapangaden nu goberno nin ku Kitab a para kanu mga Kapyanan nu Mga Monks nu st Catherine Monastery lu kanu Palaw sa Sinai. (Mga salakw I agama nin) (Niya ban a nakasulat siya kanu. “Tudtulan Kanu mga Muslim kanu lagun 570-1950 GC.” ni Dr. A. Zahoor endu si Dr. Z. Haq.) Su niya ba Magna Carta nu Nabi Muhammad Sallallahu “Alaihi Wasallam na natimuwan nu mga bitialanin a pantag kanu langun u siyap-siyapan u kawagib u kamamanusya.” Labi lawan ku silan antu a kene mga Muslim a kasakupan u kamal nu mga muslim, nadalem lun su mga bitiala pantag ”Kanu kapedtiyakap kanu mga Kristiyanu; su kandayudaya sumimba endu su kapamagalat-alat; dayudaya kanu kaaden nilan kanu mga lekilan a mangungukum endu su ka tatap nilan kanu lekilan a mga tamok, yabu tinabya sa kanilan na su kapagigiyamung nilan siya kanu kasusundaluway, endu su kawagib nilan siya kanu ka dipinsiya kanu timpu a pembunuwa.” Ped pan san, Na su Nabi Muhammad Sallalhu Alaihi Wasallam na inumpungin su pagingedan nu mga kangudan sa Madina kanu timpu nu kina alatin lu. endu anden paydu a nakabpun siya sa Makka, endaw su sekanin penggalbek ku kapelimbag ku kandulukes ebpun siya kanu mga kawasa pamilya su mga miskinan a mga kangudan(endu pakadsambi-sambi). Su niyaba a ukit na natalima den siya sa dunya sa pinggalbek den u dalpa a namakasabut endu siya den kanu mga bansa sa dunya. Sabad ku sekitanu na aden nan tu na nadadag den su tuntay nilan ebpun ku tudtudtulan su kapedmenen na papedsibayen nin su pidsinakatawan siya ku katatabuan tanu a timpu ka su silan banya na yanilan pidtalutalun na ibpameges su Islam sa kaukit siya kanu mga simudan nu sinapang ataw ka siya kanu mga sundang su mga pamangunut ku salakaw a agama – ”sa ingala nu Islam.” Mga suled ku a mga mama endu babay kanu Islam, sekitanu na ilayen tanu siya kanu mga ginawa tanu ka su namba na kena pinggalbek nu sinugu nu Allahu Ta’ala sa kanu kinapamandu nin endu su kinapayapat nin ku agama kanu lekanin a katitimpuan. Sabab kanu kapayagan u nan a panduwan nu Nabi Muhammad Sallallahu ’Alaihi Wasallam na su mga manusya na natalima nilan su sigay nu bantang a napa sigay salkilan ebpun siya kanu kalibutingan nu katadinan; sa na naaden silan sa mga magilek sa nakalindung silan ebpun ku entua kabpagibada a katadinan siya kanu ka-isa-isa nu Allahu Ta’ala. Su Taw a matun nin su benal a makagkapya sa ginawa, su kadsuti ku kapagibada endu su katalutup nu mapya palanagayan siya kanu-uyag-uyag sa maka tuntul siya kanu benal a panduwan nu Nabi Sallallahu ’Alaihi Wasallam.

Su Allahu Ta’ala, na pidtalu nin:


”Sekanin atagin na inipapaytin a di makabatya,dimakasulat a Sinugu (Su Muhammada Sallalahu ’Alai Wasallam) ebpun sa kanilan, pelangagen nin sa kanilan su lekanin a mga ayatan, pedsutin nin silan, endu ebpamandu nin sakanilan su Kitab (Qur’an) endu su Al-Hikma (As- Sunnah: su mga halal a galbekan, mga kasuguan, mga galbekan nu kasimba nu Nabi Muhammad Sallallahu ’Alaihi Wasallam). Endu sabensabenal! Su Silan (su mga taw) a nanga-una salkilan na nadalem silan siya kanu katadinan a mapayag.” Endu nakapapayt sekanin (Nabi Muhammad Sallahu ’Alaihi Wasallam) lu ko salakaw ebpun kanilan kanu entayen e dapamun maka amung kanilan (ugaid na silan na di sa dili na mamunb bun). Endu sekanin (Allah) e labi a Mapulu, endu Matulanged.” (Qur’an 62:2-3) Su kapalitiyay endu kaunut kanu Nabi Muhammad Sallallahu ’Alaihi Wasallam e benal a lalan siya kanu tidtutidtu a kagkapya siya sa dunya sampay den sa akhirat.

Su Allahu Ta’ala, a tidtutidtu a malimu, pidtalu nin sa Qur’an: ”Su silan antu atagin na palitiyaya silan salkanin (Muhamammad ) sa pedsela-sela nin, pidtabangan nin, endu pagunutan nin su sigay (Su Qur’an) atagin na nakatulun salkanin, na su niyab silan na di sa dili na mamakapas.” (Qur’an 7:157)

Endu pidtalu pan nu Allahu Ta’ala: ”Endu, Sabensabenal salka (Muhammad ) na salka su mapulu/mapya siya (kanu mga taw) e palangay.” (Qur’an 68:4) Sa ya pedtalun nilan su nan a minalat sa Madina, su Nabi nu Allahu Ta’ala na l libur sa ipelapat nu mga pagubay nin su mga maledsik a tuga nu mga lanangan nilan sa siya kanu pagukitan nin ka su namba a mga maledsik na ibpagidtug nilan kanu unan nu dapan su Nabi.

Pidtalu nu Allahu Ta’ala sa tigin:


”Ngin pan e mauli kanu benal, yatbya na katadinan ? Na panun i kambalinganu ebpun san?” (Qur’an 10:32) Isa kanu mga balapantag a sarat nu katalatantu endu katalima nu palitiyaya, mga ibada-simba ataw ka su nganin-nganin a pan a galbekan nu mga manusya, na su kaunut kanu (Hadith) adat-betad endu su penggalbek nu Nabi Muhammad Sallallahu ’Alayhi Wasallam siya kanu Surah Yunus, a ayat a ika-32. Su benal a embidayan nu mga taw a pakasurga ebpun kanu mga taw a pakanaraka na su katalima endu su di katalima ebpun kanu adat-betad nu (Hadith) Sinugu a su Muhammad Sallallahu ’Alaihi Wasallam. Nakabpun kani Abu Hurayrah (a naliliniyan nu Allahu Ta’ala sekanin), su sinugu nu Allahu Ta’ala na pidtalu nin: ”Su laki Ummah na disadili na pakaludep sa Surga yatbya na su isa kanu entayen i di malini (a maka surga),” Naka-idza nilan: ” Hay Sinugu nu Allahu Ta’ala endu entayen ba su silan a nan a di malini (sa Kaludep sa Surga)?” Ya nakasawal nu Nabi na su entayen i unutan aku nin na makaludep sa Surga na su entayen menem i di aku nin unutan na di makaludep sa Surga.” (napanudtul ni Bukharie). Pagadatan ku a mga suled ku a mama endu babae kanu Islam! Sekitanu a mga Muslim, nakabpaliugat salkitanu su kapananggila kanu langun nu embalanagan nu bid’a pakadtebu kanu kabpagagama a da manggalbek u Nabi na endu su katagag tanu kanu mga kadtalu ataw ka mga pamikilan a sulang kanu Hadith nu Nabi . Ya Allah! Tabangi kami sa makadtawbat endu makasangkop kami sa leka. Talima ka so pangni nami sa leka. Ya Allah! Ipagedamengka sa lekami so kananaw no ampon Nengka sa lekami, endu so kamisan o kalasamengka sa lekami. Tuturo ka so mga pamusongan nami sa dala kasaligan nami a salakaw pan sa leka. Yamong kami nengka kano mga taw a gangaliliniyan nengka endu galiniyan ka nilan. Lepas kami kano mga malat a manggula kano niyaba a uyag-uyag ami, taman den kano gay a mauli. Baloy kami sa magilek sa leka iganat den saguna endu baloy kami sa makakuyog kami kano mga mapiya e galbekin. Ya Allah! Ikalimo nengka so langon o mga Muslim. Ya Allah! Talima ka so mga pangni nami.



Su Kabpangaden Sa Kamal Kanu Ginawa Nengka (Developing Leadership in You)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1)

“Nginto da kasabuti no (manusya) so nganinganin a na dalem siya kano kitab ni Musa (suhof) endo si Ebrahim atagain na sekanin na nakumpleto nin so nganin-nganin a inisugu salkanin? Di manggula e so kamalgenan no salakaw a tao na, mapangako no salakaw a tao (di mandusa no tao so kadusan no salakao a tao). Ka so manusya na da mapagagani nin yatabya na endaw e nalugatan nin, ataw ka endaw e nanggalbek nin (mapya / malat) ka so (unga/balas) no kinapamikal nin na di sa dili na mailay nin bon. Ka pembalasan sekanin sa balas a talutup / kumpleto.” (Qur’an 53:36-41)

Kano salakaw a Ayatan no Qur’an a mapulo : “Ebpon kano mga paginugut a mga mama a silan anto na benal e kinabpasadin (kinapalitiyaya nin) kano Allaho Ta’ala. Taman sa ipinangimpatay nilan (sa ming-jihad silan) sa da den mon mailay sa kanilan so kina-taligkud / kinatagag kano nakasalig salkilan (taman sa nangasabil silan). Endo so pedsakanilan na (nangasama) timigkil a benal silan sa dala-tegka / dala-mabaluba so kinabpasad (kinapalitiyaya) nilan kano Allah.” (Qur’an 36:23) Siya kano salakaw a naggula, pedtalu no Nabi Muhammad Sallaho Alaihi Wasallam: So langun no enggaga-isa na nasaligan na so langun nu pedsinakatawan na kaidzan. (lo sa Gay a mauli) kano nganin-nganin a nakasalig lon. (Hadith Shariff). Mga palitiyayah! Seketanu langun-langun na nasaligan kano lekitano a magenged / kamagenged, so seketanu a mga mama e uluan / kaunutan siya kano mga pamilya tano. Su leketanu a mga grupo/lumpukan siya kano mga dalpa tanu, na pamikalan tanu su nakasalig saleketanu, ka di manggula e kataligkudanan tanu su nan a salig. Ka sekitanu ba e dait a embaloy a mapya kaunutana siya kano lekitanu a mga grupo/lumpokan. Na enggalbeken tanu so kaisa-isa nu kagkapya langun nu sekitano.


Mapayag a ebpagunutan na su Rasul (isa a manusya) malemo salkanin e kinagkataw kanu mga ukit siya kano kapananggit ko lumpukan ataw ka su kamagengedi, kanu kaatul kanu mga problema. Sekanin na nabilang sa isa a (nagelalan) sa isa a inembata a kaunutan (leader). Salakaw kano Rasul na su mga Mu’min e mabaloy a egkaunutan / leader sa apya yanin kaaden e dekena silan inembata a egkaunutan, ugaid na sabap kanu kalilini nilan egkataw sa nangagi silan, sa namikal a benal silan eggalbek kano kagkataw, na nabaluy silan a migkataw a ebpagunutan / pegkamal. Su silan ba nan a da mapayag a pagunutan / leader na maaden silan sa egkapayag sabap kano kapegkanisisita no timpo ataw ka kambebetad no timpo. Sa nakakamal silan sa apya yanin kaaden e inimbata silan sa kaunutan / leader, sa kanu kagkauget nu timpo na embaloy silan a mga mapya a kaunutan / leader. So di mamikal kanu dait a pamikalan na di dait a mabaloy a kaunutan / leader, kagina na egkulang su lekanin a kakamal, ento ba su pakanisisita sa makasekat lun endo maka-tulak lun, kanu kakamal nin. Kadakelan kanu mga pamimikil na nailay nilan kano Nabi Muhammad Sallaho ”Alaihi Wasallam so mga tanda (papata) a mapya kaunutan / leader .Sa kinukum nilan sa su Nabi Muhammad e pinaka-masla a kaunutan / leader kanu langun nu timpo. Su niyaba a kina-ilay / kinakukum na kena so mga Muslim ka napangaden so niya survey ka pamikilan no silansilan anto a pedsinakatawan a salwang a mga tao ataw ka ebpon kanu tibalangan nu mga pangangagian, endu su mga lumpukan. (Time Magazine, July 15, 1974) Mga lusud sa tiyan, babae/mama kanu ka-ikhlas nu pangeni tanu ko Allah endo so kapamikal tanu enggalbek na katawan nengka ebpon kanu niya su mga ebpangkatan sa endaw ka kakakuyug kanu niya a mga lupukan.

Ka pidtalu nu Allahu Ta’ala: ”Ka su manusya na da mapagagani nin yatabya na endaw e nalugatan nin ataw ka endaw e manggalbekin.” (Qur’an 53:39) Sabap kanu niya Khutba na mapanuliman tanu e su nan a nangalabit a lumpukan ataw ka edtibalangan a kakamal, sa endaw tanu san nakaluyud / nakakuyug ugaid na kena niya e importante ataw ka balamantag e kasabuatan tanu, ka niya balapantag na nasabutan tanu na seketanu langun na egkapakay a panguluan / kumamal (leader) a sumugat kanu timpo endo egkanisisita den kanu timpo a sagugunay. Seke tanu na ebpamikalan tanu a benal su kadtatabang kanu kabpangilay sa mapya a egkaunutan tanu. Aden siya kanu mga pangagi a nambitiala nin su mga ebpangkatan nu kakamal, niyaba na lima timan (5) edtibalangan nin, niya su pamakatinguma;

• PANGKATAN A IKA 1. POSITION/ RANKO (INIBETAD A KAUNUTAN) o Niya ba a egkaunutan na inibetad nu isa a tao (appointed) su begel nen kanu

kakamal na nadalem sa salad a kalatas (appointment). o Su manga tao na aden natu na makadtalipenda nilan su kaunut ataw ka

kapalitiyaya kanu namba a kunutan. Ya nin ma’na na kulang e kapagadat lun nu mga tao.


• PANGKATAN A IKA 2. PERMISSION / SINUGUTAN o Niya ba kamal na sabap sa kabpagalia – pakakamal su kamal sabap kanu

kinabpagali nin kanu mga tao a aden mambo kamal nin. o Sabapin na seka na wata ka na geberdador ataw ka mayor endo salakaw pan

san.

• PANGKATAN A IKA 3. PRODUCTION / SINABPET o Kamal a sinabpet sa kapamikal sa kabpagungaya. o Su madakela a tao na palitiyayan endu unutan kanilan sabap kanu mapya

kabpagawida,sabap sa kasampay so mga kahanda nu singanay nu kagkapya.

• PANGKATAN A IKA 4. PEOPLE DEVELOPMENT / KA UMPIYA KU MGA TAO o Kamal a kapangengetu nu uyag-yag nu mga tao - su manga tao na palitiyayan

kanilan endu unutan kanilan sabapin ka su mga uyag-uyag nilan napagudsul ataw ka pangengetu. Yamaito na pigkapya.

o Kagina pamikalan nengka benal su kagkapya nu lekilan a mga uyg-uyag. o Su kamal na masla e pangengeleg nin kanu kambaloy nu isa a tao a mapya a

kaunutan nu umpongan.

• PANGKATAN A IKA 5. PERSONHOOD / KAMAMANOSYAY o Kamal a kamamanusya – su niya kamal na unutan ka nu maga tao sabapin na

isa ka bon kanu silan a nto a mga manusya. Niya kamal na dayun sadyun a nambetadan.

o Su mga tao na pagadatan kanilan. Su mga suled ku a mama endu babae a tanan den pagadatan siya kanu agama Islam, de kena yanin ma’na na su nan a manga ebpangkatan na nandemba e sa taman sa taman. Ka yatanu etagu sa kinawa kanu nan a enggagaisa na aden nantu na ebpapulo tanu amay mapya su leketanu a kamal.

Ka su Allahu Ta’la na pedtalu nin: ”Ka su (unga / balas) kina pamikal nin antu na di sadili na mailay nin bun, ka mbalasan sekanin sa balas a talutup / kumpletu.” (Qur’an 53:40-41) Panulimanen tanu su ika-3 endu su ika-4 a pangkatan ka namba mga kasalilidan a pangkatan- mga pangkatan ba e niya a natatalanged kanu ”mga mama a benal kambantangan nin.” Silan ba su mga tau a pedtakenan nu pamikilan sa kagkapya nu kapangengetu. .Sabap kanu kabpamikal nilan na egkasampay su kapyanan, kasela-sela nin na so kapyanan nu madakel.


Su Allaho Ta’ala na pidtalu nin siya kanu Qur’an a Mapulo: ”Sabensabenal su Allahu Ta’ala na dinin umbayan su nganinnganin na kambebetad no mga maginged sa taman a dinilan umbayan su mga ginawa nilan.” (Qur’an 13:11) Siya kanu salakaw a ayatan na pidtalu no Allahu Ta’aala:

”Endu entayin salkanu e maginugut lu kanu Allahu Ta’ala endu su sinugu nin, su kanggalbek o sa mapya na pembalasan no Allaho na pinahadilan nin pan redzki mapya.” (Qur’an 33:31). Hay so paritiyaya / paginugut kanu Gay mauli, Aden siya mga mapya kadtalo a kanu kakamal siya kanu leketano a timpo, sekanin anto na su kapamagugat-ugat ataw ka sagugunay. Kanu mga problema a pakatingguma, ka su leader/ pegkamal na malemu-lemu salkanin e katun/kaaden siya jkanu mananay a ukitkanu ka-gamut/Ka-atul siya kanu problema. Abap kanu kahanda no Allaho, endo su kapagusal kanu niya a mapayag a kadtalu siya kanu kina antangun atwk kina-atul lun, kanu niya egkatingguma; 1. Balapantaggid (Kanu Sagugunay)

• Su niya pangkatan/lumpukan nu problem na nalabyan nin su salakaw. Yamaito na sagugunay den na kanggan sa sulution;

2. Balapantaggid (Kena Sagugunay)

• Su Leader / so pegkamal egkanggan nin sa timpo e kaatul kano problema; 3. Kenagaid Balapantag (Ugaid na nasisita nu timpo / sagugunay)

• So Leader / pegkamal na maka-wakil nin so kaatul kanu problem siya kanu mga tao a bala-itong a mapiya e kamapikil.

4.Kenagaid Balapantag (kena pamon nisisita kanu sagugunay)

• enggalbeken inya siya kanu mga luwag a timpu • adenn nanto na maka-wakil bon kanu mga tao a pamimikilan.

Su mga pagadatn a suled ko a mama endo babae siya kanu agama Islam, pagusyatan ko so mga ginawa t5anu kanu isa a sabap a balapantag a benal kano kagkapya/ kapangenngeto no kamal (leadership) a muslim. Su pedtalu a kabpatilou/kambantangan. Siya den mon kanu nasasangan, su kabpatiluk/kambantangan na masla benal e leka nin a sangan siya kanu kapaginagkay endo kapanggulalan kanubantang/kawagib. Su kambantanagan / kabpatiluk na egkalangkapan nin so edtiyakapan no uyag-uyag no Muslim. Isa inan a ukit kanu kapangilay kanu ukit a kauyag-uyag a nasasangan. Magidsan e


kapagibada/kasimba na dait a benal a kabpipiyanan sa makapananangul kanu ka-isa-isa nu Allaho Ta’ala, nanget den kanu simba na di egkulang na dili menem edsubra. Kambantangan ataw ka nangasasangan a galbek na egkabpunan no katinggiyan endo kalabihan no tao a penggalbek lun.

Kadtalu nu Allaho Ta’ala; ”Umana bo ka su silan (a kena mga muslim) ka kaliliniyan silan nu Allaho Ta’alaendu maginuntulan kanu lalan a matidtu (Islam); na dait salkami (tigu Allahu Ta’ala) e matalanged su kanggay nami (sa ulan) a madakel.” (Qur’an 72:16)

Endu pitalu nin pan: ”Sabensabenal su silan antu atagin na pidtalun nilan i su Allahu i pamarihala mauli na edtinidtuan silan na da den sakanilan i kagilek endu kanduwa-duwa ka kuyug den silan kanu mga tao a kigkuan ko Surga, lu ba silan ebpangentilen (sa taman sa taman) a balas entu kanu nganin-nganin a pinggalbek nilan.” (Qur’an 46:13-14). O Allah enggi kami sa madakel a elmu / kataw siya kanu agama na endu baluy kami sa matatap kami siya kanu lalan a matidtu sampay den lu kanu gay a kahadap nami salka sa mga muslim kami. O Allah’ seka e pamarihala ebpaguyag kanu langun-langun nu kaaden, O Allah! Tutulu kami siya kanu benal / batang, endu enggi kami sa mapia katalima / talima kami sa mapya.tutulu kami kanukadsanggila kanu mga malat sa benal a kadsangila.



Su Mga Kaunutan End Su Pamangunut (Leaders and the Followers)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) O mga palitiyayah! Ikagelek nu su Allah, endu sukur salkanin ebpon kanu mga limunin endu su mga ridzki nin a ebpagenggay nin salkanu. Su isa a pinakamasla ebpon kanu mga limu (Allah) nin na su kinapapaytin sa kanu pidtamanan a mapya kanu mga sinugu man su Nabi Muhammad endu su kinatulun nin kanu pinaka mapya den kanu mga kitab (Qur’an a mapulo) sa na dalem lun su talutup endu kumpletu a mga pangitaban endu atulan (kukuman) sa lu tanu ba egkatutulu, endu egkaatul su mga galbekan tanu. Kaginakamaytu na pagagaman tanu su Agama Islam sa maka-ayun kanu kaliliniyan nu Allahu Ta’aala. Sabap kanu Agama Islam, endu kanu Allahu Ta’aala, a sekanin ba e pinakamalimu na binaluy kanu nin sa na-isa-isa su mga pamusungan nu sa endu kanu maaden/mabaluy a edsusuled langun-langun magidsan i babay endu mamam. Su Agama Islam na pinasabutan /pinatuntayan nin so masla-kabarapantag nu kadsusuled, su kapangalimuan endu kapananabangan siya kanu pageletan nu mga kaunutan/ leader (ya maytu na su mapya kabpagawida nu kamal endu su madakel a tau-su pegkamalan).Su mga kawagib endu su mga obligasyun/nakabpaliugat kanu kamal endu kanu pegkamalan – su madakel a tau. Sabesabenal a na dalem endu nakapayag nu Qur’an endu su Haith nu Nabi Muhammad Ka da bu isa a tao a nasugutan sa makadtalipenda nin su lekanin a sangan /galbekan (duty) endu mabaluba nin su mga kawagib nu salakaw, ka nanget salkanin su kinabpaliugat kanu ki na sugu lun kanu kanggalbekin lun. Sa makatunay nin endu katiyakapan nin su mga kawagib nu salakaw. Ka su kadtalipenda / kadiyang diyan nu isa tao kanu sangan (duty) endu su kabaluba ebpun kanu nu salakaw na di den ibplis na maka-idza kanu tao na endu makadawa lu kanu gay a kagkukum. Napanudtul nu wata ni Umar (a naliliniyan nu Allahu Ta’aala) saki tigu wata ni Umer na nakineg ku kanu kadtalu nu Nabi Muhammad : ”Su langun nu sekanu na sinaligan endu naget salakanu su katiyakap kanu nan a salig endu su enggaga-isa a katiyakapan nu.” (Inatul-tinimu ni Al-Bhukharie endu si Muslim; sa isa-isa sa kanilan.) Su mga pegkamal na silan e pedtiyakap/pebparihala kanu madakel a tao ebpon kanu madakel a makngguna, sa apya yanin kaaden na su mga tao na malitiyaya kanu atulan, endu kanu egkaunutan na tatap pa mun su tiyakap. Kasalan den (Kaaden) nu mga tao e kapamili sa egkaunutan siya kanu mga dalpa nilan ka kawagib nilan entu, a inaden nu Shari’ah na dait a katiyakapan endu maparihala ka endu dili masalimbut. Sa ya maytu na su pegkamal na katiyakapan nin su mga tao antu a pegkahanda sa kadsalimbut kanu timpu a kabpamili, Su mga suled ko a mga mama endu babae, su katendu / election i lekitanu a ukit sa kapamili sa ka-unutan, kamal, niya ba ukit na pakaaden sa sa paido a pageletan siya kanu mga tao tanu endu kanu mga egkaunutan a aden kagaganin kanu mga manggiginawa nilan, labi aden amayka su resultan na kinapamili, na ya kailay-lun nu kadakelan, na aden lun i kinandwa-dowa ataw ka kadtapalawan, yamaito nadsalimbutan.


Sunan a pakaumpalak, a mga kadtalu, mga pagitong na endu galbekan a pakaaden sa sabap a di kapagayun, O kena su kamagingedi egkapalak endu pamakadtapawala na dita nu katawa na mana tanu nakaupama sa manok a papedsugkuben nu mga tao a masla i kiyug kanu kandalemet. Mangisegpan su na a kambebetad ka amay ka makatibambao su kasla na napsu siya kanu mga takuyuga (supporterrs) endu su pakgkahanda kanu kamal. Su mga galbekan nu pegkamal kanu mga tau nin (su pigkamalan) na su kabpiyapiya nin kanu kakamal nin, sa kanilan. Sa ula-ula a makaayun siya kanu panduan nu Qur’an endu su Hadith nu Nabi Muhammad .

Su Allahu Ta’ala, na pidtalu nin: ”Initulun nami salka (Muhammad ) su Kitab (Qur’an) sa benal, sa pangimbenalen nin su kitab a nauna pan kanu niya kitab, endu Muhaiminan (a benal e kabantangin a saksi) kanu (andang/ nauna mga kitab). Kagina ka maito na kukum nu su silansu mga pageletan nilan siya kanu, mga kadtalu nu Allahu Ta’ala. Sa dinupaginuguti su mga kiyug nu mga manggiginawa nilan ka pakatangka ebpon kanu bantang a nakatingguma salkanu. Kanu sekanu a enggagaisa, na- inadenan sa kitab endu lalan a matidtu a pagunutan upama bu ka kahanda nu Allahu Ta’ala, e baluyin kanu a isa a Ummah (nation), na mabaluy kanu, ugaid na kagina su Allah na ebpagilayananin su sekanu kanu kabagel nu palitiyaya nu endu su galbekan nu. Kaginakamaitu na kuyakuya kanu kanu kanggalbek kanu mga mapya galbekan. Ka langun tanu banya na da kambalinganan nin yatabiya na lu kanu pinasabutan salkitanu nu Allah a kambalinganan tanu, sa yatanu bu embibidayan na su nganin nganin a nanggalbek tanu, niya ba su ga den a kambalingan tanu lu salkanin a kadnan.” (Qur’an 5:48) Su ka-kukum a bantang nasu kanggay kanu tau kanu daiet salkanin. Su mga kadtalu endu gakbekan nu isa a kaunutan na siya maka-udsad kanu kambantangan sa apya paidu bu na di kailayan sa kadsulamig. Sa aden makalabi ta, endu makapameges ataw ka siya maka-angay sa kapangumis. Ka seka nin antu a pegkama na naget salkanin su kadtinidtuan sa labi den siya kanu ginawa nin. Ka namba i sabap a kaklimu salkanin nu Allahu Ta’ala, ka su Allaho Ta’ala na kaliliniyan nin su kambantanagan. Ka su sinugu nu Allahu Ta’ala na pinasabutan nin sa kanilan su mapya akambetadan nilan a pinagadil salkilan nu Allahu Ta’ala, niya su kadtalu nin; Su matidtu / bantang a tau na lu pabpagayanen nu Allahu Ta’ala Kanu kambetad dan a kasilawan nu sigay nin. Su silan antu a mimbantangan kanu mga pamilya nin endu su nakasalig salkilan (napanudtul ni Muslim).


Su Allahu Ta’ala, na pidtalu nin: Sabensabenal su Allahu Ta’ala na inisugu nin su kambantangan-kadtinidtuan (ka-isa isa nu Allahu Ta’ala) endu su Al-Ihsan, kabpiyapiya,(su pidtalu a katigkel kanu kanggalbek ta kanu suguan nu kadnan sa manggalbek ta sa ustu-ustu siya kanu panduan nu Allah endu siya kanu Sunnah (hadith) o nabi Mohammad sa manggalbek pedtamanan na mapya.) Endu su kapanginggay (kadtabang) siy kanu kanu mga masupeg salkita (su sabad kanu tamok ta, su kambisita ta sa kanilan, ataw ka endaw den kanu mga tabang); endu su kapananggila sa Al-Fahsa’ (su mga kasasaitan a galbeg, su dili kapalitiyaya sa lukes, su kapanakutu, su kadtalu sa kabudtud, su kadsaksi sa kabudtud, su ka imatay sa ngiyawa a da kasalan nin,endu su Al-Munkar (su langun nu nan a inisapal) endu su Al-Baghy (langunu embalangan a kapameges). (Qur’an 16:90) Su Kamal a kena bantang di pidtinidtuan siya kanu mga tao nin na siksan nu Allahu Ta’ala:

Kadtalo nu Allahu Ta’ala: ”Ngintu ka upama ka enggan kanu sa bagel-kamal, na maminasakan kanu siya kanu lupa endu taman sa egkalatan nu su mga kabpagawida nu kanu mga pagali nu? Su silan ban atagin na kalipungetan nu Allahu Ta’ala sa mabaloy den silan a dimamakakineg endu di den maka-ilay su mga mata nilan.” (Qur’an 47:22-23). Su sangan nu mga tau kanu kaunutan nilan na su kapaginugut nilan kanu mga mapya a katingiyan nu kamal.

Su Allahu Ta’ala na pidtalu nin: Ay su silan anan a pamalitiyayah na unutinu su Allahu Ta’ala endu su sinugu nin (Muhammad

) endu su kaunutan salakanu (a muslim) ka silan ba i kigkuan ku bagel. (endu) amay ka maaden salkanu su kambidabida kanu enggagaisa, ya maitu na dika kanu mamagayun, na embalingan nu siya kanu Allahu Ta’ala endu siya kanu sinugu nin. Amaika palitiyaya kanu kanu


Allahu Ta’ala endu kanu gay a mauli, ka entu ba e mapya endu labi kapya nin a mangula.” (Qur’an 4:59).

Su Allahu Ta’ala, na pidtalu nin pan: O! Muhammad amayka makatingguma salka su palitiyayah a babae ka ebpasad salak (Bai’a), sa di silan manakutu kanu gagaisa a kasimba nilan kanu Allahu Ta’ala, sa di siolan manegkaw, di silan bon zina,di silan kiyuga, di nilan imatayan su mga wata nilan, di silan edtetebu sa kadtalu a kena benal, endu di silan sumupak salka kanu mapya (su kasuguan nu Allahu Ta’ala) ka gin ka mamba silan na talima ka su pasad (Ba’i) nilan, endu epangeni nengka silan sa ampon lu kanu Allau Ta’al, ka sabensabenel su Allahu Ta’ala na sangat e kapanganpun endu sangat den e kalimu nin. (Qur’an 60:12) Pedtalu nu Nabi Muhammad Sallalahu ’Alai Wassalam: Da kapaginugut kanu di kapalitiyaya kanu Allahu Ta’ala (napanudtul ni Bukhari & Muslim). Su muslim na paginugut sa kanu kasulang kanu egkaunutan ataw ka sukabuyayang kanu kalatan nu kaunutan na haram, ka kaden entu sa pakasulang ku kasuguan nu egkaunutan. Ka su entaiyn kanu e aden di nin kaayunan kanu suguan nu kaunutan a Muslim, na yaden labi kapya nin na sabar de mun sekanin ka su entayen i tumaga kanu muslim a kaunutan sa apya paidu bu a timpo na upamja ka mauma sekanin nu kapapatay, na minatay sekanin a jahil. Ka pedtalupan nu Nabi Muhammad : Su entayen makapuntusataw ka makapalitiyaya kanu kaunutan a muslim na yanin naunutan na su Allahu Ta’ala. (napanudtul ni Tirmidz as hadith hasan). Nanget den kanu muslim a tao su kapangeningeni nin kanu Allahu Ta’ala sa su egkaunutan na tutulun nu Allahu Ta’ala, endu makapas sa makauntung, endu mapya i manggiginawa nin, endu ilindungin kanu mmga malat a mangula.Su langkum a kagkapya-kaisig nu mga tau na magunut-unut kanu kapagikhlas nilan kanu kadsanggila nilan kanu mga galbek a supak sa kadnan, mana su kapanalimbut endu kapamlalim. Ka su muslim na palitiyay sa su kapamandu kanu kaunutan na kena intu malat ataw ka kadawayan siya kanu kamal, sa di kena ebpamaba su kapulo nin, mana su kinad talu nu Napi Muhammad . ”Su agama na pagenggay sa ikhlas a panduan usiyatan” su mag sahabat na minidsa sa tigin ”Kanu entayen? Su Nabi na sinawalin su entu a edsa; sa tigi su Allahu Ta’ala, endu su Kitab nin, endu su sinugu nin, endu su Imam (mga kaunutan) nu mga muslim endu su mga tau.” (napanudtul ni Muslim)


Kaginakamaito, mga suled ko a mam endu babe siya kanu Agama Islam. Su agama islam na sabensabenal a limu kanu mga muslim. Na mangeni tanu sa mga mapia endu su limu nu Allahu Ta’ala endu su tiyakapin sa parihalan tanu nin ebpon kanu mga malat. O kadnan nami na papas kami ku dunya nami sampay den kanu Gay a Mauli...Ameen. O Allah! Tabangi kami sa padtaubat kami endupasankup kami salka, talima ka su mga pangeni nami. O Allah baluy kami sa ipagedam nengka salkami so katenggaw endu su kamis nu ampon nengka salkami. Tatap ka su mga pamusungan nami salka, ikuyug kami nengka kanu mga tau antu a ipegkalimu nengka siya sa dunya taman den lu sa Gay a mauli, sa lepas kami kanu mga mapasang a batalu-an endu sasat. Baloy kami a magilek sa magidsan e mapayag endu masulen sa aden kami sa isa a pinaka magilek salka. O Allah a inidtatalanga nin su limu kanu langun a muslim.o Allah talima ka su mga pangeni nami.



Su Salig Endo Su Bantang-kadtinudtuan Siya Sa Islam (Trust and Justice in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Ay su sekanu anan a ulipin nu Allahu Ta’ala ! Ikagilek nu su Allahu Ta’ala sa itunay nu su salig a nakasalig salkanu, ka su Allahu Ta’ala na ini-adu nin su salig (Amanah) kanu pitu lapis a langit endu su lupa taman den kanu mga palao, na da silan talima ka inikagilek nilan su nan a salig sa di nilan makatuman ugaid na yatimalima na su manusya a salimbutin endu sangat i di nin kataw (jahil). Su mga suled ku a mga mama endu Babay atanan den pagadat siya kanu agama Islam! Su Kasaligan (a tao) isa inan kanu mapulo - a palangayan katinggiyan nu isa a palitiya, a namba i kaliliniyan nu Allahu Ta’ala a manggalbek nu tao.

Pidtalu nu Allahu Ta’ala : ”Sabensabenal kanu Allahu Ta’ala na inisugu nin salkanu su katunay nu kanu nakasalig salkanu (amanah) kanu entain i dayt a kanggan lun, amay ka mangukum kanu siya kanu pageletan nu mga tao a di pagayun, na kalimu-limu kanu bu na kukumu silan sa bantang yamaito na madalidip sa tidtutidtu. Ka sangka nu ba ikalimu nu Allahu Ta’ala, kagina su Allahu Ta’ala na yanin kaaden na pakakineg endu pakilay, yamitu nasu nganin a galbek tanu madidu masla na kasabutan nin. (Qur’an 4:58) Upama bu ka dalidipen tanu sa pamikilen tanu su niya ayatan, sa kina sugu nu Allahu Ta’ala kanu katunay kanu nan a salig. Ka nanget den a benal su kadtinidtuan kanu katunay kanu kawagib nu pedsinakatawan salkitanu, sa makatunay tanu kanu dayt a pedtunayan lun ataw ka amayka kumukum tanu kanu dipagayunan nu dowa a tao na nanget den salkitanu su kabpiyapiya kanu kanggay sa kawagib nilan magidsan su malubay endu su mabagel a maginged. Kaginakamaitu na su benal a kambantangan-kadtinidtuan na di den a benal makasalig kanu entayen i di tinidtuan. Su mga suled ku a mga mama endu Babay atanan den pagadat siya kanu agama Islam! Mana su nalabit ku siya kanu paganayan, a su salig endu su bantang endu su mapagunga nin na balaguna benal kanu languno sekitanu a enggagaisa. Su Amanah na aden nantu na makasalin sa salig endukasaligan, kabantang endu su kadtinidtuan nu isa tao a nasaligan ataw ka nasanganan sa kanggalbekin kanu nganu-nganin nganin a nakasalig lun nu Allahu Ta’ala sa kanu kagkapya nin endu su kapyanan nu idzekin a manusya taman den kanu pedpan a inaden nu Allahu Ta’ala sa maparihala bun su kawagib


nilan sa dalem siya kanu suguan endu kiyug nu Allahu Ta’ala. Ka su tao a di nin parihalan –ituman su kawagib a nakasalig salkanin nu Allah na pakakuyug sekanin kanu mga tao a dala palitiyaya nin endu dili kasaligan ka makagkaid/makabinasa. Amay ka su tao ka titibaban nin sa edtalipenda nin su nakasalig salkanin, su namba a salig na su Allahu Ta’ala i minenggay lun ataw ka si malig lun, na namba tao na makakuyug den kanu mga tao a dala palitiyaya nin endu dili kasaligan ka makabinasa. Na namba tao na panun e kaparihala nin kanu kawagib nu mga tao ka apya su kawagib nu Allahu Ta’ala a namaluy lun endu i bpagenggay sa redzki na di nin pakatunay?

Pidtalu nu Allahu Ta’ala: ”Sabensabenal, Salkami tigu Allahu Ta’Ala na ini-adu nami su Al-Amanah (su salig ataw ka su kaparihala kanu sangan-salig ataw ka kadtinidtuan kanu langun a nakasalig endo nakasugu nu Allahu Ta’ala.) siya kanu mga langit endu siya kanu lupa taman den kanu mga palao nin na da silan talima, ka inikagilek nilan su namba a salig.(su masla kasiksan nu Allahu Ta’ala). Ugaid na su manusya i nakatika lun tumalima. Sabensabenal su manusya na naaden lun i kadsalimbut (siy kanu maggiginawa nin) endu di kataw (kanu ngin i kauliyanan nin).” (Qur’an 33:72) Su mga suled ku a mga mama endu babay atanan den pagadat siya kanu agama Islam! Su tidtutidtu a mga palitiyaya na dinilan magaga tumagak ataw ka edtalipenda su salig (Amanah) a inenggay salkilan nu Allahu Ta’ala, kagina amaika kahandan nilan i tagaken nilan su salig, na su silan antu na mabaluy a kena palitiyaya endu kontra nilan su Allahu Ta’ala endu su sinugu nin.

Su Allahu Ta’ala na pidtalu nin: ”Ay su, silan anan a pamalitiyaya! Na di nu epedtalipenda su Allahu Ta’ala endu su sinugu nin, endu di nu ipendalipenda su salig, (amanah), ka sekanu na katawan nu bun.” (Qur’an 8:27) Su niya ba ayatan na pinasabutan nu nin salkitanu (Allahu Ta’ala). Su entayen i tao a katawan nin su salig (amanah) na su Allahu Ta’ala i simalig lun endu su sinugu nin ugaid na di nin enggalbeken, na so niya ba tao na kena palitiyaya. Su sekanu a mga suled ko a mga mama endu babae siya kanu Agama Islam na itagu tanu sa ginawa endu pamikilin tanu na su salig (amanah) na su pedtalu a kabpagawida tanu kanu mga tao sa kanu ukit a kalilinian, sa makapag-ikhlas ta sa mana su kalilini ta kanu ginawa ta.


Importane bun, labi lawan den su silan antu a nasaligan kanu galbekan nu mga tao na endu su kamagingedi sa katiyakapan nilan su kawagib/ endu su mga miskinan su kangapasangan siya kanu edtibalangan nu kalumudan nu mga manusya. Mga suled ku a mga mama endu mga babae siya kanu Agama Islam! Su mga edtiwalaya a mama endu babae, na su kaparihala nu kanu nakasalig salkanu, na endu su katiyakap kanu tamuk endu su mga masulen nu salakaw. Su langun nu mga kaluman a mama endu babae na tiyakapan su mapya, endu su masulen a kabpagawida nilan, sa dabu isa tao i makatao lun. Su niya ba a kabpagawida na kena bu siya natantu kanu tiwalaya ka apya siya kanu kabpakat a su kabpakat antu a kabpipindaya. Kagina maitu na edtatabangan tanu sa mabagel su kaparihala tanu siya kanu mga pageletan tanu su kagkabagel nu edtiwalaya, siya kanu lekitanu a provinsiya tanu. Hay Muslim! Kadtalu nu Hadith nu Nabi Muhammad Sallalahu ”alaihi Wassalam na mapasang kung gaid siya sa pakinegan tanu su su isa a tao a dikasaligan kanu inisalig salkanin nu Allahu Ta’ala. Da bu isa a tao e kaliliniyan su di katalutup nu palitiyaya, yatabiya na su isa a tau a kena palitiyayay. Ay sekanan a suled ku a mama endu babae siya kanu Agama Islam! Egkatawi ka su nan a tao, a sekanin na di kasaligan na nakapapata ataw ka nakapayag siya kanu isa a Hadith nu Nabi Muhahammad Sallalahu ’Alaihi siya kanu kadtalu nin. ”Tlo timan tigu rasulullah su tanda nu mga munafiq: amayka embitiala sekanin na kabudtud i bitiala nin; amay menenm, ka ebpasad na di nin tumanen; na amay menem ka saligan na di kasaligan.” (pinagayunan) Su pedtalu a kambantangan na sekanin su kapandadaita-kapamagunut-unut ataw ka su kambetad kanu enggagaisa kanu kanu pembetadan lun siy kanu timpu a pakadait lun, isa kailay lun endu su kadsema-sema kanu kawagib nu salakaw salkanin. Ay su sekanu! A mga suled ku a mga mama endu baba siya kanu Agama Islam! Na ngintu kaliliniyan nu nu e benal a makaludep kanu surga? Beenal gid su kalilini nami kanu kaludep kanu surga ugaid na di kami matag makaludep yatabiya na manggalbek nami su panduan nu Nabi Sallahu ”Alaihi Wassalam, makapantag kanu nemtiman a enggaga-isa, a napanudtul ni Ubaidah Bin Samit (Naliliniyan sekanin nu Allahu Ta’ala) ka su Nabi na pidtalu nin: ”Enggalbek ku salaki su nemtiman a enggaga-isa ; embantangan kanu, amay ka edtalu kanu; amayka ebpasad kanu na itunay nu; tiyakapi nu su masulen kanu mga lawas nu sa di makdzina; endu ibaba nu su kapangingilay nu undu su mga lima nu (ebpon kanu kapanegkaw ataw ka knu kadusan).” (napanudtul ni Ahmad endu si Ibn Hibban). Su palitiyaya a benal na kasaligan endu tumuman sa pasad endu enggalbeken nin su nakafaradhu a mga sambayang a su namba na amanah a ebpon sa Allahu . Namba mga tao na silan i pakawaris kanu Firdaus (pinakamapulo a surga).


Su Allahu Ta’ala, na pidtalu nin: ’Su silan antu a tidtutidtu a benal a kasaligan (kanu langun-langun nu kasuguan a inisugu nu Allahu Ta’ala, mana su katidtu-kambantangan, katiyakap kanu mapya ula-ula endu su salig) endu su mga pasad nilan. Na endu su silan antu a tidtitidtu a pebparihalan nilan su kapingguiama kanu Fardhu a limatiman a sambayang siya kanu mga waktu nin. Na niyab su mga waris a pakawaris kanu Surga a Ferdausi i ngalan nin. Sa sanden ba silan sa taman sataman. (Qur’an 23:8-11) O Allahu tutulu kami kanu katunay nami kanu mga nakasalig salkami sa makapas kami kanu mga nakasangan salkami, na patademika kanu mga mangiginawa nami endu su mga egkaunutan nami, su mga kaluma mama endu su kaluma a babae endu su sekami den langun langun sa dili nami makadtalipenda su nan a salig.



Mapagunga Ataw Ka Kauliyanan Nu Kabpanalimbut Endu Kapamlalim (Consequences of Graft and Corruption)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Hay! Sekanu a mga muslim ikagilek nu su Allahu Ta’ala endu palitiyayay nu sekanin, ka endu kanu makapas sa makauntung sa mapya a bahagihan na uyag-uyag nu siya sa dunya sampay den sa Gay a mauli,sa buti nu, ka yanu man kasampay sa kakua kanu limu nin, na ya den pinakamasla sarat endu sabap na manggalbek nu ulipen na su kapanuntut nin kanu elnu nu Allahu Ta’ala endu su katuntay nin kanu agama Islam endu su kagkataw nin kanu Nabi Muhammad Sallahu A’laihi Wassalam. Su mag suled ku a mga mama endu babae a tanaden pagadata siya kanu agama Islam na nakatingguma ka endu nin mapunas maawa su langun nu embalangan nu galbekan nu kamagingedi a pakabinasa kanu ula-ula nu manusya a kadsabapan na kandusa nilan, magidsan i mapayag ataw ka masulen. Niya kahanda nu Agama Islam na makapambetad ataw ka mambalay nin su limpiyu endu su a kamagengedi, ka makatangka su kanggalbek sa kadusan, mana su kambunu-bunu, kapanalimbut. Maaden su kamagingedi sa makatangka lun su mga mawag a galbekan mana su di katunay kanu salig, kapagakala, kapamlalim endu di kaunut kanu atulan. Su kina pambetad kanu Agam Islam na malendu a timpo a kinapamikal lun kanu kapagkapya kanu kamagingedi, a yanin udsadan na su pedtalu a kambatangan ataw ka su nangasasangan den mun, endu pitalu a kapelulusud sa tiyan endu su katidtu na niya su mga enggagaisa a igagama nu mapya su mapulo palangayan. Hay su sekanu a mga pabedtayan palitiyaya! Seki tanu na siya tanu saguna paguyag-uyag kanu kamagingedi a su langun nu pangkatan-tibalanangan nu kapamlalim endu kapanalimbut na nasampay nin su mapulo a pangkatan. Su mga Muslim saguna na siya den ba silan paguyag-yag. Su ped pan a embalanagan na kapanalimbut kapamlalailm na kailay nengka ka saguna, siya kanu maginged, a maginged na kapagusal kanu kanggalbek kanu mga mawag a galbekan na naden i buntal a kamagengedi saguna. Su langun nan a galbekan kapanalimbut endu kapamlalim na sabensabenal su agama islam na hinaram nin su kangalbek kanu namba aiinisapal.

Pidtalu nu Allahu Ta’ala siya kanu Qur’an a mapulo: ”Endu dakanu pegkan kanu mga tamuk a naukit sa kalaliman, kasalimbutan endu su tamuk antu a ebpagingay, ka-asal bu di makambuat su bantang, sa apya paidu bu na kadusan ka sekanu man na katawan nu.” (Qur’an 2:188)


Su mag suled ku a mga mama endu babae a tanaden pagadata siya kanu agama Islam! Na di nu a benal pabpagisega su tamuk nu ataw ka di nu pedsimbuli kanu tamuk a kena mapya i kinakuwa lun. Su Nabi Muhammad Sallalahu ’Alaihi Wassalam Siya kanu maulidin a kina penihaji nin na su kina pangusiyat ni sa man niya den ba i mga tanda sa magan den sekanin mawafat sa inipanutuma nin kanu mga menihaji ataw ka pinasabutan nin sa tigin ”Sabensabenal su mga lugu nu, endu su mga tamuk nu endu mga kaaden nu na inisapal salkanu su kadsalimbut nu lun, ya maytu na mapagusal sa kenal lun pagusalan endu su kapagusal nu taw kanu kena likanin a inggagaisa a kaukit sa kapagal endu kapedsalimbut. Su kapanalimbut na masla benal i nan kadusan lu sa Allahu Ta’ala, sa mabinasa nin su mapya a ukit a kapaguyag-uyag si sa dunya.”

Mana su kinadtalu nu Allahu Ta’ala embalingan: ”Amay ka makapayapat endu mapayag den su kabinasan siya kanu kalupan endu kalagat sa bap kanu galbekan nu mga tao, Na su Allahu Ta’aala na pananaman nin sa kanilan su entu ba a mga galbekan nilan: ka endu aden nantu na mapamikil nilan su kapananangul nilan kanu Allahu Ta’ala, yamaytu na edtaubat silan (sa tagaken nilan su mga galbekan nilan a malat).” (Qur’an 30:41) Kadtalu nu mga ulama a mufassirin, yanin kun ma’ana su niya ba a mga mapasang a kabinasan na egkapagunga nu kadusan nu mga tao. Sa miseg pan sa kapanenang na magangu endu kamalan den su mga kalupan, su mga galbekan kabpaguyag nu mga tao, sa nia den ba i kadsabapan nu katelen nu kabpagunga nu mga pamulan, na masla den a kalugiyan nu mga tao. Na aden nantu na mga tutung den su mga kawalayan nu mga tao endu su mga tamok. A may menen ka mulan na yamenem maggula na kadaleman su kalupan,na maled menem su mga walay nu mga tao, taman den kanu mga tamuk man su mga pinamula. Na makatingguma pan su mga mabagel a sambel na makakaid bun kanu madakel a tao, endu maitubun su mmga tamuka na kagkaidan bun. Su niya na benal a pakalunsan kanu kapasang nu kabpaguya siy sa dunya. Sabap kanu mga niyab a napagukitan, na madakel kanu mga tau sa pakapaginagkay kanu kanu kapaluli kanu ka dala na atulan endu gugudan endu su ped pan a mga kapamelalim endu kadsalimbut su mana su katalatanu saguna siya kanu mga dalpa tanu. Na ingatan tanu a benal! Su niyaba na mga tanda den kanu kapegkadala nu iman, palitiyaya. Ka adman nauna den a mga kadtalu na da bu isa a makaga mehalal kanu haram a ukit, saguna ba niya na niya den su kinapayapat nu kapanalimbut endu kapamlalim, a paka den kanu maga tau sa di katunatai, aden pan nantu na su sabad na ukitin nin sa kaperido-kambunu na egkailay tanu inan saguna siya kanu kamagengedi tanu. Su langun-langun banya na padsa nu kapenggalbek nu mga tau sa kadusan- sa yanin uluan nasu kapamelalim endu kapanalimbut. Isa a kadtalu nu bantug a alim siya kanu Islam, a kadtalu ni Abu Aliyah sa tigin: Apeyantayn kanu inggagaisa a makanggalbek kanu kadusan na galbek siya kanu liyawaw nu lupa na sabesabenal den na kadsabapan na kapegkabinasa nu dunya, kagina su kabantangin


na su dunya banya na su langun nu manggulula magidsan siya sa kawangakawangan kapuluwan na su kapangingseg nin na magunutunut kanu kalitiya nu manusya kanu kanggalbekin kanu suguan a inisugu nu Agama Islam. Pidtalu nu Nabi Muhammad Sallalau ’Alaihi wa sallam sa tigin: ”Sabensabenal den, su mga palitiyaya endu maginged taman den kanu mga mangengetu-pamulmulan endu su mga melanaplanap, na makasengaw-sengaw silan amay ka matay den su langun nu penggalbek sa kadusan.” Pidtalu pan nu Nabi Muhammad Sallahu ’Alaihi Wasallam: Da den kanu kamagingedi i silan na maaden sa malimban amayka silan na mabagal endu madakel su bilanagan nilan kanu mga pengalbek sa malat, na amayka di nilan kasa palan su silan antu a pengalbek sa kadusan na, su Allahu Ta’ala na edsisingumanan nin su kabinasan endu mga mapasanga a mangula.” Hay sekanu a mga lusud ku sa tiyan mama endu babae a tanan den pagadatan siya kanu Agama Islam, su kadtalu nu Nabi Muhammad Salllalahu ’Alaihi Wassalam sa tigin na; sabensabenal na masla tanda amadan su kapanalimbut endu kapamelalim a kanga-ilay tanu saguna siy maginged na amay ka, dikasapalan su niyaba, nasu lipunget nu Allahu Ta’ala na makatinguma salkitanu ka kena bu yamasugat na su tao a penggalbek sa malat, ka apya su sekitanu na malalagit kanu batalu nu Allahu Ta’ala.

Na dalem siya kanu Qur’an a kadtalu nu Allahu Ta’ala sa tigin: ”Endu ikagelek nu su Fitnah (mapasang a mangula endu su mga bataluan, endu su pedpan) kagina su lipunget nu Allahu Ta’ala na di katumpong kanu tao antu a penggalbek sa malat (sa sekanim bu) ka apya su di penggalbek sa kadusan (kagina bataluan endu su mapasang na matinguma nin su pebpiyapiya endu su di pebpiyapiya a mga tau.) endu katawi nu na su Allahu Ta’ala na mapasang bataluan nin ataw ka lipunget.” (Qur’an 8:25) Su kadtalu nu Nabi Muhammad Sallalhu ’Alaihi Wassalam sa tigin: ”Kasabesabebal lin, su isa bu a kakum kuntra kanu penggalbeg sa malat siya kanu magenged na yatu mu kanu nakapatpulu gay a pagulan.” Kanu niyaba a mambebetad, su sekanu mga pabedtayan a mga suled ku babae mama siya kanu agaama Islam, na nanget den salkitanu langun su kanggalbektanu kanu lekitanu a magaga kanu kakumpen-kaawa kanu kapanalimbut endu kapamelalim siya kanu langun nu edtibalanagan a ukit a kadsalimbut.Seketanu man na masuliya tanu inan lu sa hadapan sa kadnan, yamaytu na makaidza salkitanu lu sa Gay a Mauli. Na kalimu-limu tanu bu na di tanu edtalipenda su kapamili tanu kanu tao a kasaligan tanu, kanu kapanguluan kanu kapagungaya kanu kagkapya nu lekitanu a kamagengedi. O Allah! Tabangi kami sa padtaubat kami endupasankup kami salka, talima ka su mga pangeni nami. O Allah baluy kami sa ipagedam nengka salkami so katenggaw endu su kamis nu ampon


nengka salkami. Tatap ka su mga pamusungan nami salka, ikuyug kami nengka kanu mga tau antu a ipegkalimu nengka siya sa dunya taman den lu sa Gay a mauli, sa lepas kami kanu mga mapasang a batalu-an endu sasat. Baloy kami a magilek sa magidsan e mapayag endu masulen sa aden kami sa isa a pinaka magilek salka. O Allah a inidtatalanga nin su limu kanu langun a muslim.o Allah talima ka su mga pangeni nami.



So Atulan No Politika Sa Islam (Political System in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Su ukit u politika siya kanu Islam na siya nakaudsad sa kanu panduan no Qur’an indu su Sunnah nu nabi tanu a Muhammad . Sa niya unayan nu atulan indu siya kanu pinggalbek ko nabi Muhammad . Su islam na inibpaliyugat tin kanu maginged du Muslem su kapamili sa kaunutan a makapananggit indu makatutulo sa kanilan siya kanu idsikamanusya nilan sa dalem a ibedtatalama nilan kanu uyag-uyag a dala din kadtaman nin a gay a mauli. Su nabi tanu a Muhammad na nya nin kadtalu: “Dili gapaluli kanu tlo kataw a taw ey kalalakaw siya kanu lupa atabiya na mangaden silan sa isa kanilan a mabaloy a kaunutan.” Al murudi, a isa a migkataw sa shafii a udsadan nu ilmu, na niya nin kadtalo: Sa kabpananggit na kapid kanu masla a sangan nu taw sa mana bon sekanin sambi nu mga Nabi, indu masikin nun su katiyakap pin kanu agama sa para sa kagkapiya nu taw a madakil. Su kabpanananggit na isa a pinaka importante a suguan nu Allahu Taala a pinaka mapulo sa niya nin kadtalo:

”O sekanu a mga bamalitiala! Paginuguti nu su Allahu Taala indu paginuguti nu bun su sinugu nin mana su (Muhammad ) indu su intayin ey sinanganan salkanu sa kamal.” (Qur’an 4:59) Su Agama Islam na tiniyakapan nin su umayan indu su galbekan na kapanggit sa su gaunutan na dili mapakay a mangumbal sikanin sa bago pamikilan (Bid’ah) sa magidsan sad ala isa bu a makapas a tawa ka makulang siya kanu kakumpletuan na lalan nu Islam, apya ngin a makauman / makabago a Bid’ah indu makaadin sa kapid a pamikilan a dekina benal na supak kanu Allahu Taala. Su Allahu Taala a mapulo na pidtalu nin:

“Su silan banto a bamalitiala sa salakaw kanu Allahu Taala na silan banto ey bangaden sa kabudtud: na silan banto ey mga budtuden.” (Qur’an 16:105)


Bid’ah a pidtundan kanu taw siya kanu kalimbanan sa diden silan gapya indu dedin silan nu Allahu Taala su silan banto. Nita kadtalu nu nabi tanu a Muhammad . “Intayn ey mangaden sa mamakabago kanu niya ba a agama taw ka apya ngen a ukit sa dikina makuyog kanu agama Islam na dili matalima.” Su tumindig ngu kapanaggit a Shoorah (kapamagadaya) sa intu ba ey panduan no kutba a ayat a binatya tanu anto kagina. Su kapamagadil na inisugo s aula-ula a dala gaid mabangked na inusayan sa mapya na Qur’an indu su hadith, langun taman a mapayag a inusayan ey kinambitiala lun siya kanu mga ayatan nu Qur’an indu siya kanu Hadith su Nai a inibpaliwgat ey kaunot un sa tidtu-tidtu sa dadin ibidsama lun. Naadin su Shoorah sa indu mabaluy sa mapayag su embida-bida a kabed tarjum/ kapem maana kanu mga panduan nu Qur’an indu su Hadith ka indu dili matibpid-tibpid a tawa ka makasibay sa mga maana indu su kalabeano duwa timan a udsadan nu Islam. Si Qatadah, a isa a kilala a muslim a migkataw sa niya nin kadtalu: Su Allahu Taala a Tabiya a mapulo na sinugo nin su nabi sa mangaden sa kapamagadaya siya kanu mga tagipida nin sa apya niya nin kaadin ey su indu ba a gay na pakauma su Wahi (langkap kanu dunya a Kitab). Sabensabenal na su Shoorah na makabpalapantag siya kanu mga tao-indu umingka mamaluli silan sa kanu intu a kapamagadaya sa suwat-suwat tilan kanu Allahu Taala, sikanin ba ban a Allah ey labi a mapulo a baginggay sa kanilan sa tutulo a bantang. Su timpo nu Nabi Muhammad a gaunutan nu umma na pinggalbek kin ey Shoorah (kapa magodaya) sa apya niya nin kaaden ey sekanin a rasul a bananggit kanu Kitab bu dunya. Si Ustadz Muhammad Hussain Haikal, isa sikanin a kilala a Muslem a migkataw sa niya nin kadtalu kanu timpo nin: “Sabensabinal, a su kapamagadaya na isa kanu taken-takena a unayan nu niya ba a uyag-uyag gin sa dikina mana su maksud du Nabi sa kanu kinaggulalan nin kanu kasuguan salkanin a Nabi ya salakaw nun na su mga mapayag a inisugo no Allahu Taala.” Su Islam na mapayag ey kinabetad din kanu atulan indu gugudan nu kapanananggit, sa kapamili sa kanggalbekin (intu ba a gaunutan) kanu sangan salkanin nu madakil a tao. Niya kadtalu ni Ibn Taymiyyah: Niya din nasisita gaid kanu gaunutan na langun nu galbek kin na siya maluyod sa kanu palityaya indu inggalbekanin nin su Ibadat (simba) sa indu makasikin sikanin kanu Allahu Taala sa mapakay ey intu a kuyog kanu mga mapya a klasian nu simba a palitiala sa kanu Allahu Taala indu su kapangimbinal lin kanu nga panduan nu Nabi Muhammad . Mga lusud ko sa tigan kanu Islam! Niya din tidtu-tidtu a tindig o shoorah na bamauduan nin su mga muslim sa panun ey enggulan nu tao kanu mga galbekanin sa indu dili mabuluy sikinin sa niya bo gailay o ginawa, indu di nin matagak su mga nakawagib salkanin a enggulanin a mapiya siya edsikamaanusya nin a lalan sa Allahu Taala. Siya sa Islam na su kapamagadaya na ibpapagilay nin su kabpapayaga indu kaulod a kapamikil, sa mangula bu ey intu umingka aden nun su respeto, salig, ka inggay sa alaga kambayabaya nu tao kanu kadtalu nin kanu kalilinian nin talu, katalima nin sa kanu mga kadawayan salkanen, katalima nin sa embalangbalangan na pamikilan indu kapid pan a mamakasulagid lun. Su mga niya ba a mga tendig na nakanggulalan sa tidtu-tidtu nu nabi Muhammad indu siya kanu entiru a uyag-uyag gin sa magidsan ey siya kanu idsikinatawan


nin indu siya kanu idsikamanusiya nin indu naggalbik bun nu mga nauna a mga calipha nu Islam. Niya su mga talitiban sa kanu kapamili sa gaunutan siya kanu Islam: Niya palangayan nu kapamili na nasisita na makaunot siya ba a mga talitiban sa mana bun su kinadsusukliya nu mga khulafa mauli kanu kinadala nu NabiMuhammad . Su saguna ba niya a mga migkakataw na adin kanilan a kina maana sa kanu ukit a kinadsusukliya nu mga Khalifa ataw ka kanu mga (Iman) kanu kinasukli nilan kanu kinapananggit tu Nabi Muhammad siya kanu kabig kaylay kanu kapapantagan saguna a timpo a kabpamili sa mga gaunutan sa mana su lumpukan/ madakil a kabamili atawka kabedtindu sa kaunutan (abubakar) ipimbetad / ibidsangan (omar) bamilin nu kadakilan taw ka pembutuan (Usman) indu ipembetad du kadakilan na lumpukan. (Ali) Sabensabenal a su niya ba a mga mama a nabaluy anaunutan kanu mga timpo nilan, indu nabaluy a nakakat sa mapya a kapaginged su dalpa sa timpo tanu saguna sa intu bon ba ey bagunutan aukit sa lalan a bagukitan nu politika nu kabpanaggit tu goberno nu Muslim. Sampulna nin na su kpamili sa gaunutan sa napulo a sangan (position) siya sa ARMM na midsimbol ey su madakil a taw ey bamili taw ka su sumpukan a madakil ey pimbetad sa manasu Abubakar, Usman indu si Ali sa kanu kinasangan sakamal lu gobernonu Muslim. Su Regional Cabinet na binitadan sa mga mama indu mga babai nu Regional Governor siya kanu uman ey sangan nu intu a mga galbekan. Su sangaliya (Speaker) nu Regional Legislative Assembly, na mana bun su sangaliya (speaker) nu House of Representative indu su Presidente nu mga senadul,sa ukit aniya bamili na su kadakilan kano mga gangasaligan a pinamili. Su langun no niya ba manga lusod ko sa tiyan, na gaylay ey su Islam na Atulan a matagak u saguna ba niya a manga atulan nu kabpilotika. Su Nabi Muhammad na niya nin kadtalu: “Iniwagib salkitano su kaunot ta kanu lalan indu su manga upaman nu khulafa ur Rashideen.” San den sa su gaunutan ka napamili sa mana su palangayan na inipapata nu Islam, na su manga taw na gawagib a munut lu kanu intu a gaunutan magidsan pan ey siya sa kalilintad indu kamasingitan taman sa timpo a su gaunutan na mapayag indu maliwanag a di nin bedsupakin su inisangan salkanin a galbekan a kabpananggit siya kanu initulun nu Qur’an indu su galbekan/ pinggula-ula nu Nabi Muhammad ataw ka Hadith. Namba ey kapid a maana nu kadtalu nu Nabi Muhammad sa kanu kinadtalu nin sa: Su kapamakikinig indu su kaunut ey nasisita a enggulan nu Muslim, sa malini pan sa dili pamakasupak sa kanu shariah na dili gaalus a kamakikinigin indo bagunutan.” Makasulagid lun: na su Islam na din in bidtaliman su langun nu embalangan nu kapamigis a kadatu ataw ka inisangan a inidsilan-sila a tao, lumpukan o dina dalpa. Di bon gatalima su katupuan a kadatu / kapananggit, kadatu, sabap sa siya sa Islam na dala madtalu a simpu/tupo a makanggumakid sa lawan pan kanu mataw indu matidtu. Niya din mapya ataw a ipembetad sa kamal a nalabit sa Qur’an na su isa a mataw a maungangen indu kasaligan. Kaginaka maytu, na sikitanu ba aniya a pamakatendu a pinapata nu Islam, na natalatantu su kapamili indu katendu kanu intayen ey gailam-ilaman tanu a tidu a mataw amaungangen indu kasaligan.


Si Ali a ikapat a Khalifa nu Islam na sinugu nin si Malik Ib’n Al-Nakha-ie ago gemanat bawang sa Egypt sa sikanin ey governor sa niya nin pidtalu: Katawan ningka, O Malik ey ibebpapait ko seka kanu isa a dalpa sa seka ey makapananggitlon sa apya niya ningka mauma ey matidtu ataw ka dili a manga gaunutan, sa indu makukum o simugu salka (Ali). Kagina ka maitu na pamakuti ka ey kanggula ningka su manga taw sa manabon su tindig a kakukum o simugu salka (Ali). Kagina ka maitu na pamakuti ka ey kanggula ningka sa mapya sa usal ka su katigkel, kumpen ka su ginawa, indu dila zikili su galbek a kalangan ningka lun na dili pakawagib salka. Layam ka su pamusungan ningka sa magidam nin ey lata a ginawa kanu mga tao, sa kalilinian/ kasuwatan ningka indu sabuti ka bon silan. Dika bebpalangay sa manasu makabutawa a binatang sakanilan,su manga tao na duwa timan ey imbalangan nin; ika isa na silan ba ey lusud dingka siya kanu idsikamanusya ningka. Adili bo o ingggay nu Allahu Taala salkitanu su manga ridzki nu Qur’an sa indu makabpalpantag salkitanu a manga kadtalu siya kanu manga ayatan indu bala akal a du’a. bangusiatan ku sikanuindu bangeni ako kanu Allahu Taala a Mapulo a malasuti sa ampunen nin su manga dusa tanu, ampunen nin su manga taubat tanu, sakap sa sikanen a kadnan ey Bangampon indu Banaubat kanu ulipinin.



Su Unga / Rarad Nu Maledsik A Politika Kanu Maginged (The Effects of Dirty Politics in the Community)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Manga Muslem a palitiala, Ikagilik ku su Allah, a mapulo indu paginugutan tanu sekanin a Allahu Ta’ala atag gin na maadin salkanu su mapya, sa masampay nu su kapya na ginawa siya sa dunya sampay din sa akhirat. Adidi bo o inggay nu Allahu Ta’ala su manga ridzki nin, manga inisugo indu su manga kawagib siya kanu manga ulipin na mana su kapanuntot sa Ilmu nin a Allahu Ta’ala, su agama indu su Nabi nin a Muhammad . Su ukit a politika siya sa dalim a Islam na siya nakaudsad kanu panduan nu Qur’an indu su Sunnah nu Nabi Muhammad . Niya unayan nu gugudan nin indu su manga atulan nin na siya kinandut sa Qur’an indu su pinggalbek ku Nabi Muhammad . Su kadtalu nu Allahu Ta’ala ey sabensabenal a tuminding ngu ukit. Su manga kitab bin na ludep bon kanu Qur’an sa mabaloy a unayan na kitab sa kanu liyawao na lupa. Siya sa Qur’an na niya kadtalu nu Allah:

”Su intain sa kanilan ey mangaden sa hukuman sa salakaw kanu nakatalingguma no Qur’an na sabensabenal su silan bantu na dili bamalitiala.” (Qur’an 5:44) Su maledsik a politika na makaadin sa isa a kanggubelno indu ukit siya kanu maginged, a taw ka dalpa a sunggkang kanu bantang kanu Islam indu su Shari’ah a inukitan nu Nabi Muhammad indu su mga Sahabah nin sa nakanggulalan nilan sa mapya. Namba su panduan nu islam a nasisita ey kapaginapas tanu lun. Su manga bamanaggit sa kanu goberno siya kanu mga pagingedan nu Muslem a dili bagunot kanu tandingan a inibitad du Shari’ah nu Islam (bon sa Qur’an indu Hadith) na matala nin su embalang-balang a problema indu kasengitan, abpeg din su manga pamakagileka kabinasan na gatamanan. Lagid bon silan na nauma na dala lantikin siya kanu kamgingedi a sangant din ey kapasang ngen a belipasen, manasu kabedtegkawa, kabpegisay, kabpangagaw, kabpangimatay, kalima-lima indu su mamakasulagid lun a simuket kanu kabetinggapas o manga tao sa malalayon su mapya a kabpaguyag. Su isa pan a palas a molka siya kanu manga tao sa isa kanu manga inggagaysa ey makatingguma kanu manga masinget a manggula mana su : katutungan na walay, indu manga kakawasan, mabagel indu lalayun a kapagugulan sa kadsabapan na manga kadigan, manga bagel a sambel tawka bagyo, baminasakan a linug, a kadsabapan na kapatay nu madakel a tao indu kadadag nu managa tamuk kilan indu imbalang-balang a tiwba a pakalunsan sa kanu lidu nu ginawa a kamimiskinay nu manga dalpa nu maginged a manga mama indu manga babai.


Manga lusud ko sa tiyan a manga mama indu manga babai, Upama ka kabidsalimbuta indu kabpamanigkaw ka mabaloy a tandingan uminsa kanu kakumpen bun na tanda sa namba a dalapa na tumala din sa mauget a kamalasayan a katamanan. Tangkay nu sa di nu mamungio su namba a galbek a kasalimbutan, taman sa idsusuguway nu sa kanu idsinakatawan salkanu su kapamandu sa ngen-ngen a mapya indu isapal lu siya kanu manga ginawa nu su nganin-nganin a manga malat a galbekan.

Ya kadtalu nu Allahu Ta’ala: ”Su manga dili bamalitiala na bamarihalan nilan siya kanu inggagaisa sa kanilan: ya tabya na su pinggula sa niya (parihalan nin su kaped din) na aden makatingguma a (Fitna) kabpigisa siya sa dunya, indu masla a katadinan.” (Qur’an 8:73)

Pagidsan nin na nadtalu sa Qur’an: ”Su manga bamalitiala a manga mama indu manga babai na bamarihala nilan su inggagaisa sa kanilan: Silan banan na ibidsusuguwa nilan su mapya indu ibidsapala nilan su malat, ipinggulalan nilan su sambayang ngilan, ibidtunay nilan su manga zakat tilan, indu balitiala silan sa kanu Allahu Ta’ala indu su sinugu nin. Sa kanilan banto na ibidsabulak ko Allahu Ta’ala su limu nin: Sabinal-binal su Allahu Ta’ala na mapulo a mabagel indu mataw.” (Qur’an 9:71). Upama ka su Muslem na dili nin inggalbekin su lekenin a galbek siya naka ayon sa kanu Shari’ah (Su manga gaunutan, su manga gumagalbek sa goberno sa iganat sa mababa taman sa mapulo ey sanganin na makanggulalan nin su manga kukuman, kitab, atulan indu mga ukit a pinangaden nu Shari’ah) siya kanu pagingidan, kagina intu ba na fitna taw ka langkap a dili kabpalitiala, no pakagkulang sa palitiala (Iman) indu su mamakatingguma a kabinasan siya kanu inged, manabun su managa nalabit antu kagina. Na mapayag a binal ey su langon nu niya ba a manga problema indu kamasingetan na makatingguma kanu kamagingedi na (ambay-ambay) adin bon managa lakit lambay nin kanu kalsik o ukit o politika, sa siya kanu manga bamananggit kanu gobelno indu su manga gumagalbek lon na ipindalaynun nilan su Shari’ah nu Qur’an a mapulo indu su pinggalbek indu panduan nu Nabi sa niya nilan pan ipinggulalan na su tigkaw a ukit.


Su Allahu Ta’ala na linabit tin kanu Nabi sa inipapata nin kanu Qur’an (sa Surat tul Yusop 53) sa su Zalika, a balasina na kaluma nu Datu sa Egypt a si Aziz, sa niya nin kadtalu:

”Diku kasinditan su ginawa (kaubaan); sabab sa (su manusya) na nanget salkanin su sasat tu saitan, yabu tabya na tutulon ako nu Allahu Ta’ala. Ugaid na sabensabenal na su Allahu Ta’ala na mapadtaubat indu sangat a malimu.” (Qur’an 12:53). Umingka su manga tao ka lalayon sa kanilan su kapangilay kanu managa lidski nu Allahu Ta’ala indu kalilinian nilan ey malipas silan kanu kamalasayan inu kamasingitan a manggula a salakaw kanu mapya indu manga lidski siya sa dunya taman sa akhirat, na nasisita na mamagayon silan, sabap sa silan ba nan a manga bamalitiala na adin sa kanilan ey bagel sa kanu kapanginggat kanu manga tao kanu kanggulalan nilan sa kanu nganin-nganin a bantang. Kadakelan, a managa tao ey membalingan salkanin a Allahu Ta’ala indu kanu sinugo nin sa intu ba ey tanda nin ey su limu a pakaganat kanu Allahu Ta’ala na pakatinnguma.

Niya kadtalu nu Allah sa dalem a Qur’an: ”Su manga bamalitiala mama indu babai, na gadtiyakapan nin su idsikatawan nu inggagaisa sa kanilan: pinggalbekin nilan ey ngen ey bantang indu ibedsapala nilan su malat, ipinggulalan nilan su lima wakto, baginggay silan sa Zakat, indu bamalitiala silan kanu Allahu Ta’ala indu su Sinugo nin . Su Allahu Ta’ala na ibidtulon nin su limu nin kanu silan banto. Sabensabenal na su Allahu Ta’ala na kumpleto su kadatu nin indu katawan nin su langon taman.” (Qur’an 9:71) Oh! kadnan nami, katawan nami ey sabinsabenal na siya kanu inggagaisa a guway-guway indu kabpapalangain nami na lalayun lun su kakat tu embala-bala siya kanu dalpa a pindalpan nami a manga ulipin ningka, indu su managa betiala a gangakinig indu gadsima-sima nami. Bilindung kami salka a kadnan nami sa kanu niya ba a manga kalatan nu embala-bala siya salkami indu su manga mauli a tao nami.


Su Islam Na, Dinin Kalilinian Su Kabpanalimbut (Islam is Against Bribery)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) O Muslim a bamalitiala sa Allah! Ikagilek ko su Allaahu Taala, a mapulo, maginugot tanu salkanin na Allah, sabap sa intu na maadin salkitanu su mapya a katamanan indu lilini siya kanu uyag – uyag tanu siya sa dunya sampay sa akihirat. Adidibu o parihalaan kanu nu Allah Taala siya kanu tutulo nin, sa niya din pinakamasla o inisugo indu iniwagib kanu manga bagunot ko Islam na su kapanuntut tin sa Elmu no Kadnan, agama indu su Nabi Muhammad

. Manga lusud ko sa tiyan siya kanu Islam! Su Islam na isa a agama a matun / aden nun su langon nu sawal kanu manga problema tano. Naadin siya kanu siketanu a manga manusya su kapamantiali sa kanu umanggay a uyag uyag tanu, sa adin antu na intu bon ba ey bedtulak salkitanu sa kapamilalim tano. Tanudan ka san sa katalima kanu kalaliman sa apya ngen ey ukit tin na Haram sa Islam. Apya satiman bo a lagun na dili mapakay a kuwan nu isa a gaunutan sa lumampas kanu natatalanged a sukay nin. Apya pila bo ey makauman a linampas sin na dusa sa gaawan na salig. Niya papata nu Islam sa makapantag kanu kainggay indu katalima kanu kalaliman sa Allahu Taala sa dalim a Qur’an:

Su Allahu Taala a Labi a Mapulo na Pidtalu nin: “Dinu kuman so manga tamuk o silan antu sa dili gawagib (sa apya ngen a ukit a dili kapakayan mana kapanigkaw, kapangagaw, kadupang endu salakaw pan.) ataw ka kainggay sa kalaliman siya kanu gaunutan / datu (siya kanu walay nu kukuman sa bago nin ipayag su manga kasu) sa kanu gatawan ningka din su sabad / sabagi sa kanu manga tamuk o silan sa pakandusa ka lun din.” (Qur’an 2:188) Lagid din, ka su pangahulo tanu a nabi Muhammad na mapayag gaid ey kinadtalu nin siya kanu manga kadtalu nin indu manga papata nin maka atag sa kapamilalim. Sa satiman a Hadith, na su nabi na kadtalu nin: Su baginggay indu su bidtalima kanu kasalimbutan (Rashwa) na magidsan bon ey dusa nin.


Sulagid bon kanu Hadith a napanudtul ni Abu Huraira a siya kinandut kanu kadtalu nu Nabi Muhammad sa niya nin kadtalu: Su intayn ey minggay indu tumalima sa kasalimbutan / kalaliman (sa dalim a kasambiyan su bantang) nu bangukum sa duwa bon bantu silan na galipungitan nu Allahu Taala. Manga lusod ko sa tiyan kanu agama Islam! Su lipungit tu Allahu Taala indu su sinugu nin na para bu ey intu kanu manga pinggalbek sa galbek a saitan indu kamasiatan manga galbekan. Sabensabinal, na su kalaliman banan na isa sa manga pinakamalat a galbekan siya sa dunya, sabap sa bidsambian ningka su ngen ey bantang. Su kalaliman ba niya na isa kanu masla a gadsabapan na dalantikin siya kanu dalpa indu kabegka awa nu salig. Su kapinggalbek sa kasalimbutan na su banalimbut na apya sikanin a bidtalimbutan nin su ginawa nin, sabap sa intu na bagusalen nin su kulti nin sa kanu manga galbek a kamasiyatan asal na makuwa nin su kahanda nin. Salakaw lu na, nasu madupang na dinupang gin bon su ginawa nin sa ukit a sugut layag salkanin sa kabamilalim indu kabameges sa supak kanu kasuguan nu Allah Taala. Sitan Bantu a bagena sa kawagib o manga tao sa madakil indu kuwan na dili makagkapiya sa kanilan indu imban san makabinasa sa kanu manga tamuk indu su manga ridki nu silan antu. Satiman a Hadith reported by Abdullah Bin Amir sa niya nin kadtalu. Su sinugo nu Allahu Taala na inipintanin su duwa a taw manasu bidtalima sa kalaliman indu su baginggay sa kalaliman. Su kausal kanu tamuk sa ukit a indu ningka makakat sa walay nakukuman sa endu makatampel sa salka su disisyon nu walay na kukuman, su datu, ataw ka su bigkamal kanu madakil o dili na su siya kanu lumpukan nu embabaidu a binggulala sa kasalimbutan. Katatapan, su mga niya ban a ibaginggay sa diki-sak ko ginawa kanu dili pakasugat a kabigkuwa kanu manga tamuk ku manga tao, ataw ka ibagina nilan su bantang. Manabun su, walay na kukuman indu su datu na silan banan ey gatumbok taw ka gasugat o kalaliman, sa umingka sulamig silan siya kanu banalimbut su kanilan antu a disisyon siya tanu katagub kanu bantang, Su manga mapulo nu manga opisina na isa bon silan na gasugat a pidtalu ba niya a kapanalimbot, umingka itagak / lipatanan nilan su kapananggit kanu manga inisugu, taw ka adin pan malat san, umingka tilibaban nilan minda su intu a bigkukumen, labi-labi pan o su bangukum antu na galbunsian nin su gasintitan sabap sa sikanin nantu a (bangukum) na banalimbot (nabayadan). Niya kadtalu nu Nabi : Sikanin ban an baginggay sa kadatu/salig/kamal siya kanu isa a mama bon kanu lumpukan nu silan antu, su sabad kanu silan antu na tantu din a mapya silan kanu Allahu Taala. Sulagid sa intu, na su kasalimbutan ba niya na taluyuda nin bon su kabedtunay kanu manga project. Sabap sa niya na su ibibpayag su kapyanan nu intu a project taman sa isa kanu manga pinggulalan kanu intu a project na mapakay a mabayadan asal bon a masambian su sakataw malilini inggulalan sa kanu into a project, na kaginaka maitu na kuwan nin su project, sa apya nin kaadin ey mas matidtu indu mas, mategil pan su sakataw a ibagawa / bedsambiyan, su katalimbutan ba niya na pakakakat bun kanu timpo na kabangingidsa sa kanu kadalwakan, sa


pabila ba nabayadan su bangingidsa na malu din gatenggaw a taw ka makadtalipinda su intu a kabangengedsasa sulamig siya kanu manga tao a gabenalan. Kanu naipus a niya National Election, sa natundugan nu Barangay indu SK Election, na mailay tanu ey aden manga tao a aden kamal lin na badsugutan nilandin ey kalimbanan taw ka katadinan a kabagusal sa kanu Qur’an sa kanu kababedsapa kanu begkandidatu kapasad du naipus a kinapatuga sa lugo kanu timpu nu kabedtendu. Manga lusud ko sa tiyan a Mama indu babae gagelkan ako sa malalayun su niya a kabigkadidag lun su tindig gu o manga lukes tanu a iningatan nilan sa tidtu-tidtu indu bantang a kinapagawida. Madidag salketanu bayniya sa lalayun uming ka malimban tanu sa di tanu makaukit su manga ginawa tanu siya kanu kayayan na kabigkailay salketanu sa su Probinsiya taw ka su Muslim Mindanao Provinces na manga gaganatan nu manga bamasan / gabayadan a voters sa mapya a alaga, sa intu bas u kabidsalimbut siya kanu linabanan a kandidatu nu National Elections. Su kabinasan nu saitan siya kanu bidtalima / bigkwa sa kanu kabedtalimbut na mas masla pan ey dili kabedtalima nu Allah Taala kanu sambayang ngin sa bigkinin su intu ba a siya makabpon sa haraam, indu su uman ey mimbalagapa pan sapu taw ka ngen san a nabaluy a pangingkinin a nakabpon sa haram na dili makatalima sa pahala bon sa Allahu Taala. Sabensabinal, na su sekanin Bantu na dili makainggay sa bantang siya kanu manga tao a gangaomis. Sa niya nin pan tamu ey kuwan nin a taw ka nabaluy sikanin sa mana su tindig a tao antu a baginggay sa kasalimbutan. Salakaw pan sa intu, na su bigkwa kanu kasalimbutan na bangadin sikanin sa dili kapalituala indu dili kainggay sa alaga nu manga tao indu da din salig sumalig sa bantang a salig. Manga lusud ko sa tiyan kanu Islam a Babai Mama, ikagilik ko su Allahu Taala indu bebpiyani nu su agama nu indu su inisalig salkanu pagitung nu su niya ba a timpo sa kanu ngen ey makagkapya salkanu, sa suwat-suwat kanu Allahu Taala sa kanu kanggulalan kanu kawagib bin salkitanu, pamarihalantanu su manga ginawa tanu bon sa kanu kaulog tanu siya kamasiatan a kiog a ginawa tanu, taw ka saligan tanu su dunya a sabapan a ibikatibpu tanu kanu lipunget tu Allahu Taala. Niya din butusan nu biliala na su bedtalima sa kasalimbutan na di din sikanin makangguna siya kanu dalpa. Ogaid na su kakwa sa kanu kasalimbutan bon kanu gaganatan nin mapasad kanu salakaw lun na kabpunan na kabigkabinasa nu banalimbut indu su bedtalima sa kasalimbutan. Pambanakaten sa lakitanu su nadalem kanu Qur’an, indu inggay nin salkitanu su guna-guna nu manga ayatan indu manga tadem salkanin a manga masla. Pidtalun ko taman sa bangenin ko kanu Allahu Taala ey ampunin nin salketanu langon su manga kadusan tanu. Paampon kanu salkanin, ka sabensabenal a manaubat sekanin a malimo.


Su Kalbihan Nu Kabpamagadaya (The Virtues of Consultation)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Manga lusud ko sa tiyan a manga mama indu manga babai kanu agama Islam, a mangabagel ey palitiala nin kanu kapakaisa isa nin na Allahu Ta’ala! Ikagilek ko su Allahu Ta’ala sa tidtu-tidtu, indu mangensukulen tanu kanu manga limu a ininggay nin salkitanu a manga muslem. Indu su kina inggay nin salketanu kanu agama ba anya a Islam. Su agama tanu ba anya na initulun salkitanu nu Allahu Ta’ala sa kompleto ey lalanin sa mabaloy a kasabutan tanu su pagiltan tanu kanu Allahu Ta’ala a mapulo.

Su niya ba a pagiltan na inusayan nu Allahu Ta’ala siya kanu dalimo Qur’an: ”Sabensabenal! Sa su maginged nu banan na satiman bu a maginged endo Saki ba ey kadnan nu, Na kagina ka maitu na simbay ako nu (isa nim bo).” (Qur’an 21:92) Manga ulipin nu Allahu Ta’ala a tanan din bamalitiala! Su namba a tindig a pagiltan nu Allahu Ta’ala indu su manga pinangaden nin na napayag siya kanu dalim o Qur’an indu siya kanu kadtalu nu pinadtaya tanu, a Nabi Muhammad langon nu niya a tindig siya kanu manga pamageltan nu manga manusya indu salakaw pan a talitiban. Pantag kanu matidtu a lalan indu matidtu a manga papata/panduan na nalangkom siya kanu manga tutulo nu Qur’an indu su inukitan a pinggalbek o nabi tanu . Su niya ba a ukit na su pinadtaya tanu a Nabi Muhammad na niya nin pidtalu: Initabon ko salkanu ey duwa timan indu umingka unutan nu sa tidtu, na di kanu din matadin sa taman sa taman, niya ba su Qur’an indu su Sunnah ko (pinggalbek ko). Adin anto na adin timpo a su manga tao (Muslem) na pimbida-bida su kinama’na nilan kanu langon taman a kompleto ey kinatutulo lun nu Allahu Ta’ala siya kanu langon nu bamalitiala sa umingka adin bu dili pamagayunan, na su manga Muslem na nakasangan sa kanilan ey kaunot tilan kanu manga kadtalu nu kadna siya kanu Qur’an indu siya kanu sinugo nin a Nabi .


Niya kadtalu nu Allahu Ta’ala: ”O sikanu a manga bamalitiala! Paginuguti nu su Allahu Ta’ala indu paginuguti nu bon su sinugo nin a Nabi Muhammad indu su intain ey nasanganan salkanu sa kamal. (indu) upama ka adin siya kanu pamageltan nu ey deli pamgayunan na embalingan nu kanu Allahu Ta’ala, indu su sinugo nin pabila ka balitiala kanu sa Allahu Ta’ala indu su gay a mauli. Ka namba ey mapya indu labi a nasasangan sa kanu tidtu a singanin nu.” (Qur’an 4:59) Umingka aden limiw a manga problema makapantag sa indaw ey natalatantu kanu Qur’an taw ka su kadtalu nu Nabi Muhammad a dili gatun ey tditu a atulan nin, na su Islam na inisugo nin su kapamagadaya siya kanu intain ey nasanganansa kamal sa kapangilay kanu ukit o intu a problema. Na apya ngin ey kapasadan a mapamaloy kanu kapasad du inusay sa kinaadin sa kinapamagadaya, na su Muslem a sinanganan sa kamal na nasisita ey kumwa sekanin sa pangentaw ataw ka manga mapya a manga pamikilan siya kanu migkakataw a manga Muslem.

Niya ba mapayag a benal siya kanu kadtalu nu Allahu Ta’ala a amapulo: ”Indu intain sa kanilan sinimmawal indu inggalbek kanu suguan nu kadnan nilan indu itendig gin su sambayang indu intain sa kanilan (pinggalbek) kanu manga papalangayan na kapamagadaya indu usalen nin su manga ininggay salkanin nu Allahu Ta’ala a nganin-nganin a manga ridzki.” (Qur’an 42:38)

Su Allahu Ta’ala na pidtalu nin bun sa Qur’an: ”Indu sabap kanu limu nu Allahu Ta’ala indulunan nu silan sa mapya, indu adin salkanu ey malat indu makasimu ey pamusungan nin, silan banto ey (kasabapan na kabpipitas su) mapabpitas salkanu: timbo ganati nu (su mga namba a kalimbanan). Indu pangini kanu sa ampon sa likanin na Allahu Ta’ala, sakanu intuba a kalimbanan; sa kanilan; indu ipamagadaya no silan kanu manga galbekan a mapya, indu umingka minggay sa disisyon na idtawakal ningka su ginawa ningka sa kanu kaisa-isa nin na Allahu Ta’ala, Su Allahu Ta’ala na kasuwatan nin su intain ey tao a idtawakal lin su ginawa nin salkanin a (kadnan).” (Qur’an 3:159) Su Allahu Ta’ala na inipapapit tin su Nabi Muhammad a limu siya kanu manga pinamaloy nin. Su Muhammad na isa a pinaka mapya a manusya a pina maloy nu Allahu Ta’ala; sa sikanin ey tanda na manga kanabi-nabian, na ugaid na sikanin ba nan a Nabi na bakikinig indu bigkuwan nin bon su mga mapya a pamikilan nu manga tagipida nin. Siya kanu


kinambunuwa sa Bad’r na su Nabi Muhammad na siya silan migkampo sa kalanganan nin a mapya a pusto sa kanu kabuno nilan kanu manga kuntla nilan. Ugaid na nilay nu isa kanu manga tagipida nin mana si Al-Habbab bin Monzir su intu a pusto na nakaidza nin kanu Nabi o ngento su intu a pusto na nakbpon kanu Allahu Ta’ala taw ka kanu Nabi demon ey intu a pinamili a pusto, Na su Nabi Muhammad na niya nin inisumpat kani Al-habbab Ibn Monzir na sabinsabinal tigin na saki demon ey namili sa niya a pusto indu dikina ini papait a suguan bon sa cAllahu Ta’ala kanu niya ba a kinapamili ko, Si Al-Habbab mauli kanu intu na mininggay sekanin sa likanin antangan kanu Nabi sa intu kon a pusto na dekina mapya a pusto para sa kambunuawa, intu pan ka mininnggay sikanin sa sa pamikilan sa su manga sundalu nu Nabi na malat silan sa pusto a mapya para sa kanu sundalu nu muslem, na su kinapasad kanu intu a kinapamgadaya na su Nabi na tinekis nin su ginawa nin sa ganatan nin su into a lugar sa minalat silan kanu pusto antu a napamili ni Al-Habbab. Su kinambunuwa sa Ba’r na isa a kagaypan, sabap kanu kapaidu indu kalubay nu manga matalem nilan na su intu a paidu a lumpukan nu Muslem a sundalu nu Nabi na timabanag kanu kinambunuwa sa Bad’r nu Nabi

sa nakanggulalaln nin su ukit a kinapamagadaya kanu manga tagipeda nin. Mama indu babai a suled ko kanu Islam, niya guna a nakwa siya kanu kinambunuwa sa Bad’r na su kinainggay sa alaga kanu tagipida nu Nabi sa una inggay sa papata si Al-Habbab kanu Nabi na tinalima nin su intu a papata. Sa taman sa su manga tagipida nina sangat a initagu nilan sa ginawa su ngen-ngen a galbekan nu Nabi . Sa upama ka tabikis a pagitungin nu Nabi a kasuguan salkanen nu Allahu Ta’ala, na su manga tagipida nin na baginggan nilan sa tidtu-tidtu a respeto indu bagunutan nilan su intu a kasuguan nu Allahu Ta’ala sa di silan pinduwa-diwa. Ika duwa na, su Nabi sa dikina sikanin tamigisin, bamakikinig ginin su mga pagitong indu panduwan nu manga tagipida nin. Su bantog a kinambunuwa sa Bad’r na ika isa ey intu a mapakay a talun sa limu kanu manga muslem sabap sa kanu kina pagisa-isa nilan na nangengeto siya kanu kina pananggit tu Nabi Muhammad . Sa kinataban kanu kinambunuwa nu manga Muslem sa Bad’r na madakil ey tutulo a nakuwa tanu lon nu manga Muslem a guna. Niya ika isa lon na su kinapamagadaya nilan sa kanu manga nangasigkem a manga kuntra sa kinambunuwa. Su manga tagepida nu Nabi na ininggan nin sa alaga sa makapayag gilan ey kanilan a manga pamikilan makapantag kanu manga bilanggo sa niya nabputusan nu kinainggay nilan kanu manga embida-bida a pamikilan nu manga tagipida nin na niya bon pinalitiyalan nu Nabi a pamikilan na su Abu Bakar. Indu nakapamandu bon kanu manga Muslem sa upama ka adin manga Muslem sa upama ka adin manga tagipida kanu isa a bitiala, na su Muslem a sinanganan sa kamal na nasisita salkanin ey kuwan nin a bayanan nin su nanggula sa kinambunuwa sa Bad’r indu su kinapasad kanu intu a kinatinggapas. Manga lusod ko sa tiyan a manga mama indu manga babai siya kanu Islam, a manga madalim ey manga palitiala nin sa Allahu Ta’ala. Su agama tanu banya a islam, a kompleto a atulan nu uyag-uyag, na lalayun nin ebebpapata salkitanu su kalbehan nu kapamagadaya siya kanu umanggay a uyag-uyag tanu. Sabensabenal, na su kapamagadaya na lalayon makapananggit sa kapyanan siya kanu dalpa nu manga Muslem, a mapayag siya kanu kadtalu nu pinadtaya tanu a Nabi Muhammad : ”Su Ummah ko na dili maumpalak sa atag gin matadin sa lalan.” Manga lusod ko sa tiyan a manga mama indu manga babai kanu Islam! Niya din unga nu kapamgadaya a nalabit ko kagina anto na pakapamandu sa kanu tao sa panon ey ukit a kanggulalan nin kanu uyag-uyag gin sa indu dili sekanin mabaloy a niya nin ba mailay na su


ginawa nin bo, salakaw lu na indu nin bon mambo di nin makadtalipinda su langon nu nakasangan salkanin a manga galbekan siya kanu idsinakatawan nin sa makakapya nin sa ukit a lalan kanu Allahu Ta’ala. Su kapamagadaya na sabensabenal a isa a sipat kanu maliwanag a manga ukit, indu kaulad du kapamikil, manggula bu su manga niya ba umingka maadin su respeto, salig. Ka inggay sa alaga kanu idsinakatawan, makambaya-baya sa kadtalu sa bantang, su katalima sa kanu manga kadawayan, indu su manga imbibidaya a manga pamikila. Su manga niya ba a tindig taw ka pamikilan na nakanggulalan sa tidtu-tidtu nu Nabi Muhammad na su kapamagadaya na napagadat/nadtabyat bon siya kanu manga naunutan nu manga tao, su atulan nu kabaginged kanu intu ba a timpo na su manga gaunutan na masla ey gaga nilan sa natukawan bon sa kanu manga kawalaw nilan siya kanu kla-klasihan na manga galbekan, labi-labi pan nu siya sa kabagel a lawas, siya sa kapamikil indu siya sa kaungangen a kambitiala indu pamikilan. Manga lusod ko sa tiyan a manga mama indu babai siya sa Islam, mamagayon tanu langon sa kanu kapangini-ngini sa kanu tutulo nin na Allahu Ta’ala a mapulo, a malimu. Dala kasamapay tanu sa kanu kalilintad, indu kakwa tanu kanu manga singanin tanu yatabya na tutulon tanu nu Allahu Ta’ala. Mangeni-ngeni tanu bon sa taupikan tanu nin sa kanggalbek tanu kanu makandayaguna salkitanu siya kanu manga pamilya tanu, siya kanu manga dalpa tanu, labi-labi din siya kanu agama tanu a Islam. Panginin tanu bon kanu Allahu Ta’ala ey itangka nin salkitanu su kanggalbek tanu kanu manga maasiyat a galbekan, indu inggay nin salkitanu su mapya a uyag-uyag siya sa donya taman din sa akhirat. Ya Allah! Tabangi kami ningka sa kadsindit indu kapangimbaba nami salka. Talima ka su manga sambayang nami su kalinggaw nu limu ningka indu su mamis a kabagampon ningka. Ilipas ningka su manga pamusungan nami bon kanu manga katadinan nami salka. Yamung kami ningka kanu manga tao a nalilinian ningka indu su gangalili salka. Parihala ka su manga uyag-uyag gami siya sa dunya indu sa akhirat kanu manga kamalasayan nami indu su manga bataluan ningka salkami. Baloy ka sekami sa tidtu-tidtu a palitiala sa magidsan ey mapayag indu masulen a bapapalangayan, indu ikuyog kami ningka sa kanu mga tao a bala agama indu manga matidtu. Ya Allah! Ikalimu ningka su langun nu manga Muslem, Ya Allah! Talima ka su manga sambayang ami.



Su Katuntut Sa Ilmo Na Inibpalyugat Ko Edsinakatawan (Seeking of Knowledge is an Individual Obligation)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslim! Ekageliko su kadnan a mahasutti a mapulo, endo munut tanu kanu atulan nin ka endo tanu masampay sukalilintad endo badtugan sya sa dunya taman sa gay a mawli. Katawi ka, basi enggay nu Allah su tutulo nin salkitano, na nya masla a antangan endo galbekan o mga Muslim na su katuntay kano kadenan nin, agama nin, endo katuntay pan kanu Nabi Muhammad .

Mga suled ko sya ko agama Islam, babay mama, Su paganayan a ayat a initulon kanu nabi tanu a Muhammad (a nakangngulalan kani Gabrael) na pidtalo nu Allah:

“Batya ka (ipayapat nengka) su engala nu kadenan nengka, a sekanin e namaloy kanu manusya ebpon sa sakumpel a lugo. Batya ka (ipayapat nengka) su engala nu kadenan nengka a malimo sa malimo, a sekanin e namando kanu (kagamit) sa pensil; Enipamando nin pan kanu manusya su nganin nganin a di nilan katawan.” (Qur’an 96:1-5)

Mga suled ko sya ko agama Islam, babay mama, ekagelik tanu su Allah a mahasutti a mapulo, endo manuntut tanu sa elmo ka endo malmo e kasiken tanu salkanin na Allah, a namaloy salkitanu. Manuntut tano sa elmo ka endo kalinawagan salkitano su lalan a matedto, a enipamando nu agama tanu, Ka endo su uyag uyag tanu sa nya ba a dunya na egkapya labi lawan su kambetadan tanu sa mawli a gay.

Saben sabenal na su elmo na sigay atagin a enenggay nu Allah salkanu ka endo kanu ni mapalyo ebpon sa malibuting (da katawan nin), endo mapaluli nin su mga galbekan endo su mga simba nu a taliman nu Allah. Saben sabenal na su mga galbekan nu endo mga simba na da mangguna nin amay ka di masugat e kapamaluli lon.

Di man dedematag su kadakel ataw a kasla no kalbihan na katuntut sa elmo endo so kapegka nasisita kanu kabangagi lon. Ya ika isa na, paganayan a ukit kanu kagktaw salkanin a kadnan sa ukit a katawan ta su mga tanda nu kaadenin sya kanu mga binaloy nin. Ikaduwa na so kagkataw kanu mga kasugwanin na Allah, na mabaloy a ukit kanu taw a Muslim e malmol mo salkanin e kaludepin sa kanu surga nin a Allah sa tanikyasa kanu ulyan no kapatay nin.

Nakanggulalan kani Abu Hurairah (a inikalimo nu Allah), na kadtalo nu Nabi tanu a Muhammad

:

“Entayn e taw a ikhlas salkanin e kapanuntut sa ilmo (nu Allah), na pakalmuan salkanin nu Allah su lalan sa kasurgan nin.”


Pedtalo nin pan e:

“Entayn e taw a makadsenganin kanu katuntut sa ilmo (nu Allah) sa ikhlas kanu pamusungan nin, na matay sya kanu kabanuntutin na mana bon minatay a shahid.”

“Sabenal benal, na su mga malaikat na pembekadin nilan su mga papak nilan sabap kanu kepegka lilini nilan kanu taw a pedtuntot sa elmo; saka mayto bon su mga binaloy nin a nakadalem kanu langit endo lupa apeg pan su mga seda sa kaludan, na bangeni ngeni sa Allah sa amponin nin su taw a migkataw (aleem); su kalbihan no migkataw (aleem) kanu da pangagi nin na mana bon su kambidayan nu sigay nu ulan ulan endo su sigay nu mga biton, su mga migkakataw (ulama) na sambi nu mga nabi. (upama nin – na so mga migkakataw na nakwa nin su elmo a nakapayapat o nabi Muhammad endo silan din menim e bamando lun kano mga mawli a taw.”

Apya su Rasulullah na da nasama lon a dinar ataw ka dirham ugaid na nya nin kakawasan na ilmo a muna pan e kapyanin sa tamok a makwa nu taw sya sa dunya, ya nin ma’na na entayn etaw e manuntut endo makwa nin su ilmo nu mga nabi na mana nin bun nakwa sa kakawasan a masla. (Napanudtol nila Ahmad, Abu Dawod, al-Tirmidhi endo Ibnu Majah)

Su tidto nin, na sekatanu a mga Muslim, na amayka na pembityalan e kapegka shahid a kinandot kanu Qur’an endo su hadeeth o Rasulullah na, su ped a taw na egkasalakawan ataw a pakagkeno, kagina nya nilan kinasabot sa kapegka shahid na aden lakit lambaynin sa kapembunwa ka namba e mga bityala sa gakineg endo kailay nilan sa mga radyo endo telebesyon.

O di no katawan na, madakel endo malsa a pegkwayan sa elmo su Qur’an endo su mga hadeeth o Rasulullah . Kanu lagon a 1983 (miladiyah), na madakel e mga sarwang a taw a migkakataw sa tidto ebpon sa mdakel a dalpa mana US, Germany, Japan endo Canada, na medtimo timo silan sa Riyadh, Saudi Arabia. Ngin e kahanda nilan lo ba? Ya nilan bo kahanda na bagusayn nilan su ped kanu mga ayatan sa Qur’an endo su Hadeeth o Rasulullah . Ped kanu inusay nilan na so kadtalu no Allah sa Qur’an.

Su kinadtalo nu Allah:

”Binaloy nami su manusya ebpon sa lupa, mawli na binaloy a mana sakempel a lugo endo enibetad sa mapya a kambetedan (sya kanu tiyan nu inanin), mawli lu na binaloy a Alaqa; Mawli na binaloy nami su Alaqa sa Mudgah.” (Qur’an 23:12-14)

Su nya ba a mga ayatan na nausay sa mapya endo inyamong kanu liblo a “Kinalimbag kanu manusya” inumbal ni Dr. Kieth Moore, isa sekanin a nabantog sa entero dunya sabap kanu kinagkataw nin, isa bon mambo a professor sa Masla a eskwela na Toronto sa Canada.


Su entuba a mga ayatan na nambityala bon sa kanu hadeeth o Rasulullah :

Uman e idsinakatawan salkanu, Nasu langun no nagamit kanu kinapamaloy salkanu na natemo sya kanu tiyan nu ina nu sa naka patpulo gay, Amayka makawma sa patpulo endo duwa gay na sugun no Allah si Gabrail, na papebpalasan salkanin, bagumbalan sa kakinegin, su kailay nin, su upisin, susapo nin, endo su mga tulan nin. Mawli lun edsa nin kanu Allah o mama ataw a babay? Na su Allah e pegkakataw sa ngin e egkalinya nin.

Pedtalo pan nu Allah:

”Inebetad no Allah su mga palaw sya sa lupa sa mategkes ka endo di magkunga-kunga.” (Qur’an 16:15)

Pebpalumanan pan nu Allah edtalo sa kanuped a mga ayat:

“Mawli na mibpapulo Skanin sa langit ebpon kanu asalin a mana bel.” (Qur’an 41:11)

Pedtalo nin pan:

“Nginto di egkailay no mga kafir e saben sabenal na so langit endo so lupa na (multasikatayn) inipulo nin su langit endo inibetad so lupa endo pebpasalitanin so pageltan o duwa banan sa sambel.” (Qur’an 21:30)

“Sabap kanu kabatal no amal no mga kuffar na nakaupamasa mana su malibuting san sa didalem na lagat (qalb al-kuffar) a kasapengan sekaninno bagel (kufer) na sya kanu pulo nin


na bagel (guiahel) na siya kanu pulo nin e gabon a malibuting a kasapengan no sabad ebpon kanu sabad, na umangilot den so kalibutengin na dedin makailay.” (Qur’an 24:40)

Mayto bon ba e kinabpagidsan nu da egkataw, endo so kabangilay sa kagkataw na entuba e sabapan o kainalimud o mga sarwang anto migkakataw sa tidto kanu ento ba kinadilimudan sa Riyadh, Saudi Arabia.

Su ento ba penggula nilan na mapakay a kwan bayanan kanu ka importante kanu kapanuntut sa elmo, a inibpalyugat kanu langun a taw a bagagama sa Islam.

Su kapanuntut sa elmo endo su kapengasto sa tamok sa lalan sa Allah na inipamando nu into ba a hadeeth a mana bun su kinapanuntot u mga ulama a nangawna salkitanu. Nanangga pan silan sa mawatan a mga dalpa sa nawgitan pan silan ka ulan ulan ataw a pelagunan pan silan asal bo na makakwa sa apya isa bo a hadeeth a bago sa kanilan. Upama nin na su Abu Ayyub al-Ansari a ganat pan sa Madina minangay sa Egypt asal bo na matun nin e isa kanu mga sahabah a namandu salkanin sa isa bo a hadeeth o Nabi Muhammad .

Saka maytu bon, su kina Sugo nu Allah kanu Rasulullah (a di mataw matya) sa kabatya siya kanu paganayan a ayat a nakatulon salkanin. Su nya ba kasugwan nu Allah na yanin ma’na nanasisita a benal e katuntut sa elmo nu Allah a kapedtaman nin.

Si Al-Hassan al-Basri (a nalilinyan nu Allah) na pedtalo nin:

Da migkataw (aleem) a katawan nin su langun nu kataw, ugaid na su Allah na labi a mataw kanu langun no migkakataw.

Pedtalo bon ni Abu Darda (a nalilinyan nu Allah)

Da mawmbal a lalan a kaludep sa surga ya tabya na su kinagkataw a makambalapantag endo su mga mapya a mga galbekan. Entayn e taw a makad singanin sa kaludep sa surga na manuntut sa elmo ka saben sabenal na nya nin bon banututin na surga, entoba e malmo kanu mga ukit.

Mga suled ko kanu agama Islam, su kalilintad a titidto a dakadtaman nin na lubo mapaluli sa surga no entayn e taw a edsagekel sa makawa nin su malilintad a kampetadan sa dayun sa dayun, endo su kaludep sa surga na su kapaluli kanu lilini endo gagaw nu Allah. Na nyabo kakwa kanu namba na su kapanuntut kanu elmo and kagkataw kanu agama Islam sa mapya. Inipayapat o Nabi Muhammad su mga kasugwan nu Qur’an endo inisulat pan su mga Hadeeth, tinarjum endo tenemo no mga nawna a mga Muslim a migkakataw ulyanu kinawapat tin, su mga sahabah, su mga mulit u mga sahabah.

Itago tanu sa ginawa, e su paganay a kinambata salkitanu na di tanu pan katawn e mga kasugwan endo pangitaban nu Allah.

Pedtalo nu Imam Shafiie (a inikalimo nu Allah):

Da man tegin inimbata a mataw din....(aleem).

Sabap kanu kalbehan nu kagkataw na makalyo tanu kanu malibuting (dag kataw) sa sya tanu sumangol kanu maliwanag (kagkataw). Ka su Allah a Mahasutti na initulon nin su Kitabin (Qur’an) a mabalaoy a palitan a mabaloy a sigay kanu langun no mga pinamaloy nin a Allah endo su lemu nin a ininggay nin kanu mga binaloy nin.


Su Allah a malimo na pidtalo nin:

“Hey sekanu anan a kigkwan sa kitab (yahudi endo nasara) sabenal benal a nakatingguma salkanu so sinugo nami a ipebpayagin salkanu so nganin a nakatulon ebpon kanu kitab (Qur’an) endo so mga enitagak ko, sabenal benal a makatinggoma salkanu ebpon kanu Allah e sigay endo Qur’an pedtutulon nu Allah so entayn e munot kanu panduwan nin kanu lalan a saguiahatra endo palion silan ebpon kanu malibuting sangol kanu malinawag sabap kano kahanda no Allah na matutulo silan kanu lalana matidto.” (Qur’an 5:15-16)

Sabenal benal na kalilinyan nu Allah su Muslim a taw a migkataw kanu elmo nu Nabi Muhammad, endo kanu mga Sahabah amigkataw kanu elmo nu Rasulullah and ininggulalan nilan su entuba a elmo.

Pedtalo nu Allah:

“Midsaksi su Allah sa saben sabenal a dala kadnan a patot a pedsimban ya tabya na sekanin endo midsaksi bon su mga mala-eka endo so mga kigkwan sa mga kataw a pedtatapen nilan so katidto sa dala kadnan a pedsimban ya tabya na sekanin a kadnan a mapulo endo matulangid.” (Qur’an 3:18)


“Endo su mga taw endo so mga dawab endo so mga pangangayamen a embida bida sa palas, yaden pinaka mageliksa Allahebpon kanu mga ulipen nin na so mga migkakataw saben sabenal na so Allah na mapulo a mangampon.” (Qur’an 35:28)



”Ipebpulo nu Allah su pangkatan nu taw a Muslim endo su mga taw a migkakataw sa ilmo (enenggyan nin sa kataw).” (Qur’an 58:11)

Yadin mauli na pedtalo nu Nabi tanu na:

Tuntut ka sa ilmo, ka su kagkataw lun na kagelik sa Allah, su kabangilay lun na simba, su kabangagi lun na tasbih (sa Allah), su ka banuntut lun na jihad, su ka pamandu lun kanu mga di mataw na sadaqa, endo su kapangusyat lun na isa a ukit a kasikin sa Allah. Isa e nya ba kanu mga panduwan nu Nabi Muhammad kanu kalbihan nu kagkataw.

O Allah! Bangeni kami sa tabang endo ampon ka salkami su mga dusa nami endo bangalimbaban kami salka. Enggay nengka salkami sumga pangeni nami, O Allah! Epagedam nengka salkami su kapyanan nu kaampon nengka kanu mga dusa nami. Ikalimo nengka sa kami sa di nami kalilinyan su mga supak salka. Ikalimo nengka sekami mana so kinakalimo nengka kanu mga nalilinyan nengka. Itanggka nengka salkami su mga sasat nengka a baloy ka sekami a mga ikhlas a makuyog kanu mga taw a nabantugan. Kadenan nami tabangi ka su langun no mga Muslim. Kadenan nami na talima ka su mga simba nami.

Tutulon tanu nu Allah kanu mga kapyanan nu Qur’an sa makambalapantag salkitanu su mga ayat endo mapya a kapagitung. Pedtalon ko e nya ba endo bangeni ako sa ampon kanu Allah a mapulo kanu mga dusa tano. Mapampon tanu, ka sekanin a kadenan e mangampon a malimo.



Su Kalbihan Nu Ilmo (The Importance of Knowledge)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslim! Ekageliko su kadnan a mahasutti a mapulo, endo munut tanu kanu atulan nin ka endo tanu masampay sukalilintad endo badtugan sya sa dunya taman sa gay a mawli. Katawi ka, basi enggay nu Allah su tutulo nin salkitano, na nya masla a antangan endo galbekan o mga Muslim na su katuntay kadenan nin, agama nin, endo katuntay pan kanu Nabi Muhammad

.

Mga suled ko sya ko agama Islam, babay mama, su paganayan a ayat a initulon kanu nabi tanu a Muhammad (a nakangngulalan kani Gabrael) na pidtalo nu Allah:

“Batya ka (ipayapat nengka) su engala nu kadenan nengka, a sekanin e namaloy kanu manusya ebpon sa sakumpel a lugo. Batya ka (ipayapat nengka) su engala nu kadenan nengka a malimo sa malimo, a sekanin e namando kanu (kagamit) sa pensil; Enipamando nin pan kanu manusya su nganin nganin a di nilan katawan.” (Qur’an 96:1-5) Kadtalo nu Nabi Muhammad : Su kapulo nu pangkatan nu Aleem kanu Shaheed na isa ka pangkat, sukapulo nu pangkatan nu Shaheed kanu Mumin na saka pangkat, endo su kapulo nu pangkatan Alim kanu kasalilidan a mga taw na mana bon su pageltan na pangkatan no kina nabi endo su mababa a pangkatan. Su nya ba a hadeeth na ininggan nin sa alaga a mabagel e paletyaya nin sa agama Islam. Penambida bida su kapulo nu pangkatan nin.

1. Mu’min - su taw a epenggulalan nin su mga galbekan a simba sa Allah, pegkenalin nin sa ginawa nin su mga kasugwan. 2. Shaheed - su taw a mu’min a na shaheed. 3. Aleem - su taw a mu’min a migkataw sa agama Islam sa tidto tidto.

Kanu nya ba ahadeeth, na su migkataw sa Islam (Aleem) na mapulo epangkatan sa langun, tumundog o kapagidsan no mga nabi, ya tumundog na su Mu’min a epenggulalan nin su langun nu kasugwan nu Allah.


Kadtalu pan nu Nabi :

“Su katuntut sa ilmo na inibpalyugat kanu uman isa kanu mga Muslim mama atao ka babay.”

Kanu nyaba a hadeeth na nasabutan tanu e su katuntut sa elmo endo su kakwa lun na kasugwan kanu uman e edsinakatawan salkitanu. Su kinabpalyugat kanu katuntut sa elmo da ibpalyugat sa isa a grupo bo, ugaid na inibpalyugat kanu uman e Muslim mama atao babay, apyangin e bangsa nin o di na aden pinangagyan nin.

Ya mayto na fardo salkitanu e katuntut sa elmo endo kagkataw, mana bon kanu kina fardo salkitanu kanu mga galbekana simba sa Islam, mana su sambayang, pwasa, hajj endo jihad endo kapamandu sa bantang endo kapanapal sa mawag a galbekan.

Mga suled ko sa agama Islam babay mama, su nabpunan ku elmo na dapedtamanan nin. Pedtalo nu Allah sa da isa bo ataw e makagaga mumbal sa apaya isa bo a ayatan a pagidsan nu mga nakatulun nin. Apya langun a kayo sa dunya sa umbalen a pensil ataw a kalatas, endo su langun e eg sa dunya ka umbalen a dawat ka isulat su ilmo nin a Allah na dibun maebped. Su namba a kadtalo nu Allah na epedsampay nin kanu entayn e taw a di maginugut kanu Qur’an.

Namba e sabap a kinadtalo nu Nabi sa:

“Tuntut ka sa ilmo iganat sa puyutan taman sa lingkab a pakuburan.”

Endo:

“Tuntut ka sa ilmo apya yanin kaadin e lu sa dalpa na mga lanang.”

Pidtalo nu Allah sa Qur’an:

”Binaloy nami su manusya ebpon sa lupa, mawli na binaloy nami a mana sakempel a lugo endo enibetad sa mapya a kambetedan (sya kanu tiyan nu inanin), mawli lu na binaloy a Alaqa; Mawli na binaloy nami su Alaqa sa Mudgah.” (Qur’an 23:12-14)

Su nya ba a mga ayatan na nausay sa mapya endo inyamong kanu liblo a “Kinalimbag kanu manusya” inumbal ni Dr. Kieth Moore, isa sekanin a nabantog sa entero dunya sabap kanu kinagkataw nin, isa bon mambo a professor sa Masla a eskwela na Toronto sa Canada.

Su entuba a mga ayatan na nambityala bon sa kanu hadeeth o Rasulullah :

Uman e idsinakatawan salkanu, na su langun no nagamit kanu kinapamaloy salkanu na natemo sya kanu tiyan nu ina nu sa naka patpulo gay, Amayka makawma sa patpulo endo duwa gay na sugun no Allah si Gabrail, na papebpalasan salkanin, bagumbalan sa kakinegin, su kailay nin, su upisin, susapo nin, endo su mga tulan nin. Mawli lun edsa nin kanu Allah o mama ataw a babay? Na su Allah e pegkakataw sa ngin e egkalinyan nin.


Su tagpeda ni Dr. Moore a si Dr. Jo Leigh Simpson a bamando sa Baylor College of Medicine sa Texas, endo si Dr. Marshall Johnson a bamando sa Thomas Jefferson University sa Pennsylvania na pinagyan nilan su entoba a hadeeth nu Rasulullah . Pedtalo pan ni Simpson na su duwa timan ban to a hadeeth na nangguna sa kanilan ka napangagyan nilan e kina pamaloy kanu manusya kanu timpo a sya pan silan sa ludep a tyan nu ina nin sa ludep a patpulo gay.

Natawan tanu kanu mga migkakataw e sapedtuntut sa elmo na timpo nin, dikena bagelay kanu umul o taw, o su elmo na midtaman bo kanu mga bamangagi. Ya nin mana, sekitanu a mga Muslim na gamitin tanu su mga oras tanu a mapakay kanu katuntut sa elmo. Katawan tanue uman e galbekan naaden wakto nin, aden oras parasa sambayang, para sa kapebpawasa, kapani hadjji, ugaid na su kapedtuntut sa elmo da limit nin, ka su katuntut sa elmo nadatadtabin mana su katigan nu nabi sa gumanatsa puyutan taman sa lingkab o pakuburan. Pila ka taw salkitanu e penggalbekan sa mayto ba? Magitung tanu.

Madakel e mga katigan sa Qur’an a mimbityala makapantag sa kalbihan nu katuntut sa ilmo. Pedtalo nu Allah sa Qur’an:

“Nginto, entayn sekanin anto a paratiyaya a pedsimban nin so Allah kanu kalenduan nu magabi tahadjud) endo penggalbekennin so gay a mawli endo kapangingarapin so limo no Kadnan nin, edtalo ka (ya Muhammad), nginto maka pagedsan so mga taw a migkataw endo so dala egkataw? Sabenal benal a yabo makasabot lon nasu mga kigkwan sa aqal a mapia.” (Qur’an 39:9)

Initimbang o agama Islam su katuntut sa ilmo sa sigay endo su da katawan nin sa malibuting, su kapegkailay na su kapangagi endo su kabuta na su di kagkataw. Pidtalo nu Allah sa Qur’an:

“Edtalo ka (ya Muhammad) kanu silan amga mushrik e entayn ba e kadnan no pito lapis a langit endo lupa? Endtalo ka (ya Muhammad) sa kanilan e so Allah (swt) I kadnan. Edtalo ka (ya Muhammad) sa kanilan e nginto ka bangaden kanu pan sa pedsimban a salakaw kanu Allah? Enunta bo na dinilan kamilikan so mga ginawa nilan siya kanu kapianan endo dili nilan ka depensan siya kanu kabenasa nin, Edtalo ka (ya Muhammad) nginto makapagidsan so lakap (pisek) endo so pakailay? Ataw ka nginto makapagidsan sa malibuting endo so maliwanag? Ataw a nangaden kanu sa limbang no Allah so inaden no limbangin na pedbon kanu pnamaloy nin, pinapagidsan no sekanin siya kanu binaloynin, Edtalo ka (ya Muhammad) e so Allah (swt) I minaloy kanu langon o enggagaisa endo sekanin a Allah a isa-isa nin bo a pakapegis.” (Qur’an 13:16)


Yanin ma’na na su kapanuntay sa ilmo na da kapedtaman nin a galbekan, inupaman sa sigay endo nabpunan na sigay salkitanu. Na fardo salkitano e kabpanuntay tanu ..

Yadin mauli na pedtalo nu Nabi Muhammad na:

Tuntut ka sa ilmo, ka su kagkataw lun na kagelik sa Allah, su kabangilay lun na simba, su kabangagi lun na tasbih (sa Allah), su ka banuntut lun na jihad, su ka pamandu lun kanu mga di mataw na sadaqa, endo su kapangusyat lun na isa a ukit a kasikin sa Allah. Isa e nya ba kanu mga panduwan nu Nabi Muhammad kanu kalbihan nu kagkataw.

O Allah! Bangeni kami sa tabang endo ampon ka salkami su mga dusa nami endo bangalimbaban kami salka. Enggay nengka salkami su mga pangeni nami, O Allah! Epagedam nengka salkami su kapyanan nu kaampon nengka kanu mga dusa nami. Ikalimo nengka skami sa di nami kalilinyan su mga supak salka. Ikalimo nengka sekami mana so kinakalimo nengka kanu mga nalilinyan nengka. E tanggka nengka salkami su mga sasat nengka a baloy ka sekami a mga ekhlas a makuyog kanu mga taw a nabantugan. Kadenan nami tabangi ka su langun no mga Muslim. Kadenan nami na talima ka su mga simba nami.

Tutulon tanu nu Allah kanu mga kapyanan nu Qur’an sa makambalapantag salkitanu su mga ayat endo mapya a kapagitung. Pedtalon ko e nya ba endo bangeni ako sa ampon kanu Allah a mapulo kanu mga dusa tano. Mapampon tanu, ka sekanin a kadenan e mangampon a malimo.



Su Manga Kawagib O Manga Wata Siya Kanu Islam (Rights of Children in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga ulipen nu Allah, pangagyan tanu su kapedsalin salin nu magabi endo mapita, ka namba e kapedsagad nu mga tempo a makaseken tanu kanu gay na harikyamat taman lu sa didto a kambetadan tanu. Uman uman gay na makaseken tanu sa gay a mauli endo pakawatan tanu kanu uyag-uyag sa dunya. Entayn e taw e mamikal sa kanggulalan nin kanu mga kasugwan nu Allaho Taala a mabaloy a kaseken nin sya kanu dalem o magabi endo mapita na sekanin anto na makatidto. Barabahagyan su taw a makangguna salkanin su kabed sagad u mga tempo. Barabahagyan bon su tao a makapaginugot kanu kapegkagaga nin Allahu Taala, kanu kabamakayd din kanu mga uyag-uyag, endo su mga kahanda kanu kinapamaloy lun. Su mga wata na makagkapya sa manggiginawa nu mga lukesin, egkabaloy a kapya na palas u bilawatawan endo kapamikal sa kapya pya nu mga embilawataw. Inisugo nu Islam salkitanu su kambilawataw, ugaid na pinadtakna nimbon sa su mga wata na nasisita na bara amal, matidto, na nasisita e kabpyanpyanan su kapamarihala lun. Su kapegkagaga kanu kapagkadakel sa bilawatawan sa makasugat sa bitikan nu Agama Islam na nam ba i-isa a antangan o kapegkaluma. Su kapaginugot kanu lukes (ama endo ina) na inipamando endo inisugo kanu mga wata, su mga lukes na nasaligan endo aden galbekan nilan kanu mga wata nilan. Di k’na nyabo panutuman su mga bago edtiwalay kanu kapedtitiwalay, saka mayto bon su kinapanutuma salkitanu sya sa Qur’an endo sa sya kanu Hadeeth nu Nabi Muhammad .

Sya sa Qur’an na pidtalo nu Allahu Taala: “Su kakawasan endo su mga wata na mga batalu kanu uyag-uyag sa dunya. Ugaid na nya labi e kapyanin lu sa Allahu Taala e galbekan a mga mapya, ka su balas endo so mapya a egkapanganganay endo inam na lu sa Allah.” (Qur’an 18:46)

Su Nabi Muhammad na pidtalo nin pan e esampay nu su salam endo sagyahatra kanu mga bilawatawan nu. Su mga wata na kapya na ginawa nu mga lukes nin; egkabpunan na lilini endo mapya a kapedtatagepeda endo enam, lu sa hadapan nu Allahu Taala. Su nya ba a mga kalbihan endo balas na nakabpon kanu madakel a limu. Ugaid na su lilini a egkakwa sa kanu mga wata na embibidaya, sya makaunot kanu panun e kinapamarihala tanu a mga lukes nilan, kinapamando kanilan sa maginugot endo bali adatin a mga wata endo enggagaisa a manusya a mabaloy a egkasaligan (sya kanu Agama Islam) sya sa dunya.


Namba e sabapan o kina pagusay nu Allahu Taala kanu kalbihan nu mga wata kanu nalabit a ayatan sa Qur’an. Su mga Muslim na nasisita e enggalbeken nilan su mga sangan nilan a mga lukes (ama endo ina) kanu mga wata endo entoba a sangan na andang din a inebpalyugat kanu mga lukes – a kawagib mambo nu mga wata. Pidtalo nu Allaho Taala:

“O sekanu a mga bamaginugot! Itangka nu su mga ginawa nu endo su mga pamilya nu kanu apoy sa naraka (guiahannam) a yanin epegkaleg na mga manusya endo mga wato, e aden lun e mga malaikat a pembantay a din mataw sumungkang kanu kasugwan nu Allaho Taala sa yanilan bo penggulan na su kapaginogot kanu Allaho Taala.” (Qur’an: 66:6) Kadtalo nu Nabi Muhammad : “Duwa a balang e taw a tatap a maminasa kanu agama Islam sya kanu ulyanan nu kapatay ko, nakaidsa su mga tagapeda nin entayn ento ba a mga taw, nya nakasumpat u nabi na, ika isa na su migkataw sa Agama Islam na da nin ipamando su kataw nin. Ya ika duwa na su da egkataw sa Agama Islam ugaid na magegeling sa madakel e katawan nin. Aden kanu mga timpo, aden ulama a mananaw a sinawal lin su mga mapsang a a mga bityala nu mga nguda a penggalbek sa violence endo pegkenalin nilan sa ginawa nilan e madakel e katawan nilan sa Agama Islam sa mas mapya e kinagkataw ni kumin kanu ulama anto. Isa menem a gay na su unto bon ba a mga nguda na pembityala kanu ulama bon anto sabap kanu kabedsambi nilan kanu mga atulan a inantang u Shariah a nakabpon sya kanu kitabin na Allaho Taala – Qur’an endo so hadeeth nu Nabi Muhammad . Aden bon e mangangula na aden lun so di kapamagayun endo mga mapya a mapaluli. Kanu mga timpo a mayaba na uman e isa na kanggan sa kutika a makadtalo, mapagusay nin su tendig gin ka endo malmo lmo di ka paluli sa di ka pamagayon, su kadsabar na malalayun sa kanilan. Su mga Muslim a lukes (ama endo ina) na nasisita kanilan e mapaluli nilan e mapya a pinangagyan nu mga wata nilan ataw a tatap a kabangagi sya kanu agama Islam endo su palangayan nilan a yanin bayanan na su ula-ula no Nabi Muhammad . Su kapapangagi kanu mga wata na kawagib u uman e edsinakatawan. Sya kanu Surah al-Alaq, su paganayan a nakatulon kanu Nabi tanu a Muhammad , Inisugo nu Allaho Taala kanu Nabi Muhammad (sa dalem a napeges u Gabriel su Nabi)

“Batya ka su ngalan nu Kadnan nengka atagin na binaloy nin su nganin-nganin a barangyawa, binaloy nin su manusya ebpon sa sakempel a lugo. Batya ka! Su Kadnan nengka a malimu sa


malimu, inipamando nin su kasulat (sa pensil); Inipamando nin pan kanu manusya su nganin nganin a di nilan katawan. Saben sabenal na su manusya na malilipatin (sya kanu mga galbekan a supak kanu Allahu Taala). Kagina memamasla ka ebedtimbang ngin su ginawa nin sa pakagaga sa langun. Di din sa dili na su Kadnan bon e kandudan nu langun e binaloy.” (Qur’an 96:1-5) Pidtalo nu Nabi Muhammad : “Tuntot kanu sa elmo gumanat sa puyutan taman sa lingkab a pakuburan.” Kadtalo pan nu Nabi Muhammad : “Tuntot kanu sa elmo apya ya nin kaaden e lupan sa inged u mga lanang (China).” Isa pan a kadtalo nu Nabi Muhammad : “Su Allahu Taala na da binaloy nin a nganin-nganin a mapya pan sa kanu pagitong.” Aden isa a kadtalo nu Nabi Muhammad : a sinugo nin su mga lukes (ama endo ina) “Pamandu no su mga wata no sa kapembusog endo kalangoy.” Su walay na paganayan a lama lama a papegkaslan kanu mga wata, nya basu kambetadan a katabangan nu lukes su mga wata sa kapamanduan ataw a katarbiyan sa mga adapt betad, palangayan a mga mapya. Nya bon ba su kambetadan a su sangan nu mga lukes a kabedtarbiya sa mga wata pakanggulalan, sa kanggay sa kanilan sa pamagidsan a kabamarihala. Kadtalo nu Nabi Muhammad a nakawkit kani Sayyid ibn Musa: “Da den masla a hadiya a makanggay nu ama kanu mga wata nin ya tabya su (kapamando kanilan sa) kanggalbek sa galbekan a mga mapya.” Liyu kanu kapabangagi kanu mga wata, na su mga lukes (ama endo ina) nin na nasanganan sa galbekan a makapamando nin su kagkalimwa endo su kalilini, kanggasto sa tamok sa sugat endo kapananggila sa makapambidabida sya kanu kapamarihala kanilan. Nasisita bon kanu mga lukes (ama endo ina) e malalayon e kadtanud kanu mga galbekan nu mga wata nin sya kanu mga pagengidan, a makapagakat kanilan sya kanu galbekan a malat, among lun so mga ibagupakat nilan, endo su mga kapamatya endo kangakenig nilan ataw a kangailay nilan. Su wata a gagedam min e pebparihalan nu lukes sin sa bantang endo pamagidsan kanu mga suled din na katatapan na pakapaluli sa salig sa ginawa sampay din sa kapegkasla nin, endo su kapangalikod kanu mga suled din na di matago kanu pamusungan nin sa ya malalayon na kadsukor kanu egkatamanan nin kalilintad u manggiginawa. Mga suled kanu agama Islam babay mama, tadman tanu su kawagib u mga wata salki tanu bilang mga lukesin a nakasangan salki tanu a nakabpalyugat.su mga lukes (ama endo ina) na nasangan sa galbekan a mapamamdo nin su mga wata sya kanu kasimba salkanin a Allahu Taala endo su kapapangagi kanilan. Su mga lukes a nabpalyugat pan sa kapamando nin kanu mga wata kanu kadsambayang, kabpwasa, kadtalo sa bantang endo kapananggila sa malat a


galbekan mana su kainum sa makalangot, makagamit sa mga gamut a inisapal, endo so kabpegkioga. Kadnan nami, katawan nami e su palangayan endo gway-gway u uman e edsinakatawan salkami na katatapan na aden lakit lambay nu mga galbekan sya kanu pagengedan nami a mga ulipen nengka; su mga katigan a gangakineg nami endo su mga egkangaylay nami. Blendong kami salka Kadenan nami sbap kanu mga sasat u nyaba pagengedan salkami endo kanu mga wata nami. Tutulon tanu nu Allah kanu mga kapyanan nu Qur’an sa makambalapantag salkitanu su mga ayat endo mapya a kapagitung. Pedtalon ko e nya ba endo bangeni ako sa ampon kanu Allah a mapulo kanu mga dusa tano. Mapampon tanu, ka sekanin a kadenan e mangampon a malimo.



So Dait A Katarbiya Kano Mga Wata Sya Sa Islam (Proper Guidance of Children in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Ulipen nu Allah, Ekagelik tanu su Allaho Taala endo sabutan tanu e su agama Islam na pinagusay sa mapya su langun od syok syokan nu galbekan endo inipamando nin pan e panun ekapamakayd lun. Katawan tanu e su uyag uyag sa dunya na nya nin bo kagkadakel endo dinin kadedag na su kagkadakel lin. Su kagkadakel u mga mauli a taw endo su kaped tundog tundog gin sya kanu mga ka-apo apuan. Ya mayto na su kapangaden sa mawli ataw na namba e paganayan na kahanda no kambilawataw. Di maka gayp e su kapegkadakel sa wata e paganayan a pamalulin sa kapegkaluma endo su kambilawataw na pinangaden para masiguro su kagkadakel u mga manusya. Sabap kanu nyaba na su mga nabi endo mga sinugo (rasul) nu Allah na napangangany nilan e madakel e nambabata nilan a mga wata a magelik kanu Allah endo su uyag uyag nilan na makwa nilan su palangayan nu mga lukes nilan endo su kagelek sa Allah na malalayun. Mga suled ko sya ku agama Islam, Su agama tanu na inepamando nin su mapya a relationship o mga wata endo su mga lukes nilan. Pinagusay nu Islam su mga antangan o kawagib o wata kanu lekes sin endo su lukes kanu mga wata nin. Su mga lukes (ama endo ina) na makapanganganay sa ikalimo endo pagadatan taman a uyag-uyag nilan, endo kanasisita nilan e enggay sa kanilan su kapedtayod a pebpyanpyanan amay ka sumawt din silan sa kagkatwa. Su mga wata menem na kawagib nilan e mapya e bangsa nu pamilya, kawagib nilan pan e mawyag silan, mapaluli su kauyagan nilan sampulna na uyag uyagi lan taman sa masawt nilan su kagkasla a makagaga din maguyag sa ginawa nin. Mga taw a aden paginugot nin sa Allahu Taala, pangagyan tanu kanu agama Islam, su kapyanan o mga limo a inenggay nu Allahu Taala kanu mga manusya, a bayanan endo mga antangan u mga kasugwan a makangguna salkanu endo kanu mga wata nu. Su manusya na nangadin sa lumpukan a bagunot kanu pandwan nu Agama Islam, endo nangaden sa bayanan sya kanu kapaguyag kanu uman gay a mga galbekan, taman kanu kabagagama nin, su unto ba a lumpukan na aden lun su kagkalimuwa, kapagawida, endo di lun egkatala su kabameges endo kapelusak kanu edseka manusya nin, da pedsemban a ped a salakaw kanu Allahu Taala; endo blendong kanu Allaho Taala kanu mga malat a manggula . Sekitanu a mga Muslim na masla e sangan tanu kanu mga wata tanu, pintalu pan sya sa Qur’an.

“O sekanu a mga bamaginugot! Itangka nu su mga ginawa nu endo su mga pamilya nu kanu apoy sa naraka (guiahannam) a yanin epegkaleg na mga manusya endo mga wato, e aden lun


e mga malaikat a pembantay a din mataw sumungkang kanu kasugwan nu Allaho Taala sa yanilan bo penggulan na su kapaginogot kanu Allaho Taala.” (Qur’an: 66:6) Kanu kutika a embata su taw na enggan nu lukes e madtalo nin su Kalima Shahada kanu bago inembata, ka kasugwan nu Nabi tanu Muhammad : “Ipamando nu ataw ka bagedongin so mga wata a bago inigumaw kanu Kalima Shahada.” Su sangan no lukes na de siya kapasad kanu kababangagi lun, so sangan bo no lukes e kapamando nin kanu kagelik endo kapaginigot kanu Allah Taala. Uman e saka pamilya na paginugutan nin sa panduwan nu Nabi Muhammad . “Sugo nu su mga wata nu sa kadsambayang amayka makagaws su umol nilan sa pito lagun, endo betay nu silan amayka makasawt sa sapulo lagun amayka di edsambayang.” Sya menen sa kandalimet na pedtalo nu Nabi Muhammad : “Pamandu no su mga wata no sa kapembusog endo kalangoy.” Amayka su mga lukes ka de nilan panulemanen su nya ba a hadeeth, na silan e nasanganan endo kasenditan lu sa hadapan sa Allah kanu kinadtalipenda nilan endo da kagkataw nu mga wata nilan. Itangka nu su mga wata kanu apoy sa naraka, mabaloy a katago no wata sa naraka so di kagkataw, su greed, endo so pakasibay sa Islam a mga pagitong, a makapamando kanu wata, kaped pan lun e makapaningada sa malat a palngayan, kulang ataw di pakasugat a kapedtarbiya, kulang su kinapangagi, kamiskin endo di pakasugat a kap’ mamasla. Inggay nu kanu mga wata nu su pinaka mapya a tarbiyaa makwa nin sa walay endo sya sa pinaka mapya a mga eskwela a magamit sa dunya endo sa gay a mawli. Sapali no so mga wata sya kanu kappa mamasla sabap kanu pangkatan sa kwayagan, ataw a di nilan ikaya su kamiskin nilan labi a mapya kanu mga wata e edtalun sa kanilan su bantang sa mamikal silan sa kapangagi kumin sa pangendaun bo silan. Aden sya kanu mga pamilya e ganggula a pakapamikal su wata sa kabpangagi ka endo masampay su egkalinyanin, mabantog endo egkawasa. Ugaid na madakel salkitano e myog sa mayto bomba, ugaid na da nin makwa kagina di silan myog sa makatala sa malasay, nya nilan kyog na malmu bo e kakwa lon, taman sa nakalusak silan. Na di silan mambabadtog u mga lukes nilan ka kayayan e nakwa nilan bo. Su kabanganganay sa masla e makwa lun, na ento bon ba e kadido a mapaluli lon, endo aden lon so mga malat e kawliyanan nin, aden anto na ya nin mapaluli na mabinasa su lawas, madakel din e maminasakan, aden anto na katatapan na madakel e kanggula na sakit bon u maginged. Su mga lukes na nasisita e kagkataw nilan kanu ka tarbiya kanu mga wata nilan sa uket a kalilinyan no Allah, sa uket a makapaylay sa kanilan su kapya na kapagawida, endo su kagkalimua, ka endo amayka masla din silan na mapya su kapguyag nilan sa aden salig nin sa ginawa nin.


Kadtalu nu Allah Taala:

“Inisugo nu Allaho Taala su kasimba salkanin sa isa isa nimbo. Endo so kakalimo kanu dwa lukes. Amayka masampay nu isa sa kanilan su kagkatwa, na di silan bamudsangen, dinu ipulo su mga swara nu sa kanilan ugaid san a mananaw e kambityala nu sa kanilan. Pangalimbaban kanu sa kanilan endo ipangeni nu silan sa Allaho Taala, sa nya nu du’a na Kadnan ko, ikalimu nengka silan sa mana su kinakalimo nilan salaki kanu kadido kopan.” (Qur’an 17:23-24) Su mga lukes na ilaynilan su mga wata nilan, ya labi a mapya sa kanilan e kambantayan nilan su mga wata nilan kanu mga galbekan nilan kanu uman gay. Egkatawan nilan su mga syok syokan a galbekan nu mga wata nilan, entayn e mga ebpagupakat u mga wata, endo mga dalpa e bagangayan nilan. Yanin kaslasla na su mga wata na mamagidsan e katrato ataw ka kamuamala sa kanilan sa di nengka pegkilingan su isa kanu mga wata nengka. Mga Muslim a mga pembelawataw! Tadman tanu e so sangan tanu kanu tarbiya kanu mga wata tanu sya kanu katuntay nilan sa agama Islam. Pebpalyugatan tanu kanu kapamando kanu mga wata tanu sa kadsambayang, kapeb pwasa, su kadtinidtuan, endo pangusyatan silan sa kanu kabpa nanggela sa mga galbekan a mga malat. Su mga lukes bun pebpalyugatan sa kapapangagi kanu mga wata nilan sa mapya. Kadtalu nu Nabi Muhammad : “Nya labi a mapaya kanu lukes (ama endo ina) e matagak kin kanu mga wata e mapya palangayan nin (mataw magawida).” Yadin mauli, mga lukes (ama endo ina) ipamando nu kanu mga wata nu su palangayan a mapya, kagkalimua, kabpyapya kanu mga pagali nin, karespeto nin kanu mga matuwa endo kakalimu kanu mga wata. Sa kanggalbek lu ba, na Insah Allah na su mga wata na egkasla silan a mapya e matingada nin, malimu endo mataw magawida na malmul’mu sa kanilan e kagkasla nin a sangano enggagaisa. Kadnan nami itangka nengka sekami kanu ignorance.., kabpapalawa sa dakatagan nin, su kapamagukag su kadtitipua, endo baloy ka salkami a kasaligan a mga lukes u mga wata nami. Tutulon tanu nu Allah kanu mga kapyanan nu Qur’an sa makambalapantag salkitanu su mga ayat endo mapya a kapagitung. Pedtalon ko e nya ba endo bangeni ako sa ampon kanu Allah a mapulo kanu mga dusa tano. Mapampon tanu, ka sekanin a kadenan e mangampon a malimo.


Kapia Na Kanggugulawas Endu Kalimpio Kano Agama Islam

(Health and Sanitation in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga ipegkalimua ko a mga suled ko mama babay kano Islam! Sabenal benal a so Islam na masla a limo kano uman e isa a Muslim. Limo e niya a ebpon kano pakagaga, yanin sabap na tanan nin pimbityala so langon o manggula-ula no taw kano uyag-uyagin. Pantag kano bityala a kagkapiya no lawas endo so kalimpio kano embala-bala, na pimbaglan gid o Islam e kinasugo nin kano mga Muslims sa kailay nilan kano mabagel a kinapamando no Islam pantag kano kagkapiya no lawas endo kalimpio kano embalabala kano pegkalbenan. Mga ulipen o Allah! Ikagilek o so Allah endo pangalawi no so mga ginawa no endo so mga wata no ebpon kano mamakagkaid endo mamakabinasa sa lekano siya sa dunya endo kasiksan lo sa gay a mauli. Ikaysa a gadsabapan a kabinasa no lawas endo uyag-uyag o taw na so kapedsakit endo kalubay no lawas. Sabap kano nan ba, na so mga gadsabapan endo mga ukit a kaludep o mga sakit taman sa mabinasa nin so lawas o taw, na ya dait na kasapalan. Ya kadtalu no isa a maungangen: “Ketep a mausal sa kapangalaw na ya temo kumin kano isa pilak a mausal sa kapamulong.” Enduken ka pedtiyakapan tano e lawas tano? Yanin sabap na so lawas na bala-alaga gid kano taw, endo so kaaden o lawas sin sa mapia na madakel e manggalbekin a mga galbek sa malmo e kagedamin lon endo talutop. Ya kadtalo no Nabi Muhammad Salla llaho alaihi wa sallam: “So mabagel a Mumin na ya mapiya endo kaliniyan no Allah kumin kano Mumin a malubay.” Isa kano ukit a kasapalan so mga kadsabapan endo kabpunan no sakit na so kalimpio endo kadsuti, endo so nan ba na amaika pantag sa Allah na ibadat inan. Napanudtol o Abu Musa Al-Ash Ari (naliniyan sekanin no Allah), na niya ba pakatundog aniya na kadtalo no Sinugo Salla llaho alaihi wa sallam o Allah: “So kadsuti na sabad kano palitiyaya.” (napanudtol I Muslim) Enduken ka pakabilang so kadsuti sa sabad kano palitiyaya? Ya nin sabap na kagina so ibadat na dala bali nin endo dili taliman no Allah ya tabya na ya penggalbek lon na taw a sutti e kahanda nin endo palitiyaya nin endo so pegkenin endo so baginumen nin na siya nakabpon sa pantiyalian a Halal. Kasuti no kahanda endo palitiyaya na unayan a masla no langon o mapia a galbek, o madala lon inan ba na apia so sambayang na dala guna nin. So taw a lalayunen nin so kasutti na labi gid e kalilini lon no Allah, sekanin e tidto a Malimo.


Pidtalo no Allahu Taala:

Di ka abenal pedtindeg lon. Sabenabenal, a so masjid a ya udsadan o kinambalay lon kano paganay a gay nin na so kagilek sa kadnan na ento ba e dait a tumindeg ka lon (sa kadsambayang). Nadalem kano nan ba e mga mama a malilini sa kalimpio endo kadsutti. So Allah na kaliliniyan nin so silan anto a ya nilan kaliniyan kano ginawa nilan na kalimpio endo kasutti. (Qur’an 9:108) So Allah na kaliliniyan nin so silan anto a ya nilan kaliniyan kano ginawa nilan na kalimpio endo kasutti, na so kapangabong kano mga ukit a kaludep o mga sakit taman sa mabinasa nin so lawas o taw, na kuyog kano palitiyaya. Nakabpon kano Abu Hurairah (naliliniyan sekanin no Allah) so niya a Hadith na nadtalo no Sinugo no Allah: So kapalitiyaya na naaden sa labi pito pulo e sapak in; ya den muntusin na so kadtalo sa La ilaha illallah (dala dait a pedsimban ya tabya na so Allah) na ya den pinakapaido lon na so kaawa nengka kano mamaka-sakit sa kano taw siyakano lalan, (pinanudtol e Muslim.) So kaawa kano mamakasakit kano taw siya kano lalan na ya nin maana, na so kaawa kano eng-gagaisa a kadsabapan a makagkaid kano lawas, uyag-uyag tamok o taw, mana so nangalupet a katya, tenek, mado a basura, titi endo so langon o mado e baw nin, endo so kaliwanag kano lalan ebpon kano mamaka-angga, taman den kano kabparking o bamagedan. Ya dait kano mga Muslim na ipailay nilan so mapia sunggilinga siya kano mga walay nilan, lamalama nilan, mga lalan, masjit, eskuela endo so mga dalpa a pedtimotimoan nilan o di na bangintelenan nilan. So mga taw a penggalbek sa opisina na goberno na ya dait na mapailay bon mambo silan sa lagiawan sa kanggalbek sa kalimpio taman sa kano embalabala, endu pangenggaten ilan so ped a mga taw sa kadtulan sa kalimpio taman sa kano embalabala, ya kahanda lo na endu gapangalawan so gadsabapan endu gabpunan no kapedsakit endu so mga sakit siya kano mga pegkalbenan. Amayka dala sakit, na so mga taw na gagkakaliliniyan nilan so kapiya no mga lawas ilan a yanin unga na kabagel endu kakasag a kanggalbek o uman e isa a dala sakitin, magidsan e manguda endu matua, mama endu babay. Sabap sa nan ba na so kapakadelag sa kambata na inisugot o Islam amayka ento ba e madtalo no aden bagelin sa kadtalo, ka endu kapangalawan so mamakabinasa o di na makadelikado kano kapiya na lawas endu so uyag-uyag o wata a pedsuso o di na so kano ina. So nan ba a kabangalaw endu kapedtiyakap kano lawas na kuyog kano mga nalabit a sabap a gapakay so kapakadelag sa kambata. So kapakadelag sa kambata na sinugutan no Nabi Muhammad Salallahu alaihi wasallam. Nakabpon kani Jabir ibn Abdallah (naliliniyan sekanin no Allah) aden Hadith a napanudtol, a ganat salkanin: Penggalbeken nami e siya nami pabpelion so mani nami sa gemao, na so Qur’an na ipedtulon pan.


Ped a kadtalo sa nan bon ba a Hadith, na: Penggalbeken nami e siya nami pabpalion so mani nami sa gemao, kano timpo a bibiyag pan so Rasulullahi Salla llahu alaihi wasallam. So nan ba a galbek ami na nakasampay bon sa lekanin na da kami nin sapali. (napanudtol I Muslim) Ya kahanda kano kapapegkadelag sa kambata na asal ga-enggian so ina sa timpo a makambalingan menem so bagel o lawasin, a nausal in kano timpo a nauna a kagingay nin, so kapapedsuso nin kano wata nin, endu so timpo a kapedtuganol in kano wata nin. So kabagel endu so kapiya no lawas na masla gid a limo a ebpon kano Allah a ininggay nin kano uman e isa, kagina so kabagel endu so kapiya na lawas na gadsabapan o kagaga no taw enggalbek kano sangan nin endu mga galbekin, endu gadsabapan a kanggalbekilan kano mga kapiyanan kano dalem o uyag-uyagilan. So Allah na kakaliliniyan nin kano ina e kapasuso nilan kano mga bago inigemaw a mga wata nilan, sa nan ba na ukit a kapakadelag sa kambata.

Ya kadtalo no Allah a mapulo:

“So mga ina na pasuson nilan so mga wata nilan sa dalem a dua lagon, amayka nan ba e magkahanda no ento ba a mga ina, ugaid na so ama no wata anto na kagastuwan nin so kapegkan endu kapembalegkas o ina anto, sa endaw demon e nasasangan a kanggasto. Dala ipebpaliugat kano isa a ginawa ya tabya na endaw e magaga nin. Dala ina a kapanalimbutan sabap kano wata nin endo dala ama a kapanalimbutan sabap sa wata nin, sakamayto bon ba e makua no pamakawaris, amayka ya nilan magkahanda na edtangkaya silan dua sa nagayon silan dua endu nakapagadaya nilan so dait a ipagadaya nilan, na dala bon kadusan nilan. Na amayka ya no kahanda na pasuson no so wata no sa ped a babay na dabon sa lekano e kadusan, asal a makanggay no kano ina no wata no so endaw e pinagayunan no (a inggay nengka lon) sa endaw e nasasangan. Ikagilek o su Allah endu egkatawi no e so Allah na gailay nin so mga galbekano.” (Qur’an 2:233) Adi-adi bo o enggan tano no Allah sa limo sa ukit a mapiya endu mabagel so mga lawas tano, endu mabagel su mga pamikilan endu kakenal tano. Ya mawli siya, na tuganolen endu tiyakapan tano su mga embalabala a kakawasan sa kaledsikan, mapaminasa sa ukit a kapagudalon endu dili gasugat a kapakaid kano mga sama, ka endu tano makuwa so limpio a kandadalpa a kadsabapan a mapiya endu mabagel a kanggugulawas. Ya Allah! tabangi kami sa makadtawbat kami endu makasangkop kami sa leka. Talima ka so pangni nami sa leka. Ya Allah! Ipagedam mengka sa lekami so kananaw no kaampon nengka endu kamisan no lasam mengka. Lepas ka so mga pusong ngami sa aden kaandigan nami a salakaw sa leka. Ikuyog kami nengka kano silan anto a galiliniyan nengka endu galiliniyan ka


nilan. Dalindingi kami ebpon kano niya ba a uyag-uyag ami endu lo sa gay a mauli ebpon kano langon o mamakabilayat. Baloy kami a tidto a magilek sa leka sa masulen mapayag endu baloy kami sa mga matidto e pamikiran. Ya Allah! Ikalimo nengka so langon o mga Muslim. Ya Allah! Talima ka so pangni nami.



So Kasla Mo Kalbihan No Halal (The Importance of Halal)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslims! Ikagilek tano so Allah a tidti a malimo endu palitiyayay no Sekanin ka makuwa no so kataban endu kagalaw na ginawa siya kano nyaba a uyag-uyag taman den sa gay a mauli. Mga ulipen o Allah! Egkatawi no e so agama na lo bo sa lekanin a Allah, endu sekanin e pegkakataw sa endaw e magkahanda nin endu pedtuturon nin e entain e magkahanda nin a tuturon nin.sinugo no Allah so Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam endu binaloy nin a masla a Imam emdu gaunutan endu di nin taliman e palitiyaya no isa ya tabya na ibpanon nin so langon o enggalbeken nin pantag sa agama lo kano nan ba a Nabiy Salla llahu alaihi wa sallam ka sekanin e bagenggay sa atulan endu kukuman.

Pidtalo no Allah sa Qur’an: “Sabesabenal a di, taman kano kadnan nengka, dili silan mga mumin taman a di ka (ya Muhammad) nilan baluin a kukuman nilan kano di nilan bamagayunan, endu di nilan maton kano mga ginawa nilan e kasulang ilan kano endaw e ikukum mengka, ka taliman Milan den sa talutop a katalima. (Qur’an 4:65) Ulian a kinasugo no Allah kano Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam a nabaloy a ganti nin sa dunya, na pinatuntayan nin sa mapayag e nin e Halal endu nin e Haram. So Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam na pinadtaman nin e kinatalnged din sa kasla na kapantag o Halal, mana so kinasugo endu kinapadtakena nin kano mga Muslim sa ya bo kuwayan sa ipaguyg na endaw e Halal a ibamantiali. So gapakay sa kitab na mapayag sakamayto bon su di gapakay sa kitab na mapayag. So mga enggulan a di mapayag e kaadenin sa gapakay o di gapakay na pananggilan.

Pidtalo no Allah sa Qur’an: “Hay sekano a mga taw! Pangangkan kano sa kano nadalem sa dunya a mga halal endu mga mapiya; endu di no bagunuti so mga sangkad o mga shaytan, ka sabensabenal na sekanin na satro no a mapayag.” (Qur’an 2:168)


Sakamayto bon a kadtalo no Allah: “Hay sekano a mga atagin a namamalityaya! Pangangkan kano sa kano mga mapiya atagin a ibangenggay nami sa lekano endu edshukor kano sa Allah amayka sekanin e pedsimban no.” (Qur’an 2:172) Hadith a napanudtol e An-Numan ibn Bashir (naliliniyan sekanin o Allah) pidtalo nin: Nakineg ko so Rasulullahi Salla llahu alaihi wa sallam a pidtalo nin: so halal na mapayag so haram na mapayag, ugid na aden san sa pageletan nilan e dili mapayag, na madakel e mga taw a di nilan katawan so ento ba. Entain e taw a panamggilan nin so nan ba dili mapayag na nalepas in so agama nin endo so maratabat in, entain menem e taw a enggalbeken in so nan ba a dili mapayag na mana sekanin bagipat sa mga kambing kano ubay no ped a taw a aden (hima) ranso nin, aden anto na makasaladat so mga ayamin kano nan ba a ranso na ped a taw na katuntutan sekanin. Mga taw! Uman e isa a datu na adem Hima nin, na ya Hima no Allah siya sa dunya na so mga inisapal in. Sabenabenal a aden sakempel a lugo kano lawas o taw, amayka egkapya so nan ba na egkapiya langon so lawas o taw, amayka mabinasa baynan na mabinasa so langon o lawas o taw. Sabuti no! ka nan ba so pusong.

Pidtalo no Allah sa Qur’an: Hay sekano a mga taw! Pangangkan kano sa kano nadalem sa dunya a mga halal endu mga mapiya; endu di no bagunuti so mga sangkad o mga shaytan, ka sabensabenal na sekanin na satro no a mapayag. (Qur’an 2:168) Amayka sabuten tano sa tidto so kasla na kapantag a Halal ania kano uyag-uyag o Muslim, na so agama Islam na inipamamantag ign gaid endo pinakasela nin so kalimpio no pangengken endu so baginumen. Ya nin sabap na kagina so pegken endu baginumen na dikena ya nin bo galalagit so lawas o taw ka galalagit tin pan so pantag kano ibadat endu agama a lo nin ibagenggay sa Allah. Ikaduwa, na dait bon a pakaselan o taw kano ginawa nin so katalima nin kano mga ped a aden lakit lambay nin kano Halal. So mga manggula a aden lakit lambay nin kano gabpunan no ibaguyag o taw, na ya patot na ilayn o ninto siya nin nakua sa ukit a Halal o di na kaped a ukit a inisapal o Islam. Na mayto bon ba mambo, so silan anto a nasanganan sa salig sa panguluan kano mga taw, o di na so silan anto a aden bagelin, na ya dait na itago nilan bon sa ginawa so kapanggulalan sa Halal a kakamal siya kano kapenggalbek ilan kano inisalig sa kanilan. Kagina ka mayto, na Halal ania a basa na mawlad a bityala, sa ya patot kano uman e isa a Muslim na makapagmaw nin kano langon o pidtibalangan o uyag-uyag o manusya, So kaimportanti no Halal sia sa kano kabangumbal sa mga pegken, na masla gid e kinambityala lon no mga ulama sa apiya endaw, iganat sa da pan maumbal taman den sa gapakay den pegken, endu iganat sa mapiya a kaumbal taman den sa pinakamapiya a kaumbal sa Halal a pangenengken a siya pakabpon kano inisugot o di na limpio a nabpunan endu naukitan taman den sa embaloy a mabpasa den sa padian sa dunya.


Ugaid na nan ba a sabad bo kano langon o kailay kano Halal. So sabad lon na siya natago kano kailay tano kano gakuwayan kano kauyagan tano, limpio inan, maana nin na dala kasimbuli na migkalat sa ukit a yanin nabpunan na dili gaayunan no kitab, yanin upaman na pilak a siya nakuwa sa kapangagaw, ransom, kapanegkaw, kapatendan, di kasaligan kano mga tamok magidsan e kana isa a taw o di na tamok o madakel a taw, endu so kadsalimbot kano ipapegkapiya kano kabaginged. So Allah na gatawan nin so langon-langon, gakinegin so langon-langon. Katawan nin so langon o masulen endu so langon o mapayag. Dala pedtalangeden tano pedtendo kano tindulo tano sa ukit a bangalang-kalangan tano sa endaw a malat a galebek. So Muslim a gasabutan nin sa mapiya so ukit o kapaguyag sa Islam, gatuntayan nin e niya ba a agama nin na inisapal lin e langon a ukit a kapamantiali a dala isugot a kitab. So islam na inipayagin e dili ipedsugot a kitab e kakuwa sa kakawasan a dikena igis a ating ataw ka dala kalugati endu dili gapasangan lon so taw. Ento ba e sabapin e ya inisugo na kitab na ya kakuwa sa kakawasan na endaw e inisugot a kitab a ukit. Nganin-nganin a tamok a makuwa sa apiya paido na dala kalugati no taw endo dikena sabap sa kano kapulo na pangagi, na so ento ba e kapantiyali lon na dikena inisugot a kitab. So ya lon kakuwa a tamok na sabap sa kinanggalbek na ya kadtalo lon o Hadith o Rasulullahi Salla llahu alaihi wa sallam: Inggay no so sukay no minggalbek (sa lekano) sa di pan kamalan e atingin. Ya kadtalo no mga ulama no Islam, na so mga taw a ya nilan kinapantiali na sabap sa lugat na dikena ya bo nakabpasad sa kanilan na mga mapiya katamanan lo sa surga. Binaloy no Islam a kababa na ula-ula e kapanalimbot sa tamok a ped a taw. O aden galbek a katulanged a inisapal o Islam na niyaba galbek aniya a kapamakot (bamakutan o mabagel so malubay, bamakutan o kawasa so miskinan) nan ba na dikena matag bo inisapal a kitab, ka kadusan pan a masla a dala kadtaman nin. Kagina ka mayto na siken ka sa kano kadnan nengka sa lalayon ka so kapangni nengka lon, endo pamelangag ka kano kadtalo nin sa ukit a pangalimbaba ka lon, endo tuganol ka sa mapiya so mga kaaden nin, ka so Allah na kaliniyan nin gid so mga mapiya e galebek. Kuwa ka so lalan a makasiken ka sa Allah sa siya makaukit sa kabpiyapiya nengka kano mga lukesengka, endu pakabagel ka so mga pamageletan no kano mga madadseg sa leka taman den kano mga taw kano pendalpan nengka apia aden kinanganin nengka lon, ka so Allah na lalayunen nin mambo so kabagel o pageletan kano mayto ba e galbekin a taw, na malubay mambo sekanin kano taw a malubay so pamageletan nin kano mga taw. Edsisinulot ka e makuwa nengka so tuturo no Allah sa siya makanggulalan kano kagilekengka sa lekanin endu lalayunen nengka so kasaligengka sa lekanin ka so Allah na tuganolen nin e sumalig sa lekanin. Tademi ka lalayon so Allah siya kano mga kadtalo nengka endo lalayon ka paampon sa lekanin, ka sabenabenal so taw a lalayunin katademan so Allah sa makawkit kano mga dait a itadem sa lekanin na makuwa nin so kagalaw endu kalinilini a kapaguyag. Edsisinulot ka e makuwa nengka so lalan a kasiken nengka sa Allah sa siya makaukit kano kalilini nengka kano Nabiy nengka endo kabelabitengka kano Salawat sa lekanin. Ka sabenabenal a entain e taw a lalayunen nin e kasalawatin kano Nabiy, na inggay no Allah sa lekanin so langon o mapanganganay nin. Entain si taw a salawatanin so Nabiy sa makaisa na


pasalawatan sekanin no Allah sa makasapulo, endu makuwa nin so lilini sa lekanin no Nabiy endu so Shafaatin kano gay a mauli. Edsisinulot ka e makuwa nengka so kalilini sa leka no Allah sa ukit a ikalimo nengka so mga ilo, mga malubay endu taman den kano mga binatang. Ka sabenabenal so Allah na enggan nin sa limo so mga taw a mga malimo ebpon kano mga ulipenin. Edsisinulot ka e makuwa nengka so kalilini sa leka no Allah sa ukit a iyawa nengka kano pamusongan nengka e langon a mapamikilengka a aden kadusan lon, makabinasa ataw ka makagkaid kano mga Muslims, endu pakaukit sa katuganol kano langon a inaden. Edsisinulot ka e makuwa nengka so tuturo no Allah sa siya makanggulalan kano katagak nengka kano nganin-nganin a isugo no pamusongan a gabek a malat a ipedsekatin kano manusiya a mga kadusan endu shah-wa, pangalawi ka so kailay nengka sa kano dili ipedsugot a kitab, ungangeni ka so dila nengka sa kadtalo sa mga malat, edsasanggilay ka e maka-among ka sa mga palitiyaya, galbek endu kadtalo a dili ipedsugot o Allah, mga kapanakuto sa lakanin. Baloy kami a tidto a magilek sa leka sa masulen mapayag endu baloy kami sa mga matidto e pamikiran. Ya Allah! Ikalimo nengka so langon no mga Muslim. Ya Allah! Talima ka so pangni nami.



So Kalimpio Siya Sa Islam (Cleanliness in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Bagadatan ko a mga suled ko sa Islam babay mama! So mga Muslim na so Allah bo a isa-isa nin e bangnian nilan, a Sekanin ba e sinumekat kanilan kano kanggalbek sa kalimpio. So kalimpio sia kano kalangkumanin sa Islam na dikena so lawas bo, ka apeg den o kabamikir, ula-ula endu so kaungangen o engga-gaisa sa kano dalemo manggiginawa nin na taman den sa kano galbekin a gailay a penggalbeken o edsukuan nin. So kalimpio na gunsi no kapag-ibadat, ka ya bo pedtaliman o Allah a ibadat na endaw e limpio endu sutti.

Kadtalo no Allah sa Qur’an: “Hay sekano a bamalitiyaya! Amayka tumindeg kano sa sambayang na gagasi no so biyas o endu so mga lima no taman sa siko, endu sapoy no so ulo no endu so mga ay no taman sa kano baung o ay no, amayka ka madalem kano na junob na edsutti kano, amayka aden sakit o atawka siya kano sa lakawan atawka nakaypos so isa sa lekano sa kina-angay sa ig, atawka nakembil o e babay, na dala gaton o a ig na edtayammum kano sa libubok a mapiya, na sapuy no so mga biyas o endu so mga lima no ebpon kano entoba, dala kahanda no Allah a baloin nin sa lekano e mapasang, ugid na yanin kahanda na endu kano nin masutti endu matalutopin so limo nin sa lekano, malemolemo sa lekano e makadshukor kano.” (Qur’an 5:6) Pidtalo bon o Rasulullahi Salla llahu alaihi wa sallam: So kalimpio na sabad kano kapalitiyaya. Kagina ka mayto, na amayka edtindeg so ulipen ka simban nin so nangaden, sa ukit a ipedtunay nin so wajib sa lekanin a kadsambayang, na ya nin embalegkasen na endaw e limpio, limpiuwan nin so pedsambayangan nin sakamayto bon so lawas sin, endu so langon o gausal lin sa kano galbekan nin, kabaginged endu kaungangen pantag kano kapedsimba nin.

Pidtalo no Allah a mapulo:


“Hay sekano a tupo no Adam! Usal lo so kapapalasan no siya kano mga masjit, pangangkan kano endu inom kano, endu di kano bagudal ka sabenabenal Sekanin (Allah) na di nin kaliniyan e mategel magudal (kanggasto sa dala katagan nin).” (Qur’an 7:31) So apo no Nabi Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam a si Hasan a wata ni Ali, na nalayaman nin e kambalegkas sa limpio endu mapia e palas sin a balegkas uman sekanin edsambayang. Aden isa a minidsa sa lekanin enduken ka lalayon sekanin embalegkas sa limpio endu mapia e palas sin a balegkas uman edsambayang. Ya pidtalo no apo no Rasulullahi Salla llahu alaihi wa sallam, na so Kadnan ko (Allah) na limpio endu sutti, kagina ka mayto na so Allah na kaliniyan nin milay so pedsimba sa lekanin a limpio endu sutti, taman sa inisugo nin kano langon o bamalitiyaya sa usalen nilan so kalimpio nilan sa kano kaludep ilan sa kano mga masjit. Hay sekano a papedtayan a bamalitiyaya kano kaisa-isa no Allah a mapulo! Sabap kano kalilini tano sa kasutti endu kalimpio na ipedtulon no Allah so ulan a ebpon sa langit, lio kano kaaden nin a limo kano engga gaisa.

Pidtalo no Allah sa Qur-an: “(Tademi no) so gay anto a nakasalidep kano a nabaloy a nakadalinding sa lekano ka nakabpon into sa lekanin (Allah) endu ipedtulon nin sa lekano a pakabpon sa langit e ulan ka endu pakasutti sa lekano so entoba, taman sa gaawa nin sa lekano so mga malat o shaytan, endu mabaloy a makagkabagel kano kinapamagiketa no mga pusong o, endu makapadtigel kano mga ay no kano kadtindeg go.” (Qur’an 8:11) Hay mga Muslims a bamalitiyaya sa Islam! So niya ba a ayatan na yanin kadtalo na so Allah na ipedtulon nin so Ulan ebpon sa langit ka endu mabaloy a makalimpio kano lawas o taw, a sabap lo ba na masampay so kalimpio no lawas, pamikilan endu taman kano kabpagagama, na kagina ka mayto ba na gaawa so langon o maledsik. Ya pan labi lo, na so kakasag o lawas na gapangalawan nin so mga kasasakit o di na endaw a dalo. Ya kailay lon no Islam na nan ba e Hikmat sa kinawajib a kanggalbek anan sa kapag-ibdas sa unan a kadsambayang. Ya pan lio san, mga bagadatan ko a mga suled ko sa Islam, na dikena bo siya taman sa kalimpio kano lawas, ka apeg den o kabelimpio kano mga walay endu so embala-bala kano pegkalbenan. So Islam na inisugo nin kano mga Muslims e kaumbal sa katilyas, ka pakabilang bon bainiya sa kalimpio sa Islam. Ya ped a sabap a kinasugo no Islam sa kaumbal sa katilyas, na kagina inisapalin e katiti sa belagilay a lawas a ig, sakamayto bon sa ligid a lalan endu sa atag a kayo endu nganin a masilong. Ya nin maana na nisisita siya kano ginawa no mga Muslim e kalimpio aniya ka masla a makadtabang sa kagkapiya no inged a pegkalbenan no mga Muslim. Ya bon makapagidsan o nan ba na so pantag sa lawas, embalabala ka aden galalagit tin kano manggula no dalpa. So mga manggula a aden lakit lambay lon o mga doctor, mana so mga bangalat endu so dala gamotin a mga sakit, na ya katatapan na madlag maton sa mga taw endu mga dalpa a papegkaselan endu ibamamantagilan e kabelimpio. Na ya nin bala, na so kaledsik menem na pakalalat endu paka-enggat sa kasasakit endu gabpunan na kanam.


Taman den sa babago aniya, na pakataneb pamon e kapegkagilek sa sakit aniya a (SARS) pantag sa bagukitan a napas o di na kapengginawa, a ya lon pangagi na sabap sa pakagkaid a kanam a siya baguyag sa tai na manusya. Sakamayto bon a ipegkagilek ugid a da gid matawlon, e sakit aniya a pantag sa kapengginawa, na ya kadtalo ni Dr. Glenn Shephered na aden lakit lambay lon o pegken a mga sapo na binatang a dikena limpio, labilabi den e baboy ania. Ugid na apiya yanin kaaden e sapo na baboy aniya na inisapal o Islam endu so mga ped a mga agama e kakan lon, na di bon dait e pangimatayan kagina Haram o di na maledsik. Kagina mana bon so ped a mga inaden, a aden bon mambo sabapan a kinapangaden sa kanilan a makagkapiya nilan sa dunya. Aden anto na ya sabap a kinapamaloy sa kanilan na endo makadtimbang so langon o kaaden siya sa dunya, ugid na da gid mataw lon ya tabya na so nangaden lon. Ya saguna bagilain sa dunya a maaden so Halal a matalima sa dunya, sa siaya kano kaaden nin a limpio. Ya nin maana na kalimpio aniya na kuyog ataw ka sabad kano uyag-uyag o Muslim. Pantag sa nan ba na ya kadtalo no Rasulullahi Salla llahu alaihi wa sallam: Di ka baminasa endu di ka papembinasa. Ugaid, na mga suled ko babay mama sa Islam! Na amaika gailay ta e pakalido sa ginawa aniya a gatamanan a kabaginged a mga Muslam aniya siya sa inged saguna, na matalima den a ginawa e kasela na kapantag a kalimpio aniya na siya gailay sa dalpa na mga taw aniya a salakaw e agama nin. Na ya dait na maaden a makasekat sa umani isa sa lekitano e kadsima tano sa niyaba a ganggula. Niya sa palad a lima tano so kitab o Allah mana so Qur-an, endu so panduan no Rasulullahi Salla llahu alaihi wa sallam mana so Hadith. Amaika inggulalan tano e duwa timan aniya kano langon o uyag-uyag tano, na talutop den a ya tano kapagingedan na inged, dalpa endu kalimudan a mawatan lon so kabinasan o lawas endu endaw pan a mga malat a manggula a yanin kadsabapan na dili kalimpio no lawas o di na so embalabala; so inged a maawa tano nin kano kalubay endu matangka sa kakuwa kano kahanda, kano niya ba a dunya taman den sa kano gay a mauli. So Islam na dikena agama bo matag, ka nadalem lon e atulan endu lalan a kapaguyag. Ya benal na so Islam na pinadtapidin so ulaula sa dunya endu so agama, sa dili gapakay a makabpitas e duwa aniya. So uyag-uyag na mana kabilang na aden punan nin na aden kapusan nin. So uyag-uyag sa dunya na aden segedin kano uyag-uyag sa akhirat, ento ba e sabapin e so Islam na da nin tagoy sa pageletan so mga galeken a kadudunyay endu so galbekan sa agama. Ya talima lon no islam na dua nya a gandalpan na dili mapakay a makabpitas, mana bon so dili kapabpitas sa kano bitiyala sa masjit endu so bitiyala pantag sa kabaginged. Ya Allah! Tabangi kami sa makadtawbat endu makasangkop kami sa leka. Talima ka so pangni nami sa leka. Ya Allah! Ipagedamengka sa lekami so kananaw no ampon Nengka sa lekami, endu so kamisan o kalasamengka sa lekami. Tuturo ka so mga pamusongan nami sa dala kasaligan nami a salakaw pan sa leka. Yamong kami nengka kano mga taw a gangaliliniyan nengka endu galiniyan ka nilan. Lepas kami kano mga malat a manggula kano niyaba a uyag-uyag ami, taman den kano gay a mauli. Baloy kami sa magilek sa leka iganat den saguna endu


baloy kami sa makakuyog kami kano mga mapiya e galbekin. Ya Allah! Ikalimo nengka so langon o mga Muslim. Ya Allah! Talima ka so mga pangni nami.



Katiakap Endu Kabpangalaw Kano Kaninasan No Mga Kakawasan (Preservation and Protection of the Environment)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslim! Ikagilek ko so Allah, a tidto a malimo, endu palitiyayay no sekanin ka makuwa no so mga gapanganganay no a kuyog lon den so kagalaw na ginawa kano niya ba a uyag-uyag taman den kano uyag-uyag sa akhirat. Egkatawi ka, ikalimo ka no Allah, e ya nin masla a gapangeni kano bagagama sa Islam endu makabpaliogat ilan kano ginawa nilan, na so katuntay nilan kano Kadnan nilan, so agama nilan, endu so Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam. Bamagadatan ko a mga suled ko mama babay! So Islam na malmo gaid pedtuntayan a agama sa dunya. Iganat kano mga unayan nin endu so inisugo nin, na ya nin gapangilay na so gambago-bago a ukit endu mga papalangayan. Sabenabenal a so bitiyala a Tawhid (kaisa-isa no Allah) endu Khalifah (ganti no Allah sa dunya) na nakanggulalan den siya kano mga kasuguan no Shariah Islamiyyah. So nan ba a Shariah na di nin ipedsugot e mapangaden so development, siya kano mga taratanto a mga dalpa, sabap sa endu gapangalawan so mga kakawasan lo ba, ka endu katiyakapan so ento a kagkalbenan no mga maila a mga melanaplanap, endu so mga kakawasan sa lagat endu damakayo. Mga ulipen no Allah! Dait a katuntayan o e so Allah na ininggay nin sa lekitano e mga limo sa niya ba a dunya, a dili gabilang endu dala tadtabin; tinuturo tano Nin kano agama nin ka endu tano makuwa so mga kahanda tano, sakamayto bon a makuwa tano so balas sabap sa kapenggalbek tano sa mga mapiya, lo kano gay a mauli a daden tamanan o uyag-uyag lon. Nan ba e sabap a kinaaden sa uyag-uyag aniya sa dunya endu kahanda lon. Pidtalo no Allah sa dalem a Qur’an:

Sabenabenal kano kinapangaden kano langit endu lupa, endu kapedsambi sambi no magabi endu so mapita, endu so mga awang a bamalalagoy kano liwawaw na lagat, a pakambalapantag kano mga taw, endu so nganin a ipedtulon no Allah ebpon sa langit a ig, a gauyag sabap lon so lupa kano ulian o kinapatay nin, endu inipayapatin kano liwawaw no nan ba a lupa so langon a embalangan a melanaplanap, endu so kapedsanggiop o mga sambel, endu so kapebpalin palin no gabon kano pageletan no langit endu so lupa, na tanda inan kano mga taw a malmo makatuntay. (Qur’an: 2:164) So niya ba a mga ayatan na pidtalo nin sa lekitano e kasla na kapantag tano kano niya ba a dunya, a nabaloy tano a ganti no Allah a sekanin e namaloy sa lekitano. Nan ba e kahanda endu tangga sa kano uyag-uyag tano banya. Ya man tidto na simban tano sekanin sa isa-isa nin bo endu da den kapedin. Kagina kamayto na masla gid e kapantag o kasimba tano aniya.


Dait gid a katuntayan tano e kasimba aniya na dikena ya lon bo kapebpayag atawka dikena siya bo pakaukit sa kapedsambayang aniya (uman gay) atawka ka kapebpuasa sa Ramadhan atawka kabenayhajji sa makaysa kano umor o taw. Ka ya tidto a ukit akapedsimba (Ibadah) aniya na so kabalitiyaya kano kasuguan endu panduan o nangaden (so Allah) sa dalem a Qur’an, sakamayto bon mambo so kabalitiyaya kano mga inipamando no Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam. Endu so kadshukor kano nangaden kano langon o mga limo nin endu kuyog lon den so mga kalinilini a mga mapia a ininggay nin a gaparuli endu gakuwa tano siya sa dunya a mabaloy a mausal kano mapia a manggula lo sa Akhirat. Mga suled ko mama babay sa Islam! Sabap sa kagina mga Muslims tano, na dait gid e kasabutan tano sa mapiya so mga engga-gaisa a inisugo sa lekitano no Allah endu di tano pasagadan. Engalbeken tano so niya ba sa endaw e ukit a magaga tano. Edtabang ka sa katuganol endu kataiyakap kano mga kakawasan a ininggay no Allah sa lekitano siya sa dunya aniya, a dili mambilang-bilang sa kano timpo a uyag-uyag so taw. So niya ba a mga inaden na “Masla a tanda kano katulanged endu kapegkagaga no nangaden.” Niya a mga ayatan na papedsabutan sa lekitano, e dikena ya tano bo bangalawan so mga ginawa tano, endu tiyakapan tano su mga uyag-uyag kakawasan tano, ka inisekat pan o Allah sa lekitano e pangalawan endu tiyakapan tano so langon o mga inaden nin, mana so lupa, lagat endu so langon o natago lon, a mga uyag-uyag, melanaplanap mga damakayo. Pantag kano kalilini endu katiyakap kano mga embalabala, sa apia paido na dala mapagitong a kabinasa atawka kandamasya kano niya ba a pinangaden o Allah, na ya kadtalo no Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam: Ikalimo no so endaw e siya sa baba ka ikalimo kano mambo no lo sa pulo So ento ba a Hadith a nilabit ko, na kinadtalo lon o Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam, na dikena ya nin bo kahanda lon so mga pamageltan o mga manusya, ka apeg den o mga bamangeto sa lupa endu so mga seda endu mga kaaden sa lagat. Pakaayon sa maya ba a bitiyala, na so taw na di dait a enggalbek sa kadsabapan a kabinasa no mga kaaden no Allah sa dunya aniya, sa apiya ngin a ukit, ka so Allah na pidtalo nin:

“Endu di kano baminasa sa liwawaw na lupa, kano ulian o kinabpiapia lon, endu pangni kano sa lekanin sa ukit a kagilek endu kainam, sabenabenal kano limo no Allah na masiken kano mga pebpiapia.” (Qur’an 7:56) Kagina ka mayto, na sabap sa mga Muslims tano, na ya tano unotan naso mga inipamando sa lekitano no kitab (Shariah). Ungangen bo o mangumbal kano pan sa kalingasan atawka kabinasan o mga ginawa endu mga pagubay no, sa apia nin a ukit, sakamayto bon mambo kano mga ped a inaden siya sa kalupan endo lo sa lagat. Pidtalo no Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam: Di kano penggalbek sa kabinasan, ka endu kano di mabinasa Ya indawan o Nabi Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam kano mga sundalo nin, unan a kinapaangay nin kanilan lo kano dalpa a tinaguan kanilan, na sinapalan nin silan sa kapakasakitan nilan so mga taw a dili


bagamong kano kapembunua, endu so mga matua, mga wata, mga babae, emdu di paminasan so mga simban o salakaw e agama nin, endu di nilan panibpaden so mga kayo. Dait gid a katuntayan tano, e yanin kabantang na so Islam na pimbitiyala nin e kapangalaw endaw katiyakap sa mga kaaden aniya, endu so langon a inisalig sa lekitano no Pakagaga. So Islam na pinatademan nin sa lekitano e di tano enggalbek sa mabinasa tano so aden kapantagin kano manusya. Pidtalo no Allah sa dalem a Qur’an:

“Inggay nengka kano pagali nengka so umun nin endu lo kano miskin endu lo kano mga ibnos sabil. Endu di ka bagudal sa kapagudal a mapayag, ka sabenabenal sa so mga taw a mategel magudal na mga suled a mga shaytan, na so shaytan na sinumulang kano kadnan nin.” (Qur’an 17:26-27) Mayto bon ba mambo, so mga enggagaisa a mausal tano a makadtabang kano mga taw, na ya dait na tuganulen endu tiyakapan tano sa mapiya sa endaw e inisugo no Islam a ukit. Pakaludep den siya ba so kapedsumbali endu kabanganop kano mga binatang, papanok endu kapedtuges sa mga seda. Langon o galbekan siya ba a dala kahanda lon a mapiya endu dala gatalima a sabapin, na pananggilan endu patalenan. Langom o di pakasugat a kapegkailay endu kapedsambi kano panduan o Islam, na ya dait na telenan. So Muslim na ya wajib lon, sa da den isama nin, na Simban nin so Allah sa isa-isa nin bo, endu unutan nin so dala kapedtaman nin a tuturo no Allah, endu palitiyayan nin so mga Hadith o Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam. Ya ko pupusan kano bityala tano saguna, na bagenggaten ko sekano sa kapalitiyaya sa Allah, endu paginugotan tano so Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam. Ka kalokalo inggay sa lekitano no Allah so mga singanin tano endu so mga kangaliliniyan tano, siya sa dunya sampay den sa gay a mauli. Pangnin tano sa Allah e tuturon tano nin kano tidto a lalan, endu ampunen tano nin kano mga kadusan tano, a nanggalbek tano. Ya Allah! Umani ka pan sa lekami so tuntay nami kano Islam, endu baloy kami sa matigel ami so mga ginawa nami kano niya ba a lalan, taman den kano kabaltemo nami sa leka sa sekami na mga Muslim kami, sa da nami pasibaya endu da nami sambi so agama nengka. Ya Allah, kadnan o langon o kaaden! Ya Allah, ipailay nengka sa lekami so bantang, endu inggay nengka sa lekami so kapalitiyaya endu kaunot kano nan ba a bantang. Ipailay nengka sa lekami so batil, endu inggay nengka sa lekami so kapananggila nami lon. Baloy kami a tidto a magilek sa leka sa masulen mapayag endu baloy kami sa mga matidto e pamikiran. Ya Allah! Ikalimo nengka so langon o mga Muslim. Ya Allah! Talima ka so pangni nami.


Su Mga Kawagib Nu Mnanga Mama (Rights of Men)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Manga lusud ko sa tiyan a manga mama indu manga babay siya kanu Islam! Su Allahu Ta’ala na da nin isugo ey simban sikanin sabap sa nesisita nin su sambayang tanu. Dili nin nesisita ey langon taman siya sa dunya sa kanu kabigkagaga nin. Inisugu nin su sambayang kagina nesisita tanu su Allahu Ta’ala. Dili makumpleto su uyag-uyag tanu siya sa dunya indu su nganin-nganin a ukit a kabpagagama umingka dili makaudsad salkanin a Allahu Ta’ala. Manga ulipin nu Allah! Ikagilek ku su Allahu Ta’ala sa lalayun a kagilik sa magabi sa malamag, sabap sa intu na madakel pan na uyag-uyag ey kaukitan nu lu sa gay na arikiamat untu pan ka masampay nengka su tidtua kambitadan ningka. Uman-umanggay na bigkasikin bigkasikin ka bon kanu arikiamat indu pakatangka-pakatangka ka bon taw ka gakulangan-gakulanagan bon su uyag-uyag gingka sa dunya. Intain ey mamakutan sa kanu kanggalbek kin sa mapya sa magidsan ey mapita taw ka magabi sa ukita kasikin nin kanu Allahu Ta’ala na intu ba su tao a nakatuman sa mapya a uyag-uyag sa dunya taman sa akhirat, Balasan su taw ka nakakuwa sa guna indu zalin sa bagu a ukit. Balasan su taw a pakaimaman sa kanu mga malat a tioba agadsabapan na kabegkalusak o uyag-uyag o tao (mana subayot, immama-mama) indu su manga salakaw pan na kasimpitan a kagkataw indu kapid pan a kamasulinan.

Manga lusod ko sa tiyan a tidtu-tidtu a bamalitiala sa Allahu Ta’ala a mapulo na niya nin kadtalu sa Qur’an: ”Dili makadait kanu isa a balitiala magidsan i mama taw ka babai, ey umingka adin napasadan din nu Allahu Ta’ala indu su Nabi a atulan, na mangadin pan silan sa manga salakaw a kanilan a atulan: Umingka adin bo salakaw a dili munot kanu atulan nu Allahu Ta’ala taman kanu sinugu nin a Nabi na su sekanin banto na sabinsabinal a natadin sa lalan.” (Qur’an 33:36)

Su kaped pan a ayatan sa Qur’an a kadtalu nu Allahu Ta’ala: ”Su manga babay, sabap sa intu na inadin nu Allahu Ta’ala su sakataw kanilan sa nakatibambaw (sa kabagil alawas) kanu sabad kanilan.” (Qur’an 4:34)


Ugaid na kadakelan kanu manga pamilya na manga bago a sukod tanu saguna na dili pinggalbek sa mapya, sab pin sa siya silan kanu timpo a su manga babai taw ka su manga ina din mismo ey bangelay sa sukatan nin para sa kanu pamilya nin. Na su kaluma nin a mama na bedsalig bo kanu babai, na intu ba na sabensabinal a dili galilinian nu Shari’ah nu Qura-an indu su Hadith su Nabi Muhammad sa niya kadtalu nu Nabi : ”Di din gapya su lumpukan nu manga tao (dalpa) a niya kaunutan a babay.” Nasabutan tanu sa niya ba a Hadith ey su babai na ibitad/isalig gin su ginawa nin siya kanu kabpanangit indu tiyakap ey kaluma nin, upama ka kalilinian nilan su tabang ngu Allahu Ta’ala. Su manga mama na adin bon mambo kawagib in sa makapanduwaya ataw ka mangaluma sa ika duwa, ataw ka ikatlo, ka ikapat, ugaid na dala makabpaliugat, dikina bagatulen sa mambebetad din sa maadin pan s a mamagidsan a kailay kanilan a manga kaluma a babai.su kapagetaw nu mama kanu kaluma nin a babai sa kapangaluma nin na isa ey nan a tanda sa magidsan ey kawagib o kaluma a mama indu su babai sabap sa intu na su kalalakaw na dili maalus umingka isa sa kanilan antu ey dili pakaayon kanu intu ba a kablalakaw.

Niya kadtalu nu Allahu Ta’ala: ”Indu batilin kanu siya kanu manga walay nu; indu dikanu bigkawas-kawas, sa manasu manga timpo nu jahileeya (Da pan Islam) indu itendig gu su lima wakto, indu inggay kanu sa Zakat, indu palitialay nu su Allahu Ta’ala indu su sinugo nin Indu su Allahu Ta’ala bo ey makangguniat sa kaawa nu langon nu lipungit tin salka. O! Su sekanu ba nan a manga membro nu pamilya, indu sinuti tanu sa pibpipiyanan a kinasuti.” (Qur’an 33:33)

Pimbalinganan nu Allahu Ta’ala talu: ”Su manga mama na tagatiyakap indu tagatanding ngu manga babai, na sabap sa intu na Su manga babai, sabap sa intu na inadin nu Allahu Ta’ala su sakataw kanilan sa nakatibambaw (sa kabagil alawas) kanu sabad kanilan.” (Qur’an 4:34). Kaped pan a kawagib o manga mama na kanu manga kaluma nilan na pabila ka inggatin silan nu kaluma nilan a mama, na nasisita na malitiala silan sa ula-ula a malilini silan kagina umingka dili silan mior na ibidsinta silan nu manga malaikat kanu intu a intiro nu magabi taman sa mapita. Sa kalimpio nin kanu manga gamit tilan, su katuganul kanu manga wata nilan, indu mapya a atulan nu lusud du walay na intu ba ey nesisita a katiyakapan nu kaluma a babai.


Kadtalu nu Allahu Ta’ala sa dalim o Qur’an: ”Su manga kaluma nu na mana bon su benday nu, na angay nu su benday nu sa apya ngen ey kapya nin. Ugaid na inggula nu su manga mapya a galbekan bago nu inggulalan su intu: Indu ikagilek ko su Allaho Ta’ala, indu gatawi ka su kambalatemuay nengka bon sekanin a kadnan (sa gay a mauli) indu isampay nengka su niya ba a manga mapya kaligan sa kanu manga bamalitiala.” (Qur’an 2:223). Isa pan a kawagib o manga mama kanu kaluma nilan su kapanananggila nin kani kaluma nin indu (si kaluma nin mismo) katiyakapan bon ey kaluma nin sa kagkawas-kawas sin kanu awrat tin siya kanu manga wata nin a manga babai, indu su katiyakap pin kanu manga langon taman nilan, kagina intuba ey binal a nasisita na dili sekanin mapaludep sa apya intain a tao labi pan nu intu a tao na dili gasuwatan ni kaluma nin (a mama).

Niya kadtalu nu Allahu Ta’ala sa dalim a Qur’an: ”Ya Rasullallah ! talu kanu manga kaluma nengka indu su manga wata nengka a babai, indu su bamalitiala a manga babai, sa taguban nilan su manga awrat tilan sa di silan gawas-gawas, sa namba ey labi a mapya sa indu silan gatawan (gakilala) sa indu di silan kadtapulungan. Indu su Allahu Ta’ala na mapadtawbat a sangat ey kalimu.” (Qur’an 33:59)

Oh! Manga lusud ko sa tiyan a manga Mu’men niya kadtalu nu allau Ta’ala : ”Dinu din a benal magaga ey kapadtimbang ngu kanu manga kaluma nu, na apya su siya bu kanu tidtu-tidtu a niyat tu, dinu mapadsubla su lilini nu, sa itagak ku su kapid sa kanilan sa alangalangan. Indu umingka inggulan ningka su kapadtimbang-timbang na inggula ka su langun na mapya ikagelek kingka su Allahu Ta’ala sa itangka ningka kanu ginawa ningka su langon nu dala lantikin, ka su Allahu Ta’ala na Sangat a mapadtawbat, a sangat a malimu.” (Qur’an 4:129)


Manga lusod ko satiyan a managa mama indu manga babay a tanan din bamalitiala sa kanu kaisa-isa nu Allahu Ta’ala, sabap sa manusya tanu bo, na di tanu magaga ey makaguntudo kanu langon taman. Na kagina di tanu din magaga ey makaguntudo kanu sa kapadtimbang-timbang siya kanu pamageltan tanu, siya kanu manga pakat tanu, pagali tanu, siya kanu manga wata tanu mama taw ka babay, indu siya kanu manga pamagiltan nu manga kaluma nu. Na kagina di tanu din magaga ey manga nangalabit antu na apya niya tanu bo magaga ey kapadtimbang indu su katidtu na lumalayon siya kanu manga niyat tanu indu manga galbekan tanu. O kadnan nami ! Tutulo kami ningka sa di kami magaga tumadin nu manga saitan sa kanu kadsima-sima nami kanu manga babay labi labi din su manga kaluma nami, inggey kami ningka sa halal a ukit sa kanu kapangilay nami kanu manga nasasangan indu nilan mamakanggulalan su manga kawagib bilan salkanu.



Su Manga Kawagib U Manga Babay (Rights of Women)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslem a palitiala! lalayun nu su gilik sa likanin a Allahu Ta’ala endu tuntayi nu su maulad a kataw nu Allahu Ta’ala siya kanu ulian nu manga kasuguan nin sa inipapata nin su niya ba a manga imbalangan nu simba indu su inisapal lin salka sa kanu katangka ningka siya kanu gadsabapa na dusa indu su kanggalbek sa kina mapya. Su Allahu Ta’ala na da nin isugu salka ey simban ningka sikanin sabap sa nesisita nin su simba ningka. Di nin nesisita ey langon taman siya kanu kadatu nin. Gingka siya sa dunya na di makatidtu indu nganin-nganin pan a mapya a balangayan siya sa dunya umingka di ningka iyudsad sa likanin a Allahu Ta’ala. Salakaw pan sa intu na, su siya ba inipapata nu Allahu Ta’ala salka a manga ukit tu sambayang na maka-adin sa kagkapya na lawas indu pamusungan indu atay sa mabaloy ka sa matidtu a tao. Su manga niya a sambayang na pakambalapantag siya kanu inggagaisa a taw sa labi-labi din siya kanu lumpukan atao ka dalpa. Umingka gapya su pamusungan indu su atay na su badan na mangingito sa mapya sa dala sakit tin. Manga lusud ko sa tiyan a manga mama indu babay siya kanu Islam! Su agam Islam na inipayag gin su mga kawagib indu su manga gaarus a inggalbekin nu manga babay. Su kanggulalan kanu manga niyaba manga kawagib na maksigurado sa tidtu-tidtu a kalilintad, kalilintad indu kapamagayon nu maginged du muslem. Su Allahu Ta’ala inisangan nin su mga niya ba a manga kawagib sa katawan nin su langon taman a manga masulin sa kanu niya ba a sakaliyan makhlok indu su pabpapalangain nu manga manusya, sa inibpaliugat siya kanu manga pamageltan atawka siya kanu kamagingedi. Su manga timpo nu paganay a manga arab sa unan nu dapan makatingguma su Islam, na su manga babay na dala kawagib bilan siya kanu kukuman ataw ka kitab o magingid. Su manga babay na silan din ey mabaloy a pinaka mababa din ey kaluyudan nin siya kanu isa pamilya sa mana bu silan isa a gamit a dala katagan nin. Bamangaluman bo silan sa para bigkaluman bo sa di bon tidtu a galilinian nu manga kaluma nilan. Su Qur’an indu su Hadith na nangadin sa atulan siya kanu manga babay sa dika matag bo a kina atul. Ka nabaloy silan a nakapagidsan kanu manga mama, sa su kinapagidsan nilan bantu na nabaloy a unayan nu atulan na kagkaluma siya kanu Islam. Su manga mama na nalabit bon siya sa kanu Qur’an indu su manga babay mambo na adin bon kanilan a lugal.


Su Allahu Ta’ala a mapulo na pidtalu nin sa Qur’an: Sabinsabinal, a su manga muslem (ipidtapnay nilan su ginawa nilan kanu Allahu Ta’ala siya sa Islam). Manga mama indu babai, su bamaginugut a manga mama indu manga babai (sa kanu kapakaisa-isa nu Allahu):

”Su manga mama indu su manga babay a balitiala (lu sa Allah), su manga mama indu manga babay a manga matidtu (siya kanu kanggulalan nilan kanu manga nakasangan kanilan a manga galbekan a inisugu nu Allahu Ta’ala indu su kinatangka nilan kanu manga nganen-nganin a inisapal lu Allahu Ta’ala); su manga mama indu manga babay a ipimbaba nilan su ginawa nilan (kanu simba nilan kanu Allah), Su manga mama indu manga babay a baginggay sa manga Sadaqah (man su Zakat indu kapid pan). Su manga mama indu manga babay a bebpuwasa siya kanu inibpaliyugat a ibpuwasan kanu timpo nu ulan nu Ramadhan, indu su sunat a nawafil a puwasa), su manga mama indu manga babay a pinamarihala nilan su manga ginawa nilan (bon kanu dili gaalus a kagkaluma) indu su manga mama indu su manga babay a bidtadim sa Allah sa tidtu-tidtu siya kanu manga pamusungan indu manga dila nilan, Su Allahu Ta’ala na inidtatalama nin sa kanu silan banto su kaampon indu su masla a balas kanu silan banto (mana su Surga).” (Qur’an 33:35) Su kinanggay sa alaga kanu manga kawagib o manga babay, niya kadtalu sa Qur’an:

”Indu su silan banan (manga babay) na adin kawagib bilan (kanu mangakaluma nilan a manga mama makapantag kanu manga balibigan nu tiwalayan nilan) maitubon ba su (manga kaluam nilan a manga mama) sa atagin (sa makapantag sa kapalitiala indu ka inggay sa alaga) siya kanu intain ey wagib, ugaid na su manga mama ey nabpaliogatan sa mabagel siya kanu manga kaluma a pakagaga indu katawan nin su langon taman.” (Qur’an 2:228) Hadith a napanudtul ni tirmidhi, sa kadtalu nu Nabi na: ”Sabinsabinal, na adin manga kawagib bo siya kanu manga babay nu (kaluma) indu adin bon kawagib bilan sa likanu.” Siya kanu suratul Yasin, na su Allahu Ta’ala na inibpasad din e ”Dala isa bu a ngiawa ey kapasangan bon kanu manga kababan nu katadinan.” Lu kanu gay nu kapamalas. Niya nin maana na langon tanu ba a niya, na dadin isa bo a dili makaamung, na makidsa salkitanu su manga malat a nanggalbek tanu indu su manga kadusan a nanggalbek tanu idsakamnusya tanu, sa magidsan pan ey Muslem taw ka dikina Muslem. Nakabpon kani Hakim Muawiyah a napanudtul e ama nin: Sa niya nin kadtalu, Ibagidsa ko salka o sinugo nu Allah sa ngen ba ey manga kawagib o manga babai siya kanu manga kaluma nu Nabi sika ba nan ey baginggay sa kanilan sa kauyagan umingka adin pan salka ey maguyag ka bon, Pambalkasin ningka sikanin umingka niya nin kaadin ey pimbalkasan ningka bon ey ginawa ningka, di ka sikanin malipungeti, dika sikanin gimanati atabiya na siya bo sa walay.


Salakaw pan kanu manga nangalabit a manga Hadith, na adin pan manga kapid a manga kawagib o manga babai (adin kaluma nin) siya kanu manga kaluma nilan, Naalus ey kabpipiya sa kanilan indu su dili kabinsi sa kanilan siya kanu manga malat a balangayan nin a inggugulan nin, Nasisita nu manga babay ey inggan bon silan sa oras a igkakalilini ataw ka igkalimpang-limpang ngelan indu manga panginkinin nilan kanu umanggay nilan a uyag-uyag, imbabalkasin indu indadalpan nilan. Nasisita bon ey kagkataw nilan kanu Islam, labi-labi din su lima rukun nu Islam indu su manga importate a manga galbekan a nasisita kanu kanggalbek kilan kanu manga nakasangan kanilan a manga galbekan siya kanu uyag-uyag gilan. Niya nin kapantikan, na su manga mama na itago nin sa ginawa ey su manga babay na isa silan a pinadtaya nu manga mama a kaluma nilan siya kanu kabpaginapas sin kanu mapya a uyag-uyag gilan. Siya sa Islam na su Muslem a babai na nakasinggay din ey taluyuda nin,a nakapagidsan kanu mama siya kanu kinasugo lon nu agama, siya kanu kawagib kanu kapanuntot, siya kanu kapamalas kanu manga unga nu galbekan nin indu su kariala nin kanu likanin a agama. Adin bon salkanin ey kompleto a kibilin kanu manga tamok kin. Adin bon kanu babay baya-baya kanu kapamili nin sa intain ey kalilinian nin a magkaluma nin, indu kawagib bin kanu kapangini nin sa kambelag gin kanu kaluma nin sa ukit nu kitab. Salakaw sa intu na silan na manga babai na gawagib bon sa kanilan ey pananggitin nin bon su apilido nin pabila ka mapangaluma din sikanin, umingka intu ey kalilinian nin. Nabpaliogatan bon sekanin kanu kapariala nin kanu pamilya nin ugaid na su mama bon ey muna-muna a sinanganan sa paliogat kanu kabparihala kanu pamilya.



Su Bitiala A Gender Kano Kailay Lon No Islam (Gender in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslem a mga palitiala! lalayun nu su gilik sa likanin a Allahu Ta’ala endu tuntayi nu su maulad a kataw nu Allahu Ta’ala siya kanu ulian nu manga kasuguan nin sa inipapata nin su niya ba a manga imbalangan nu simba indu su inisapal lin salka sa kanu katangka ningka siya kanu gadsabapana nu dusa indu su kanggalbek sa kina mapya. Su Allahu Ta’ala na da nin isugu salka ey simban ningka sikanin sabap sa nesisita nin su simba ningka. Di nin nesisita ey langon taman siya kanu kadatu nin. Su Uyag – uyag ningka siya sa dunya na di makatidtu indu nganin-nganin pan a mapya a balangayan siya sa dunya umingka di ningka iyudsad sa likanin a Allahu Ta’ala. Salakaw pan sa intu na, su siya ba inipapata nu Allahu Ta’ala salka a manga ukit tu sambayang na maka-adin sa kagkapya na lawas indu pamusungan indu atay sa mabaloy ka sa matidtu a tao. Su manga niya a sambayang na pakambalapantag siya kanu inggagaisa a ataw sa labi-labi din siya kanu lumpukan ataw ka dalpa. Umingka gapya su pamusungan indu su atay na su badan na mangingito sa mapya sa dala sakit tin. Manga lusud ko sa tiyan a manga mama indu babay siya kanu Islam! Su agama Islam na inipayag gin su mga kawagib indu su manga gaalus a inggalbekin nu manga babay. Su kanggulalan kanu manga niyaba manga kawagib na maksigurado sa tidtu-tidtu a kalilintad, kalilintad indu kapamagayon nu maginged du muslem. Su Allahu Ta’ala inisangan nin su mga niya ba a manga kawagib sa katawan nin su langon taman a manga masulin sa kanu niya ba a sakaliyan makhlok indu su babpapalangain nu manga manusya, sa inibpaliugat siya kanu manga pamageltan atawka siya kanu kamagingedi. Su manga timpo nu paganay a manga arab sa unan nu dapan makatingguma su Islam, na su manga babay na dala kawagibilan siya kanu kukuman ataw ka kitab o magingid. Su manga babay na silan din ey mabaloy a pinaka mababa din ey kaluyudan nin siya kanu isa pamilya sa mana bu silan isa a gamit a dala katagan nin. Bamangaluman bo silan sa para bigkaluman bo sa di bon tidtu a galilinian nu manga kaluma nilan

Siya sa dalem a Qur’an na su Allah na niya nin kadtalu: ”Su bamalitiala a mga mama indu mga babay, a mga auliya (pidtatabanga, bamagawida, bapakat,bipaparehalay) kanu idsinakatawan kanilan, ibidsusuguwa nilan (siya kanu mga tao)


al-ma’ruf (su kaisa-isa nu Allahu Ta’ala indu langon nu inisugo nu Islam kanilan) indu ibidsapalay (nilan) su mga malat / al-Munkar(sa kapangandin sa tumpok kanu Allahu Ta’ala indu su dili kapalitiala kanu manga kasuguan, indu langon pan nu inisapal o Islam. Ibidtindeg gilan su sambayang, indu paginggay silan sa Zakat, indu balitiala sa Allahu indu su sinugu nin

Balasan nu Allahu Ta’la su silan banto, Sabinsabinal na su Allahu na sangata pakaga indu katawan nin su langon taman.” (Qur’an 9:71)

Kadtalu pan nu Kadnan: “O sikanu a mga manusya! Inadin nami sekanu bon sa sabugel a mama indu babai, indu inaden kanu sa isa a manga nation indu mga tribo, ka indu nu katawan su inggagaisa salkanu. Sabensabenal, na niya din pinakamapulo ey bangkatan nin salkanu kanu Allah na su mga bamalitiala) aden at-Taqwa nin (manasu, isa a Muttaqun (bala-agama- elay ka sa surah Al-Baqara sa ayata a ika 2.)) sabensabenal su Allah na gatawan nin su inggagaisa, langkap ey kabigkasabut tin.” (Qur’an 49:13) Mga suled ko a manga mama indu mga babay siya kanu Islam, su niya ba a ayatan na pidtalu nin salekitanu ey langon nu bamaginugot, magidsan ey mama taw ka babay a bamagisa-isa kanu kabedsusuguway kanu mapya indu kapesasapalay kanu nganen a malat! Indu ibedtindig gin su umangay sambayang kagina dala imbidayan nu mama indu babay siya kanu kina adin lun nu Allahu Ta’ala. Su maga babai na nawagiban sa kanu kanggalbek kilan kanu langon nu nakasangan kanilan a manga galbekan siya sa Islam sa mana bon su mga mama. Upama ka su mga mama ka makandusa, na nganin a maka inggay sa kanilan, na maitu bon ba su mga babai pabila ka makanggula silan sa maitu bon ba kadusan. Su panduan nu Islam na salta kanu mga bamalitiala a manga mama indu mga babay sa ya nilan kabigkauyag na sabap sa kanu sabugel a klasiyan a naumbal a isa a mga tribo, mga nasyon indu mga tupo ka indu katawan nilan su inggagaisa kanilan kanu kinabpalak-palak kilan na masla a tanda nu kapegkagaga nu Allahu Ta’ala, su Mataw kanu langon taman. Timbo su Allahu Ta’ala na di nin bagilayin su mga palas sin indu su kakawasan nu tao, ugaid na niya bagilain na su Taqwa (Iman nin kanu Allah) niya din pinakamapya sa likanu na su intain ey mabagel ey palitiala nin sa Allah. Mga lusud ko sa tiyan a manga mama indu manga babay, nasisita na katawan tanu o ngen ey dait a enggulan nu indu ngen ey nakbpaliogat sa uman ey sinakatawan salkanu, sabap sa su Allahu Ta’ala na inipapata nin sa mapya ey ngen ey inibpaliogat indu nakasangan endo nakawagib sa magidsan siya kanu manga mama indu manga babay. Su kapid pan kanu manga nakabpaliogat na manasu inisinggay ey kina atip lon indu sumpat bun o uman ey isa lon. Su manga babay na pidtangga lumabit siya sa kanu Qur’an (Suratun Nisa) indu iningga sa mapuntiok a manga sangan sa gagalu a bagingatan nilan su mga ngala indu su gambibitad dilan siya kanu maginged.


Tademan su timpo a kabpanaihadji, su mga manga Muslim na imbalang balang ey manga warna nin, manga nasyon nin, indu tribo nin, manga mama indu manga babay, wata indu matuwa na nasisita na makanggulalan nin su kad sae (mana-balalagoy sa iganat sa kanu manga palaw nu Safa indu taman sa Marwa). Su kapidtinggapas a kabpalalagoy sa ibangangalindim kanu kina pasang kanu kinadtinggapas su Hajar, a kaluma nu Nabi Ibrahim (alayhis Salam) a ina nu Nabi Ismael (Alayhis Salam). Katawan tanu ey su kabpanaihadji, na adin manga inisapal siya kanu manga mama a gapakay siya kanu mga babay: Su kambalkas nilan sa dubli kanu timpo silan na Ihram, indu su kasangan nilan kanu mga imu nilan a manga bulawan siya kanu kadakilan nu mga taw na inisapal manim a benal siya kanu manga mama. Su Mariam, a ina nu Nabi Isa (alayhis salam) na pinagadatan su ngalan nin kanu isa a Sura sa dalim a Qur’an sa napanudtul su kinambata kanu Nabi Yahyah ataw ka si John the Babtist. Isa kanu Hadith o Nabi nu Allahu Ta’ala sa niya nin kadtalu: Sabensabenal na namba su babay a mapulo ey bangkatan na timabang sa kanu katibambaw nu mama siya sa dunya indu lu sa mawli a gay.

Timbu banto manga lusod ko sa tiyan a manga mama indu manga babay a adin nun su ukit a kagkataw, katuntay indu kapamando, indu adin manga kahanda nin kanu kapanuntot tin sa ilmu na silan banto ey masla bon ey sabot tin sa kanu kadenan. Su islam na linangkom nin sa ga-gay kon no tao bangagi kanu kinaadin indu kabidsimba nin kanu into ba a manga galbekan, na gay-gay nin bon mambo gasabutan su nangaden, na pakagaga a namaloy indu bilidsiki kanu inadin nin. Kagin ka maitu na, niya din kabputusan na maana nu Islam sa makapantag kanu pageletan nu mama indu, su babai na siya ibagudsad kanu tindig o panduan nu Qur’an:

”Indu isa kanu manga papata nin a kadnan (Allah) na pinamaloy nin salkanu su mga kaluma nu sa indu matun su kapya/ kalilintad sa kanilan, su Allah na inibitad din siya kanu pagiltan nu su lilini indu su limu, Sabinsabinal na su manga niya ba na papata kanu manga tao a bamamamikilan.” (Qur’an 30:21) Su Nabi tanu na pidtalu nin bon su manga babay tanu na sa siya sa islam na bibpipiyanan sa mapya, indu sabap sa intu na maadin su masingit a kasampay kanu manga mapya a kahanda umingka dala su manga babay. Kaginaka maitu manga lusod ko sa tiyan a manga Muslim, su manga mama nasisita na inggay nilan su manga kawagib o manga babai siya sa walay, siya kanu dalpa indu su agama ka indu silan kasuwatan nu Allahu Ta’ala.


Ya Allah! Inggi kami ningka sa madakil a Ilmu siya kanu Islam indu tigkis ka sikami siya kanu lalan nin taman sa kanu kauma nu gay a kapamagaday tanu a manga tidtu-tidtu a Muslem sa dili makasibay taw ka makadsambi su agama ningka, Ya Allah, a kadnan nu langon nu manga uyag-uyag! Kadnan nami ipailay ningka salkami su bantang, indu inggay ningka sa likami su tidtu-tidtu a kapaginuntulan indu kapagagama. Ipailay ningka sa likami su manga pakabibay a manga galbekan, indu tutulo kami ningka sa makatangka kami sa intuba a kalimbanan.



Ngeni Kailay No Islam Kano Kadtitwalay Kano Kaped A Agama

(What Islam Says About Intermarriages)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Manga Muslem! Ikagilek ku su Allah, indu palitialay nu sikanin a Kadnan sabap sa intu na maaden salklanu ey makatibambaw kanu indu lalayon salkanu ey kapya na ginawa siya sa dunya indu sa akhirat. Manga Ulipin nu Allah! Gatawi nu ey su agama na para bu salkanin na Allah a isa nin bo indu sikanin ey bigkakataw sa apya ngen ey magkahanda nin indu tutulon nin su intain ey magkahanda Nin. Su Allah na inipapait tin sa badtug a Imam indu Gaunutan indu su Allah na di nin bidtaliman su apya intain a Imam taman ya tabia na makaudsad ey apya ngen a galbekan nu agama siya kanu kukuman indu pamikilan nu Nabi Muhammad . Manga lusod ko sa tiyan a manga mama indu manga babay siya kanu Islam, na sabuti nu ey su Islam na stiman nin bu a bantang a agama. Su Islam na dala makadaway ningka lon indu kompleto a kitab o uyag-uyag. Su Qur’an na muli-muli din a kitab o Allahu Ta’ala a nakatulon siya kanu Nabi Muhammad a naulidin indu tanda nu langon nu manga nabi. Su Islam na kina niya nin bo pimbitiala ey Aqeedah (kapaliatial) Ibadah (kasimba), Akhlaq (palangayan) Mua’amalat (siya kanu manga tao indu siya kanu kamagingedan a galibekan). Su Islam na nalangkom nin su langon nu siyap-siyapan nu uyag-uyag. Manga lusod ko sa tiyan a manga mama indu manga babay siya kanu Islam, gasabutan tanu ey pinangadin tanu bon sa satiman/sakataw a mama indu sakataw a babay (si Adam indu si Hawa) indu mauli sa intu, na mimbuwadbuwad sa lawan takip (siya bon sa duwa bugel a mana ig a siaya bon ganat sa kanu manga mama indu manga babay) sa imbida-bida sa bansa indu manga dalpa ka indu nilan gatawan su inggagaisa kanilan.

Niya kadtalu nu Allahu Ta’ala sa dalem a Qur’an: ”O su sekanu a nan a manga manusya! Sabensabenal na binaloy nami sikanu bon sa isa a mama indu isa babay, indu naumbal kanu manem a manga nasyon, indu manga tribu/bangsa, ka indu nu katawan su inggagaysa salkanu. Sabinsabinal na niya din pinakamapulo ey bangkatan nin sa Allahu Ta’ala na su (baginugot) intain ey adin Al-Taqwa (upama na su: isa a muttaqun (matidtu). Sabensabenal na su Allahu Ta’ala na Gatawan nin su langon nu inggagaisa, lalayun imaman.” (Qur’an 49:13)

Ugaid na niya din pinakamapulo ey bangkatan nin siya kanu kailay nu Allah na intain ey matidtu/bantang. Simia tanu sa niya ba a dunya sa indu tanu makambuad, ugaid na siya bon makakuyog kanu manga panduan indu bitikan nu Islam.


Siya sa Islam na, su manga mama na sinugutan sa kapangaluma nin taman sa pat katao ugaid na su Allah na niya nin kadtalu:

”Indu di kanu bangaluma sa Al-Mushrikat (bidsima sa barahal) taman sa dili malitiala (simimba kanu kaisa-isa nin a Allah) indu su balitiala a ulipin a babai na niya tumo kanu isa a (pakambaya-baya) mushrikah (bidsimaba sa barahala), sa apya niya nin kaadin ey pedsuwat-suwatin ka nin, Indu di nu minggay (su manga wata nu a manga babai) sa mamagkaluma sa Al_Mushrikun taman sa dili silan malitiala (sa kanu kaisa-isa nin a Allah) indu sabensabenal, na su balitiala a ulipin na niya mapya sa kanu (pakambayabaya) a Mushrik (bidsimba sa barahala indu madakil pan), apya niya nin kaadin ey pbidsuwat-suwatin.” Su intu ba (Al-Mushrikun) na paginggatin ka nin siya kanu apoy, ugaid na su Allah na baginggatin (kanu nin) lu sa Surga indu kadtawbat indu mabaloy su niya ba a ayat (tanda, ebidinsiya, manga kadtalu, pamandu, sipat, tutulo.) Mapayag siya kanu manusya ka indu silan makagkalindem.” (Qur’an 2:221)

Sabensabinal na pinamaloy tanu siya sa dunya sa adin kapantag gin. Isa kanu intu a kapantag gin na su kapangaluma ka indu tanu masampay su sabapan na kinapamaloy sa lekitanu a manga manusya a nabaloy a manga nasyon, indu manga tribo/bangsa. Su mama ka indu makagkaluma indu su babay ka indu mapangaluma na nasisita na masampay nin su manga nasisita a inibpaliogat o Agama Islam. Niya kadtalu kanu manga niya ba ayatan na nasisita tanu ey kaunot indu kapalitiala sa kanu tidtu-tidtu a panduan nu Islam, indu nasisita na katiyakapan tanu sa mapya, labi-labi din sa timpo a saguna, sa kadakilan kanu manga kapid a muslim na manasu dili balitiala sa kanu manga panduan nu Islam.Kapid kanu manga kangudan a manga babay na bangaluma sa kanu manga tao a dili bamalitiala bidsimba sa barahala indu su dili bamalitiala (sa Allah) na bangaluman nin su manga wata nu silan antu (Manga Muslem) ilayka siya kanu Qur’an sa apya su bamalitiala a manga babay a nakalapu bon kanu isa a dalpa na nasisita na kapangingidsan sa mapya o ngento tidtu-tidtu sikanin a bamalitiala.

Niya kadtalu nu Allah: ”O sekanu a bamalitiala! Pabila ka su manga babay a manga lapu ka mangay sa likanu, na siman-siman nu silan sa mapya, Su Allah na gatawan sa mapya su manga palitiala nu silan banto, Ugaid na umingka natawan ningka ey tidtu-tidtu bon silan a bamalitiala, na di nu din


mapambalingan kanu dili anto kabpalitiala. Di silan maarus a manga kaluma nu silan antua a dili bamalitiala tawka su dili bamalitiala na dili mapakay a mapangaluma nu manga bamalitiala a manga mama, su dili bamalitiala . Ugaid na inggay nu bon kanu silan antu a dili bamalitiala (alaga nu kulta) su nagasto (mahar nilan) sa kanilan. Indu dala dus nin salkanu ey kapangaluma nu sa kanilan asal na makatunay nu su manga nanggasto nilan, Namba ey kukuman nu Allahu Ta’al. Bigkukumin nin su pamagiltan nu sekanu a nan. Indu Allah na gatawan nin su langon taman, indu matao sikanin.” (Qur’an 60:10) Manga lusod ko sa tiyan a manga mama indu manga babay siya kanu Islam! Su kanggigiyamunga indu su kapamili sa magkaluma na nakatukil-tukil indu dita mapangantuk ka makauma dimun salkita. Mimbida-bida ey kailay lun nu manga imbida-bida a ginanatan na kinagkataw. Sabap sa intu, su manga tao na bangaluma nin su tao a balngkabiyas ey lalan na ukit a palngayan nin sa makalagid din bon kanu manga ginawa nilan, ugaid na su kapid na baliginugot sa kanu kapamili sa ula-ula a kapamagidsan, ugaid na mana su kapid lun na makapantag sa kagina makandadalagida so mambibitad dilan siya kanu idsi kamanusya a manga pamikilan. Tanudan tanu ka su niya ba a ayatan na isa a kukuman indu kasuguan. Bilang isa a Muslem, na nakabpaliogat indu nakasangan salkitanu su kaunut indu sa kapalitiala kanu niya a bantang / tidtu a kasuguan no Allah indu su Sinugo nin a Nabi Muhammad . Ya kadtalu nu Allah sa dalem a Qur’an:

”Dikina para siya kanu isa balitiala, a mama ataw ka babay, ey pabila su Allah indu su Sinugo nin a Nabi ey simugo kanu nganin-nganin na mangilay pan sa kaped a ukit sa kanu kadisisyon nin. Indu intain ey dili munot / simupak kanu Allahu Ta’ala indu su Sinugo nin sabensabinal su sikanin banto na natadin sa maliwanag a kinalimban.” (Qur’an 33:36) Niya nin kapuntusan, na mangini-ngeni tanu kanu Allahu Ta’ala a mabagil indu Pakagaga sa taubaten tanu nin kanu nin manga kadusan tanu indu tutulon tanu nin kanu lalan a matidtu ka indu tanu masampay su kahanda nu ginawa atanu indu kapya na ginawa siya sa dunya labi-labi din lusa akhirat. Ya Allah! Tabangi kami ningka sa kadsindit nami indu kapangimbaban nami salka. Talima ka su manga sambayang nami. Ya Allah! Ipagedam ningka salkami kalingaw nu kinapadtaubat tingka salkami indu su kamis o kinatalima ningka sa likami. Itangka ningka siya kanu manga pamusungan nami sa kalilini nami kanu salakaw salka, Ikuyug kami ningka kanu manga tao a manga naliliniyan ningka indu naliliniyan ka nin. Parihala ka su uyag-uyag siya sa dunya labi-labi din sa gay a Mauli bon kanu manga kamalsayan indu manga pitna. Baluy ka sikami sa magilek salka magidsan ey masulen indu mapayag, indu baloy ka sekami sa kanu manga tagipida nu manga tao a manga matidtu. Ya Allah! Ikalimu ningka su langon nu manga Muslem, Ya Allah! Talima ka su manga sambayang indu su manga pangini-ngini nami.


Su Pangkatan No Babay Kanu Islam (Status of Women in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) O manga Muslim! Saki na paginggaten ko sekanu sa ikagilek tano su Allah endo pangagyan tano sa masla su ilmo a napadalem ko kasuguwan a sekanin e minenggay lon a ukit u kasimba endo inisapalin sa likitano e kasupeg ko kadusan atawa mawag a galbekan. Su Allah dikena yanin kinasugo salka e ya nengka kasimba na sabap sa nasisita ka nin. Sekanin na dala nasisita nin ko nganin-nganin a manga kaaden. Sinugo kanin sabap bo sa nasisita nengka sekanin. Pabedtumpan salka lusod ko sa tiyan a manga mama endo manga babay a manga bamalitiaya su ko kaisa-isa u Allah, upama ka su tidto a atulan u susuled na ibetad a unotan u manga Muslim na madala den e kagkahanda nengka kumuwa ko aden kigkuwan lon. Kapamagagawa, endo lipunget nengka ko ped nengka a Muslim. Maito bon, upama su Muslim na maisa-isa ko kanggalbek sa kadtatabanga, tabangan nin su peddin a Muslim, na maawa su kamiskin endo uyag-uyag u manga Muslim na mipulo e pangkatan siya ko pidtalo a uyag-uyag. Sa namba na sinigurado nu panduwan nu Islam. Ped pan a sabapan a makauman ko kabisa u kadsusuled siya ko Islam na bagel, su maginged na kabagel endo kakalimuwa, su lilini endo kalilintad na matatap den ko maginged a manga Muslim. Dino ibelabi ko manga kapagitongo su embibidayan u bangsa sa makalabi pan ko ukit u susuled a inantang u Islam. Su Maguindanaon, upaman ta, na dala embibidayan nilan ko manga Maranao atawa Tausog atawa Yakan ya pidtalo a kalabi sabap sa mamagidsan sa basa atawa a ukit ugaid na siya ko kapayagan u kawagib ko silan a manga susuled endo manga babay ko galbekan a kapamili atawa kanggay sa atulan ko langun na pakatingguma a galbekan atawa ko galbek a antangan. Mapulo a suled ko a manga mama endo manga babay ko Islam! Ya sabapan u dili kapamagayon nu manga Muslim sa pedsangol sa makatikaya na di tanu kagaga e kaludep tanu ko tidto a antangan endo maana nu kadsusuled. Idsan tanu su manga ginawa tanu ngin den e mori-pori a nanggan ta su suled ta a Muslim? Su silan anto a aden bagelin ko governo, ngin den kasabutan nu bon su manga inenggay salkanu a galbekan a masampay su suled nu a Muslim? Sia kano kadtiwalay na su babay na tinalima nu Islam sa tanggepeda a pakambayabaya dili kagkaidan u manga makabinasa endo su langun nu galbekan a dili mapya. Inipamando e su manga babay na tanggepeda nu kaluma nin a mama, a taw a ikalimo, endo pengganatan u kalilintad endo kadsabapan no kapia a manggiginawa nu manga mama. Su Allah na pibpalumanan nin e kinadtalo nin a napadalem kano Qur’an:


“Endo ped kano mga ayatan no Kadnan na binaloy nin salkano ganat kano mga ginawa no so mga kaluma (mga babay), sa endo kanu makapaguyag (makandalpa) sa kanilan, endo binaloy nin a Allah kano mga pagelitan su kapegkalimuwa endo su limo. Bantang na niyaba na manga tanda u silan anto a pamimikiran.” (Qur’an 30:21) Su Nabi Muhammad na inipayagin: “Su surga na maton kanu palad do ay nu manga Ina” Su Islam na danin pambidaya su manga mama endo su manga babay pantag ko kanilan a ukit atawa antangan, atawa ko bayad u napasad nilan atawa su pangkatan nilan ko akirat. Su Allah pidtalo nin pantag ko niaba:

“Endo su mga palatiaya a mga mama endo manga palityaya a mga babay, a pedtatabanga silan kano engagaisa, sa ibedsugo nilan su mapya endo ibedsapal nilan su marat, endo tatap e sambayang nilan, endo silan na ibagenggay nilan so mga Zakat tilan, endo pamalityaya nilan su Allah endo su sinugu Nin (su Nabi Muhammad ), silan na ikalimo silan nu Allah, sabensabenal na su Allah e labi-labi a Masla, labi-labi a matao.” (Qur’an 9:71)

Niya nin kapuntusan, na mangini-ngeni tanu kanu Allahu Ta’ala a mabagil indu Pakagaga sa taubaten tanu nin kanu nin manga kadusan tanu indu tutulon tanu nin kanu lalan a matidtu ka indu tanu masampay su kahanda nu ginawa atanu indu kapya na ginawa siya sa dunya labi-labi din lusa akhirat. Ya Allah! Tabangi kami ningka sa kadsindit nami indu kapangimbaban nami salka. Talima ka su manga sambayang nami. Ya Allah! Ipagedam ningka salkami kalingaw nu kinapadtaubat tingka salkami indu su kamis o kinatalima ningka sa likami. Itangka ningka siya kanu manga pamusungan nami sa kalilini nami kanu salakaw salka, Ikuyug kami ningka kanu manga tao a manga naliliniyan ningka indu naliliniyan ka nin. Parihala ka su uyag-uyag siya sa dunya labi-labi din sa gay a Mauli bon kanu manga kamalsayan indu manga pitna. Baluy ka sikami sa magilek salka magidsan ey masulen indu mapayag, indu baloy ka sekami sa kanu manga tagipida nu manga tao a manga matidtu. Ya Allah! Ikalimu ningka su langon nu manga Muslem, Ya Allah! Talima ka su manga sambayang indu su manga pangini-ngini nami.


Su Kadsusuled Siya Kanu Islam (Brotherhood in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Pedtalo no Allah a napadal’m ko Qur’an:

“Sabensabenal na so mga paletityaya na m’lulusod sa tiyan. Enggalb’k ko kagkapia kano pagletan no mga lusod do sa tiyan, endo ekagel’k ko so Allah ka kalo-kalo maaden sa lkano so limo nin a Allah.” (Qur’an 49:10) Pab’dtompan salaka sul’d ko a mga mama endo mga babay a mga palateya su ka isa-isa no Allah, opama ka so tidto a atolan no kadsosoled no mga muslim na inggulalan. Maytobon, opama sa so Muslim na ma isa-isa ko kang-galb’k sa kadtatabanga tabanganen so p’d-den a Muslim, na maawa so kamiskin endo so uyag-uyag o mga Muslim na mipulo e pangkatan nin, sa namba na sinigurado no panduwan no Islam. Kaped p’n a sabapan a makawman ko kano kasosol’s sa ko Islam na bag’l; so mageng’s na kabag’l endo kakalemwa, so lelene endo kalelentad na matatap s’n ko mageng’s a mga Muslim. Deno eb’labi ko mga kapagetongo so embebedayan o bansa sa makalabi p’n ko oketo a enentang o Islam. So Maguindanaon, opama na, na dala embebedayanelan ko mga Maranao sa kalabihan sabap sa mamagedsan sa basa atawa oket ugaed na sa ko kapayagan o kawageb ko selan a mga sosol’d endo mga babay ko galb’kan a kapamili atawa kang-gay sa atolan ko langona pagkateng-goma a galb’kan ataw ko galbik a antangan. Mapolo a solod ko a mga mama endo mga babay ko Islam! Ya sabapan o dele kamagayon no mga Muslim sa p’dsangol sa makat-tekay na detano khagaga e kalod’pan tano ko tedto a antangan endo ma-anan no kadsosol’d. Edsan taw so mga ginawa taw ngend’n e mori-pori a nang-ganta so sol’d-ta a Muslim? So selan nanto a ad’n bag’l len ko governo, ngend’n kasabotan no bon so mga eneng-gay l’kano a gal’b’kan a masampay no sol’d-do a Muslim? Endo, ad’n mga tao a denen kaylay so mga sol’den (a Muslim) sa mana nen losod-sa-tean endo denen pagelayn sa mana losod-den-sa-tean. Kha-ponan a dele-nelan kahbpagayon na manaot bo a sabap endo keb’tad so dand’n aparangayan o mga bansa nelan. Tad’m-meno mapolo a sol’d ko a mga mama endo mga babay ko Islam kano tempo a pedtalo no Nabi: “Dekano pamagagawa, dekano p’ndodopanga, dekano p’mbobono endo dene tomagak so tag’p’da no. Deno p’bpasa so dagangan o p’d-do amay sa de nen katawan. Ombalo so genawa no sa b’nal a olep’n no Allah, endo sosl’d kano ko Islam. Bantang a so Muslim na losod sateyan o p’den a Muslim endo dele kapakay ko Muslim e tadenen nin endo dopangen nin so pagedsan nin a Muslim. Denen insulton, abuson endo pagkayan so sol’ddin a Muslim.” (Pinanodtol e Muslim).


Pidtalu nu Allah napadal’m ko Qur’an:

”Endu kapet tinu langon sa sama-sama kano so tali nu Allah (Qur’an Islam) indu dekano petas-petas, endo tad’meno so Ongaya ataw ka limo no Allah salklano, sa kano s’kano na kokontraya ogaed na pinagkapia nin so mga poso no, sa asar, indu kano mabaloy a sosol’d (sa ko Islam), endo opama ka sa kano penaka mayaw no apoy, na pedtabangan kanonen ko ka-awa nolon. So Allah na enombalen so mga ayatan (pandowan,pagelayan,totro,kenapayag) a malingay salkano, ka endo kano matotolo.” (Qur’an 3:103) Olip’n no Allah! So kasosol’d kano Islam isa a gapa a masla indu Lemo a ganat ko Allah a ephag’ng-gay ko dalpa no mga Muslim. Sa ko pedtalo a kapamagayon na mkawntong lon endo kakaslanen sa makpulo sa kanelan a oyag-oyag moket ko kagkapya o senakatawan a enogot ko Allah. So Mageng’s, so kapagoyag, matatap e kalelelntad endo galb’kan na masampay. So lalan ko kap’lo-lo-sod-sa-tean na eneng-golalan no Nabi Mohammad endo so manga Sahaba nen ko tempo a bago pan sekanin sa Madina endo so Allah na nadtalo nen ko Qur’an e so mga Sahaba na elengan sa ko pedtalo a kagkalemowa endo kadsoso-l’d, mana ko tempo a so mga sahaba a ganat sa Makkah na pedsla-sla, tenoganor penakan, penatolog no mga sahaba sa Madina mana selan tedto-tedto a sosol’d, Pedtalo no Allah napadal’m ko Qur’an: “Endo silan, nawna kanelan, ad’n walay sa (Al-Madina) endo tenalema nelan so enogot, kenalemo nelan so membakwet kanelan, endo dala kano manga poso nelan e eng-get, sabapan a selan e n’ng-gan sa (ganat ko bani An-Nadir), endu eneng-gay kanelan (taleman) baya-baya ko genawa nelan, apya yaneng ka-ad’n e neseseta nelan endo entayen e metago nen so oketen a demapno, namba ba selan d’n e kakapya.” (Qur’an 59:9) Mapolo a solod endo manga babay ko Islam! S’kame na penakbag’l lami so kadsosol’d ko Islam sabap sa s’ketano na dala pag’let tano ko Allah, mamagedsan tano ko Allah endo ganat tano sa sateman a ponan. Allah na eneb’taden so niya ko Qur’an: ”Bantang! Niya, so l’ka a Ummah (sosol’d) satyeman a agama, endo saki so kadnan, semba kongka (saki bo0. (Tafsir Ibn Kathir) (Qur’an 21:92) Endo so Nabi na Pidtalo nen: ”Dala embedayan no Arab kano dek’na Arab, mayt’m endo maputi yatabya na semba.” Sabap ko ka-eportante no kadsosol’s ko Islam, Allah, a Mapolo, pedtalo nen ko Nabi Muhammad opama kadele katawan a tarsilan no taw, entoba na so Allah na enepamando nen ko Nabi so kawmbalen kanelan sa selamba e sosol’s sa ko Islam.


Sa ko Qur’an na pedtalo no Allah: “Tawag ka selan (adopted sons) sa kano ngalan no kanelan a mga ama, namba e wagib ko Allah. Ogaed na ode-n n’ngka katawan e ngalan no mga ama nelan) a manga so’ld-s’ngka ko enogot endo mawalikum (l’ka a penetasan a olep’n). Endo dala a dosa n’ngka opamaka dala n’ngka masogat, ya tabya na so nganen-nganen a kahanda no poso n’ngka. endo so Allah e pangampon, masla e lemo.” (Qur’an 33-5) Mapolo a mga Muslim! S’kano na tatap’n tano so kag-kaka-lemwa endo respeto ko omne-isa. S’ketano na pag-kawlad’n tano so kadtabang endo tabang ko omne isa. S’ketano na mamagampona tano. ya sabap o niya a pangne na endo tano masampay sa magdam nasa tedto so kalelentad, kawagib endo kakasla na no oya-oyag, endo kambaya-baya p’ng-ganat ko kha-pangilay endo ya masla, na makakalemo tano no Allah endo kapya tano ko dongya endu so ngiyawa tano na lumakaw sa matelak sa ko akerat. Mga sol’s ko endo mga babay ko Islam, ya elmo no kasosol’dk o Islam na so kasamapay langon opama bo ka monot tano ko niya a sulat a p’tondog na onotan o omani isa salketano;

• Mapya a parangay. • Den’ngka magokak so sol’s s’ngka. • Mapya a palas’n a magalaw. • Deka b’ pasad opama ka de le n’ngka magaga. • Ekalemo nengka so sol’d d’ngka sa maobon so genawa n’ngka. • Esampay n’ngka so salam oman’ngka makpagelaya so sol’d s’ngka. • Tatap ka so kadso’ld ko eng-gagaysa. • Pangalembaban ka ko sol’d d’ngka. • Tiakape ka so sol’d d’ngka. • tabangika so sol’d’ngka amay ka nakaneseseta. • Pangilay ka s’kanen amay ka dan’ngka maylay sa malo naug’t. • Ekalemo n’ngka endo respetoyka ka sol’d’ngka.

Mapolo a Muslim! Islam na agama tanto na en’ng-gat tanonen ko kaeleng ko enoketan a Nabi Muhammad pantag ko kenapanag-geten ko maga sahaba endo so madakel a taw a nating-goma nen, Sabap ko niyaba, Allah, a Mapolo, pedtalo nen sa napadal’m ko Qur’an so Muslim a enelenganaen so nganen-nganen a so Nabi e namando lon ko mga Muslim endo ten’l’na-nen so nganen-nganen a enesapal o Nabi a eng-golan. Ya Allah! Tabangi kami ningka sa kadsindit nami indu kapangimbaban nami salka. Talima ka su manga sambayang ngami. Ya Allah! Ipagedam ningka salkami kalingaw nu kinapadtaubat tingka salkami indu su kamis o kinatalima ningka sa likami. Itangka ningka siya kanu manga pamusungan nami sa kalilini nami kanu salakaw salka, Ikuyug kami ningka kanu manga tao a manga naliliniyan ningka indu naliliniyan ka nin. Parihala ka su uyag-uyag siya sa dunya labi-labi din sa gay a Mauli bon kanu manga kamalsayan indu manga pitna. Baluy ka sikami sa magilek salka magidsan ey masulen indu mapayag, indu baloy ka sekami sa kanu manga tagipida nu manga tao a manga matidtu. Ya Allah! Ikalimu ningka su langon nu manga Muslem, Ya Allah! Talima ka su manga sambayang indu su manga pangini-ngini nami.


Su Adalah Kano Kamagingedi Siya Kano Islam (Equality in Islamic Society)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga ulipen nu Allah, entayn e pagilay a pedtiyakap ko Islam, langun nami na paginugot sa su islam na namba e bantang a Agama, a linumangkap ko manga dalpa su lumpukan a Barrio endo lumpukan o manga nations, isa a su lama – lamanin na nakaliyo ko tupo nin endo colorin, isa a mibpanday ko ka isa nu manga taw, endo nabpagkabagel ko pamikilan a su langun nu panduwan ko mahklok na nabalo bo a satiman, yanin nasangol na su manga taw na naisa sa yanin kahanda na su uyag-uyag ko donya, namba su kinataban o kalilintad endo tidto a Iman ko uman e isa a taw. Pidtalo nu Allah napadalem ko Qur’an:

“O manga taw! Sekami e minaden salkanu ebpon ko satiman (tiwalay) a mama endo babay, endo naumanin e nations endo tupo, asal lo katawan su uman e isa a taw (dili ko liponget ko uman e isa a taw). Bantang a ya mapulo salkanu ko Allah na (sekanin e tinumaban) su matidto salkanu, endo katawan nu Allah endo kasabutan nin langun (su langun nu kaaden).” (49:13) Pidtalo nu Nabi Muhammad: “Languno na manga wata nu Adam endo su Adam na inade a ganat ko lupa, da embidayan nu Arab ko di kena Arab, ya tabiya bon a (Su sabap o) inugot ko Allah.” Pagadatan ko a lusod ko sa tiyan a manga mama endo manga babay ko Islam! Sekitanu langun na mamagidsan, dala a mapulo ko isa a peddin, enggula nu e pamikilo sup eddo sabap sa dikena ya kinaaden salkanu e manabo perlas atawa diamond endo ped na dikena pinabpalas bo sa ganat sa umbi. Pasabot mga ulipen nu Allah, enggalbek tanu langun ko kapagitong ko saguna banya a mambebetad tanu endo kagedam tanu, nginto ka su Muslim a lumpukan nu dalpa na kalipos endo miskinan e nambetadin? Aden anto na yanin sabap na su tidto a uman e lumpukan ko manga dalpa na pangalimbaban ko peddin, paginugot sa su saka grupo na ganat ko mapya endo mapulo e katupuwan nin, sup ed a grupo na ganat ko mababa a tupo, a mana lido a ginawa siya bantang na ped ko Maranao, upama, pagilay sa mababa su Maguindanaon endo embalingan ta. Ped ko Mindanao Muslim a Bansa na mapasang e kanggaganin ko maytoba a parangay sa kaumbal a panduwan a bantang u Islam ugaid na pedtalos sa yanilan kambalinganan na su tempo Jahilia (Libuteng a timpo), su timpo a dili mapya a su nabi Muhammad na inidsigkilin su nauna Arabs ko maliwanag a palitiaya. Mga palitiaya, di kapamagayon na sabap a pakabpon ko di wagib, apya sekanu na pembubunuwa su uman e isa. Langun tanu na enggalbek tanu ko kadtabang ko uman e isa endo sekitanu na nakatagayak tanu su manga taw endo su dalpa na mapasang den e


kapamagayon nin uman e bansa na embidaya e ukit, madakel e yanin pagedan na pibpandayan a kayo ko manga pageletan endo ko manga taw endo ko amnag nation ko timpo nu Nabi Muhammad. Pidtalo nu nabi Muhammad: “Sangat a kasupeg e oras a su kuntra na kuwan kanu nin sa sakataw-sakataw a mana upaman a pegken a inibetad ko cabinet.” (Pinanudtol e Ahmad endo si Abu Daud) Pabedtumpan salka lusod ko sa tiyan a Muslim a manga mama endo manga babay siya ko Islam! Su Allah pidtalo nin a nakapadalem kano Qur’an:

“O sekanu a manga palatiaya! Ungangen bo e aden salkanu e tatawanin suped a taw: aden anto na yapan mapya su pedtatawan ko midtatawa. Dili kapakay aden manga babay a tatawanin sup ed a manga babay: aden anto na yapan mapya su pedtatawan ko midtatawa. Dili kapakay libaken sa mawag, dili kapakay e bitiala a masakit ko ped a taw, dili kapakay e tawagen su ped a taw sa masakit a ngalan: dili tidto na ngalan pesangol ko kawagan, (gamit o ped) ko kinapasad u kinapalitiala nin endo entayn e dili tumelen na (tidto) a minggalbek sa mawag.” (Qur’an 49:11) Siya tanu kanu kapagitong kanu niya a indiwan, labi-labi ko niaba a oras a ARMM Election na pedsupeg, ko niaba na sup ed na pembitiala den sa mapayag ko mawag u lusodin sa tiyan, sabap bo ko ungaya nin nginto ka su manga ped a taw na kagamit u sabala a politico ka endo nin ma-atake su lusodin sa tiyan, siya tanu ko kadsendit sumangol ko Allah endo embalingan tanu ko tutuluwan nin. Pebedtayan a ulipen nu Allah a masla a pedtiakap ko Agama nin, pedtalima ko maratabat ko kakapet ko kambaya-baya u dalpa nin: siya tanu ko kambalingan ko panduwan nu Qur’an entoba na masampay tanu su kagkapya a tidto. Sabap, taman sa di tanu embalingan ko Qur’an, matatap den e di tanu mamagayon namba e malalayon den a kaukitan tanu. Pinadtaya a Muslim, siya tanu ko katalima sa sekitanu na malwag e kapet tanu kanu tali nu Allah. Ugaid na sekitanu na embalingan tanu ko panduwan sa matatap su Jama’a atawa grupo aden nun e respite ko enggagaisa, su nan na lu tanu maumbal su Ummah Waahidah, atawa kapamagayon a manga taw nu dalpa a palitiaya, namba e kalilinian nu Nabi kanu langun u umatin. “Ya pagidsan u Mu’min (palatiaya) kanu kanilan a kadsuled, limo endo kapagadat na manabon ko satiman a lawas su masakit ko kingking na kagedam u lawas.” Su Nabi na pidtalo nin: “Su palitiaya kano kaped den a palatiaya na manabon walay a su manga kasangkapan nin na katabanngan nin su ped a kasangkapan no walay.” Masampay bo e namba amaika uman e isa na menggay sa galbekan ko tanggepeda nin, lalan a makanggulalan su Ummah Waahidah, mabagel endo tidto a maumbal. Ugaid na siya ko


atagin, upama bo ka magitong manem sa su ped saya masla ko ped a ukit, katigkel, color, bansa endo mangalimbaban ko pedin sekitanu na pakambalingan tanu ko timpo a kalibutenganm su namba na katadin tanu ko lalan u Allah endo pakaunot ko sulat a Qur’an endo su Hadith nu Nabi. Makatingguma salkanu a manga suked ko a manga mama endo manga babay ko Islam! Kakalimuwa tanu endo pangilayn tanu su kalilinyan nu Allah sa ikalimo tanu su manga elo, su malubay endo su langun nu manga inaden nin. Tidto a su Allah na inggay nin su limonin ko silan anto a manga ulipen nin a manga malimo. Pangilayn tanu e maawa ko manga pusong tanu su nganin-nganin a dusa a ka-agaw ko galbekan nu ped endo lipunget ta ko manga Muslim, endo su kaenggay ta sa tidto a panduwan endo kakalimo ta ko langun-langun nu inaden nin.



Su Katiakap Kano Umul Lo Manusya Endo So Hikma Nu Qisas

(Preservation and Protection of Human Life and the Wisdom of Qisas)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) O manga Muslims! Ikagilek ko su Allah, a mapulo, endo paginuguti nu sa makauntong kanu sa mapya endo lilini ko uyag-uyag ko donya endo ko akhirat. Katawan, adidibo na su Allah enggay nin salka su limo ka namba e nasisita endo galbek u pagunot ko Islam na su kakuwanin ko ilmo u kadnan, Agama endo su Nabi Muhammad. Paginugot ko Allah, madakel e klase a panduwan a inumbal u migkataw ko Islam pantag ko katago endo ka ilay ko uyag-uyag ko taw sa maaden nun e kagkataw ko wagib. Ko niaba a bitiala na inipamando nu Islam su kanggay sa alaga ko enggagaisa. Su Allah na pidtalo nin sa Qur’an:

“Sabap kanu namba na inisugo nami kano tupo nu Israel sa intain ni minimatay sa taw, ya tabya na umor e sabapin atawa pendupang ko lupa, na manabon yanin inimatayan na su langun den u taw kanu liawaw nu lupa: endo upama ka su isa kataw na inuyag gin atao ka tiniyakapan nin e taw anto sa asal dili matay, na manabon natiyakapan nin su intilo nu taw kano liawaw nu lupa. Tumalundog na apya nakatalingguma kanilan su sinugo nami sa naka-ukit pan sa panduwan, uliyanin, apya maito den ba, na madakel kanilan e tinalos nin bon su mawag a galbekan nin ko lupa.” (Qur’an 5:32) Su namba a ayatan anan na inipamando nin e su manga taw na nakapalyogat lon e katuganulin endo katiyakapin ko umol endo kadtabangen ko ped den. Allah inisapalin e kapamuno endo kandupang ko lupa. Islam na inireparado nin e su taw na sapalan nin e ginawa nin ko mawag a galbekan, mana su kapamono, kandupang, mana su kapangidnap, pamula sa gelek atawa makagilek, tudtol-kabudtod endo plangkap sa dili mamagayon ko dalpa. Entayn e sabapan a kagkapya u kagkasla endo kasangol ko kalilintad u dalpa, manabon inuyagin su uyag-uyag u langun den u taw sa donya. Bitiala niya na pantag ko kawagib, kapamagidsan, kapangkat: mana ko tabang u kawasa ko miskinan a taw nu dalpa. Madakel a ped a nakasulat ko Qur’an pantag ko kandupang, kalangkap ko kabinasan, kategkaw, endo ped pan. Su manga namba na inipayag u Allah sa enggan nin sa rajyam su minggalbek lon.

Su Allah na pidtalo nin:


“Su balas no silan anto a sinemupak kano Allah endo ko Nabi nin, endo namikal sa ginamitin pan e bagelin a kasangkapan nilan kano kinandupangilan kano lupa na pagimatayan, atawa ebedtutok, atawa bedtepeden e manga lima nin endo ay nin a duatiman, atawa ipagawa ko dalpa: namba e malat a ebetad kanilan ko niya ba a donya, endo sangat e kapasang a rajyam e masampay nilan sa Akhirat.” (Qur’an 5:33)

Sangat e kalinawagen e namba ka makagilek gayd a lagyam a pinaingatan ko silan anto a minggalbek sa mawag. Kinapamuno, kinapanegkaw, kinadsina, ayanin pagidsan na su taw a nangenggat sa imbunuwa nin su Allah endo su Nabi. Silan anto a manga taw, silan u bibiyag na pinasabutan kanilan e pagimatayan silan, atawa ibedtutok, atawa bedtebpeden su lima nilan endo su ay nilan a duwa timan. Atawa ibagawa silan ko dalpa; endo amaika dili den silan magumbaya, naraka den e matatap a dalpa nilan ko gay a kagkukum ko kambuwat u manga minatay.

Pangilayn e tutulo nu Allah sa ukit a katelen ta ko nganin-nganin a mawag a panduwan u ginawa ka mangay ko kasampay ko dusa. Liline endo kiyog, engat ka su mata nengka nan ko mawag a pagilayn, sapali ka su dila nengka anan ko kambitiala sa mawag endo pakawatang ka ko langun-langun a tindeg, galbekan, bitiala a su Allah na dinin pamakayn.

Pangilayn e tutulo nu Allah sa ukit a kumpleto a katidto endo ka unot ko sinugo nu Allah, upama ka enggalbeken e niaba, sekitanu na masampay tanu su langun a kalilinian tanu, nambomba e makagkapya.

Adidibo amaika su Allah na inggay nin salkitanu su limo nu Qur’an ka endo tanu masampay su manga mapya a katigan u manga ayatan endo mapya tadem-tadem. Pedtalon tanu su niaba endo mangeni tanu sa masla endo su pinaka wagib ka mapa ampon tanu ko Allah langun den nu manga dusa tanu. Simban tanu su Allah sa endo tanu nin maampon, sabap sa sekanin a Allah e pangampon endo masla e limonin.

Pasabot lusod ko sa tiyan na manga mama endo manga babay! Su Islam na Agama a timbangan; dala a mapulo ko ped din siya ko palas, bansa endo tamok. Yabo ilayn ko kapulo nu ped na siya ko simba atawa taqwa. Upama ya bantang na seka na Muslim, tatap ka e kapanuwat nengka ko lusod nengka sa tiyan endo su babay nengka sa mamagidsan kanu atag u tindeg u wagib endo ya masla, seka na unoti ka su nganin-nganin a manga pidtalo nu Allah a nakabetad ko Qur’an. Su Allah pidtalo nin nakapadalem ko Qur’an:

”O manga palatiaya! Inibpaliyugat salkanu su ku kakukum kanu kabpamunu: su dayudaya kano dayudaya, so ulipen kano ulipen, ko babay kano babay. Ugaid o aden inampun su intu na inatul nu lusud sa sa tiyan nu inimatayan, entuba na inggay su wagib a pangenin, endu itunay sal kanin su dayit a makuwa ninna endu edsukuran kadsukul, Niya na inisugut endu limu a ganat ko Kadnan. Mauli siya, intayin e enggalbek ko inisapal na masampay nin su kasiksan a mapasang.” (Qur’an 2:178) O Allah! Tabangi kami ko kadsambi endo ka surrender salka. Sumpati kami ko amal nami. O Allah! Pamaloy ka salkami e magedam nami su katenggaw nu kina ampon nengka salkami


endo su kamis u kina ampon nengka salkami. Tiyakapi ka su manga pusong nami siya ko kabinasa lon a liyo salka. Yamong kami ko manga taw a inikalimo nengka a malimo bon salka. Tabangi kami ko niya uyag-uyag sa lupa endo ko akhirat bon ko kalugi endo lilini ko mawag. Pamaloy kami sa palasimba sa masulen atawa mapayag endo pamaloy kami a pedtinidtuwan a taw. O Allah! Ikalimo nengka su langun nu Muslim. O Allah! Sumpati ka su pangeni nami. Adidibo Allah idiridso kami ko limo nu Qur’an ka endo kami makauntong bon ko katigan u manga Ayatan endo su tadem-tadem a wagib, saki na pidtalo ko endo pangenin ko ko Allah sa masla endo ko pinaka mapulo a pangeni ko sa amponen ako nin ko manga dusa ko, mangeni tanu sa ampon ko manga dusa tanu, sabap sa su Allah na pangampon, endo mangenggay, a masla e limo.



Su Mga Kalabiyan Nu Kapangampon (The Virtues of Forgiveness)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Pamagadat a manga suled ko a mama endu babai kanu Islam, saguna ba niya gay na barapantag a benal kanu pedsinakatawan a Muslim. Su niya ba gay (Guiamat) endaw kanu mga Muslim sa dait a kalilini, labi lawan su silan antu a mabagel ey palitiyala ebbon kanu ka-isa isa nin a Allahu Subhanaho wa Ta’ala. Saguna Gay, na su bitiala nu kutba ko na makapantag kanu kalabiyan nu kapangampun, Su Muslim na di dait a tagun nin sa ginawa ey su kapangampun na papagelinay den mon a mapulo a palangayan a nisisita na mapagadat, ugayad na su Muslim na lawanan nin pan su namba. Sa mabaloy nin su kapangampun sa kuyog-tagepeda nu lekanin a iman-palitiyala endu ka kumpletuwan nu Islam.sabap kanu niya na su Allahu Ta’ala na sinugu nin su mga Muslim kanu kapamagampuna. Mga Muslim,upama bo ka langun o sekitanu na kasabutan tanu su kalabiyan nu kapangampun endu su lekanin kangunan, kapantag siya kanu sekitanu a mga Muslim, di sa dili na masampay tanu su katalutup nu kapegkaaden nu kalilini, kapamimiyas, kapangalimuan endu su kaaden nu kapamagampuna tanu endu su silan antu kanu sekitanu. Su manga niya palangayan na kabaloy tanu nin sa pakadsisikena tanu kanu mga tagepeda a manga Muslim endu salakaw pan a manga manusya endu su manga salakaw pan a inaden nu Allahu Ta’ala a nakabalibet salkitanu. Pakasulakid su, kapamagampuna na pakasekin tanin lo kanu Allahu Ta’ala, su namba na egkabaloy tanu nin langun sa masampay su mapulo a pangkatan su kagilek kanu Allahu Ta’ala nu inggaga-isa. Pidtalu nu Allahu kanu dalem o Qur’an a mapulo:

”Sabensabenal su kapangampun na pakasiken siya kanu kagilek (kaisa-isa nu Allah, kanggalbek sa kanu manga mapya). Endu di nu a benal pelipatani su kalabiyan nu baya-baya siya kanu manga pageletan o manga manggiginawa nu. Kasabensabenal su Allahu Ta’ala na langkap su kapegkailay nin enedu su kataw nin.” (Qur’an 2:237) Epegkalimuwa a manga Muslim manga suled ko a mama endu babai kanu Islam! Su namba langun a manga mapya galbekan, na niya su kapangampun salkanu ka su Allahu Ta’ala ey labi a malimu. Su papedtayan tanu a Nabi na pidtalu nin: ”Allah, sabensabenal seka ba su tidtutidtu a Malimu, seka ba su Limu, Pangalimuan endu Pangampun, ikalimo aku nengkai.” Aden kon isa mama kanu timpu nu Nabi Muhammad a nalabit nin a isa a tao a pakandalpa endu pakaluidep kanu Surga. Si Abddullah Ibn Am’r na tagepeda nin su namba a mama taman


sa pinanuliman nin a benal ey sabap a kina talu nu Nabi sa isa inan a tao na surga sa inilay nin su mga galbekan nin.Kanu ulian nu kina panuliman, kinataiyakap nin ebpon sa kanu manga galbek nin, na nailay nin na da bun gayd masla a embidayan nin kanu sekanin nin (Abdullah) kanu mga galbek nin endu taman den kanu manga ped pan a sahabat nu Nabi Su namba a mama na pedsimba bun kanu Allahu Ta’ala sa mana bun sa kanu kapedsimba nami ebpon kanu Alaahu Ta’ala. Si Abdullah na inidzan nin su mama bantu sa madalidip a kina idza sa makapantag kanu kinad talu nu Nabi sa sekanin na makandalpa endu makaludep kanu Surga. Su mama na yanin pidtalu kani Abdullah: Saki na di ko katawan endaw kanu mga galbekan ko taw ka mga sangkad ko a nabaloy a nadtalo nu Nabi sa saki na makaludep kanu Surga, yatabya na unan nu katulug ko na, saki na di ako matag miga yatabya na mampu ko so langun o mga tao aden lipunget nin salaki. Si Abdullah yanin nadtalo: ”na namba ey sabap sa ngintu ka su Nabi na nadtalo nin ey seka na tao na surga.” Mga pagadatan a manga suled ko a mama endu babai kanu Islam, su Allahu Ta’ala a pinaka mapulo na inisugo nin endu inipangenggat nin kanu manga Muslim so kapamagampuna kanu inggaga-isa kanu silan antu, labilawan amay ka manga nawt bo a manga sabap a di kapagayun. Su Allahu Ta’ala na pidtalu nin kanu Qur’an:

”Sabap kanu limu nu Allahu Ta’ala, na ipagawida nengka silan antu mananay, endu apya aden salka su mapasang a lipunget sa nasakitan su pamusungan nengka, silan antu na namakagkawatanay kanu; na ampun ka (su manga kalimbanan nilan), endu ipangeningeni nengka silan kanu Allahu Ta’ala sa maampun su manga dusa nilan, endu idsabutan nengka silan kanu manga galbekan. Na amayka mangaden ka sa alkiugan, na idtawakal ka lu sa kanu Allahu Ta’ala, sa tidtutidtu, Su Allahu Ta’ala na ipegkalimu nin su manga pedtawakal taw ka pedsalakan (salkanin).” (Qur’an 3:159) Ipegkalimua a pamaginugut! Kapangampun na aden lun ey madakel a kapyanan ebpon kanu inggaga-isa a igkawarisan nin. Kasabensabenal nin so kabarapantag endu so kabalaalaga nin kanu idsinakatawan, nangatalanged, endu siya kanu kalangkuman nu kamagingedi. Manga suled ko a mama endu manga babai, so di kabpagayun a naaden siya kanu kapendadalpa tanu labi-lawan siya kanu Autonomous Regiona siya sa Mindanao, kanu pageletan nu manga silan antu a manga grupo, mga partido endu siya den kanu manga pamilya, pangenin tanu su mapya endu su kapangengetu siya kanu manga pageletan tanu su kanggalbek kanu kapamagampuna. Upama bo ka su idsinakatawan ka aden lun ey kagaga nin sa makaampun muna bago tumulog, na daden a benal maaden a di kapagayun tawka kambunu-bunu taw ka kapangimatay sa namba ey pakabinasa kanu pageletan nu ebpapagaliya endu ebpapakat. Siya kanu timpu nu Nabi Muhammad , si Bilal na isa kanu pinaka mapayag a tagepeda, sahabat a upama na di den a benal kasuwatan kani Abu Zar sabap sa kanu kina pamelawak


nin lun sa wata nu maitem a mama. Si Bilal na inisampay nin su tudtulan kanu Nabi endu su Nabi na pidtalu nin kani Abu Zar: Ngintu sampay saguna na pangangamalan nengka pan su adat betad nu manga tao kanu timpu a kagiyahiliyan? (timpu a kadala na sabut). Si Abu Zar na inibetad nin sa lupa su tumampal sa kawanan a biyas nin sa pidtaluwan nin si Bilal sa ibetad nin so ay nin siya kanu (Abu Zar) kawanan a biyas nin. Si Bilal ya nin nadtalu: ”Na saki na idsapa ku lu kanu Allahu Ta’ala sa di ku makabetad su ay ku kanu biyas ni Abu Zar a sekanin ba a lalayun pedsugiyud lu kanu Allahu Ta’ala, a Pinaka mapulo. Taman sa naaden, su kina ampun kani Abu Zar. Ipegkalimuwa a muslim a manga suled ko a mama endu babai, niya ba so manga sabad ebpun kanu galbekan endu palangayan nu Nabi Muhammad . Manga sabad kanu manga palangayan endu ula-ula nu Nabi siya kanu mga sahabat, tagepeda na su kapangampun, kapamagampuna. Su Nabi Muhammad ey lagyawan nu kapamagawida nu manga manusya kaasalan nin kalimu, masalinggagaw a limu endu mangampun. Kanu isa gay, a den isa a mama a tinumiti kanu masguid nu Nabi . Isa kanu manga Sahabat, a si Omar Ibn Khattab pidtalu nin: Pandaya ka den Ya! Nabi nu Allah endu saki bu ey mapakasakit lun. Su Nabi na pidtaluwan nin su sahabat nin sa kumuwa sa eg ka endu kabubuwan su kambeta dan antu a tinitiyan nu mama. Manga ulipen o Allah! Su papedtayan tanu a nabi Muhammad na pinamantuig nu Allahu Ta’ala sabap kanu kapya nu palangay nin endu su ula-ula nin. Endu niya bon ba ey sabap a kinalabit nin san sa Qur’an:

“Endu kasabensabenal nin, seka (Nabi ) ey pinaka mapulo e palangayan.” (Qur’an 68:4) Su manga sahabat nu Nabi na ibpangingidza nilan kanu Aisha (R.A), a kaluma nu Nabi makapantag kanu manga palanagayn nu Nabi . Sa isa isa bo ey nakasawal ni Aisha ka su palanagayan nu Nabi na so Qur’an. Su namba a papedtayan tanu a Nabi Muhammad na lagyawan nu manga manusya makapantaga siya kanu manga palangayan ka lekanin a palangayan na su den su Qur’an su talutup a tandingan nu palangayan. Su isa a pinaka balapantag a palangayan endu bala-alaga na su pidtalu a kaampun. Ipegkalimuwa mga suled ko a mama endu babai kanu Islam! Sekitanu na nasabutan tanu sa mapayag su kabalapantag nu kampun,kapangampun endu tademan, ka niya na inipangenggat nu Allahu Ta’ala kanu langun nu manga Muslim. Sa pembagelan ni Bukhari, a hadith a napanudtul ni Ibno Zubair sa tig gin su Allahu Ta’ala na inisugu nin kanu Nabi Muhammad Sallahu ’Alayhi Wasallam sa madakel ey kinapayag nin lon kanu kapamagampuna taw kaampun (siya kanu kabpagaliyug) su manga palangayan nu ped a manga tao. Su Allahu Ta’ala na pidtalu nin san sa Qur’an:


”Ipa-ilay nu su kapangampun, ipamagenggata nu ngin i mapya, idsangilay nu su silan antu a nanga tadin kadupangan (di nu silan pedsala)” (Qur’an 7:199). Pagadatan a manga palitiyaya! Su manga unga nu kapangampun na niya su pamakatingguma: Su Allahu Ta’ala na balasan kanu nina sa mapya siya sa duinya sampay den lu sa gay a mauli. Ka sekanu na penggalbeken nu su manga palangayan nu Nabi ; umingka ampunin nu bo su manga tagepeda nu a manga muslim, su Allahu Ta’ala na ampunin kanu mam bo; Kalilintad endu su kananay nu kambebetad ey mabaloy a ula-ula nu kamagingedi; endu su Allahu Ta’ala na edtatalanga nin salkanu su kasurgan lu sa gay a mauli. O Allah! Tutulo kami endu dalindingi kami ebpun kanu mga ka giyahiliyan endu kabinasan. Lepas kami ebpun kanu mga kalimbanan siya kanu manga ginawa nami. Aden ka su manga mauli a galbekan sa pinaka mapya siya kanu langun nu mapaya sa ampun kami langun.



Su Kabpamagayun-ayun Endu Su Kabpagisa-isa Kanu Islam (Reconciliation and Unification in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Hay, Manga suled ko kanu Islam! Saki na pamikalan ko kanu ginawa ko endu su sekanu sa kaadenan gilek sa kanu Allah, Isa-isa nimbo a Mahasuti, siya kanu masulen endu siya kanu mapayag kanu langun o timpu. Nanget salkitanu su benal a kapalitiyaya lu kanu Allahu Ta’ala endu kanu Sinugu nin a su Nabi Muhammad ka endu tanu mabaloy a mamakapas, makauntung siya sa Dunya endu sampay den lu sa Gay a Mauli. Su isa a kailayan kanu kagilek endu su kapaginugut kanu Allah endu kanu Nabi nin na su pidtalu a mapya a kabpamagayun no manga Muslim a susuled magidsan ey mama endu babai. Su Allahu Ta’ala, a Mahasuti na pidtalu nin:

”Endu amayka su duwa timan a manga lumpukan taw ka grupu ebpun kanu manga pamalitiyaya ka embunu-bunu, na pagkapya nu su pageletan nu silan antu. Upama ka su isa kanu silan na lampasan nin su kawagib nu salakaw, na kaginkamaytu na bunu nu silan a pemelampas kanu limit. Taman a di silan malitiyaya kanu suguan o Allah; amay menem ka malitiyaya, na baloy nu siya kanu manga pageletan nilan su bantang, endu su kapamagidsan. Sa kanu, Allahu na ipegkalimu nin su silan antu a manga matidtu endu pembantangan. Su manga pamalitiyaya na isa a edsusuled. Na kagina kamaytu na baloy nu su kalilintad endu pamagayun kanu pegeletan nu manga suled nu, endu ikagilek o su Allah, ka namb ey katalima nu kanu limu nu Allah.” (Qur’an 49:9-10) Na ikagilek o su Allah amay ka manga pamalitiyaya kanu! Su kapamagatula sa kapagayun endu su ukit a mapya sa a kabpamagayun a siya kanu pageletan o mga lumpukan o manga Muslim na inisugu no Allah, Su pinka malimu salangun, sa mana su nalabit kanu ayatan a nan sa baba. Hay, manga suled ko a mama endu babai kanu Islam! Su pinakamapya a pagunutan (Qudwa) tanu na su Nabi Muhammad , na yanin kaaden na amayka kasabutan taw ka katawan nin ey aden kaaden a di kabpagayun o manga muslim, na sekanin na pamagayasan nin pagatul silan kanu di nilan antu pagayunan endu papegkapya nin silan sa kanu mapaya a ukit a matidtu endu bantang. Aden isa a napanudtul a duwa kataw a manga manguda wata, su isa na ebpun kanu Ansar endu su salakaw na ebpun kanu manga Muhajirin sa silan antu na ebpagukag, di pagayun. Sa su Ansar na pamedtuanin tawka pedtakudin nin sa ”Hay manga Ansar, siya ka endu tabangi ka su wata nu Ansar” endu maitubun mambo su Muhajirin na pedtakudin nin sa pangisekan nin sa tabang: ”Hay! Muhajirin! Tabangi ka su inggaga-isa.” Su sinugu nu Allah na inangayan in


silan mamagayas endu yanin pidtalu (kanu duwa antu a grupu): Nginamba! Kena galbekan o jahiliyyah (inurante) ey namba penggalbeken no? Ya nilan nakasawal na: ”Di kena, Yah Rasulullaha ! ka nambu duwa-kataw bu anan a kangudan a di silan pagayun duwa; su iasa na pedtapulungan nin su salakaw sa ula-ula a kapedsuli.Su Nabi Muhammad na pidtalu nin ” ey dala malat kanu katabang ta kanu suled ta sa magedsan ey yanin kaaden na pameges taw ka egkapeges. Umingka kapeges, kaumis, na tabangan sekanin (sa kanu ka depensa) umingka menem ka pameges, pangumis, sapalan sekanin ebpun kanu kabpameges, kabpangumis nin ka namba ey kanggalbek engka kanu kadtabang. (napanudtul ni Muslim ebpun kani Jabir). Hay manga suled ku kanu Islam, aden masla a benal a kalabiyan endu kaungangenan siya kanu mapaya a ukit a kapamagatul sa kanu di kabpagayun nu silan antu manga grupo a pakapagukag. Su NaBI Muhammad na pinamagkapya nin su manga tao nu Abu Sufyan endu su Gubelnu nu manga Muslim kanu uliyan o Kinambunuwa sa Uhud sa kanu kina tulun kanu pamakatundug anya a ayatan. Pidtalu nu Allahu Ta’ala:

”Ibpagidsa nilan salka (Ya Muhammad ) makapantag kanu manga ganima kanu kapembunuwa, idtalu ka.” ”U manga kangganima na kanu Allahu Ta’ala endu kanu Sinugu ” Na ikagilek o su Allahu Ta’ala endu ebpipiyani nu su manga pageletan o endu palitiyay nu su Allah enu su Sinugu nin (Muhammad ), amayka yanu kaaden ey manga palitiyaya kanu.” (Qur’an 8:1) Tademan sa su Abu Sufyan silan kanu manga tao nin a pelalakaw silan sa pigkahandan nilan ey bunun nilan su Nabi Tademan pan sa su pinggalbek ey Abu Sufyan na apay su manga babai a kena pagamong kanu kamembunwa na iniamong silan o manga tao nin mamunu, sa su manga minatay den a manga muslim a tagepeda nu Nabi na pidtapulungan nilan pan. Ugaid na kagina su Muhammad na inipapayt sekanin o Allah sa Limu sekanin kanu langun o manusya, su Nabi Muhammas na nampun nin silan antu kanu mga galbekan ilan a malat kanu kinambunuwa nilan sa nadalem ey niya sa kanu paganayan den mun a manga programa nin kanu ulian o kinambunuwa, su niya programa na binedtuwan sa programa sa kapangampun kanu manga kadusan a nanggalbek kuntra kanu manga Muslim . Su ikaduwa tiyakapan o programa kanu ulian o kinambunuwa na so gobilnu nin na pinggalbiken nin so maya ba sa saguna anya a ka papantagan a kibasa lun na su tigilan a relief and rehabilitation (su kabpaginggay sa tabang endu kabpangumbaya kanu nangabinasa). Su lekanin a gobilnu na tiniyakapan nin su manga tamok a naganima kanu kinambunuwa (sa tinuganul nu manga tao a na umpong, su manga tao ni Abu Sfyan endu su manga tamuk nilan, su lima-bad kanu niya ba na nakanggay kanu gobilnu a nakapanginggay a tabang endu inipangumbaya kanu ulian o kinambunuwa (a natuganul o Baital Mal ataw ka so House of Costodian a pinanga din nin).


Siya kanu lekitanu a timpo saguna na naaden su manga kabpagawida indu su Internatinal Law a tidtutidtu a kamilikan nin su kapamakaid kanu namba a manga galbekan. Su manga dalpa a natanding sa mapya a kasandeng sa saguna niya manga gay a pakasulagid kanu kinapamakaid kanu manga tamuk a nataban endu kanu manga tao a na guligaw kanu timpo a ika-duwa a kinambuwa no dunya, talanged din siya kanu Germany siya kanu paganayan o lagun o 1940s (ilain bon siya Sir R. Phillimore’s Interenational Law). Ugaid, manga lusod ko sa tiyan a mama endu babai, upama ka sekitanu na da katulangedan tanu sa kanu kina parihala nu Nabi Muhammad kanu manga ganima sa kinambunuwa; na da salkitanu su kibil kanu kanggubilno, su pakamilik ey nakapambetad; su manga tidtutidtu ey kataw nin ebpun kanu mga interntional diplomats endu su international law, na makin ya mapya na kadtiluwan tanu asal bu na di maliyaliya so mga tamuk nu nakambakuwit a manga tao - sa ula-ula a adat salkilan langon. Siya kanu nakaukit kani Abu Darad (naliliniyan sekanin nu Allah),su nabi na pidtalu nin: ”Ngintu dako sekanu mabasabut ebpun kanu labi kaya nin (mga mabya galbekan) siya kanu ibpangkatan nu kabpuwasa, kadsambayang endu kapanadeqah? Yanailan nakasawa: ”Way (sabensabinal na nanget su kina pasabut ningka salkami) Pedtalu nin: Kapagkapya kanu duwa a di pagayun a grupo. Para kanu niyaba (di kabpagayun) seka ni ey pakagunting /pakatebped kanu; kena yaku pedtalun a pengguntingen ey buk sa ulo ugaid na su pakagunting kanu agama. (napanudtul ni Abu Daud endu si Al-Tirmidzi)” Su pedtalu a pakagunting kanu agama yanin ma’na na su di din kagkapya nu manga Muslim na kapunan a kambunu-bunu nu madakel a tao (civil war) ey kaulinan nu namba taman sa egkalubay den endu madtatagitu den su kambaba nu manga tao a pagunut kanu Islam, kagina da din salkilan ey maninindeg (kanu ka isa-isa nilan) kanu silan antu a pedsupak kanu kitab o Allah. O Allah! Tutulu kami endu parihala kami ebpun kanu kadsabapan o kapegkaumpalak, su di kagkataw endu kanu kabinasan, Lepas kami kanu manga kalubayan nu manga mangiginawa nami, sa aden ka su kauliyan o manga galbekan nami sa mapya endu ampun ka sekami langun.



Su Kalbihan Nu Kabpagisa-isa Kanu Islam (Importance of Unity in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Pagadatan ko a manga suled ko a manga mama endui manga babai kanu Islam, paganayan siya na su kadsukur tanu kanu Allah, a Kadnan o langun o pinangaden Sangat a malimu siya sa dunya; Endu sangat a malimu kanu maga ulipen lo kanu Gay a Mauli. Salta mambo na, a didi bo su limu endu su sagiyahatra na nanget kanu Nabi Muhammad a seka nin ba ey natulunan kanu sa li o kadna (amanah). Su Allahu Ta’ala a mapulo na pidtalu nin:

“Edtatabangay kanu ebpun kanu manga mapya endu da kanu pedtatabangay kanu mga kadusan a galbekan a supak kanu Allah, Ikagilek o su Allah ka benal a mapasang su siksa nin.” (Qur’an 5:2) Silan, a manga suled ko a mama endu manga babai, sekitanu na pina-ingat tanu nu Allah kanu niya a ayatan kanu kapagigiyamong tanu kanu manga galbeka a supak, kapameges, ataw ka kapangumis endu kamamasla kanu niya a kalupan, siya sa Sulu endu langkap den kanu endaw densiya kanu dunya, sa kanu edsinakatawan ataw ka kanu manga grupo a silan antu na pegclaim sa manga muslim endu kanggalbek kanu kamamasla kanu silan antu a manga malubay a tao, kena silan pamumunuwan, kanu silan antu a manga kaunutan o manga agama, kanu manga babai endu kanu manga wata – na yapan malat siya na penggalbeken nilan sabap sa ingal nu Islam.” Su Nabi Muhammad na di nin a benal kaliliniyan su kapameges endu kapangumis; su kapangumis kanu miskinan nu silan antu a manga kawasa; su manga mabagel na pagumis kanu malubay endu su paidu a mabagel na pagumis kanu madakel a manga malubay a tao. Kadtalu nu manga panduwan o agama Islam a nadalem siya kanu Qur’an endu kanu Hadith, sekitanu na di tanu egkatalima su kapameges, kamamasla, kandalwaka endu su kapaminasakan kanu apya endaw den a dalpa. Su Islam na inenggat nin su langun o muslim kanu kaparihala, katiyakap kanu kawagib nu manga salakaw,Muslim ataw ka kena muslim. Su Islam na kotra nin su kapangumis ataw su kapanalimbut kanu indaw den ey tibalangan a kadupangan. Ka daman embidayan o maitem endu maputi; taw ka su arab na da bon embidayan nin kanu kena arab. Su Allah na inisugu nin kanu Ummah no Nabi Muhammad so kapakaisa-isa endu su langun o galbekan ilan na mukit sa kadsasabuta ataw kapamagadayan sa mapya, su kasugu kanu manga mapya endu su kasapal kanu langun o malat a galbekan. Kagina ka Maitu na, ikagilek o so Allah kagina so daw den ey kanggalbek o kanu mapya na entu din ba mambo ey ka pegkakuwa no sa balas, kabalasan o Allah siya sa donya endu aden pan pasaden lu sa kanu gay a Mauli lo sa Suga. Ugaid menem na kanu entain menem salkanu ey makanggalbek sa


kadusan, kasasaytan endu kadusan kanu Allah, na kanggan bon sa benal a mapasanga kasiksan lo sa kanu apoy sa naraka. Su Allah, a sangat ey kalimu, na pidtalu nin:

”Endu kapetinu su tali nu Allah (So Qur’an) sa langunlangun kanu, dakanu a benal pebpitaspitas sa tatap o so katadem kanu limu no Allah Ta’ala salkanu. Daka nu pagaden sa kukuntra kano/daka nu pamagukag ka binaloy nin siya kano manga pageletan o manga pamusungan su limo sa idsusuled kanu ka su sekanu a nan na siya kanu kanu bibil o peso no apoy sa naraka endu linepas kanu nu Allah ebpun kanu namba, Na namba, na nabaloy a Ayatan (tanda, ibedinsiya, panduwan, tutulo, manga nakatulun) mapayag salkanu, sa sekanu na malemulemu su katuntul/katutulu.” (Qur’an 3:103) Su kabagel o kaisa-isa endu so kateg gis o kadsusuled kanu Islam; ya nin sulanga na su kapegkaumpalak na intu ey kagkalubay nu palitiyala endu su di kadterteggisa nu edsusuled endu yanin mapgunga na so di katibambaw endu so kambunu-bunu. Ebpun siya kanu kamilik ni Ibnu Umar (a naliliniyan o Allahu Ta’ala), su Sinugu no Allah na napanudtul sa pitdalu nin: ”Sabensabenal! Ebpon kanu sekanu a manga ulipen o Allah, kaaden su grupo no manga ta a su silan na kina manga nabi endu kina manga shaheed. Ugaid na su manga Nabi endu su manga shaheed na kapanganganay nilan sa ipulo nu Allah su manga kambetadan nilan. Naka idza nilan: Hay sinugu no Allah , pasabuti ka salkami entain silan. Ya inisawal no Nabi : Silan antu a pigkakalimuwa silan s aula-ula a kaparitiala sa kanu Allah Ta’ala, di kina sabap sa ebpapagalia endu tamuk so kapegkalimuwa nilan. Way na sabap kanu Allah, su manga papalasen nilan na embaloyin a sigay na endu silan na lo silan makabetad kanu kambetadan o sigay; silan antu na da den gilek ilan sa (kasiksan) umingka su manga tao na egkagilkan.” (napanudtul ni Abu Daud). Na nanget salkitanu su kadsukur kanu Allah, Sangat a malimu, Kadnan o langun o pinangaden sa kanu kina inggay nin kanu Islam salkitanu a agama. Su Nabi na sekanin ba ey nangaden kanu kinadsusuled a nakalangkum kanu dunya sa yanin udsadan na su Iman/ palitiyala, sa nalampasan nin so kadsusuled kanu kabpapagaliya endu kanu manga bangsa / tribu a pagunutan o nagauna a pamemetaden. Su namba a Muslim Ummah (su Muslim a Pagingedan a seka nin ba ey unayan o kamagingedi / society), aden lun su manga paninindegan no kasaumpong no tao no maginged, sa naaden siya kanu kinakamal o Nabi sa kanu ulian o mapya a kinapagawida kanu kinapamikal . Siya kanu panutuma nin kanu kinapagetaw sa khutba nin, su Nabi na pimbitiala nin su manga paninindigan sa tinanis nin so manga makagkapya a manga tindig kanu Islam. Su manga tindig antu a napayag nin sa 1) su kawagib o manusya 2) su kawagib o kamagingedi / social justice 3) su kawagib o ukit a kapamantiali / just economic system 4) su kabpiyapya, endu 5) na so kasa umpong / solidarity. Papedtayan a manga suled ko a mama endu manga babai kanu Islam! Uming ka sekitanu na enggan tanu sa madalem a kapamikil kanu manga panduwan o Islam kanu pidatalu a


kapagisa-isa, na da den a benal a sabap a di kaisig / katibambaw no manga muslim kanu langun o edtibalangan o kagkapya no uyag-uyag o manusya. Su mang panduwan o Qur’an sa kanu kapaisig kanu kapedsalamuway nu manga manusya. Su kapaisa-isa kanu Islam na kena yanin ma’na na egkasapalan nin su kaunut kanu idtibalangan o manga egkabpunan o manga pangagyan. Su Kapaisa-isa kanu Islam na su pidtalu a kasambay kanu dayt antu a kadsasabutan a di pakapamagayun sa kapangilayan sa ukit a makapagayun. Kadtalu nu Allah sa dalem a Qur’an:

”O su sekanu a nan a manga manusya! Binaloya nami sikanu bon sa isa a mama indu isa babai, indu naumbal kanu manem a manga nasyon, indu manga tribu/bangsa, ka indu nu katawan su inggagaysa salkanu. Sabinsabinal na niya din pinakamapulo ey bangkatan nin sa Allahu Ta’ala na su (baginugot) intain ey adin Al-Taqwa (mana su: isa kanu muttaqun (bala-agam-ilay ka sa V.2:2) ). Sabensabenal na su Allahu Ta’ala na Gatawan indu gailay nin su langon taman (Qur’an 49:13) Kagina ka maitu na mangeni tanu kanu Allahu Ta’ala a sangat a malinu sa tututlun tanu endu su langun den a dalpa nu manga muslim endu pangenin tanu pan su su kabaraka sa kanu kaaden o kaisa-isa nu Ummah. O Allah! Enggi kami sa madakel a kataw elmu kanu Islam endu baloy kami a tatap sa kanu leka a lalan taman lo sa gay a mauli sa makambalatimuay nami seka sa sekami na manga muslim. O Allah, kadnan o langun a enggagaisa a! O Allah! Ipailay nengka salkami su benal sa benal, sa baloy kami sa benal pamangunut endu ey panggalbek engka salkami su benal, end padsanggilay ka pan salkami su manga katadinan da kabenal lin.



Su Islam Na Agama A Kalilintad (Islam as a Religion of Peace)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) O manga Muslim ikagilek o su Allah, Su Sangat a Malimu endu palitiyay no sekanin ka endu nu masampay su katibambaw endu kagalaw a kanu niya uyag-uyag endu sampay den lu sa Gay a Mauli. Katawan, a di bo so Allah na ipaginggay nin salkanu su lekanin a limu, ka su nan manga inisarat endu nakasalig a penggalbeken siya kanu ulipen nin na su kagkataw nin kanu Kadnan nin, endu su Nabi Muhammad . Su Allah na pidtalu nin san sa dalem a Qur’an sa tigin:

”Entayin kanu enggaga-isa ey kaliliniyan nin magagama su salakaw kanu Agama Islam (su kapangalimbaban kanu salakaw kanu Allah); Sabensabinal embu na di din matalima seka nin; endu siya kanu Gay a Mauli; Seka nin na di sa dili na lu den makakuyog kanu silan antu a nangalugi, (kanu langun o kapyanan o dunya).” (Qur’an 3:85). Siya kanu Sura Yasin, su Allah na pidtalu nin:

”Kalilintad (salam) - (a kadtalu a ebpun kanu Kadnan, a sangat a Malimu!” (Qur’an 36:58) Manga suled ko a mama endu manga babai kanu Islam! Su Islam saguna timpu na benal a mangagan ataw ka madakil ey pagagama lun, sa su kalangkapan o bilangan nin na upama ka su langun o pamangunut kanu ped a manga agama na di lun makasulagid su pakagaip a kapegkadakel o bilangan o pagagama kanu Islam. Su kapegkadakel o bilanagan o manga tao a pagagama kanu Islam na kataratantu a kadsuliman su siya Amirika endu su Great Britain. Endu su siya bo sa Great Britain, na su manga Muslim ey madakel ey bilangan nin kanu agama a yanin ngalan na Methodist. Su Allahu Ta’la na pidtalu nin:

”Hay sekanu a pamalitiyaya! Ludep kanu siya kanu Islam sa talutup/sampulna a kapalitiyaya; (sa ebpalitiyayan su langun o atulan endu su mang gugudan/kumpasan) endu di nu pagunuti su manga lalan o Shaytan; ka sabensabenal na mapayag a kutra nu.” (Qur’an 2:208)


Kanu niya ayatan, na sabutan tanu sa titdtu sa su nan a kabpagenggat o Allah kanu kaludep kanu Islam na nintu nataratantu ataw ka natumpung bo kanu manga lukes ugaid na kalangkapan nin su manga wata nilan; ataw ka ngin tu so manga kaunutan bo no manga tao, ugaid na so kalangkuman nin so langun o manusya, na kagina ka maitu na lumindung tanu ebpun kanu mapasang a kasiksan siya kanu Gay a Mauli. Su Ma’na nu Islam na Kalilintad endu sekitanu na pinasabutan salkitanu nu Nabi Muhammada , sa sekitanu na naparihala tanu ebpun kanu manga shaytan endu kanu nafsu hawa (kalili ni) endu ebpun kanu langun o manga salbo,so sakabiyas kanu uyag-uyag, asal mambo na embagelan tanu su kakapet kanu (tali) Agama nu Allah a su Islam. Su Nabi na pidtalu nin: “Su tidtutidtu a palitiyay na su sekanin a malepas nin su salakaw a Muslim siya kanu mga dila nin endu kanu manga lima nin.” Su niyaba na yanin ma’na su timpu antu katalima endu kaludip nin kanu Islam sa entu ba ey agama nin, na nanget salkanu so dino silan kapamelwakan ebpun kanu manga malat a kadtalu/katigan kanu salakaw, endu din u silan pidtaloy sa manga kabudtud endu so manga kadawayan nilan. “Su isa kanu sekanu na kena benal a palitiyaya taman sa su palitiyaya nin na di matalutup/makompletu.” na di kanu kabedtuwan sa manga palitiyaya sa taman a di nu maka-kalimu su salakaw sa mana su kakalimu nu kanu manga ginawa nu a isa a palitiyaya.” Su Nabi Muhammad na pidtalu nin: ”Sekanu na dinu kaliliniyan su nganin-nganin a manga indawan ko? Sa kanu nganin-nganin apinggulan/pinggalbeken na nanget salkanu so kanggalbek o lun, ka makagkabagel kanu kepit nu kanu agama nu? Isampay nu su katigan a kalilintad (salam) kanu sekanu kagina su niya ba a kadtalu/katigan a ipedsasalam a ebpun kanu Kadnan (Allah); a basa nu Kadnan, Sangat a Malimu. Ebpun kanu niya (Salam) Islam na inaden ka endu tanu mapagagama.” Su ped a manga balapantag a kadsabapan o kalilintad na su kabalapantag o sangan o kandayudaya siya kanu kabpaginagkay kanu kalilintad kanu kalupan sa su Islam ey tatap den a kanggalbek. Da din ped a benal a kadtalu sa su pidtalu antu a su nan a kandayudaya na sabensabinal a tatap a pangitaban a naka asal (nature) Ugaid na di kena aden bo ey kanggulalan ataw ka siya bo makambetad kanu natutumpung a kaliliniyan o manusya sa kanu kandaudaya nin, na da lun so namba kambebetad. Sabensabinal su kambantangan endu su kadsaliga/kasalig na manga kalabiyan, na maitu bun su kandayudaya na kalabiyan bon. Endu su kambantangan na da bo isa ey kaliliniyan nin midsa sa endaw taman ey dayit a kadtinidtuwan endu su kasaligan, na su ukit o kandayudaya na nanget den sa di kadawayan kanu kalalayun nin kanu langun o timpu a kamilikan nin su mapulo a katinggiyan. Su Isa a manusya a sekanin na di-dayudaya sa kanu lekanin kapamikil-kanggalbek na di kabilang sa manusya siya kanu kalangkapan nin a kadtalu, So kambaloy a di lun kadsaginu endu su kasulang lun na manga tanda entu sa kalubay. Oway na aden, madakel a tao a di nilan kilalan so tindig o kandayudaya sa kanu kapamikil sa lalayun, siya, sa kanilan na aden lun so manga sarat sa kapamakayd lun sa ula-ula a pegkuntrulen, kagina ka pangandamen nilan sa kanu kagkabagel o manga kiyug nilan. Su kaaden u lipunget a kanggiginawa aden lun su manga kalubayan, kadawayan a manggalbek na pamikalan sa dinin kalalaus so kanu entayin ey pakapamikil lun ka su niya a mga palangayan na mana ula-ula a taginepen sa mapita nu


pamikilan,sa su namba, na egkapamakutan,sa kanu kanggalbek o silan antu sa kanu enggaga-isa a sulang ko kitab. Sa su namba a kapamikil na maliwanag a kalimbanan, siya kanu matakapala, su amay ka su isa a tao na maaden lun su kabensi-dili kalini sa kanu enggagaisa a sulang kanu manggiginawa nin, so kandayudaya na kagina ka egkanggan sa alaga na kabaloy a tindig/ mapulo a palangayan. Madakel kanu manga mama ey pakapaginagkay sa kagkapulo/mabagel. Ugaid na su benal a tidtutidtu a mabagel na so isa a sekanin, na sabensabinal a pamikalan nin su entu a kambebetad, sa pakapayag nin su lekanin a kabagel a dayudaya. Kabantangan nin kanu langun o galbekan a supak na di nin baloyin a ukit a di kandaudaya; ugaid na makin, su nan a manga pakalagiyan na paka-enggat kanu kabagel o kaaden o kandayudaya sa kanu nangasasangan den mon kambebetad. Siya den kanu manga gay kangulula,endaw den san so da a mapasang endu mabagel a kapedsupak, na dabo isa a kapasangan kanu kaaden nin a dayudaya. Su niya na papagelina den mon a kena kadsalilidan a manga kambebetad, a mapasang a di kabpagayun, sa sunan na benal a kadayudaya sa su manusya na katawan/katalatantu nin su lekanin a kabpamikal. Sa kanu niya a kasangkapan o panduwan o kalilintad siya kanu Islam a agama. O! Allah tutulo kami langun sa kanu kasaligan endu kanu katibambaw sa pakanggulalan nami su manga nakasangan nengka salkami. Sa patademi ka kanu maga ginawa nami, so lekami a manga kaunutan, su manga kaluma nami endu su langun nami den kanu kadtalipenda endu di katuman kanu salig.



Mga Kawagib No Mga Pagubay (The Rights of Neighbors)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Ibpagadatan a mga suled ko a mama endu babae kanu Islam! Ikagilek o su Allah, endu tiyakapi nu su nganin-nganin a inisugu nin salkanu a pidtiyakapan. Sa parihalan endu tiyakapan su mga kawagib nin endu su kawagib nu mga manusya endu su ped pan a pinamaloy nin. Hay! Seka ulipen nu Allah, su mga kawagib nu pagubay na pinangimbenal nu madakel a mga ayatan ebpun kanu Qur’an endu kanu Hadith u Nabi Muhammad Ka su niyaba na apya den su Gibreel a malaikat na pinasabutan nin kani Muhammad su ka-importanti nu mga kawagib nu pagubay, sabap kanu niyaba na naaden siya kanu manggiginawa nu Muhammad su kinasekat sa su Gibriel na inipayag nin su umon siya kanu igkawarisan nu mga pagubay. Ka dabu isa a tao a kasakitan nin su pagubay nin yatabya nasu di kabpiyapiya nu tao kanu pagubay nin ka su namba na kuyug kanu galbekan nu mga shaytan. Su Nabi Sallallahu ’Alaihi Wasallam na pidtalu nin: ”Idsapa ku kanu Allah, i-sekanin na dili palitiyaya, Idsapa ku kanu Allah, i-sekanin na dili palitiyaya, Idsapa ku kanu Allah, i-sekanin na dili palitiyaya, Hay Sinugu nu Allah! Sabensabenal demba, sekanin na nalugi endu da makapas. Entayen sekanin ba ? Ya pidtalu nu Nabi Muhammad Sallahu ’Alaihi Wasallam: Su sekanin a nan a di pakasalig salkanin su pagubay nin, sa di nilan egkagedam sa silana na di sila kagkaidan ebpun kanu bawaaiq nin.Naka idza nilan kanu Rasul ngin ba i bawaaiq? Ya pidtalu nu Rasul na su kasasaitan nin.(pinagayunan) Su Muslim a katawan nin su mga panduwan nu agama nin na mapya den kanu mga tao e kapagawida nin labilawan ebpun siya kanu mga pagubay nin. Su pidtalu a ka-mumuslim, na su namba a taw na masla salkanin su kapagadat sa mana su kabpagadat nin kanu ginawa nin, sa mangalimuwan endu ipenggiginaway nin su kapegkapasang ebpun kanu mga pagubay nin. Sekanin na pangabungan nin su madakel pan a panduwan nu Islam a makapantag kanu pagubay nin a da benal makapamandu. Su Allahu Ta’ala na pidtalu nin siy Kanu Qur’an:

”Simba nu su Allah, endu daka nu panakutu salkanin (siya kanu simba); endu ibpipiyani nu su mga lukes nu, su mga masiken salkanu, su mga ilu (yatim) su mga miskinan, su mga pagubay nu a masiken salkanu, su mga pagubay nu a silan antu na lapu kanu inged, su mga tagepeda nu siya kanu embalabala, endu su Ibni Sabil (a pamakambaratemuay nu) endu su mga (ulipen)


a su silan antu a kamilikan nu mga lima nu. Ka sabensabenal kanu Allahu Ta’ala na di nin kaliniyan su yanin kaaden na masandag, tamegesen endu takabur.” (Qur’an 4:36). Da kanu pagaden sa mana lapu kanu kanu-mga pagubay nu. Ka su kapamagubay na aden su mga kawagib u umani isa kanu salakaw aden nantu na siya sa kabpagaliya sa namakabagubay su mga kambetadan. Su kina pamaginsana nu palangay siya kanu kapabpagisek kanu Islam ebpun kanu kapedtatambil nu mga kawalayan ka niya den ba a mga gay akatitimpuwan kanu kapapegkapya. Su Nabi Muhammad Sallahu ’Alaihi Wasallam na madakel e bilangan nu mga hadith nin a napanudtul ebpun kanu kapagkapya endu su mga kawagib nu mga pagubay endu su kapagawida nu kapamagubay. Su Sinugu nu Allah na pidtalu nin pan: ”Su Gibriel a Malaikat na da matebped su kabpangindaw nin salaki makapantag kanu kapamagubay taman sa natawan ko sa sekanin na pembaloy nin (su nan a kapamagubay) a kawarisa (nu mga palityaya).” Siya kanu mga panduwan nu Nabi Muhammad Sallahu ’Alaihi Wasallam na su Muslim na nanget salkanin i kasabutan nin su mga kawagib nu mga pagubay nin ebpun kanu ginawa nin siya kanu langun u timpu endu su kadtabang nin kanu mga bagubay nin siya kanu timpu a masenget endu kanu kapegkatinguma nu mga makabinasa. Sa maka-luyud nin sakanilan su lekanin a kapegkapya na ginawa endu su lekanin a kapegkalidu na ginawa siya kanu lidu na ginawa nilan ebpun kanu mga pakatinguma a a kamutuan mana kapapatay, endu su kambisita nin kanu isa salkilan a mayka masakit. Nakasabot a mga Muslim, si Dr. A. Zahoor endu si Dr. Z. Haq na aden nakasulat siya kanu kitab nilan Muslim History (Tudtulan kanu mga Muslim) lagun nin na 570-1950 Siya kanu lagun a 628 GC, su Nabi Muhammad Sallallahu ‘Alaihi Wasallam na sinugutan nin su kinapangaden nu goberno nin ku Kitab a para kanu mga Kapyanan nu Mga Monks nu st Catherine Monastery lu kanu Palaw sa Sinai. (Mga salakw I agama nin) (Niya ban a nakasulat siya kanu “Tudtulan Kanu mga Muslim kanu lagun 570-1950 GC.” ni Dr. A. Zahoor endu si Dr. Z. Haq.) Su niya ba Magna Carta nu Nabi Muhammad Sallallahu “Alaihi Wasallam na natimuwan nu mga bitialanin a pantag kanu langun u siyap-siyapan u kawagib u kamamanusya.” Labi lawan ku silan antu a kene mga Muslim a kasakupan u kamal nu mga muslim, nadalem lun su mga bitiala pantag ” kanu kapedtiyakap kanu mga Kristiyanu; su kandayudaya sumimba endu su kapamagalat-alat; dayudaya kanu kaaden nilan kanu mga lekilan a mangungukum endu su ka tatap nilan kanu lekilan a mga tamok, yabu tinabya sa kanilan na su kapagigiyamung nilan siya kanu kasusundaluway, endu su kawagib nilan siya kanu ka dipinsiya kanu timpu a pembunuwa.” Ipegkalimua a mga suled ku a mama endu babay, su kinapamagubay kanu timpu nu Nabi Muhammad Sallahu ’Alaihi Wasallam lu sa Madina na da benal embidayan nin kanu saguna a kapapantagan o kabpamagubay sa nakadsisimbul den su embalangan u taw a ebpamangunut kanu madakel a agama. Su mga taw a pamangunut kanu salakaw a palitiyaya, aden lun su kina pagagama nu Nabi Muhammad Sallallahu ’Alaihi Wasallam siya pakangulalan kanu kapembilangataw nu mga ula-ula endu su palangayan nilan a pinanabya nin endu inipailay nin sa naggalbek in kanu timpu na uyag-uyag nin. Ugayd na kanu saguna mga gay endu kapapantagan na timpu a kabpagukak, kapedsalimbut, dikadsaliga, na niya den ba su mabagel a piluwang kanu mga panduwan nu Islam siya kanu mga suled tanu a kena muslim a mga pagubay tanu siya sa Basilan sa enguna den madsuliman nu madakel sa su provinsiya na nabaloy den a nabpatikan sa langun den a kadupanagn endu kabpameges, sa kanu entayen


ebpun e pinggalbek lun, aden nantu na ebpu kanu silan antu a mga grupo a egkapagagawan nilan su kapengumaked kanu kaaden a kakawasan, kawyagan endu su politika. Siya kanu isa a timpu, su Nabi nu Allahu Ta’ala na pidtalu nin i aden isa a yahudi a na pinaiuma nin su kakal a katugan nu maledsikin n siya kanu pengawan nin. Endu sabap kanu kangulalan kanu kadzakat endu kadsadeka, nu mga Muslim kanu entayen salkilan i mapya i kabpaguyag nin endu madakel i tamok na nanget den a benal di nin edtalipenda su kambebetad nu mga pagubay nin a kangapasangan i kabpaguyag nin. Ka isa a mga sabap kanu kunapaliugat kanu kapebpuwasa na ipapenggedam su kapasang a kagutem kanu kawasa endu su miskinan sa uman salagun siya sa kanu kauladan nu dunya endu su pakatulun a balas. Siya kanu mga Muslim, su kapamagubay na tlu (3) timan i embalangan nin: 1) Su mga muslim a ebpagaliya sabap sa lugu, 2) Su mga muslim a kena ebpagalaiya sa lugu, endu 3) su ken manga muslim. Su paganayan a embalangan nin na namakategkesa silan sabap sa mga muslim endu ebpapagaliya silan sabap sa lugu; su ika-duwa menem na nategkes silan sabap sa agama, endu su ika-tlu na sabap sa kinapamagubay. Ka sabensabenal, su kapendadalpa nu umani isa na pakatutulu sa kabpagalia sa isa bu a pimbatan a namakadtambil a pendalpan nilan a nabaluy den silan a mamagubay. Su Muslim na pangabungan nin su kanggalbek kanu enggaga-isa a makagkayd kanu kanggulawas ataw ka siya kanu kagkalat nu manggiginawa nu mga pagubay. Kagina ka amayka mangula nin entuba na makaidza salkanin lu sa Gay a Mauli sa aden nantu na kadsabapan na di nin kaludep kanu Surga. Su Nabi Nu Allahu na pidtalu nin: ”Entayen kanu silan antu na su mga bagubay nilan na di pakasalig ebpun kanu mga lima nilan na di makaludep kanu Surga.” Pagadatan a mga suled ku a mama endu babay kanu Islam! Benal gaid a makaya su katulug sa nausug ta gaid na inunta bu na su bagubay ta na kagutem. Endu makayapan e uman den na embagu ta sa mga banggala,na egkaaden sa pakadsingit ka di nin demun ekapagapas sa kanggan nin su pagubay nin ebpun kanu mga nagamit den a mga banggala a makasapeng nin kanu mga awrat. Endu makaya bun su kagkakalini kanu langun nu enggaga-sa a mga mapya man su mga pegken, tatanusan, mga banggala endu su labi pan san, enunta bu na su mga pagubay nengka na tulan bu i nasama endu midtetegas den a pan. Ngintu egkatawan nengka su nganinnganin a pina-ingata nu Nabi Muhammad Sallallahu ’Alaihi Wasallam sa pidtalu nin makapantag kanu kapangenggay kanu engaga-isa lu kanu mga pagubay nin sa apya ngin i kanaut tin. Su Nabi nu Islam Sallallahu ’Alaihi Wasllam na pidtalu nin: Tinaratantu nin, kanu babae i diden a benal dayt i pamakadidu nin su ibpagenggay nu mga pagubay nin, sa apya yanin kaaden i ebpun kanu mga tinay nu unta. Initundug pan nu Nabi Sallallahu ’Alaihi Wasallam edtalu sa tigin : ”Pat Timan (4) a kabpunan u kadsabapan nu kagkagalaw nu kapya nu ginawa: su mapya kaluma, su makalag a pendalpan, su mapya pagubay endu su mapya pagedan. Endu pat


Timan (4) bun a kabpunan nu lidu na ginawa : su di mapya a pagubay, su di mapya a kaluma, su dimapya a pagedan endu su makipeg a pigkalbenan.” Sabad kanu mga taw na dinilan den pegkenu-kenun su salakaw (mga pagubay) amay ka silan antu na kangapya den su mga mangiginawa nilan. Di ni lan den pegkakalendemen sa apya su langun nu taw na malipunget sa kanilan. Di nilan den ipedtagu sa ginawa sa apya yanin kaaden e pegkalat su lekilan a katinggian asal bu na egkasampay nilan su mga kaliliniyan endu su kapya nu ginawa nilan. Su mga kaliliniyan nilan endu su kapanganganay nilan na kasampay nilan, ugayd nasu kina sampay nilan lun na da nilan den ilaya su mga kadawayan endu su mga kapegkabab nu mga bensa(maluwa) nilan. Saba kanu niyaba, na silan banya a mga taw na na bensiyan nu salakaw sa kanilan, nalipungetan silan nu mga pagubay nilan endu aden pendaway-panilatila kanilan ebpun kanu mga pagali nilan. Su Nabi Sallahu ’Alaihi Wasallam na pitdalu nin: ”Upamaka egkagedam u i dakaya nu, ay na enggalbek su nganin-nganin a kaliliniyan nu.” Uh! Kadnan nami, pagkapagel ka su palitiyaya nami kanu kabpamikil nami kanu Islam sa dimakaaden sa kambidabida ebpun kanu mga kawasa, mga miskinan, su mga malubay endu su mga mabagel; endu maitu bun siya kanu pageletan nu megkakataw endu su da egkakataw, su mga muslim endu su kena mga muslim a mamagubay sa makapantag kanu mga kawagib nilan ebpun kanu salakaw.



Su Islam Na, Dinin Kalilinian Su Kabpaminasakan (Islam Condemns Terrorism)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Su Pagadatan a manga suled ko a mama endu manga babai kanu Islam, su niya Kutba na makapantag kanu paninindegan nu Islam kanu pidtalu a Kapaminasakan (Terorismo), makalido sa ginawa, ka so terorismo endu su Islam na papegkulibedan no silan antu a manga tao a tumapal sa sedepan (western) sa niya den ba e lekilan a kalay kanu niya demba a manga gay taw ka timpo, su niya ba na kena de mon kanggula sa kalimbanan. Madakel kanu manga tao ey aden lun su manga kabinasan a kahanda – singanay, entayin kanu silan antu kapanganganay nilan so ka aden nu kadawayan-katilan su Islam, kagina su Islam na pagandamen nilan sa makalawan, makasalaw kanu mga kahanda nilan sa kanggumaked nilan kanu kalangkapan no dunya. Aden pa mon, makalido sa ginwa, maitu bon so kadakelan ebpon ko manga Muslim a kangalimban sa kapagusal silan kanu niya ba a galbekan, sa kanu kapenggalbek kanu mga ukit a makabinasa ka sabensabenal na inisapal nu Qur’ana a mapulo endu su Hadith nu Nabi Na ngintu ka kanggalbek nilan su niya ba a mga galbekan a kapameges, su sabap nu kabpagusal kanu niya ba a ukit na egkadtapawalan pamon, sa dabon makadtakena sa mapya. Paganayan si ya na ta’ripin taw ka dalidipen tanu su pidtalu a Terorismo. Na dalem siya kanu isa a dictionary a yanin ngalan na Chambers English Dictionary sa inipayag nin sa yamaitu na ”atulan inya kanu kapagusal kanu mga ukit a kabinasan,kadalwakan endu kapanginggelek sa asal bo masampay nilan so manga singanay ataw ka kahanda.” Ugaid na siya kanu matakapala a kapenggalbek lun na kena gaid kasalilidan sa kausal sa kapagungaya ey singanay lon. Su isa a mama na nakangaglbek kanu niya na lekanin intu a bayabaya. Sekitanu a manga Muslim na niya tanu pagunutan na su panduwan nu Qur’an endu su Hadith o Nabi Muhammad Ngin ba ey kadtalu nu Islam pantag kanu Terorismo? Su niya na naka-upama sa mana kenagid kangasalilidan sa aden nantu na kina den nisisita ey madsinantal pan sa ngintu ka su Islam na kabensiyan nin su Terorismo. Kanu uliyan nu langun unto, su kabadtangan nu kadtalu. Su Islam na yanin kaasalan na ebpun sa kurop nu Arab (arabic letters) ’seen’ ’laam’ endu ’meem’ sa nabaloy su asal nin na ”salam” yanin ma’ana na ”kalilintad.” Su Islam na yanin ma’na besin na su pedtalu a kambebetad nu kalilintad, sa makalilintad. Sabap kanu kaasalan nin, nakaginakamaytu, na da den embedayan nin kanu pagelitan nu kauyag-uyag a kalilintad, kasanayun, sa atul, kabantang, endu kangugunanam kanu kalpas nu salakaw endu su kangalbek kanu makagkalat sa manggiginawa, endu su ped pan a kasasaitan a manga galbekan. Sabensabenal, Su Islam endu su terorismo na pedtindega sa edsulanga silan sa kanu pedtamanan nu kauladan nu pamemetaden. Siya sa Islam, su uyag-uyag na suti. Niya na inenggay a limu a ebpun kanu Allahu Ta’ala sa sekanin bo ey aden kawagib nin sa makakuwa lun embalingan. Kapamuno endu kapangimatay ebpun kanu manga civilian a dala lakit lambay nin kanu kapembunuwa, na sabensabenal na inisapal. Su Allahu Ta’ala na pidtalu nin san kanu Qur’an a mapulo:


“Upama kanu entayen i makapatay sa manusya, yatabya na (Qisas) su kabuno taw ka so kapalapat kanu kabinasan siya sa dunya, na mana nimbun binunu su langun o manga tao. Kanu entayen menem ey makapalepas kanu isa a uyag-uyag na mana nimbun inuyag su langun nu manusya.” (Qur’an 5:32) Su isa a masla a pame metaden a kadtapalawan siya kanu tudtulan a nabaloy a pakaidza so Ukit endu su Pedtamanan. Sa ngintu su pedtamanan na ma halal nin su Ukit? Masampay ba so mapya a kahand sa ukita a kina mapya? Madakel kanu mga tao pidtalu sa su pidtamanan na ma halal nin su mga Ukit. Islam na mabayag a benal su lekanin a, sa di masampay su halal kanu mga haram a ukit. Su mga pedtamanan endu manga ukit na naaden sa namakandayta endu nakadtutuleda su inggaga-isa kanu salakaw. Isa bo ey ukit a makasampay kanu mapya a pedtamanan ka su mapya bon a ukit. Niya ba su ukit nu Nabi a inukitan nin endu su langun nu ulipen nu Allahu Ta’ala. kanu langun o timpu. Panun antu ka, madakal salkitanu ey pakabaluba lun, madakel salktanu e pakabaluba lun sa aden nantu na kalampasan no kapedsuli taw ka su kapendipinsiya kanu mga manggiginawa tanu sa siya kanu manga inisapal a manga ukit taw ka galbekan, sekitanu na di tanu enggalbeken. Terorismo na shaitan. Terorismo na kapembibidaya, di kapamagidsan-izzan. Su galbekan a terorismo na na da den kapapembidaya nu combatan endu su manga ciliyan, so dala lakit lambay nin taw ka su kabenalan. Sabap den kanu kasalan nin den na mababa den kanu manga galbekan. Su Islam na di nin a benal palalaus sin taw ka pandayan su da manga guna nin a a galbekan. Pagadatan a manga suled ko a manga mama endu manga babai kanu Islam! Su bitiala a makapantag kanu terorismo na di maaden kanu langun den a timpu aden nantu na mamakadtanggunuta den kanu kapamandu ku Islam. Da den kanu manag muslim a mapya ey kapagitung ey makapangimbenal kanu galbekan nu terorismo sa apya endaw den kanu manga galbekan nin. Ngin ey kanggula siya sa Mindanao labi lawan siya kanu Autonomous Region in Muslim siya sa Mindanao na su limban a kapekasabut kanu manga panduwan nu Islam. Aden pa mun, panun antu na aden bon matun a salakaw a muslim sa mababaw ey kenal lin kanu kasabut kanu Islam sa makagkulikida nin so galbekan a terorismo sa kanu kapag gibada, sa inisapal nu Nabi Muhammad Da den a benal siya kanu sunnah ey kina pagawida nu terorismo. So uyag-uyag na nakaupama sa isa a bala-alaga na nanget den lun so katiyakap. Isa a Hadith a nadtalu ni Abu Dawood, sa tigin su namba a Nabi Muhammad na nasagadan nin su isa a lawas a babay kanu ulian o kinambunowa, endu sekanin na nausiyatan nin su manga tagepeda nin, sa tigin. ”Sekanin antu na kena among kanu manga pamuno salkitanu.” Kaginakamaytu, manga papedtayan ku a manga suled ku manga mama endu manga babai kanu Islam, ngintu su niya ba na pidsugutan su ka kuwa kanu manga ngiyawa nu kina manga muslim? Ngin ya aden manga amadan sa mapanguwa so manga tamok nu silan a kina manga muslim? Maytu bun su kapakidnap kanu manga kawasa a kina muslim? Su Nabi Muhammad na pidtalu nin: ”Kanu entayen ey makapatay sa Dhimmi (kina Muslim a tao nu dalpa) na da den salkanin so apya bo baw na surga, da den salkanin su kasurga.”


Na pamikil nu kon ba inan? Kina niya bo matag malepas su manga muslim ebpun kanu manga kadtalu endu kanu manga galbek tanu, ugayid na su langun-langun o manusya na nanged su kagedam nilan kanu kalpas sa kanilan sa yamaytu na katiyakapan silan! Ngin ey pidtalu a kadselasela! Kanu ngin a manga nakabpaliugat! Sa ngin ey kasla, a masla a kasawal lu sa Gay a Kagkukum! Pagadatan a manga suled ko a manga mama endu manga babai kanu Islam! Su Islam na da nisisita nin kanu terorismo.Islam na sabensabenal a agama nu saka dunya a tinalima taw ka na talima siya kanu dunya sa isa a agama a lalayun mangegat sa kalilintad endu kalepas endu kasanayun endu da den a benal galbekan nin a ka dalwakan. Na su niya ba manga timpu na su silan antu a yanilan kailay na papendulusuden nilan su Islam endu so terorismo na dayit sa mailay nilan sa madalem,maulad so manga panduwan nu Islam endu su sagiuyahatra a rilah nu Islam. Su Nabi no Islam, Muhammad na pidtalu nin: ”Di kanu a benal makaludep kanu surga sa taman a di kanu maaden a tidtitidtu a palitiyaya (mu’min). Endu di kanu matag maaden a mu’min sa taman a di nu makakalimo su salakaw salkano. Sa inipamandu ko salkanu su manga galbekan sa amaika inggalbeken nu so niya ba na makagkakalimuay kanu? Na ipayapat tu su kalilintad kanu manga pamageletan o sekanu. Endu niya den balapantag a benal na su, sekitanu na lalayun su kapangeni tanu sa tabang kanu nangaden salkitanu. Su Allahu Ta’ala bo pakagaga pagatul kanu nganin-nganin a masampay tanu. Sa niya manga ukit na enggalbek tanu sa tidtutidtu sa kanu ulian nu kanggalbek tanu na matapik nu pangeni tanu sa kanu Allahu Ta’ala sa su langun o galbekan tanu na idtawakal tanu salkanin. Kagina ka maytu na mangeni tanu kanu Allah. Sa tabangan tanu nin kanu katibambaw nu islam endu sa maaden tanu sa tidtutidtu a palitiyaya a muslim. Sa maaden su manga pamikilan tanu, kadtalu tanu su manga galbekan tanu, sa makapailay nin su tidtutidtu a kaaden o Islam. Sa niya ba i tidtutidtu a kalilintad a da la lun su kadtalimbul, kandalwaka, kapameges endu salakaw pan kanu manga galbekan a terista.



Su Kalbihan Nu Zakat (The Importance of Zakat)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Hay ulipen nu Allahu! Ikagilek nu su Allah endu egkatawi nu, ka di mabaloy su isa tao a benal a palitiyaya taman sa di sekanin makasangkup, makapanangalimbaban ebpun kanu mga kasuguan nu Allahu Ta’ala, a pinasabutan nin salkanu su manga talatantu taw ka natalanged a manga iniwagib salkanu a kasuguan sa nabaloy a pliyugat, na su kanggulalan ku namba na kadsabapan a kabpunan nu manga kapyanan, limu kanu niyaba dunya sampay den lu sa dunya mauli. Isa kanu manga natalanged a nakabpaliugat na su ka tunay kanu Zakat. Kanu manga Muslim na a den lun ey alaga pembayadan a kulta taw ka tamuk, a naget sa kabayadan nin sa pursinto kanu salagun a su niyaba na su Sadaqa. Na masla benal ey kapantag nin siya kanu maginged a islam. Niya ba na egkabaluy nin su kawasa sa pakapagayun nin su miskinan, sa egkatutupan nin su sabad kanu nisista nu miskinan endu egkalpas sin su sabad a kamalgenan, sa egkalawan nin. Su kapegkasikat kanu manggiginawa nin kanu kanggalbek kanu kalimbanan siya kanu pidtalu a kina mapya a manga palanagayan mana su; kapanguwa-nguwa, sa katalsak kanu tamuk nu salakaw a tao endu aden nantu na manggalbek su kabuno kanu manggiginawa. Pagadatan a manga suled ku a manga mama endu manga babai kanu Islam! Siya sa dalem a Qur’an na su Allah na niya nin kadtalu:

”Su bamalitiaala. Mga mama indu mga babai. A mga auliya (pidtatabanga, bamagawida, bapakat,bipaparehalay) kanu idsinakatawan kanilan, Ibidsusuguwa nilan (siya kanu mga tao) al-ma’ruf (su kaisa-isa nu Allahu Ta’ala indu langon nu inisugo nu Islam kanilan) indu ibidsapalay (nilan) su mga malat / al-Munkar (sa kapangandin sa tumpok kanu Allahu Ta’ala indu su dili kapalitiala kanu manga kasuguan, indu langon pan nu inisapal o Islam. Ibidtindeg gilan su sambayang, indu paginggay silan sa Zakat, indu balitiala sa Allahu indu su sinugu nin

Balasan nu Allahu Ta’la su silan banto, Sabinsabinal na su Allahu na sangata pakaga indu katawan nin su langon taman.” (Qur’an 9:71) Manga bamalitiaala! Su Zakat na pigkuan ebpun kanu manga kawasa a manga tao ka ebpamagumunen kanu miskinan endu kanu manga egkapasangan a pakanisisita a manga tao. Su Zakat na isa ey nan a fardu (wagib) endu tagepeda nu manga rukun o Islam. Sa egkasuti nin su pagenggay lun, salta su limu nu Allahu Ta’ala kanu kalimpiyu kanu lawas nu manusya endu tamanden kanu ngiyawa nin sa kanu kaliliniyan nin, sa ebpun kanu kasla na napsu endu su kasla na lililini sa mana su dita den mataw mapenu. Su Zakat na pakapangengetu nin su tamuk taw ka kakawasan nu Muslim sa munut kanu gugudan nu panduwan Islam.


Aden bun siya kanu kadtalu nu Allah san sa Qur’an sa tigin:

”Kuwanu su sadeqa (Zakat) ebpun kanu mga tamuk- kakawasan nilan sa endu malimpiyu endu masuti nin silan, endu epangeni nu silan kanu Allah. Sabensabenal embu! Ka su manga pangeni (Sambayang) na kadsabapan nu kalepas nilan, endu su Allahu Ta’ala na langkap su kataw nin endu su kasabut nin.” (9:103) Epegkalimua a manga suled ku a manga mama endu babai kanu Islam! Su Zakat na ika-Tlo (3) ebpun kanu Lima(5) ruku nu Islam, Kanu, namba na sekitanu na dayet a egkatawan tanu endu panulimanen tanu nentu ka nalabit siya kanu takuyuga nu sambayang sa naka duwa-pulo endu walu (28 times) nambalinganan san sa dalem a Qur’an. Ade lun ey masla a tudtulan endu panduan kanu ma’na nu zakat siya kanu matakapala a kanggula. Zakat endu Sambayang na embidaya inya a fardu kanu isa a muslim sa ula-ula a paliugat salkanin sa makatunay nin kanu Allah sa isa a ibadah. Su Zakat na isa ey nan a pasad kanu kadnan a para kanu manga miskinan endu kanu pamakanisisita a benal, sa kanu kagkapya nu maginged ebpun kanu silan antu a manga tao a masla ey sangan nilan kanu suwat-suwat lu sa Allah. Idzan su endaw den kanu manga pegkamal kanu kakawasan taw tatamukan nu manga kawasa a dalpa, mana su Saudi Arabia endu su Malaysiya, su secretu nu kina pas nu kakawasan nilan, endu yanilan edtalun salkanau sa da kanduwaduwanin sa yanilan edtalun na su kina aden o kinatindeg nu pedtuganul kanu zakat ebpun kanu maginged taw ka su mga kakawasan nu gubilnu sa kanu kabpagawida nilan kanu manga kumpanya sa tigu kibasa lun na ’government-owned and controlled corporation”, sa maytubun su kinapagawida sa kadtumpuk(Mudarabah) kanu kina inggay sa kapital siya kanu manga banku nu Islam (islamic Banks) kanu mga negosyu a Halal. (lawful) Su Zakat siya kanu manga kawasa a dalpa nu muslim na pakaaden sa kapital sa kanu kapegkatatap nu zakat (sa katuganul sa mapya) endu pakangulalan sa mana da den kadtaman nin su kabpagiseg nin taw su kabpangengetu nin. Su kina-limbag lun na dayet a kay-ilingan nu manga muslim a maginged, kagina su kagkapital kanu kultan nu zakat na pembalayin su manga gugudan nin sa pedsanggilan a benal sa mapagusal kanu haram a manga a kabpagawida (transaction), mana su riba, su kapapagisig kanu kapagutanga; su kapagusal kanu kulta nu zakat siya kanu manga factory, kanu manga pamagedan sa endaw den embalangan nin a egkasimbulan nu manga pruduktu a katendu a haram. Na namba ey sabap a ka nentu su endaw den kanu manga Islam a Banku na su ukit (system) na epebpaliugat su ka Umpung kanu manga Ulam sa isa silan a lumpukan a makatuganul kanu kadtakena nu manga kabpagawida (transactions) sa katawan su haram ensu su halal. Siya kanu manga Muslim a pagingedan, niya den kasalilidan a sabap siya kanu masla, nangasasangan endu su masla a kandagang na su kambantangan kanu kapayag kanu langun o katimuan nu napantiyali endu su manga tamuk a dayit a ped-Zakatan. Endu sa niya den ba a manga gay, na niyaba ey secretu nu kapegkapas nilan sa mapya. Nanden ba ey masiken a benal a kasulagidan kanu hustu-hustu a kasabut kanu kina-papata nu Allah kanu zakat san sa Qur’an sa naka-upama sa isa a unud a pagetu sa pitu timan ey lawas nin taman sa madtakeptakep pan.


Siya kanu kauliyanan o lagun, su zakat na makuwinta sa 10/40 taw ka 1/10 (pagunut-unut kanu egkabpunan nin) sa ya tandingan na su katimuwan nu untung kanu langun o kabpunan nu zakat sa lalayunden su kapedtakeptakep nin kanu langun o panimun a zakat ebpun kanu manga maginged endu su intstitutions. Su limbagan na kena matag pangingilingan kanu mana su tigu kibasa lun na pyramid schemed) sa paidu bu ey kapyanan. Ataw ka endaw den kanu manga ukit kasalimbutan. Su Islam a kandagang na su lamalam nin kanu kapangaden kanu manga kapasadan, kapagawida na siya den kanu kagkuntratu kanu gubelnu na lambit nu pangitaban nu shari’ah a kadtumpuk sa untung taw ka kalugiyan. Makalidu gid sa ginawa, enduken entu, ka su niya ba na mawatan gid kanu saguna a ukit a kanggalbek siya den mun kanu kalangkapan nu Autonomous Region in Muslim Mindanao. Aden kanu sabad na pamantiyali sa kadilikaduwan sa kagkaidan, su haram a kapamantiyali mana su kapabpagiseg, endu su kapendagang kanu manga makagkaid a gamut. Isa pan a balapantag a sabap a sa sekitanu, siya sa autonomous region na di tanu pakapas kanu kangulalan kanu zakat siya kanu manggiginawa tanu na endu su kapantag gin kanu lekitanu a ekunumiya. Sa dalem a Pilipinas. Su bilangan nu manga muslim na masikin 10 ka million.Upama bu ka kapangaden sa kambalay su ka pedtuganul kanu niya a alaga nu zakat siya kanu kapabpagesig kanu kagkapya nu maginged nu ARMM, na masla ey mapngangany lun a kagkapya nu uyag-uyag nu manga tao. Ka su niya pulo-pulo na benal a kawasa sa ka madakel ey manga resources nin, ugayid na su umun nu zakat para kanu manga nalabit san sa Qur’an a pagenggan na di paka-tidtu sa mapya kanu kaliliniyan nu Islam. Salakaw san, su tamuk na limu salkanu a ebpun kanu Allah Upama bu ka sekanu na egkatalima nu sa mapya sa makdsukul kanu, na su niya ba na kaisigan endu amayka di kanu makdsukul, na su niya na mailang endu madala. Ka su limu nu Allah na masikin kanu silan antu a pibpiyapiya, na kagina kamaytu na tiyakpi nu su manga kakawasan nu sa inggay nu su manga miskinan kanu tidtudtu a kawagib nilan. Su pamakatalima kanu Zakat, upama ka mailang su lekilan a mga kawagib, na di sadili na maaden su kanggalnek kanu ken mapya, asal bu na masampay su duwa a pedtamanan. Su maginged na maaden sa kapanegkaw, kalingasan na guligaw endu di kagkapya nu timpu nu kapangengetu nu kakawasan, su tandangan no ka-iseg, taw ka su mapya a kauyag-uyag a dayit a maaden. Sa su niya maginged na mangiseg den so kapekapasang lun nu sabad. Su Nabi Muhammad na pidtalu nin kanu isa a Hadith a napanudtul ni Abdullah ibn Abbas: ”Kasabensabenalin! Kanu kinasugu Nabi kani Mua’az Ibno Jabal lu sa Yemen, su Nabi na inipapata nin: kani Mua’az seka na pakadtalabukay neng su manga tao a aden bun sa kaninlan su kitab taw ka silan antu na pembedtuwan sa manga tao a a den kitab nin. Inggat ka silan kanu kadsaki kanu da den salakaw a kadnan a pidsimban yatabya na su Allah endu su Muhammad na sabensabenal a sinugu nu Allah. Upama ka malitiyaya silan, na pasabuti ka sa kanilan sa su Allah na inisugu nin sa kanilan su kadsambayang nilan kanu lima timan a fardu a sambayang. Amay ka malitiaya silan, na pasabuti ka sa kanilan na su Allah na inisugu nin sa kanilan su kanggay nilan kanu zakat ebpun kanu manga kawasa sa kanilan sa pamagumunen kanu manga miskinan sa kanilan. Amay ka malitiyaya silan kanu namba na edsanggilan e mapanguwa su manga tamuk nilan endu abungan pan su kapameges ka su sambayang nu kaumis taw ka su duwa nu kaumisa na pedtaliman nu Allah.” Kadtalu ni Tabarani a napanudtul ni Ali, sa Pidtalu nu Nabi : ”Kasabensabenalin, Su Allahu Ta’ala na inisugu nin kanu kawasa taw kanu sekanu a manga Muslim sa umuni nu sa alaga su manga miskinan ka endu silan egkalpas kanu kapegkapasang


sa kanilan. Su pakanisisita a benal na di makanggalbek sa mabagel amay ka kagutem endu maaden sekanin sa kalubayan. Amay di silan katiyakapan sa mapya nu manga muslim a kawasa, na di sa dili na maka-idza sa kanilan lu sa hadapan sa Allah endu madusa silan sa mapasang.” Pagadatan a manga suled ku a manga mama endu manga suled ku a babai kanu Islam! Su tidtu-tidtu a kahanda nu Zakat na para kanu manga miskinan endu kanu pamakanisisita a benal. Su maginged na kaliliniyan endu ikalimu nu Allah sa talutup a manga limu nin. Niya ba su manga lumpukan nu silan a manga Muslim sa su silan ba nan na tidtu-tidtu a palitiayaya endu kasaligan endu ipegkalimu nilan su ped kanu sabad, sa ipegkakaliniyay nilan su pidtalu a mapya endu ipedsapal nilan su nganin-nganin a malat endu makabinasa; endu silan na pakaaden silan sa mabagel kapamagawida endu kadsusumpat kanu kapedtunay kanu fardu a manga sambayang endu su kapangalimuwan endu kapamagadata siya kanu inggaga-isa sa kapaluli nu kapedzakat. Au Allahu Ta’ala na pidtalu nin san sa Qur’an :

”Kasabensabenalin, su manga muttaqun (magilek) na siya silan kanu patilukan nu mga pamumulan ednu kanu manga eig a pedtuga (lu kanu Surga). Sa pekakaliniyan nilan su enggagaisa a ibpagenggay sa kanilan nu pamariahala sa kanilan a su Allahu Subhanahu Wat a’ala. Kasabensabenalin, kanu silan banan na manga Muhsinun (mibpipiya sa galbekan). Silan na paidu ey katulugan nilan kanu magabi (ka pangeningeni silan kanu Allah endu pedsambayang silan sa Tahajjud, sa aden lun su gilek endu inam). Endu siya kanu unan nu kagkapita naa pabpagampun, silan na panmgeni kanu(Allah) sa ampun nin silan kanu manga kadusan nilan. Endu su manga tamuk nilan na aden lun su kawagib nu manga pamangeni, endu su Mahrum (su miskinan a di mamangeni kanu salakaw.)” (Qur’an 51:15-16) Isa a Hadith a napanudtul ni Abu Hurairah sa su Nabi na pidtalu nin: ”Su Allahu Ta’ala na su zakat na pedtaliman nin (kanu) Lekanin a Lima Kawanan endu su Allahu Ta’ala na peparihalan nin salkanu sa man su kapebparihala nu kanu mga kabayu nu.” Ya ma’na nu niyaba na paliugat kanu manga Muslim su kanggay nilan kanu Zakat ilan, ka endu maaden su kakalimu nu isa kanu salakaw sa di sa dili na edtakena siya kanu manga pamusukan nu miskinan endu su pamakanisisita, endu su kawasa endu su miskinan na mabaluy su manmga pageletan nilan sa mamakadsikena. Lumindung kanu Allahu Ta’ala sa kanu limu nin sa maaden tanu sa kakalimu kanu manga yateem, su manga malubay endu apya pan su manga binatang. Su kabantangin, na su Allahu Ta’ala na ipagenggay nin su limu Nin kanu manga ulipen nin a pangalimuan. Lumindong tanu pan kanu Allahu Ta’ala kanu langun o embalangan a kadusan a naaden siya kanu manga pamusungan tanu. Lumindung tanu sa kanu panduawan a ebpun kanu Allahu Ta’ala sa kanu katagag kanu nganin-nganin a manga malat siya kanu manga manggiginawa tanu a pakasekat kanu


kanggalbek kanu manga kadusan. Endu lumindung tanu pan kanu Allah sa maihklas endu matalutup su kaunut tanu kanu Nabi .



Kasekat Kanu Manga Tao Kanu Kapaginapas Kanu Kapangilay Sa Rizqi Nu Allah

(Encouraging the People to Strive in Seeking the Riza of Allah)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Manga lusod ko sa tiyan a manga mama indu manga babai kanu Islam! Su Islam na kompleto a ukit o uyag-uyag labi-labi din su kapangilay kanu kapatindig kanu antangan nu kapaguyag siya kanu ludip o masla timbalangan no kapindadalpa indu kabpaguyag-uyag sa nasisita ey kanggulala kanu matidtu a kapapidtalagoy indu kapagkabagel kanu kalilintad du kabpaginged. Niya kailay nu Islam kanu tao na silan ey pinggulalan kanu kadsambi sa sikanin ey sinaligan a nasanganan sa masla a sangan indu salig kanu langon nu pinangadin sa mausal lilan su mapya manga pamikilan sa kanu kanggulalan nilan kanu manga sangan kanilan. Niya nin sangan na gatawan in sabutan nin indu mamamikilan sa mapya, sokapagawida, su kagkabagel a tindig indu su unayan nu kabpagagama nin a makadsugata siya kanu imbalabal a baguyaganin sa indu gallawan su kinapangaden salkanin nu Allahu Ta’ala. Su Udsadan nu tandingan nu Islam kanu kabpamantiali na nakabitad siya kanu manga tindig a inipapata nu Qur’an a Mapulo:

1. Su Allah ey namaloy indu sikanimbo ey kigkuwan kanu langon nu kakawasan magidsan ey manusya indu langon taman.

Niya kadtalu nu Allah sa Qur’an: ”Sa likanin a Allah su apya ngen a nadalem siya sa sakaliangan na maklok indu siya sa dunya, magidsan ey uman ey salapis indu siya sa atagin, indu langon nu siya kanu pagelitan nu manga intu ”(Qur’an 20:6) 2. Su Allah ey Bangasin indu Baguyag kanu langon taman: nangadin kanu manusya

indu dikina-manusya a makasulagid lun. Pinangadin bon su manga ukit siya kanu manga itungan nu manga manusya. Su manga kakawasan a binaloy nu Allah, indu su inilidski sa indu silan mauyag langon.

Kadtalu nu Allah sa dalem a Qur’an:

”Migkadakil-dakil ey belalakaw (uyag-uyag) a manga inadin, adin sa kanilan, su bananggit kina nin nasisita! Su Allah na ininggan su intu ba indu ininggan ka nin, Indu sikanin ey pakakinig kanu langon nu pinamaloy Nin, Mataw kanu langon taman.” (Qur’an 29:60)


3. Su manusya indu su andang a gabpunan nu manga kasapadan/Ridzki na ininggay sa

maliwanag sa pinapamamgidsan. Isa a kadtalu nu Allah sa dalim a Qur’an:

”Indu dinu zikili su manga langon taman na pinangaden nu Allah kanu isa salkanu sa nakatibambaw (nakapulo/nakalabi) sa kanu sabagi kanilan. Para kanu manga mama na adin balas sin su langon nu napantiali nin (sulagid bon nu) para kanu manga babai na adin binalasan bon kanu nganin-nganin a napantiali nin. Indu pangeni ka sa Allah sa lidski, Sabensabinal, na su Allah na gatawan nin su langon taman.” (Qur’an 4:32)

4. Su mama na khalifah tawka ganti nu Allah siya sa dunya, sa niya nin galbikan na

mangilay sa ukit a kapantiali nin, kagkalilini, musal, mangalimua, indu minggay sa intain ey nasasangan indu mamagidsan a timukil-tukil si kanu manga manusya sa kanu intuba a lidski a nakabpon sa Allah. Salakaw na su manga ulipin na magidsan-idsan ey manga kawagib nilan.

Kadtalu nu Allah sa dalem a Qur’an:

”O su sekanu a nan a manga manusya! Binaloya nami sikanu bon sa isa a mama indu isa babai, indu naumbal kanu manem a manga nasyon, indu manga tribu/bangsa, ka indu nu katawan su inggagaysa salkanu. Sabinsabinal na niya din pinakamapulo ey bangkatan nin sa Allahu Ta’ala na su (baginugot) intain ey adin Al-Taqwa (mana su : isa kanu muttaqun (bala-agam-ilay ka sa V.2:2) ). Sabensabenal na su Allahu Ta’ala na Gatawan indu gailay nin su langon taman (Qur’an 49:13)

Timbo, su Islam na niya nin kailay kanu Allah, na Inadinin su langon nu kakwasan, Nangaden sa langon na ukit a nasisita sa kanu kauyag-uyag o langon nu Pinamaloy nin su akal o manusya indu su ebala-bala. Niya sangan nu manusya na su kausal lin kanu manga mapya a akal lin indu usal lin nin su manga kakawasan para maka-pamantiali sikanin sa kanu manga nesisita nin a mapangadin nin. Su Qur’an na inipayag gin sa mapya su manga nasisita nu tao. Su ayatan a nakasampay kani adam (’Alay hissalam) a nauna a manusya, Su Allah na niya nin Kadtalu siya sa Qur’an:

”Sabensabinal, a sika (na midsapa ka salkanin) sa sika na dika magutim samba atawka(mabaloy) a makagkadaw. Indu (mabaloy) a kapasangan bon kanu kauwaw samba atawka sia bon kanu kayaw nu sinang.” (Qur’an 20:118-119).


Timbo su Qur’an na iniuna nin mayag su manga nasisita nu Tao sa paguyag gin su kangen-kinin nin, kamballegkasan nin, su eg indu kandadalepa nin, a nakatukil-tukil sa kanu langon nu tao. Mipapata kanu tao, sa intain din ey kinagemaw nin sa nakatakedil din sa lekanin su inidtatalanga a mangakauyagan a nanga sa bangan siya kanu kabpangilay-ngilay nin kanu manga nasisita nin a uyag-uyag siya sa dunya. Su Qir-an na inipapata nin kanu tao su uyag-uyag sa nambaluto nin indu matun siya kanu kakawasan sa pinamaloy nu Allahu Ta’ala. Pimbalinganan talu nu Allahu siya kanu Qur’an :

”Indu sabensabinal na, ininggay nami salkanu su bayabaya siya kano lupa indu binaloy nami salkano i aden lon so uyag-uyag (pigkin indu su manga nasisita ningka) Paidu bu gaid salkano so midsukol.” (Qur’an 7:10) Inadil su dunya para makandalambinga nu tao sa indu makanggalbek indu makapangilay-ngilay sa ikagkapya na ginawa nin. Niya pan kadtalu nu Allah:

”Indu inipalad din salkanu su langon-langon no nadalem siya sa kalupan su langon nu manga niya ba na limu indu mapya balangayan bon sa likano. Sabensabinal na su langon nu manga niya ba na tanda sa su manga tao na bagitong bon sa madalem.” (Qur’an 45:13) Siya pamba katuntayan sa mapya ey upama ka su Qur’an ka dalun ninsu duwa timan: Ikaisa, na su Allah na sikanin bo ey gaganatan na manga langon taman indu su tidtu a manga kukuman. Sikanin banan a Allah ey ginanatan nu manga langon taman indu niya ikaduwa, na su taw na dili maka ayan indu makapangangapa sa kanu manga lizqi nin na a maulog siya kanu kasakupuan nin, Ugaid na niya pan mula ey aden sa lekanin a babpalangain ey katigil a kapagitong, indu kabagel a lawas sa kapangilay nin sa uyag-uyag gin na pidtatalama salkanin nu Kadnan siya kanu pinangadin nin. Indu kausal lin kanu langon nu magaga nin sa kapangilay-ngilay nin sa kauyag gin. Su Qur-qn na nangenggat sa kanu kalinek sa katulog kanu timpo nu magabi indu kapangilay-ngilay sa kanu lidzki nu Allahu Ta’ala sa mapya a ukit. Niya kadtalu nu Allah sa Qur’an:

”Indu isa kanu manga tanda Nin na su kabidtulog gingka kanu dalim o magabi indu su kabpangilay ningka kanu manga lidzki Nin kanu dalim o malamag, Tanda sa kanu manga tao a namalitiala (sa kanu inisugo nu Allah) .” (Qur’an 30:23)


Niya din nasisita a tumiding o Qur’an na su tao na dadin salakaw a inggululan nin atabiya na kabpagapas. Niya kadtalu nu Allah:

”Na su tao na dadin nasisita nin atabiya na su kabpagapasin (mapya taw ka malat).” (Qur’an 53:39) Niya ba na magidsan ey siya kanu maana nin kanu kabpagagama indu ngen ey makadayaguna siya kanu uyag-uyag siya sa dunya-su gapantiali nu tao a bon kanu manga nalugatan nin. Gailay nin su unga nu kinapagapas sin indu su niya ba na guntudo ey kapimbalas lun. Niya kadtalu nu Allah:

”Indu mailay bun su unga nu kinapagapas silan na mailay. Timbo sikanin na pembalasan sa guntudo sa talutop a kabamalas.” (Qur’an 53:40-41) Su kanggalbek para sa kapaguyag-uyag na nakawagib kanu uman ey pidsinakatawa kanu isa a Muslem a mama a mapya ey lawas sin. Su Allah a Mapulo na niya nin kadtalu sa Qur’an:

”Indu amingka napasad su kinadsambayang (Jum’ah) na, palak-palak kanu siya kanu kalupan indu pangilay nu su lidzki nin a Allah (sa kanu kanggalbek ko) indu lalayun nu su tadim salkanin na Allah ka indu malalayun salkanu ey katimbabaw.” (Qur’an 62:10) Kadtalu a nakaganat kani Anas Ben Malik (a nalilinian nu Allahu Ta’ala) su Nabi sa nalabit sa niya nin kon kadtalu: Su kapantiali sa halal a kauyagan na inibpaliogat kanu uman ey isa a Muslem. (Napanudtul ey Tabarani a kadtalu nu Nabi Muhammad .) Niya kadtalu nu Sinugo nu Allah : Dala isa bo kanu lumpukan nu manga Muslem ey mamula sa kayo taw ka mubol sa lagas, indu taw ka papanok, ataw ka tao, taw ka binatang ey makakan bon kanu intu ayatabiya na mabaloy a sadaqah bon salkanin (Tinimu ni Al-Bukhari). Oh Kadnan Nami! Tutlo kami ningka sa kanu katadinan nu manga saitan sa kanu kadsasayumo nami kanu manga babai, labi labi din su manga kaluma a manga babai, indu inggi kami ningka sa halal a manga ukit sa kanu kapamantiali nami para siya kanu manga


pamilya nami sa nangasasangan a kapaguyag para makanggulalan nilan su manga kawagib bilan salkanu. Ya Allah! Inggi kami ningka sa madakil a ilmu siya kanu Islam indu baloy ka sikami sa iklas/tidtutidtu siy kanu lalan taman kanu kauma o gay a katimu ningka kanu manga Muslem a dala sibay a tawka sambi sa kanu agama ningka. Ya Allah! A Kadinan nu langon nu uyag-uyag! Ya Allah! Ipailay ningka salkami su bantang, indu inggay ningka salkami tidtu-tidtu a palitiala indu kapagagama. Ipailay ningka bun sa lekami su manga kamasiyatan a manga galbekan, indu inggi kami ningka bon tidtu-tidtu sa panun ey katangka nami lun.



Su Islam Na Agama A Malmo (Islam as a Religion of Ease)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslem! Ikagilek tanu su Allah, a tidto a malimo, endu palitiyayay no sekanin sabap sa maadin salka su kalalyun a kapaya na ginawa siya sa dunya indu taman din sa gay a mauli. Adidi bu o inggay nu Allah salkitanu su manga lidsiki nin indu su limu nin sa kanu manga inisangan nin indu inibpaliugat tin kanu ulipin nin su kagkataw nin kanua manga ilmu nu Allah. Su agama Islam indu su Nabi Muhammad . Su Allah a mapulo na niay kadtalo:

”Pinamili kanu Nin (ka indu nu makapayapat su manga kadatu nin a kisa-isa nin na Allah) indu da Nin isangan salkanu su agama su nganin-nganin a kapasangan kanu. Niya ba su agama nu Apu tanu a Nabi Ibrahim na su Islam. Sikanin a (Allah) ey mininggay salkanu sa ngala a Muslem sa magidsan ey iganat din sa paganay taman saguna, (Qur’an) sa su sinugo nin a Nabi Muhammad ey nabaloy a Saksi salkanu indu sikanu bun ba ey mabaloy a saksi nu langon nu manga manusya.” (Qur’an 22:78) Su pinadtaya tanu a Nabi Muhammad na dala sikanin pangadin sa kanu kapamili siya kanu pagelitan nu duwa timan a manga mapya ugaid na yanin tinumu su ngen ey mas mapya indu malimu-limu sa di bo sikanin kamungan nu saitan. Manga lusod ko sa tiyan a manga mama indu manga babai siya kanu Islam, su agama Islam na napananggit tu Nabi Muhammad a bun kanu Allah a mapulo, a agama a makakapulo indu sumisigay, sa niya nin pakapamandu na duble indu matakapala. Niya den ba ey pinakamapya kanu langon nu manga agama. Kagina nadtapik kin su kadsukul o manggiginawa indu su kabpiyapiya na manggiginawa na manga manusya,guntudu indu kompleto sa kanu kabapidtalagoy kanu mannga kitab indu manga pamikilan tawka ukit o uyag-uyag magidsan paney kabpagagama, idsikamanusya, kabpaguyag-uyag tawka kabpolitika. Su Allah, a pakagaga kanu langon nu inggaga isa, na pinanutuman tanu nin sa imbaloy tanu a tidtu-tidtu a manga muslim indu inggulalan tanu su sabensabenal a Islam sa taman sa kanu gay nu kapatay su Allah a mapulo na niya kadtalu:

”O su sikanu a nan a bamalitiala! Ikagilik ko Allah (su kanggulalan kanu inisugo Nin indu katangka bon kanu langon nu manga inisapal lin) sa panun ey intu ka dait sikanin na siya kanu katimpuan nu Islam (Muslem) na adin ey tidtu-tidtu a sanagkop kanu Allah.” (Qur’an 3:102)


Su Islam na kompleto a sangkop sa kanu kiog o Allah sa kanu kasimba sa kanu kaisa-isa Nin siya pakanggulalan sa kanu kapaginugut salaknin sa kaunot kanu manga inisugo Nin indu su kalipas kanu ginawa tanu bon kanu kasupak sa kanu kapangadin sa ika duwa nu kadnan. Niya nin ma’na na su Islam na langkom indu naludup lun su langon nu talitiban na kanggulalan indu kapamakaid kanu manga kitab bin siya kanu uyag-uyag o manga manusya, su palitiala nilan indu siya kanu kabpagagama, kabpolitika indu salakaw pan nakasangan salkanin. Niya pidtalu a ”Muslem” na niya nin ma’na na su langon nu bamalitiala a pinggulalan kanu panduwan nu Nabi Muhammad indu su langon nu manga Nabi nauna sa likanin a inipapait to Allah, a mapulo, Muhammad na sekanin din ba ey kulimpusan na sinugo sa komumpleto indu napatidtu kanu agama o Islam siya kanu lango nu manga siyap-siyapan nin. Su manga kitab bin indu manga panduan nin na di din nasisita pan ey umbayan pan, imbagon pan taw ka sambiyan pan sa iganat saguna ba niya a timpo taman din sa kanu gay a kagkukum. Da din kapid pan a agama a bedtaliman na Allah atabbiya na su Islam. Su Allah a niya labi ey kapulo na niya nin kadtalu:

”Indu intain ey mangelay pan sa agama a salakaw kanu Islam, dili gataalaima su sikanin banto, indu lusa kanu Gay a Mauli: na sikanin ey tao a malugi.” (Qur’an 3:85) O sikanu a manga bamalitial, langon nu manga kitab indu manga panduwan nu islam na tanan din malmu eykanggalbek indu kanggula lon. Su Allah na di nin kalilinian ey kapasangan su manga uli pin nin ugaid na Niya nin kalilinian na kalmuan silan. Su Allah a Sangat a Malimu na niya nin kadtalu.

”Su Allah na niya niya nin kahanda na indu kanu kalimuan,indu di nin kalilinian ey baloy nin su langun taman a kaliginan kanu.” (Qur’an 2:185) Su Allah, a Sangat ey Kalimu nin, na da nin ipigis sa likitanu ey kanggalbek tanu lanmgon taman na di tanu magaga ugaid na inisugo nin bon salkitanu su kanggulalan kanu manga inibpaliugat sa lekitanu a magaga tanu inggalbek. Su Allah a Mapulo na niya nin kadtalu:

”Ikagilek ko sikanina Allah, sa taman a magaga nu.” (Qur’an 64:16) Su Allah, a Pakagaga, na pidtalu nin bon:


”Su Allah na di nin pakapasangan su Tao kanu di nin magaga.” (Qur’an 2:286) Napnudtol bun sa kanu satiman a Hadith o Nabi Muhammad na niya nin kadtalu; Upama bo ka adin isugo ko sa likanu a inggalbekin nu na inggula nu su intuba siya kanu intain bo ey magaga ningka. Salakaw pan kanu limu indu lidski nu Allah kanu manga ulipin nin, na inisugot su kanggalbek kanu manga nganin-nganin sa intu ba ey mabloy a mamakasupak kanu inisugu nu Kadnan kanu indaw-indaw a kasiksan siya sa Dunya indu sa kanu GaY A Mauli na mabloy a isalig din kanu kahanda nu Allah. Su manga niya ba amamkadtutundog o manga upaman na mabaloy sa isa kanu manga manggulula, a dait a usayan sa mapya ey katarjum lun nu manga migkakataw makpanatag kanu gambetad din kanu idsikamanusya indu su gambebetad din intu a taw sa kanu naukuit ukitan a mailut a gatamanan a tawka kamasingetan siya kanu timpo a pakanasisita sekanin ataw ka siya kanu timpu a tidtu a gapigisan:

1. Su ukit a kadtalu kanu manga dili kapalitiala sa kanu timpu a gapigis na sinugutan siya kinandut kanu manga nangalabit a manga ayatan nu Qur’an a katawan tanu din ey maana nin.

2. Su kakan kanu manga dikina iniwagib a makan a nasisita nu taw kanu timpu a sangat a

gagutim a gadsabapan ey intu na kapatay nin na gadtaubatan pan siya nakaudsan kanu niya ba ayatan sa Qur’an:

”Intayin ey taw migkafir sa kanu ulian nu kinapalityaya nin, ya di tabia na napeges salta na so pusongin na midtakna kano palityaya nin sa Kahdnan.” (Qur’an 16:106)

”Ugayd na intain salkanu ey mapeges sabap kano kapegkagutim, sa di nin galilinian ey makandusa sikanin, na sabensabenal na su Allah na babedtawbaten bimbalasan nin su intu ba.” (Qur’an 5:3). Su manga migkakataw na penadsinggaya nilan su manga gapagukitan sa mabaloy su kanggula sa kanu manga intuba sa kapakayan, lagid o kabeligtas siya sa lagat a tawka siya sa desertu a dadin a benal salakaw poan agapakayan a kin nu manusya siya kanu manga pagubay nin a tawka siya kanu embala-bala salkanin a mauma nin.

3. Su kapamakababa sa kanu manga pa-timan a rakat/tindig o sambayang sa kanu timpo

a kabbelalakaw na inisugut sa manasu kinalabit lon sa kanu niya ba ayatan sa Qur’an.


”Upama ka limalakaw kanu niya kanu pulo pulo nu Dunya, na dala kadusan nu umingka pamakababan nu su manga sambayang ngu.” (Qur’an 4:101).

Niya din ba ey muna-muna ey muna-muna din a binal kanu kagamit tu taw kanu manga oras sin siya kanu timpu a kabelalakaw nin ka indu maadin salkanin ey maluwag a oras a kagamit tin kanu manga nisisita nin kanu gagalu a mawatan sikanin kanu walay nin.

4. Su belalakaw indu su taw a bedsakit na sinugutan bon silan sa kanu di nilan kabpuwasa

siya kanu timpu nu Ramadhan. 5. Manabon su mama a sinugutan kanu kakwa nin kanu kausalen kanu manga gamit tu

salakaw a taw inigka sikanin a nan a bebpatay din sa gutem., Ugaid na nasisita gaid ey kapangenin su kalilan kanu ulian nu kinanggula nin antu.

Niya din ba ey pinakamapasang a bitiala indu katatapan ey dili gasabutan sa mapya, labi-labi pan siya sa kanu manga bario-bario. Kinapasad din kinambunuwa sa Uhud (24 GC), na su Nabi Muhammad na inisugutin ey kapangwa kanu natalatantu a manga gamit a manga taw ni Abu Sufyan sa mabaloy a katiyakapan nu gobelno. Ika-lima bagi kanu manga intu na manga tamuk na lu pakanggay kanu gobelnu nu Muslem(a niya lun bamarihala na mana su Baitul Ma’al taw ka Walay nu Bidtiyakap kanu Tamuk,) para ibaguyag indu ibidtabang siya kanu manga nakaligtas kanu kinambunuwa, kada kilan sa kanu sa kanu intu a manga civilians, dili bamangamong pembunuwa, indu su manga babae, a pinamananggit tila abu Sufyan indu Abu Jahl a tagipida nilan kanu uman silan lumalakaw kanu kabelalakaw nilan sa begkadakilay.

6. Sinugutan bon su indsinakatawan sa kanu katagak kin kanu kanggalbek kin sa mapiya

indu kasapal lin sa kanu gilek kin sa makgidam sa maumis sikanin (labi-labi pan umingka siya sikanin kanu kamasengitan a dala din a benal ukit tin indu dala bedsulutan nin lun ey kanggalbekin kanu intu ba, abpeg lun din su kananaw nu kaluwag o kambitiala, na nausal lin indu naibped din ey tadtab a ukit tin sa panon ey kambalingan nin sa mapya su intu a gaganatan nu pakagilek.

Makapantag sa intu na su Allah a Sangat a Malimu na siya nin kadtalu:

”Dala ibpaliugat tu Allah sa kanu tao su di nin magaga. Makuwa nin su pahala nu langon nu pinggalbekin, indu siksan si kanin (kamasiyatan) a nanggalbekin. Su Allah na di tanu nin siksan siya kanu kalimbanan nin, Su Kadinan na da nin isangan salkitanu su kamsingitan mana su kina inggay nin kanu manga tao a nangauna salkitanu.” (Qur’an 2:286)


Kagina ka maito manga lusod ku sa tiyan a manga mama indu manga babai siya kanu Islam, Su Islam na langon nu adat nin indu gugudan nin, Siya ba entu pakatumpa sa kanu manga mapya a pamikilan indu pidtiyakapan nin so mapya su pamagiltan nu manga tao siya kanu katatapan a babalangay nilan (fitra) Di dingapakay a maawa lun su galbek kanu lalayun /masla a lat a ginawa kanu manga tao nin, taw ka di nin mapangilay ey kapegeis sin kanu dili pakawagib a mapasang a manggula indu padtadain nin su manga inisapal siya kanu manga bamangunut lon a mana bon su manga nangalabit ko anto a manga upaman a manggula kagina. Kagina ka maitu na su Islam na kina bo paglina a agama mana su kabegkasanding ngun nu kapid manga tao. Su Islam kina bo inidtatalama kanu satiman bo a ukit a simba. Ka su Islam na langkom min su babalangain nu atulan nu kamagingedi, adat indu kabangingid. Adin bon salkanin su mapya balangain, pamikilan indu kahanda sa mabaloy a su manusya na inipulo sa mapya siya kanu langon nu siyap-siyapan nu uyag-uyag gin. Ya Allah! Inggi kami ningka sa madakil a ilmu siya kanu Islam indu baloy ka sikami sa iklas/tidtutidtu siy kanu lalan taman kanu kauma o gay a katimu ningka kanu manga Muslem a dala sibay a tawka sambi sa kanu agama ningka. Ya Allah! A Kadinan nu langon nu uyag-uyag! Ya Allah! Ipailay ningka salkami su bantang, indu inggay ningka salkami tidtu-tidtu a palitiala indu kapagagama. Ipailay ningka bun sa lekami su manga kamasiyatan a manga galbekan, indu inggi kami ningka bon tidtu-tidtu sa panun ey katangka nami lun.



Katiyakap Endu Kapangalaw Kano Mga Kakawasan (Preservation and Protection of the Environment)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslim! Ikagilek o so Allah, a tidto a malimo, endu palitiyayay no sekanin ka makuwa no so mga gapanganganay no a kuyog lon den so kagalaw na ginawa kano niya ba a uyag-uyag taman den kano uyag-uyag sa akhirat. Egkatawi ka, ikalimo ka no Allah, e ya nin masla a gapangeni kano bagagama sa Islam endu makabpaliogat ilan kano ginawa nilan, na so katuntay nilan kano Kadnan nilan, so agama nilan, endu so Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam. Bamagadatan ko a mga suled ko mama babay! So Islam na malmo gaid pedtuntayan a agama sa dunya. Iganat kano mga unayan nin endu so inisugo nin, na ya nin gapangilay na so gambagobag o a ukit endu mga papalangayan. Sabenabenal a so bitiyala a Tawhid (kaisa-isa no Allah) endu Khalifah (ganti no Allah sa dunya) na nakanggulalan den siya kano mga kasuguan no Shariah Islamiyyah. So nan ba a Shariah na di nin ipedsugot e mapangaden so development, siya kano mga taratanto a mga dalpa, sabap sa endu gapangalawan so mga kakawasan lo ba, ka endu katiyakapan so ento a kagkalbenan no mga maila a mga melanaplanap, endu so mga kakawasan sa lagat endu damakayo. Mga ulipen no Allah! Dait a katuntayan o e so Allah na ininggay nin sa lekitano e mga limo sa niya ba a dunya, a dili gabilang endu dala tadtabin; tinuturo tano Nin kano agama nin ka endu tano makuwa so mga kahanda tano, sakamayto bon a makuwa tano so balas sabap sa kapenggalbek tano sa mga mapiya, lo kano gay a mauli a daden tamanan o uyag-uyag lon. Nan ba e sabap a kinaaden sa uyag-uyag aniya sa dunya endu kahanda lon. Pidtalo no Allah sa dalem a Qur’an:

“Sabenabenal kano kinapangaden kano langit endu lupa, endu kapedsambi sambi no magabi endu so mapita, endu so mga awang a bamalalagoy kano liwawaw na lagat, a pakambalapantag kano mga taw, endu so nganin a ipedtulon no Allah ebpon sa langit a ig, a gauyag sabap lon so lupa kano ulian o kinapatay nin, endu inipayapatin kano liwawaw no nan ba a lupa so langon a embalangan a melanaplanap, endu so kapedsanggiop o mga sambel, endu so kapebpalin palin no gabon kano pageletan no langit endu so lupa, na tanda inan kano mga taw a malmo makatuntay.” (Qur’an 2:164) So niya ba a mga ayatan na pidtalo nin sa lekitano e kasla na kapantag tano kano niya ba a dunya, a nabaloy tano a ganti no Allah a sekanin e namaloy sa lekitano. Nan ba e kahanda endu tangga sa kano uyag-uyag tano banya. Ya man tidto na simban tano sekanin sa isa-isa nin bo endu da den kapedin. Kagina kamayto na masla gid e kapantag a kasimba to aniya. Dait


gid a katuntayan tano e kasimba aniya na dikena ya lon bo kapebpayag atawka dikena siya bo pakaukit sa kapedsambayang aniya (uman gay) atawka ka kapebpuasa sa Ramadhan atawka kabenayhajji sa makaysa kano umor o taw. Ka ya tidto a ukit akapedsimba (Ibadah) aniya na so kabalitiyaya kano kasuguan endu panduan o nangaden (so Allah) sa dalem a Qur’an, sakamayto bon mambo so kabalitiyaya kano mga inipamando no Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam. Endu so kadshukor kano nangaden kano langon o mga limo nin endu kuyog lon den so mga kalinilini a mga mapia a ininggay nin a gaparuli endu gakuwa tano siya sa dunya a mabaloy a mausal kano mapia a manggula lo sa Akhirat. Mga suled ko mama babay sa Islam! Sabap sa kagina mga Muslims tano, na dait gid e kasabutan tano sa mapiya so mga engga-gaisa a inisugo sa lekitano no Allah endu di tano pasagadan. Engalbeken tano so niya ba sa endaw e ukit a magaga tano. Edtabang ka sa katuganol endu kataiyakap kano mga kakawasan a ininggay no Allah sa lekitano siya sa dunya aniya, a dili mambilang-bilang sa kano timpo a uyag-uyag so taw. So niya ba a mga inaden na “Masla a tanda kano katulanged endu kapegkagaga no nangaden.” Niya a mga ayatan na papedsabutan sa lekitano, e dikena ya tano bo bangalawan so mga ginawa tano, endu tiyakapan tano su mga uyag-uyag kakawasan tano, ka inisekat pan o Allah sa lekitano e pangalawan endu tiyakapan tano so langon o mga inaden nin, mana so lupa, lagat endu so langon o natago lon, a mga uyag-uyag, melanaplanap mga damakayo. Pantag kano kalilini endu katiyakap kano mga embalabala, sa apia paido na dala mapagitong a kabinasa atawka kandamasya kano niya ba a pinangaden o Allah, na ya kadtalo no Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam: Ikalimo no so endaw e siya sa baba ka ikalimo kano mambo no lo sa pulo. So ento ba a Hadith a nilabit ko, na kinadtalo lon o Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam, na dikena ya nin bo kahanda lon so mga pamageltan o mga manusya, ka apeg den o mga bamamgeto sa lupa endu so mga seda endu mga kaaden sa lagat. Pakaayon sa maya ba a bitiyala, na so taw na di dait a enggalbek sa kadsabapan a kabinasa no mga kaaden no Allah sa dunya aniya, sa apiya nin a ukit, ka so Allah na pidtalo nin:

“Endu di kano baminasa sa liwawaw na lupa, kano ulian o kinabpiapia lon, endu pangni kano sa lekanin sa ukit a kagilek endu kainam, sabenabenal kano limo no Allah na masiken kano mga pebpiapia.” (Qur’an 7:56) Kagina ka mayto, na sabap sa mga Muslims tano, na ya tano unotan naso mga inipamando sa lekitano no kitab (Shariah). Ungangen bo o mangumbal kano pan sa kalingasan atawka kabinasan o mga ginawa endu mga pagubay no, sa apia nin a ukit, sakamayto bon mambo kano mga ped a inaden siya sa kalupan endo lo sa lagat.


Pidtalo no Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam: Di kano penggalbek sa kabinasan, ka endu kano di mabinasa Ya indawan o Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam kano mga sundalo nin, unan a kinapaangay nin kanilan lo kano dalpa a tinaguan kanilan, na sinapalan nin silan sa kapakasakitan nilan so mga taw a dili bagamong kano kapembunua, endu so mga matua, mga wata, mga babae, emdu di paminasan so mga simban o salakaw e agama nin, endu di nilan panibpaden so mga kayo. Dait gid a katuntayan tano, e yanin kabantang na so Islam na pimbitiyala nin e kapangalaw endaw katiyakap sa mga kaaden aniya, endu so langon a inisalig sa lekitano no Pakagaga. So Islam na pinatademan nin sa lekitano e di tano enggalbek sa mabinasa tano so aden kapantagin kano manusya. Pidtalo no Allah sa dalem a Qur’an:

“Inggay nengka kano pagali nengka so umun nin endu lo kano miskin endu lo kano belalakaw. Endu di ka bagudal sa kapagudal a mapayag, ka sabenabenal so mga taw a mategel magudal na mga suled a mga shaytan, na so shaytan na sinumulang kano kadnan nin.” (Qur’an 26 – 27) Mayto bon ba manbo, so mga enggagaisa a mausal tano a makadtabang kano mga taw, na ya dait na tuganulen endu tiyakapan tano sa mapiya sa endaw e inisugo no Islam a ukit. Pakaludep den siya ba so kapedsumbali endu kabanganop kano mga binatang, papanok endu kapedtuges sa mga seda. Langon o galbekan siya ba a dala kahanda lon a mapiya endu dala gatalima a sabapin, na pananggilan endu patalenan. Langom o di pakasugat a kapegkailay endu kapedsambi kano panduan o Islam, na ya dait na telenan. So Muslim na ya wajib lon, sa da den isama nin, na Simban nin so Allah sa isa-isa nin bo, endu unutan nin so dala kapedtaman nin a tuturo no Allah, endu palitiyayan nin so mga Hadith o Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam. Ya ko pupusan kano bityala tano saguna, na bagenggaten ko sekano sa kapalitiyaya sa Allah, endu paginugotan tano so Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam. Ka kalokalo inggay sa lekitano no Allah so mga singanin tano endu so mga kangaliliniyan tano, siya sa dunya sampay den sa gay a mauli. Pangnin tano sa Allah e tuturon tano nin kano tidti a lalan, endu ampunen tano nin kano mga kadusan tano, a nanggalbek tano. Ya Allah! Umani ka pan sa lekami so tuntay nami kano Islam, endu baloy kami sa matigel ami so mga ginawa nami kano niya ba alalan, taman den kano a kabaltemo nami sa leka sa sekami na mga Muslim kami, sa da nami pasibaya endu da nami sambi so agama nengka. Ya Allah, kadnan o langon o kaaden! Ya Allah, ipailay nengka sa lekami so bantang, endu inggay nengka sa lekami so kapalitiyaya endu kaunot kano nan ba a bantang. Ipailay nengka sa lekami so batil, endu inggay nengka sa lekami so kapananggila nami lon. Baloy kami a tidto a magilek sa leka sa masulen mapayag endu baloy kami sa mga matidto e pamikiran. Ya Allah! Ikalimo nengka so langon o mga Muslim. Ya Allah! Talima ka so pangni nami.


Su Islam Na Inisapal Lin Su Kabpagis’ga Kanu Manga Tamuk (Islam Prohibits Usury)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslim! Ikagilek o so Allah, a tidto a malimo, endu palitiyayay no sekanin ka makuwa no so mga gapanganganay no a kuyog lon den so kagalaw na ginawa kano niya ba a uyag-uyag taman den kano uyag-uyag sa akhirat. Egkatawi ka, ikalimo ka no Allah, e ya nin masla a gapangeni kano bagagama sa Islam endu makabpaliogat ilan kano ginawa nilan, na so katuntay nilan kano Kadnan nilan, so agama nilan, endu so Nabiy Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam. Manga lusod ko sa tiyan a manga mama indu manga babai kanu agma Islam siya ku atulan nu Shariah makapantag kanu kapaisig kanu tamuk, na iniharam sa apya ngen ey klasihan nin. Isa kanu matakapala a sabap pin ey kinasapal kanu riba na pakauman siya kanu maulad a manga mapya a pagitong a makapayag siya kanu langon nu inibpaliogat a pangitaban nu Islam, sa indu patembo ey palitiala nu ulipen nu Allah siya kanu galbek kin indu kanu katagag kin kanu intu a galbekkin na niya a nakadtutundug anya :

1. Para maparihala su tamok ko Muslem bon kanu kakanin kanu manga iniharam a nakaganat da dili mapya ey bon nan nin.

2. Matutulo so manga Muslem sa kapamantiali nin kanu tamuk kin a nasasangan indu

a manga ukit a kapamantiali a mapya indu a dala lon su nganin-ngani a kinadtalimbut taw ka kapamindupang. Indu makatangka bon sekanin bun kanu manga pamgeltan nu manga Muslems.

3. Bebpintuan su manga lalan su a mabaloy siya kanu manga Muslem ey kapagukag

gin kanu lusod din sa tiyan sa masakit ey ginwa nin lun a taw ka mabensi lun sikanin.

4. Para makatngka su manga Muslem siya kanu manga nganin-nganin a

mamakabinasa salkanin, manasu isa ato a begkan sa riba a pedsupak indu bangumis, sa niya nin din tidtu a kapupusan na saytan a katamanan.

5. Mangadin sa manga mapya a matidtu a ukit siya kanu manga Muslim sa indu nin

kapagadilan su gay a mauli . Kagina ka mayto, na pinautang ngen su pagali nin sa dala pidtalu nin a nganin-nganin a untung taw ka isig kanu kabatad din su kanu utang ngen. Bagapan nin su lusod din sa tiyan a Muslem sa makaluwag sikanin indu maluwag bon salkanin su langun taman indu maaden salkanin ssu lidsike, pangilain nin ey kasuwat salkanin nu Allah, Niya ba na makadtabang sa kanu kapayapat kanu kagkalimuwa siya kanu manga pamagiltan nu manga muslem indu makaaden sa mabgil a kapelulusod sa tiyan indu kaiklas silan.

Niya kadtalu nu Allah:


”Intain ey bigkan sa riba (babagisig sa tamok kin) da dili makadtindig (siya kanu bidtindigan nin lu sa Gay a Mauli 0Ya tabya na mana su kadtindig o tao a benbadasan nu Saytan na timundan salkanin sa indu mabunig. Kagina sabap sa niya nilan pidtalun: na su kapamantiali na mana bon su Riba (kapaisig kanu tamok) kaginaka maitu na su Allah na inisugot tin ey su kapamantiali endu simapal sa Riba (kapaisig sa tamuk), timbo apya intain salkanu ey makatalima salekanu sa manga panutuma bon sa kanu kad nan nin indu indannin su kakan sa Riba (kapaisig sa tamuk) na di bon siksan kanu mangananggula nin a naipus. (sabap kanu di nin kataw) Su intu a dusa nin na lubo kanu Allahu Ta’ala (ey kimukum lon): Ugaid na entain ey imbalingansa riba (imbalingan sa kanu kapaisig kanun kulta nin0 na silan banan ey pakagkalben siya sa apoy sa di din silan maon luba. Su Allah na pembinasan su riba indubagingkan nin sa madakil pan a lidski su manga galbekan na kapanadika. Su Allah na dili nin kalilinian su manga tao a dili banalitiala indu pinggula sa kamasiyatan a galbikan. Sabensabenal su silan banan a bamalitiala, indu paminggalbek sa bantang bidtindeg sa sambayang, indu baginggay sa zakat, na maadin sa kanilan ey balas bon kanu Kadnan nilan. Silan banan na dadin gelik kilan, taw ka lidu na ginawa. O sikanu ba nan a bamalitiala! Ikagilek ko su Allah. Indu inggay nu ngen ey nasama (para sa lika) bon kanu Riba (iganat din saguna) umingka tidtu-tidtu ka a balitiala. Indu umingka di ningka inggulan ey niya ba, na ingati nu su pasabot o masla a kambunuwa bon salkanin o Allah indu su sinugo nin ugaid na umingka taubat kanu (sindit kanu) na kuwa nu su kapital o inipautang ngau. Di nu pinggula ey dili kapatidtu a galbekan (sa Kapangeni nu sa simubla kanu kapital indu di nu bon pinggula ey pimbalatemuway kanu sa dili pakatidtu siya kanu katalima nu sa paidu pan siya kanu andang a kapital lengka indu umingga su nangutang ka siya katago sa gasimpitan (sa dala kulta ni a pakabayad din) na inggi ka sa lugal a dili din kapasangan sa kanu kabayad din.Ugaid na umingka manem ey into ba na inggay nengka sa ukit a sadaka, na into din ba ey pinaka mapya salekanu umingka gasabutan nu bo.” (Qur’an 2:275-280)

Niya kadtalu nu Pangahulo tanu a Nabi :

Intain ey taw a magagayan siya sa ubay nu tao a babagisig sa tamuk indu ibpangangayag gin ey kabpapagisg sa tamuk na aklipungetan no Allah. (Muslim,Tirmidi na inumanan nilan,” indu su bidsaksi indu bidsulat lon.” Su manga niya a ayatan na midtalu salkitanu sa su kapaisig kanu tamok na isa a inisapal indu iniharam siya kanu agama tanu; sa katatapan kanu manga Muslem ey pinggalbek sa manga haram ey ukit a kapamantiali para kanu nasisita nin sa kanu umanggay nin. Nisisita na gatawan ey su kandagang endu kabpasa na mawatan ey kambida nin kanu kabpapagisiga sa tamuk, kapamasa endu kabpasa sa kanu manga Halal a mga pangenkenin indu dikina-pangin


kenin na dagangan na inisugo siya kanu Muslem. Sutin tanu su manga ginawa indu pamusungan indu baloy ka su manga simba (ibada) sa taliman na Allahu Ta’ala.

Uman antu inggula su tao sa kapaisig sa tamuk, na su pamusungan nin indu su ibada nin na gabinasa nu nafsu nin, su manga simba nin na dili bidtaliman nu Allah sabap sa nadtalu ey su Allah na Maasuti. Kagina ka maito na su manga sambayang na dili gatalima ya tabya masuti.

Nadtalu pan kanu niyab a manga ayatan ey su namba a manga tao lukanu Gay a Mauli na mana bun su Saytan na dili makadtindig sa matidtu, sa mana silan gangalangot. tamansa makadsindit silan. Su Allah na siksan nin su silan bentu taman sa kapatay nilan, insu lusilan makaidtug sa kanu bigkalaw-kalaw a Apoy sa Naraka.

Su manga dalepa na makaukit sa makadadsang su kabamantiali indu su kabaguyag-uyag sabap sa kanu kabagisig kabpagisig nu tamuk, labi-labi din su manga mapya a pamikilan sa ukit a kapaguyag-uyag sa maulad ey gakakit tin siya bigasan tanu. Indu niya ba na ganggula sa kanu kabpabidsundula kanu langun taman, sa mabaloy ka din sa biktima nilan sa madtatagito ka din mamong kanu intu ba.

Kabusaw na isa a basa sa kina niya ba na dala mabaloy a kapagisiga sa tamuk a makisig siya kanu manmga pamagilitan nu sikitanu. Su kanggula sa kapagisiga na niya tidtu na pakaadin sa mapasang a kabamantiali salkitanu. Adin kabaloy-baloy nin sa su manga bamangutang kanu intu a lumpukan, na magaga nilan sa silan ey makakuntrul sa kanu kapapidtalaguy kanu kulta.

Timbo su Islam na nadtalu nin ey su kapaisig kanu kulta na Haram (Inisapal) sa apya ngen pan ey kanaut tin. Apya salad bo, umingka pakabpon bon sa kina pagisiga na haram bon.

Manga lusod ko sa tiyan a manga mama indu manga babi siya kanu Islam, nasisita na suten tanuy su ginawa tanu indu tangkaan tanu su langun taman na inisapal salkitanu, sabap sa sikitanu na ulipin tanu bo nu Allah, Simiya tanu sa niya ba dunya sa para inggula tanu sa manga mapya a manga galbekan indu niya tanu bo ken na su intain bo ey Halal a inisugu salkitanu. Su kabpapagisiga sa tamok na masla a pakabinasa siya kanu kabaguyag-uyag. Su manga miskinan a manga tao na katatapan sa kanilan ey gabiktima siya kanu manga haram a kabaguntong o manga masla a kabaguntong saguna. Indu kasla – sila nin na su kauyagan kanu isa a dalpa na pimbaba gatukaw sa apya ngen ey ukit a kabpapagisig, kabanegkaw tawka pakapayapat.

Niya pan kadtalu nu Nabi Muhammad :

Intain ey inggalbek sa kapagisega sa tamuk na gabensiyan na Allah. Su sakataw a kemwa (keman) mangingat taw ka tistigo indu taga sulat sa kapasadan sa kabpapagisiga sa tamuk na pagidsan bon padsa nin siya kanu dalpa a niya lon bedtanding a su Islam. Su Allah na begkakaktin nin su langun nu Muslem sa inggula bu silan intain bo ey hala a manga ukit indu galbekan.

Su Muslem na nasisita na tumangka bun kanu kapaisig sa tamuk siya kanu uyag-uyag gin kanu umang gay sa manga ukit a kapamantiali nin.

O Allah! tabangi kami sa makadsindit kami indu makapangembaban nami su ginawa nami salka. Talima ka su manga sambayang ami, o kadnan nami! Ipagidam mingka salkami su katenggaw nu kina ampun nengka indu su kamis o kina-padtawbat tingka salkami. Itangka ningka su manga pamusungan nami sa kanu kaubay nami kanu salakaw pan salka. Iyamung


kami ningka sa kanu manga tao nangaliliniyan ningka indu nalilinian kanilan. Parihala ka su uyag-uyag - ami siya sa dunya indu sa Gay a Mauli bun kanu manga pamakabinasa indu pamakasasat salkami, Baloy ka sekami sa matidtu kami sa magidsan ey masulin taw ka matakapala indu baloy ka sikami a takuyuga nu manga matidtu. O Allah! Ikalimu nengka (tutulo kka su langun nu manga sambayang nami.



Su Islam Na Talutup E Ukit A Uyag-Uyag (Islam a Complete Way of Life)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) O mga Ulipen nu Allah ”Ikagilek ko su Allah enggu lugud du ebpia pia sa su niya a mga gay enggu magabi na pedsagad din na di den makambalingan na taman sa mauma den su manga tidtu na pedtamanan nu. Uman e pedsagad a gay na pakasiken kanu manga kubor / kapatay enggu pakatangka den kanu uyag-uyag sa donya. Entain e mamakut sa bentaha kanu mga gay enggu magabi a pedsagad a penggalbek sa kasupeg kanu Allahu Ta’ala na” Makakalimu su entain e manuntay kanu mga panduan enggu su mga kadsami kanu napagukitan (upama di pakadtidtu) makakalimu su entain e makasabut sa epekto nu sabap u kapadsambi nu Allahu Ta’ala sa Uyag gin a pamakasisita sa masla a limu enggu mga secreto. Paganadan tanu su kagilek sa Allah (Galbekan a lalan sa Allah enggu enggu kapagiklas or Kabagel a Iman) siya kanu mga galbekan tanu. enggu magiklas tanu ku Allah enggu paginugutan su suti a kasuguan. Niya tanu engalbeken na ende wagib ka entu ba e mapagagani sa gay a mauli. Pangenin tanu ku Allah e enggan tanu nin kanu ngiawa nu kapagiklas sa ukit a tidtu tidtu a kapaginugut kanu suti a kasuguan a ukit a kasabet sa leketanu. ”Pidtalu nu Allah”

"O sekanu a Bamaginugut! Tuntayi nu ebpiya piya su kasuguan / panduan nu Allah Kanu mga ebpangkatan nu mga kabayad sa utang tanu lun, enggu da kanu ebpatay niya tabia na Muslim kanu.” (Qur’an 3:102) Napanginin tanu e katuntayan tanu ebpiya piya su agama Islam: Entain e Muslim? Ngin enggu entain e pangapetan nu Muslim ? Panun e kabaluy a Muslim nu uman e isa? Pinatuntaayn nu Allah kanu mga ayatan nin makapantag kanu dua a singani, isa na Taqwa (kagilek sa Allah, galbekan a lalan sa Allah) enggu su Islam. Su Allah na niya na sisita kanu tao na etapenay nilan su mga ginawa nilan kanu ukit tu Islam enggu paganadan (praktis) su ”Taqwa” (kagilek sa Allah) kanu taman a magaga nin. Islam enggu Taqwa na di pakabpitas. Upama ka su a tao na paganadan nin su kagilek sa Allah (Taqwa) enggu mapakatidtu a tao, na niya nin enggulan na langun na inisugo a pidtalu nu Allah, na su kanggalbek kin lun. Na mabaloy sikanin a Muslim sa tidtu a kasabut sa pitalun a Muslim.” Su Arab a basa Islam. (na ganat sa basa Salam, niya nin mana na kalilintad) niya nin sipat na ”Malmek” or ” Baginugut”, Siya kanu ”Kontesto” nu Agama, Islam na niya nin mana Tidtu a lilini enggu talutup a kapaginugut kanu kalilinian nu Allah. Katawan tanu e su ”Allah” na siya sa basa nu arab enggu ”KADNAN.” Nangaden, Barakat, ngala a inusal nu Muslim enggu Kristian a mga arab.


Su Islam na kena bagu a Agama, Tidtu a Magidsan e pidtalu nu Allah kanu langunu mga Nabi a nabangked e kahanda (Mission) nilan sa Dunya. ”Allah instruct us: su Allah na pinamandu tanu nin.” Pidtalu nu Allah sa Qur’an:

”Edtalu Nu A Mga Tao! Balitalia tanu sa Allah (S.W.A) enggu ngin ni nkatulun sa lekitanu, enggu su nakatulun kanu Ibrahim (Alayhi Salam) endu Ismail (A.S) endu Isa (A.S), endu ngin e nakakatulun kanu manga Nabi ebpun kanu nangaden /Allah. Dala nami pambidaya ebpon sa kanilan enggu lu tanu etapinay kanu Allah (S.W.A) (A Muslim).” (Qur’an 2:136). Ugaid na mapasang e kapatuntay lun kanu mamagubay a kristian enggu Muslim kanu kadakelan a enged da Autonomous Region in Muslim Mindanao. Aden bun mambu gatalima kadsabutay a paginugut ebpon kanu mga egklasia nu bagagama kanu nakapagilusuda a tuntay ugaid na niya katatapan na pakambida bida bun. O masigambul masigambul su maunut a kambida kaysa kanu kinapagilusuda nu tuntay na paka pangaden sa di kapa magayun enggu guligaw. Su tagapeda nu Nabi na nakasundul nilan su singani nu mga Negus sa Abyssina kanu nauna a ayatan (Iqra, niya nin mana na ”Batiaka” Patuntayan o Ipayag) Suratul Mariam na pinanudtulin su kinambata kanu Isha Alayhi Salam kanu nauna una a kinambitiala / kinapagaday kanu gaunutan o Kristian. Si Abu Jahl a sinugo o inipapit u Abu Sufyan endu makasundul sa peges sa kanu pageletan nu mga Muslim na mibpagelet endu di mamagayun (Siya sa dayag gu walay nu Datu) endu mapangaden su di kapamagayun ugaid na dala ukit su antangan nin. Su Jahl na yanin mana na ignorante, Sulang kanu kapaneneged kanu kawagib a mga babae : su tagepeda nu Nabi Salawatan silan nu Allah (SWA) na pinatademan nin na si Jahil na pimbata bun na babae. Magidsan e apia ngin a kapapatay. Mga suled ko a mama enggu babae. Su Agama Islam na pinakamalangkas e kabpagetu nu bagagama lun, niya na kadtalu nu Readers Digest Almanac enggu year book kanu lagun nu 1934 nilumud enggu Pangay kanu udsadan a bilangan a tidtu a nakadeket/nakaamong sa World Great Religion eganat kanu lagun nu 1934. (Siya nin Udsadan World Almanac and Book of Facts, 1935 to 1984, Labi Lima Pulo lagun e timpo nin.) Su Uman 50 lagun a alalan nu Readers Digest na nabangked nilan, na su agama Islam e pinakamalangkas e kabpagetu nin a agama siya sa entero donya. Su katimbelan nu kinaudsul no mga bamaginugot kanu langun na embalangan na lumpukan enggu egklasian nu pinapamadtampung a bagagama sa Kristian a nimbida bida sa sangkad a 138%. Sulang kanu 138% sa kanu pakagep a kabpagudsul, su bilangan nu balitiala sa agama Islam na minudsol sa 235% kanu kapagidsan nu timpi/ or kanu entu ba a timpo. Su kabpagudsul nu bilangan nu baginugot sa agama Islam na nabangked den lu sa United States enggu Great Britain. Enggu nadtalu bun e lu sa Great Britain, niya madakel e Muslim kaysa sa Methodists.


Niya na di paka tiagka/pakadtekawa kanu manga pakasabot/pakatuntay. Pidtalu bun nu Allah (SWA) sa Qur’an su sembag a ininggay kanu Nabi Yaqoob kanu kina idsa nin kanu mga wata nin sa kanu kapedssakalmaut tin / kapedpaya nin...

”Ngin ni simban nengka upama ka dala ko den? Niya nilan nakasawal: niya nami simban na endaw e pedsimban nengka/niya nami simban na su kadnan nengka. Su sinimba nu kaapuan nengka a mana sina Ibrahim, Ismael,enggu si Ishaq. Su kaisa-isa nu Allahu Ta’ala. Na lu nami ipedtapinay su mga ginawa nami (a pedtindeg sa pagka Muslim)” (Qur’an 2:133). Labiten tanu bu e su agama Islam na Agama enggu pegkateg sa huto a ukit tu kapaguyag uyag. Muslim na munut sa Agama nu Kalilintad, lata nanam enggu kapangampun.. Saguna na 1.5 billion e Muslim, embalang balang/ katangka e katupua/bansa, enggu adat kanu bangsa, kanu bagi-nged kanu masela enggu manut a dalpa kanu sa apia endaw a edsulukan nu dalapa. Matun bun silan sa apai endaw siya kanu dunya. Nasaumpong silan kanu kabpalitiala/paginugut. su paginuguta a bagel e tindeg, makaudsol sa kagkappia, enggu tantu a kabalasan –Agama Islam. Su Muslim a isa e kapalitiala nin, Di makambida bida enggu di idsungkang bangking” Omonpotent God” na enggu su mga malaikat a pinangaden nu Allahu Ta’ala, enggu su nabi a nakatalima sa kadtalu nu Allau Ta’ala, a inipayapat kanu mga tao. Makuma lun, su Muslim na baginugut kanu kagkukum kanu gay a mauli, enggu uman e isa na makwenta nu pinggalbekan iganat sa kinambata lun. Uway su mga Muslim na baginugut kanu kinadtundug tundug gu mga Nabi among den si Adam, Noak, Abraham, Musa, Isah enggu kaped pan. Ugaid na su tidtu tidtu a kadtalu nu Allahu Ta’ala kanu mga tao na lu inipayag kanu Muhammad . Lio pan lu, na su Islam na madakel e egklasian nin a kapamandu enggu bagunut su guway-guway magidsan e isa nimbu o dili na sia kanu lumpukan nu egklasian nu mga pakalagia. (Social Affairs), Pidtalu nu Allahu Ta’ala sa Qur’an:

”Di kena palitaya e isangul nu bu su mga beneng ngu kanu sebangan o di na sedepan (siya sa sambayang) ugaid niya husto kanu baginugut kanu Allahu Ta’ala, na Maginugut sa aden Mauli a Gay, kanu Malaikat, kanu Kitab/Libro, Mga Nabi, enggu menggay sa kakawasan nin kanu


”kinfolk”, ilo, ”way farer” sa mga pamakanisisita sa kapambaya-baya nu mga bilanggo, enggu su kanu mga tao a balasambayang. Minggay sa Edzakat su pasad (amayka nakabpasad), enggu su mga pedtibeles kanu kapegkapasang enggu ganga sakit, Entu bu su mga tidtu a mga to o di na entu su mga ikhlas a mga tao.(bangkeden) tidtu-tidtu selan (muttaqeen).” (Qur’an 2:177) Su Agama Islam na talutup a gama enggu ebpamarihala kanu uyag-uyag siya kanu engga ga isa, sa kanu pamilya, o di na lumpukan. Pegkatig/bagagak bun kanu mga pakatidtu a kamamanusyay a mga galbekan. Upama ka galilinia tanu a mabaluy tanu a tidtu a Muslim, na di tanu nya bu enggalbeken e kaoanuntay kanu pandua nu Agama Islam ka enggalbeken tanu bun ebpiya piya. Kanu kanggalbek lun, na Makatalingguma su kapia nu uyag-uyag enggu mabangked su tabang/sabet siya sa dunya enggu Gay a Mauli. (akirat) Pangenin ko Allahu Ta’al na maka among ako ku niya mga tutulu para kanu maga ginawa nami enggu kanu kabpaginged enggu ampunen nin su mga dusa nami enggu punasen nin su mga nanggalbek kami a nakasibay. Enggu di nin kwan su mga ngiwa nami nia tabia na makatidtu/makadtaubat kami muna. Ya Allah! ebpaguman nami bangani sa leka sa gagalu a di nami pan ganggalbek su galbek a kasimba ainisugo nengka salkami.Ebpaguman nami bangeni e baloy kami a balegkasan sa kanu kakilala Salka Allah, Na dala kadnan a det a simbayan yatabia na seka Allah a isa bu, A nangaden. Sekanin a tidtu tidtu a kadnan a dal minaloy lun a naumbal a Kadnan enggu dala pagidsan nin. O seka ya Allah a menloy kanu langit enggu su lupa. Kigkuan kanu bagel endu lemo. A uyag-uyag taman sa taman, A sekanin e bamarihala kanu langun nu aden,Ebpaguman nami bangeni e egkabagel su Iman Nami. Mabloy a mapia enggu matatap, a mabagel kanu mga pusong ngami.Ebpangenin nami sa di kami makapaginugut kanu mga galbekan a kadusan, enggu su kangguligaw a dili nami galiliniyan, enggu itangka kami kanu lalan a pakasibay salka ya Allah. Gadsingani nami Ya Allah a matutulo kami nengka kanu mga limo a nakadalem sa kanu Qur’an endu nami mapagagani kanu maga kadtalu, kanu mga Ayat engu su mga natuntayan sa Dhiker. Bangenin ko Kasla endu Kasuti nu Allah sa ampun kanu mga kadusan nami ka sekanin e bangampun enggu malimu.



Su Agama Islam Na Matimbang E Ukit A Kapaguyag Kanu Saguna Enggu Sa Gay A Mauli (Islam is a Balanced Life Now and The Hereafter)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Kanu mga suled ko a babay enggu mama sa Islam! Edsabuti nu e siya sa Donya a pendalpan tanu na bagumbal tanu sa duwa timan galbekan. Kanggalbek sa kapaguyag enggu endu kapaganad sa mapia mga galbekan endu matantu su singani nu Allah sa kinapangaden sa tao. Su Donya tanu Saguna na nangumbal sa mga ukit a matun su benla endaw mangunan kanu tidtu a mapia manggula nu manusya siya sa Donya enggu lu sa Akirat. Su Banggit a maginged siya kanu kapanuntul na kena nilan bu penggalbeken e kabpangilay. Na lulan lun, na su kailay nu Dunya den para kanu dapan mauma a timpo nu Ummah Muslim. Su Islam na senep e kabenalin sa kabpaginggay nin sa kapamando. Su mga muslim a mapia e kinapamangagi na inipailay nilan ebpiyapiya su buntal nu kapananggit tu Islam sa maginged unsad kanu tindeg e su Allah, Isa nin bu a nangaden kanu langun-langun, kigkuan kanu langun-langun enggu ”Saka lialam.” Makadsulagida, uman e isa na nasugo kanu katiakap kanu ginawa nin, kapame limud, enggu mga ligid, enggu kadtalu sa dayet a makambalaguna, Maga kasuguan enggu umanan na” (criteria) na kumpenen, panguluan enggu tutulu kanu ebpapalangain. Niya mga paginugut enggu mga pamandu na upama ka e alat kanu mapia ukit enggu atulan enggu kasugu enduw makambalaguna sa manusya na mabaluy a bagel kanu kapaginged ” politika” enggu ukit a kabpaguyag na makatindeg. Taman sa di e niya manggula, so bagel tanu sa kasabet ku Manusya enggu su mga ”antanmgan” tanu kanu kapia kauyag enggu kamamapian sa mauli a gay na di tanu masampay. Islam na ipensundulin su mga bamaginugut lun sa maka mapia siya sa Donya labi-labi a makamapia sa akirat. Pidtalu nu Allah:

”Ugaid na panuntul (kakawasan) lu su ininggay nu Allahu Ta’ala sa likanu (enduw makatatalam) kanu bagulian/walay sa Mauli a Gay, enggu di nu bu belipatani su inisugutan/lulan sa kitab a kakkakalini siya sa Donya; endu ekagilek kanu sa mapai sabap na su Allah na mapia sa lekanu, enggu da kanu gayd mangilay sa kagaliwal/pedtalu sa masakit sa kalupan. ”Nabangked”, Su Allah na din nin kalilinian su tao a Musidun. (Entuba na nakanggula sa kapamuno enggu baladusa, matamiges, ”tyrants” malat a manga tao, ”Mischief makers” Mangumbal sa bitiala, enggu maldsek e pamusungan. (Qur’an 28:77) Di kena tanu upama mamenu kanu mga atulan nu kasimba sa isa-isa. Isibay tanu su oras tanu kanu lulan sa kitab a mga galbekan sa kanu kapagingedi a mga galbekan, amung den su kapamantiali para kanu nasisita tanu siya sa Dunya enggu pakuladin su unga nu mga mapia a galbekan kanu kapia tanu.


Para malugud su mga Ayatan sa Qur’an a nalabit ko na su tudtulan ni Salman a Sahabi (Tagepeda) a mimibisita kanu walay ni Abu Darda ped pan sa tagepeda nu Nabi. Endu makauma su entu ba a mimbisita kanu walay, na nilay nin su kaluma ni Abu Darda a mimbalegkas sa labing.Inidsan nu Salma u ngin e nanggula nilan? Niya inisumpat tu babai na, Su suled dengka a si Abu Darda na pedtandingen nin su ginawa nin kanu atulan nu kasimba sa isa nin bu sa kanu kabagadil kanu mauli a gay ka niya nin kailay na matagak kin su mga bembiasan nu galbekan sa Donya. Nakauma si Abu Darda enggu na magayas/malangkas e kinangguana nin kani Salma.Pidtaluan sekanin ni Salma sa kuman din.Niya inisumpat ti Abu Darda: ”Pibpuasa ko.” Nia meneminisumpat ti Salman na ”Dia ko tigin.” kuman o dili ka sumalngan keman sa laki.” Na, kineman silan edsalngan. Nakauma su Magabi, Si abu Darda na pegkiog ped sunat ”QuiyamulLayl.” Inelen sikanin ni Salman. Niya pedtalu kani abu Dardha na tulog ka den. Liu pan lu, kanu isa menem a nanggula, na pedtindeg demenem si Abu Dardha para edsambayang ugaid na sinapalan bun sekanin ni Salman. Kanu Ikatlu a magabi, pidtaluan sekanin ni Salman sa edsambayang enggu edsalngan silan. na midsalngan silan. Pidtaluan ni Salman si Abu Dardha sa upama aden obligasyun kanu Allah hu Ta’ala, na adin bun mambu obligasyun nin kanu ginawa nin enggu su pamilya nin. Inggay / enggalbeken su langun a isa - sa a mga responsibilidad. Endu minangay si Abu Dardha kanu Nabi Muhammad (S.W.A) na nalabit tin e langun na nambitialan nilan kani Salman. Nia pidtalu nu Nabi salkanin, Si Salman na midtalu sa binal. Makadsulagida lun, katawan tanu langun e adin kanu maginged kanu region tanu a nakakuwa sa balaguna kanu kaped a programa sa kapanginggay sa lupa a pinangaden nu plantasyun nu niyog enggu guma mana sa Basilan. Ugaid na makapamagidsan den bu su akal na su kaped sa lekitanu na mimbaluy a ebpapalangain kanu niya ba a mga gay e masulamig e makadsambi sa pilak su lupa a egkabpunan nu umanggay a kauyagan, enggu niya bangaden / gasunguan a makanggay tanu kanu mga wata tanu sa mapia a kapangagi. Uway, malat e bagi e katalima sa su kadakilan a nakakuwa sa lupa ganat kanu umun nu mga pengga;lbek kanu maulad a lupa nan nabpasa bu su umun nilan sa madidu a kurta. O di na inidsambi bu sa pila pila bu a sinapang o di na asad. Ya Allah! Tutulu kami kanu di pakadtidtu a panduan nu mga saitan siya kanu kailay nami kanu mga babay labi-labi den su mga kaluman. enggay kami kanu nalulan sa kitab a lalan sa ukit a kapamantiali nami para kanu gastu nu pamilya nami enduw matalutup su mga kawagib bilan sa lekami. Ya Allah! enggay kami kanu mga balaguna a nalabit sa Qur’an siya kanu mga ayata tin enggu su panduan o natawan sa Dhikr.Bangenin ko ku ”KASLA” nu Allah hu Ta’ala, KASLA nu Adta enggu katinggian nin, a kaampun kanu mga dusa nami .Ebpaguman ko bangeni, ka sekanin e bangampun, Enggu Malimu.


Su Kalilini Kanu Nabi (The Love for The Prophet)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) O manga Muslim ikagilek o su Allah, Su Sangat a Malimu endu palitiyay no sekanin ka endu nu masampay su katibambaw endu kagalaw a kanu niya uyag-uyag endu sampay den lu sa Gay a Mauli. Katawan, a di bo so Allah na ipaginggay nin salkanu su lekanin a limu, ka su nan manga inisarat endu nakasalig a penggalbeken siya kanu ulipen nin na su kagkataw nin kanu Kadnan nin, endu su Nabi Muhammad . Siya kanu Islam, su niya na sarat sa kanu uman ey pamalitiyaya endu kanu manga muslim a kasaligan (responsible), manga mama endu manga babai su kalilini kanu Nabi . Dili maaden kanu isa a muslim ey tidtutidu a kapalitiyaya taman sa di nin maaden salkanin su kalilini kanu Nabi Muhammad , sa kalilini a labilawan sa kanu salakaw pan a manga kaaden, pedlun den su isa-isa a pamilya nin, so manga wata nin endu su langun pan o manga mama endu mang babai. Su Nabi Muhammad na pidtalu nin: Dala sakanu su kasampay kanu kaparitiyaya taman sa di li aku maaden sa kaliliniyan nu sa mana kanu manga ginawa nu, mulyataw nu,mga lukes nu endu su langun o salakaw a taw. Endu pedpan siya na su Kadtalu nu Allah. Yapan kaped siya na tidtu a lilini kanu kananabi nu Rasulllah na pakaninisista sa bantang –bantang a kaunut kanu nabi taman sa linabit nu Allahu (SWT) kanu Qur’an (surah Taubah, ayat 24) sa tigin :

”Talu ka Muhammad” Apya yanin kaaden ey su manga ama nu, manga wata nu, lusudu sa tiyan, manga kaluma nu, manga pagali nu, su manga kakawasan nu a nakuwa nu, manga pantiyaliyan nu a ikagilek o sambaba, su mapiya kambebetadu na yanu ilabi kanu Allah (SWT) du su sinugu nin man su Nabi Muhammad du kan-Jihadu sa kambunuwa sa lalan sa Allah na apay nu ka decision bun su Allah (SWT) pantag kanu kina labi nu kanu nan a pinamlabit nu Allah (SWT). So Allah na dili nin tutulon so mga qaum a fasiq.” (Qur’an Taubah:24) Endu ped pan alinabit nu Allah (SWT) sa kanu Qur’an:


”Talu ka Muhammad : U kaliliniyanu su Allah (SWT) na unuti akunu, (pakaisa-isa nubu su Allah (SWT), unuti nu su Qur’an endu su pinggalbek nu Nabi ) ka kaliliniyan kanu nu Allah (SWT) endu ampunen nin su manga dusa nu. Endo so Allah na malimo a sangat a malimo. (Qur’an 3:31) Su Allahu Ta’ala a Mapulo na pidtalu nin talu ka Muhammad :

”Sekanu a manga manusiya na inipayit aku nu Allah (SWT) a kigkuwan kanu langit endu su lupa napadalem lun, dala wagib a simban ya tabya sekanin a Allah (SWT) a pangenggay sa uyag-uyag endu kapapatay. Paginuguti nu su Allah endu su sinugu nin a su Nabi Muhammad

a dili makabatya endu dili makasulat ugayid na isa a mginugut kanu Allah (SWT) endu su initulun o Allah a Qur’an su Taurat, su Injeel. Mahasuti su Allah (SWT)sa kanu endaw ey kagkahanda nin sa maaden su kaaden nu kaaden nin. Namba ey nanggula kanu Isa (AS) a wata mama nu Maryam endu pidtalu kanu manga kawmin ey maginugut silan endu silan matutulo.” (Qur’an 7:158) Sabensabenal, na su manga paritiyala sa Allah (SWT) na naliliniyan nilan tumalima su initulun a kitab a pinananggit nu Nabi Muhammad endu naliliniyan nilan su sinugu a su Nabi Muhammad sa sinugu sekanin nu Allah sa kanilan langun-langun. Su Allah (SWT) a mangampun na tidtu a kaliliniyan nilan su manga ulipen a benal manga pariritiaya na sabap sa paginugut su entu a manga ulipen endu ipenggulalaln nilan su papata endu su manga kasuguwan a nakanggulalan sa kanu Nabi su Allah a sangat e kalimu nen na yanen bu kaliliniyan na su manga paritiyala a kangaliliniyan nilan su Nabi kanu kabpamaginugut nilan kanu Nabi endu ipenggulalan su pinggula nu Nabi . Pidtalu nu Allah (SWT) sa Qur’an:

”Talu ka Muhammad kanu manga manusiya, u kaliliniyanu su Allah (SWT) sa tidtu na unuti nu su Qur’an endu su Sunnah nu Nabi kaliliniyan kanu nu Allah endu ampunin kanu nin su manga dusa nu ka su Allah (SWT) na mangampun endu malimu sa dunya akhirat.” (3:31) Ma’na nu kadtalu nu Nabi a nakawkit kani Jabir ibn Abdullah; ” Isa kanu manga Malaikah a midtalu ... entayin ey maginugut kanu Muhammad na sabensabenal maginugut kanu Allah (SWT), Tayin menem ey dili maginugut kanu Nabi Muhammad na tidtu den a dala paginugut kanu Allah (SWT). Su Muhammad ey napasenggaya kanu pamaginugut endu dili pamaginugut (Bukhari) Su kalilini kanu Nabi Muhammad tumundug kanu Allah (SWT) na mapayag a tanda sa kalangkuman o paritiyaya nu isa a taw. Nakawkit kani Ana (a naliliniyan nu Allah) napanudtul ey nadtalu nu Nabi Muhammad ”Bantangin kanu Allah a siya kanu tingkung u paladin su ngiyawa ku, na isa salkanu na dikna kumpletu e paritiayala nin tama a di aku nin kaliliniyan sa minuna sa kanu manga lukes nin, mga wata nin endu su langun-langun nu taw.


Kadtalu ni Ummar Ibno Khattab (RA) sabensabenal na seka Muhammad na seka den ey pegkaakliliniyan ku kanu langun-langun o tanu yabu salakaw lu na su ginawa koden mun mismu. Sinumumpat su Nabi sa ” Dikna, Sabensabenal kanu Allah a siya kanu tngkung o palad nin su ngiyawa na ski tigu Nabi ey muna a kaliliniyan nengka tupan ka su ginawa nengka. Sinumembag menem su Ummar, saguna tigin na seka den e muna-muna a kaliliniyan ku tupan ka su ginawa ku, sinumumpat menem su Nabi Muhammad sa tigin saguna Ummar na tinaratantu nengka su paritiyaya nengka. Su pedpan endu mapayag ataw kabaraakalan a kapatiyunot ku paritiya na tanda nu kasla nu lilini kanu Allah endu su Nabi . Nakawkit bun kani Anas (naliliniyan nu Allah) napanudtul e nadtalu nu Nabi ”Aden manga katinggiyan o isa kakwa nilan a su isa a taw na makananam sa madalem a paritiaya: sa su Allah den su sinugu-Nabi Muhammad na yalabi a kaliliniyan dikumin ku entayen a taw as sekanin na kaliliniyan su isa a Muslim Sabap bu kanu Allah do tanto a kabensiyanen su kambalingan sa dili kapaginugut kanu Allah sabap sa dinin kaliliniyan e makaidtug sekanin sa apoy sa Naraka Jahannam. Niya ba e kabarapantag nu umani isa a Muslim a aden lun e tidtu a paritiya sa kalilini nin kanu Allah sa sabap sa sekanin su Allah endu apiya endaw mapantag sakamaytu bun a kaliliniyanen, su mga sinugu, manga Nabi , manga tidtu-tidtu a manga paritiaya, manga saheed, endu su langun den o pamaritiala. Yakaped siya na benal den su isa na mananamin su kapiya nu palitiaya umayka su isa a taw na kaliliniyanin su isa a taw sabap bu kanu Allah. Sabap siya na napanudtul ganat kanu Nabi

e tanda sa kamis nu paritiaya e kakalilini kanu isa ataw sabap bu kanu Allahu. Ya Allah! Tabangi kami sa makadtaubat kami endu makasangkup kami salka, Sembag ka su manga pangeni nami ataw su simba nami, Ya Allah na ipananam nengka su katenggaw nu ampun nengka endu su kamisanu taubat nengka salkami. Parihala ka su manga atay nami sa daden sangulin ka seka bu ya Allah. Itampung kami kanu manga naliliniyan nengka endu manga nalilini salka. Parihala kami sa dunya-akhirat sa kasimpangan. Baloy kami sa tidtu a magilek magidsan ey mapayag ataw ka masulen sa maaden a isa a benal a magilek sa kanu Allah. Ya Allah! enggika sa ridzki su langun o manga Muslim. Yah Allah! Talima ka su manga sambayang ataw ka su manga pangeni nami.



Su Naraka (The Hell)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) O manga Muslim ikagilek o su Allah, Su Sangat a Malimu endu palitiyay no sekanin ka endu nu masampay su katibambaw endu kagalaw a kanu niya uyag-uyag endu sampay den lu sa Gay a Mauli. Katawan, a di bo so Allah na ipaginggay nin salkanu su lekanin a limu, ka su nan manga inisarat endu nakasalig a penggalbeken siya kanu ulipen nin na su kagkataw nin kanu Kadnan nin, endu su Nabi Muhammad . Pamagadatan a manga suled ko a mama endu babai kanu Islam, Bamaginugut sa kanu kaisa-isa o Allah! Sabensabenal, su Nabi nu Islam na inipayag gin sa su su Naraka/kasiksan na kambetad ataw ka kandalpan o di ibpalitiyaya endu su silan antu a pedsupak kanu manga panduan o Allah. Su Naraka/Kasiksan na tinaratantu a kandalpan a sangat a mapasang e kasiksan kanu tao a makandalpa lun. Niya ba ey manga sabap sa sekitanu na dayit a benal su kapananggila tanu kanu kanggalbek tanu kanu manga galbekan a pakatutulu kanu kaluden tanu sa kanu Naraka sa entu den ba ey matatap a kandalpan tanu -su mga galbek antu a inisapal o Allah. Su Nabi na pidtalu nin: “Su Apoy sa Naraka na biniyagan sa iniganat sa naka-sangibu lagun sa taman sa kinabaloy nin den a maliga. Uliyan o niya na biniyagan menem sa ngibwan lagun sa nabaloy menem sa migkaputi, Uliyan o niya na biniyagan menem sa ngibwan lagun sa nabaloy menem sa migkaitem,sa mana su kaitem o magabi.” Pamagadatan a manga suled ko a mama endu babai kanu Islam! Su papalasen / warna no Kanarakan na makagilek. Su nia na benal a makagilek endu kasiksan na nadsinantala sa makagilek su kina pamakayd lun ataw ka su kinadsinantal lun endu su niya na nanget sa makasekat salkitanu sa kanu kapamikal tanua sa kanu kadsanggila tanu sa di tanu maped kanu silan antu a kangapasangan kanu Gay a Mauli. Mga suled ku ipegkalimua a manga mama endu babai, su nia a pakabasabut salkitanu sa pakapanutuma salkitanu kanu ka-importante nu kanggalbek tanu kanu manga mapya siya sa Dunya endu su kapananggila tanu kanu manga inisapal a manga malat a galbekan. Kagina ka maytu na edsama-sama tanu sa kanu kasapala kanu manga shaitan a galbekan siya kanu manga pagingedan tanu: su di kapalitiyaya na kaaden kanu lekitanu a katitimpuan saguna, sa benal, kanu silan antu a pangangamal kanu manga galbekan o shaitan su kapamunu sa da sabapan nin a naka-ayun sa kitab na benal a mapasang a kadusan, su kapanegkaw, endu su kapegkaaden o kadsabapan o kapegkagilek o mga taw a pangintelen sa kanu manga dalpa nilan endu su ped pan a manga inaden o Allah. Pamagadatan a manga suled ko a mama endu babai kanu Islam! Na di-kena malmo a ey pendadamangyas su kadtalu sa kaludep sa Kanarakan. Lumindung tanu kanu Allah ebpun kanu kapasang o kasiksan lu sa Naraka. Ugaid na saki na benal a kalidu ey ginawa ko kanu manga suled tanu a manga mama endu manga babai a su silan na di nilan pedsanggilan endu pamikilin sa kanu ngin ey manggula nilan kanu Gay a Mauli. Ngin ey manggula nu silan antu


a manga taw a aden nakasangan lun a kamal endu aden manga tamok nin ugaid na di nilan pagitungen su Gay a Mauli. Su apoy ba nan sa Naraka na di makambalaguna siya sa Dunya sa taman a di kabubuwan sa Eg sa maka-duwa kambabalinganan endu su niya ba na mapayag siya kanu kadtalu nu Nabi no Islam si Muhammad . ”Upama ka di bu kabubuwan su apoy sa Naraka sa Eg sa maka-duwa kambalinganan na di a benel makngguna kanu taw siya sa Dunya.” Manga papedtayan a manga suled ko a mama endu babai kanu Islam endu su langun o manga pamalitiyaya, egkatawi nu sa su nan a Kanarakan na aden lun ey pitu timan a manga bengawan a inidtatalanga kanu silan a dala pamalitiyay endu simupak silan sa linampasan nilan su manga inisapal o Islam. Su niya ba a manga bengawan na pembedtuan sa Jahannam, Laza,Al-Hutama, As-Sai’r, As-Saqar,Al-Jahim and Al-Hawiya. Su Allah na pidtalu nin san sa Qur’an :

“Sabensabenal na so Naraka na inebpasad sa kanilan langon. Aden lon sa pito timan a bngawan. Uman isa a bngawan na aden lon nataratanto a madudusa.” (Qur’an 15:43-44) Pedtalu embalingan no Allah:

“Sabensabnenal na su Naraka na dalpa nilan, a kandalpan o silan a manga ”taghun” (silan su simupak kanu inibitad o Allah a manga endulunan mana su di kapanakutu,dikapalitiyaya sa kanu Ka-isa-isa nu Allah, su di kamamasla, su kanggalbek kanu kadusan endu su di kapameges/kapamunu), di sa dili na san den ba makapangintelen sa mauget, na da den magedam nilan a matinggaw, endu da den mainem nilan., yatabiya na su mayaw a eig, endu su manga dana, maledsik a pedseput kanu manga lawas. Sa namba su mga balas o pinggalbek ilan (sa kanu manga malata, a kasasaytan), sa kanu sabensabenal, silan na di nilan pagilayn, pamikilin su Gay a Mauli. Ugaid na makin nilan pedsupaken su Lekami (Allah) a manga ayatan (manga tanda, amadan, ebedinsyia, manga ayatan sa Qur’an manga panduwan, su initulun, endu su nan a lekitanu a Nabi a naktingguma) sa bensabenal a na talutup. Endu su langun-langun o enggaga-isa na nakasulat/nakarecord sa libro, na nanami nu su (su unga nu manga kasasaytan a manga penggalbek nu); na da den kakulang nami lun, yatabya na su kapegkaiseg o pmapasang.” (Qur’an 78:21-30) Endu su Allahu Ta’ala na pidtalu nin pan em balingan sa tigin:


”Sabensabenal, kanu sekami na pinangiketan nami(pina-pamaguyuna,tinegkes), endu su paniladila a apoy. Endu su pegken, sa sunan a pegken na pakauman kanu kapegkapasang sa kanilan.” (Qur’an 73:12-13) Papedtayan a manga Muslim a silan na manga pamalitiyaya sa kanu Allahu Ta’ala! Nanget salkitanu su kalalayun sa kanu kaunut kanu lalan o Allahu Ta’ala endu su kadsanggila sa kanu lalan a lu pakasangul kanu Apoy sa Naraka. Egkatawika hay papedtayan ku a manga suled ko a manga mama endu manga babai kanu Islam sa su apoy sa Naraka na di sa dili na matutung nin su manga lanitan tanu, sa dalem ka maytu na su manga di-pebpalitiyaya na di sa dili na kananaman nin su kasiksan nu Allahu Ta’ala endu su Apoy lu sa Naraka Jihannam. Su Allahu Ta’la na pidtalu nin san sa Qur’an:

”Sabensabenal atagin su silan antu a manga di paginugut (kafir) sa kanu Laki a Ayatan (mga tanda, ebidinsiys, panduwan, su namakatulun) Sekami na tutungen nami silan lu kanu Apoy sa Naraka. Sa tatap den sa su manga lanitan nilan na matutung den a benal, na sambiyan nami menem su manga lanitan nilan sa salakaw a bago a lanitan sa endu bun kananaman nilan su kasiksan. Sabesabenal sa, kanu Allahu Ta’ala na Dayun sa dayun su sangat a kapegkagaga nin, Su Allahu Ta’ala na Sangat a Matulanged.” (Qur’an 4:56) Siya sa dalem a Qur’an, Su Allah na pidtalu nin:

”Kaginakamaytu na ikagilek nu su Apoy (Naraka) sa su ebpelaleg lun na su manga tao endu manga wato, a inidtatalanga kanu silan antu a dipamalitiyaya.” (Qur’an 2:24) Manga ulipen o Allah! Sekitanu na nanget salkitanu su kaaden o kabagel o iman sa Allah endu su kapalitiyaya kanu ka-Isa-isa nin. Sekitanu na pananggilan tanu su kanggalbek kanu manga inggaga-isa a di sa dili a kadsabapan o ka-angay tanu kanu Naraka. Sekitanu na nanget salkitanu su kalalayun o kaunut sa kanu manga panduwan o Islam endu lalayunin su kaunut sa kanu manga kasuguwan o Allah. Sekitanu na naget salkitanu su lalayun a kapananggila kanu kanggalbek tanu manga galbekan a aden nantu na kadsabapan a kasibay tanu kanu lalan o Allah; sa lalayuni tanu su katadem kanu malipedis, mapasang endu su kamalasayan lu sa Naraka sa endu maaden su iman tanu kanu Allah sa mangiseg ataw ka kaumanan. Pangenin tanu su kabarakat o Allah endu su Limu nin, endu tatapen nin salki tanu su tutulu kanu lalan matidtu. Ya Allah a mahasuti itingguma nengka salkami su kabarakat endu su manga limu nengka endu su kabpangampun nengka. Manga Muslim nanget salkitanu su kalalayun o kasimba sa kanu Allah sa kanu pidatamanan a ka-ihlas na endu pangenin tanu pan salkanin su kabarakat endu talutup kapyanan sa kanu niya Dunya endu sampoay den lu sa Gay a Mauli. Pangening ku kanu Allahu Ta’ala sa tabangan kami nin sa kanu kapalitiyaya nami salkanin endu lepas sin kami nin ebpun kanu Apoy sa Naraka siya kanu limu endu su kabarakat tin. Ya Allah talima kami lu kanu surga nengka sabap kanu kabarakat endu su kalimu nengka, sa


sekaman na langunlangun na sangat ey kapegkakineg gengka, su Isa-sa bu a panalima kanu manga pangeni endu au manga ulipen nengka na makasiken salka sa kanu langun o timpu.



Su Manga Kalabiyan Nu Kabatiya Kanu Qur’an (The Virtues of Reading Qur’an)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Pagadatan a manga suled ku a mama endu manga babai kanu Islam! Su sekitanu a aden manga gilek nin kanu Allah endu itagu tanu sa ginawa su kalabiyan nu kabatiya kanu kitab (su Qur’an) siya kanu ka uyag-uyag nu manga muslim. Siya sa dalem a Qura-an na pidtalu nu Allahu Ta’ala sa tigin :

”Sabensabenalin, kanu silan antu a pembatiyan nilan su Kitab o Allah (su niya ba Qur’an), endu penggalbeken nilan su kapedtindeg kanu sambayang (Iqamatas Salat). Endu peinggastun (sa Zakat) su nganin-nganin a nakanggay nami salkilan, sa mapayag endu masulen, panganganay sa (benal) a kandagang amaka-untung sa da den kadtaman nin. Sa su Sekanin na pembayadan nin sa kanilan su manga sukay nilan sa talutup, endu ipagenggay nin sa kanilan (sa apya) madakel pan, ebpun su limu nin. Sabensabenalin! Na Sekanin na da kadtaman nu limu nin, Adil kanu langun o timpu sa katalima (kanu manga mapya endu su balas sin).” (Qur’an 35:29-30). Kanu silan antu a pangagi, paganadan nilan endu ebpamandu nilan su Qur’an silan ba su manga tao a napamantug nu Nabi . Su Nabi na pidtalu nin: ”Su pinaka mapya ebpun salkanu na su silan antu a pangagiyan, paganadan endu ibpamandu nilan su Qur’an.” (natimu ni Bukhari). Su paka-idza siya na panun ey kambalaguna nin kanu manga muslim su kapangagi, kapaganad endu kapamadu kanu qur’an? Endu ngin mam bu e kapya nan nin kanu manga muslim a di nilan masampay su kapyanan kanu kabatiya kanu Qur’an? Su sawal nu niya manga pakaidza na matun siya kanu Hadith nu Nabi Muhammad . ”Kanu entayen kanu silan antu a pembatiyan nilan su Qur’an sa talutup na maka amung silan ebpun kanu manga mapulo ey pangkatan nin a manga mala-ikat. Endu kanu silan antu a pimbatyan nilan su Qur’an sa aden sa kanilan su manga kapasang na duwa balang a balas ey makuwa nilan: Balasan su kabatiya nilan kanu Qur’an endu balasan bun su manga kapegkapasang sa kanilan kanu kapembatya nilan kanu Qur’an.” Pedtalu pan, nu Nabi : ”Su silan antu a manga tao a kangalimud kanu ludep nu Masguid, a silan antu na pembatiyan nilan su Qur’an ibpamdu nilan su Qur’an kanu pageletan nu silan antu, su kabarakat na makatulun sa kanilan, su manga limu na makatingguma sa kanilan, su manga Mala-ikat na


makabalibet sa kanilan endu su Allah na labitin nin silan kanu manga mala-ikat sa maka-idza nin entayen sa kanilan ey madtagepeda nin.” Pagadatan a manga suled ku a mama endu babai kanu Islam sa su silan antu a magelik sa Allah! Su niya na manga tanda a kasalilidan a san nakabpun kanu Kitab o Allah (su Qur’an) endu ebpun kanu manga kadtalu nu Nabi Muhammad . Su niya manga panduwan a ebpun kanu Qur’an endu kanu Hadith Nu Nabi Muhammad na manga ibpangenggat kanu manga tao sa kabatiya endu kasabut sa kanu Kitab o Allah (su Qur’an) endu ipenggulalan su uman ey isa a panduawan a katawan ebpun kanu Qur’an lo kanu manga uyag-uyag o manga Muslim endu su kabpananggila kanu manga inisapal siya kanu Qur’an. Siya kanu kanggalbek kanu kasugu kanu ngani a inisugu nu Qur’an endu su kadsangila kanu manga pinadsanggilan salkitanu nu Qur’an ka su kadsangila lun na maaden tanu sa matutulu kanu mapya a uyag-uyag endu lalan u Allah. Pagadatan a manga suled ku kanu Islam! Ipamandu nu su Qur’an kanu manga wata nu endu parihala nu su manga wata nu kanu kasabut kanu mnag panduan nu Qur’an. Su niya ba a galbekan na makatutulu kanu manga wata nu kanu kalilini nilan kanu Qur’an a paka-ayun siya kanu embalangan a palangayan a naka udsad siya kanu manga panduwan nu Qur’an. Su niya ba na mabaluy bun a makalimpiyu kanu manga pamusungan nu manga wata nu endu silan ba na maaden a maka parihala, makapaninindeg endu makatiyakap sa kanu Qur’an. Niya ba na benal a makalidu sa ginawa su kadsuliman a mapayag kagina apya den su Ibpanguka a Ayatan, su Surah Fatiha na malgen pamun ey kapegkabatya endu kapegkasabut nu kadadakelan kanu manga Muslim sa niya den ba gay. Ngin ey kabantang ngin ey kambebetad nu inugut/iman. Ngin ey manggula nu lekilan a namag endu su lekilan a ruhuya a uyag-uyag? Ipegkalimuwa a manga Muslim kanu silan antu a pamalitiyaya kanu Allahu Ta’ala! kanu saguna a manga mauli a tao, manga tao saguna na di nilan ibpamamantag su kabpaganadan endu su kapembatya sa kanu Qur’an. Su manga tao na ya nilan den kadtulan na su kadudunyay a manga galbekan: Su manga tao na linipatanan den nilan su kabatiya ataw ka su apya paydu bu a timpu na di den kanggula, upama ka aden. Sekitanu na madakel ey kailay tanu a migkakataw endu professional kanu leki tanu a katitimpuwan, su silan na egkapasangan silan pedsabut kanu Qur’an. Ngin den ey mangugula nu lekilan a manga sambayang upa ma ka egkapasangan silan paguntul (pegkurup) kanu usto-usto a kabpaguntul – kabatya kanu manga ayatan nu Qur’an? Madakel kanu sekitanu ey pakambisita sa duktur sa kanu kapapenggamut tanu (nan na aden nantu na kadsabapan na kapatay) sa madakel pan ey kapegkatatap nin kanu kapembatya kanu Qur’an siya kanu masikena a kabpagadil sa kanu di egkatawan kanu ey kapegkauma nin su namba na su kapatay. Ugayd na pamikil ka, manga suled ku a mama endu babai ka su Qur’an na kena ya nin bu kambalagunan su uyag-uyag gengka a ruh ya ; pamikil ka ka su namba a Kitab a Suti na isa i nan a balapantag a benal salka, kabantangin man ka su katatap nu kabpagangay nengka kanu duktur ka sekanin na yanin panduwan na su katatap sa maaden ka sa mana su sangkeli a pamakadtundug-tundug. Aden nantu manggula sabab kanu kalepas nengka kanu kaangay nengka lu na entu den ba mambu ey kadal nengka. Pagadatan a manga suled ku a mama endu babai kanu Islam! Sekitanu na katawan tanu na su Qur’an na initulun kanu Nabi Muhammad kanu timpu nu Ulan-ulan a Barakat mana su


Ramadhan.Sabensabenalin, su kabatiya kanu Qur’an, labilawan siya kanu Ulan-ulan nu Ramadhan na egka-akut nin su madakil a kabarakat-limu endu balas. Pedtalu nu Allahu Ta’ala:

”Su Ulan-ulan nu Ramadhan na atagin na siya ba initulun su Qur’an a tutulu kanu manga tao endu mapayag a manga Tanda a tutulu endu lagyawan (kanu pageletan nu Haq endu Batil). Su entayen salkanu ey maka-ilay kanu Ulan-ulan (su ulan-ulan kanu ka-paganayan a magabi)nu Ulan-ulan nu Ramadhan (salta na siya seka nin kanu walay / dalpa nin). Na sekanin na ebpuwasa den kanu namba aUlan-ulan. Entayen minem ey yanin kaaden na pedsakit ataw ka siya sa lakawan, na bilangen nin su manga gay antu a da nin kabpuwasay, ka amay ka makauli den sa dalpa na kabpuwasan nin. Su Allahu Ta’la na yanin kalili niyan na kalemuwan kanu endu di nin kaliliniyan ey kapasangan kanu. Sabensabenal na kumpletu nu su bilangan u manga gay sa pamantug u su Allah kano kinatutulo nin ssalkanu indu kala-kalu makapanginsukuran kano.” (Qur’an 2:185) Ika-duwa, siya kanu Ulan-ulan nu Ramadhan, su Allah na namnget su kadtakeptakep nin kanu manga kabarakat, kanu manga limu endu kanu manga balas a ey pagenggay nin kanu manga galbekan nu Muslim. Makapantag kanu niyaba, su tidtu-tidtu a palitiyaya kanu Islam na epedsusuguway nilan su kapembatya kanu Qur’an (siya kanu timpu nu Ulan-ulan nu Ramadhan), Aden bun matun sa kanu dalem u tlo (3) gay na kapasad nin pembatya su saka-Qur’an. Manga Muslim! Mangeningeni tanu sa kanu Allah sa kabarakat sa maaden tanu sa kasabutan tanu su Qur’an endu pambarakaten nin pan su manga galbekan tanu a manga mapya sa ikalimu tanu nin, endu lumindung tanu salka nin kanu manga kata dinan. O Allah enggi kami sa maulad a kasabut kanu Islam endu baluy kami sa mabagel su manga tindeg nami sa kanu kanggabek nami kanu manga panduwan nengka, na tutulu kami kanu lalan a matidtu.



Dala Pedtalu A Taasub Kanu Islam (No Tribalism in Islam)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Su tao na naka-bida amay ka siya kanu pidtalu a ’aqal; endu ethnicity (tribo), Ethnicity (Tribo) na egkabaluy a manga dalpa nu manusya. Su kina aden a kina-uyag uyag nu manusya na naaden lun ey kawarisan a kabpaguyag-uyagan, sa nandudulumpok, eden lun ey tudtulan endu kamal a manga sabap a kinaumpung ngin. Siya kanu Qur’an Mapulo, na pidtalu nu Allah:

”Hay manga tao! Binaluy nami sekanu (ebpun kanu malumuket a eig) ebpun kanu tiwalaya a mama endu babai, endu binaluy kanu sa manga dalpa endu manga Tribu, ka endu kanu mamakagkilay, makadsasabuta kanu salakaw sallkanu, Kasabensabenalin, na su pinaka mapulo salkanu taw ka mapya lu kanu Allah na su entayen ey (palitiyaya) sa aden gilek nin (At-taqwa) kasabensabenalin, na su Allah Ta’ala na langkum endu labi ey mataw nin.” (Qur’an 49:13) Su Allahu Ta’ala na inaden nin su manusya sa manga tribo endu manga dalpa sa endu makadtabang sa kanilan kanu kagkikilalay nilan ebpun kanu edsinakatawan sa kanilan. Su manga kambebetad tanu siya kanu manga papata nu papalasen, su leki tanu a manga basa / kadtalu endu su manga adat betad, su leki tanu a manga pamemetaden maitu bun su kina tayantak tanu kanu kalupan (amung den su manga kambetadan nu manga walay tanu, su manga pagukitan / lalan, su manga pagingedan, manga siyudad endu su manga prubinsiya) tabanga i niya kanu mananay kagkikilalay tanu kanu leki tanu a manga ginawa. Su niya ba ayatan pinasabutan nin salkitanu su kapantag nu kinabidabida nu tribo na asal bu sa endu tanu katawan su salakaw salkitanu kanu mananay a kapedtabanga endu kabpamagumpung. Kanu kapapantagan a dunya, na aden lun ey upama na manga makagkayd kanu manga kawagib nu manusya, magidsan ey makapatag kanu manga papata nu papalasen endu su uyag-uyag a ruh-ya kanu kabantangan a manga kanggula. Kalilintad saguna na nakaupama sa kadilikaduan siya kanu katimbukan nu liketanu a kapantagan. Kanu edsinakatawan kanu uman ey dalpa na natagu sekanin kanu kababan nu entu a sistima na kamal, nanget su kaaden nu lekanin a bayabaya magidsan ey mama taw ka babai kanu kanggulalan nin kanu leka nin a manga kawagib, dan tapan ka sakup bun seka nin nu manga limitasyun, kumpasan a inaden u Allah endu su Nabi Su Pakagilek kanu manga manusya na egkapaluli nu silan antu a kangalimban sa pakangumaked nilan kanu uyag-uyag nu kamamanusya. Kabantangan nin, ya nin manga upaman na su di pakasugat a ka kukum, su kapambida-bida sa ukit a kadengki, kapanikut kanu tribo epbun kanu salakaw sa egkaadenan na manga sabapan a di mamakadtuntaya. Upama bo ka kena su di pakadtuntaya na di maaden su kinambunuwa a madakel a taw a napasanagan sa malendu a manga timpu. Kadakelan kanu seki tanu na yanilan kaliliniyan a ka kilala salkilan na sabap kanu lekilan a manga tribo, sa


mana su Yakan, Tausug, Maguindanaon, Sama, Maranao taw ka Iranun sa egkakilala taw ka pakadsenggaya sabap kanu madakel a ukit, kuming ku kalundang ilan siya kanu kadsalilidan sa kanu ka-mumuslimi taw ka su palitiyaya kanu Islam. Su manusya na pinangaden nu isa-isa a Kadnan (su Allah) ebpun kanu tiwalaya a mama endu babai - Adam and Eve. Binaluy nin silan sa da embidayan nin, sa silan na ulipin nin, sa nasanganan silan sa kanu kasampay kanu kapantag nu kinapanagaden nu Allah salkiln a Khalifa (nasaligan) kanu maga pinangaden nin. Da bu isa a tinabiya kanu leka nin a manga kasuguawan endu kaliliniyan; sa aden nantu na nanggan sa endaw den kanu tabya taw ka pinamili (privilege). Endu da bu kanu isa taw a mandusa nin su dusa nu salakaw, taw ka seka nin ey makanggumaked kanu galbekan nin a kadupangan. su nakasangan na siya kanu Gay a kagkukum na umani isa na natatlanged salakanin su lekanin. Siya kanu Surah Yaseen, Su Allah na inibpsad nin, kanu manga manusya sa:

”Sa su niya ba gay na da bo isa a ngiyawa sa kasalimbutan ebpun kanu enggaga-isa.” (Qur’an 36:54) Su Islam na ey pesekatin su ka gugud kanu kalilintad sa dala maaden a di kapagayun nu manga tribo taw su dalpa nu salakaw, endu apya yanin kaaden su manusya na natimuan nu manga tribo na pagapasen ey de madakudak nu kaped su salakaw. Ataw na matalsak su manga kawagib nu kaped. Su manga pegkamal kanu kapapedtalaguy (su mga ka-unutan kanu agama) na nasaligan silan sa makapangaden sa kamagingedi a atul, a ayun siya kanu sistima a inibetad nu Islam. Su namba a sistima / ukit na ipenggulalan siya kanu gubelnu / kakamal ka endu da maaden a kapanalimbut / kapameges endu kandalwaka, kapaminasan a makatibambaw siya kanu kalupan a kabpatilukan tanu. Kaped pan a manga sabap a kapembunu kanu Islam, ka gina aden anan a manga enggaga-isa a siya ebpaguyag-uyag kanu manga Muslim endu ipedsugu nilan su kalilintad endu su kadtakena nu kalilintad nu manga manggiginawa sa ey pagadu nilan kanu muslim a maginged. Taman, sa kagina silan na pebpalitiyayan nilan su madakel a manga katadinan apalitiyayah endu su manga grupo, sa silan na pamikalan nilan su kaaden nu manga ukit nu lekilan a manga grupo a kadsabapan nu kapegkaumpalak nu udsadan nu maginged a namba na nakatalanga salkilan a kapagapasan nilan. Su tribalism na pegkahandan nin su kapendala nin kanu ustu-ustu a Iman / palitiyaya endu pembatalen nin su tidtu-tidtu a Iman kanu Allahu Ta’ala endu kanu Nabi Muhammad a limu seka nin endu tutulu. Na kagina ka maitu na su muslim na nanget salkanin su kadepensa labilawan kanu manga ulama endu kanu manga tao a ntu a aden tiyakapin kanu kamagingedi nilan, so ka depensa nilan kanu manga kakawasan, tamok nu muslim a maginged endu su palitiyaya nin, endaw kanu manga kasangkapan, tamok a kaaden nilan kanu kataban nilan na su tabang nu Allahu Ta’ala. Ikagilek nu su Allahu Ta’ala Hay sekanu a mang Muslim, Hay sekanu a manga Muslim a kaunutan, Hay sekanu a manga paninindeg kanu Islam. Langun-langun o manusya na mamagidsan sa kadtalu nu Nabi Muhammad siya kanu mauli den a kina kutba nin sa kanu nauliden a kina-penihaji nin sa lu natabu sa palw na ”Arafat.” Sa pinatumpa nin kanu manga pamangunut salka nin endu taman den kanu salakaw langun o idtibalangan nu manusya endu manga tribo, manga dalpa .


Su Nabi Muhammada na pidtalu nin : ”Lanngun-langun o manga manusya na ebpun kanu Adam endu kanu Hawa. Su Arab na da embidayan nin kanu kena Arab; may tubon su kena Arab na dabun embidayan nin kanu Arab; su maputi na da bun embidayan nin sa kapyanan ebpun kanu maitem; ataw ka su maitem na mapulo kanu maputi. Yanilan bu embidayan kanu silan antu na su Taqwa (gilek) su kagilek kanu Allahu Ta’ala. O Kadnan nu sakaliyan a makhluq, sugute kami nengka kanu kaunut nami kanu lagiyawan a uyag-uyag nu papedtayan a Nabi endu palpas kami pan kanu katalsak kanu manga kawagib nu idsek nami a manga manusya endu parihala kami siya kanu manga timpu antu a kadtalabisa kami sa dala pakaparihala salkami. Yah Allah enggay nengka salkami sa makandatu su Islam kanu niya dalpa endu makatibambaw su panggi nu palitiyaya a Islam endu parihala ka pan su manga maginged a manga muslim.



Ini Reject No Agama Islam Su Da Kaasalan (Siya Kanu Qur’an Endu Hadith) A Mga Kapalitiyaya

Endu Mga Galbekan (Islam Rejects Superstitious Beliefs and Practices)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslims! Ikagilek tano so Allah a tidti a malimo endu palitiyayay no Sekanin ka makuwa no so kataban endu kagalaw na ginawa siya kano nyaba a uyag-uyag taman den sa gay a mauli. Mga ulipen o Allah! Egkatawi no e so agama lo bo sa lekanin a Allah, endu sekanin e pegkakataw sa endaw e magkahanda nin endu pedtuturon nin e entain e magkahanda nin a tuturon nin. Sinugo no Allah so Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam endu binaloy nin a masla a Imam emdu gaunutan endu di nin taliman e palitiyaya no isa ya tabya na ibpanon nin so langon o enggalbeken nin pantag sa agama lo kano nan ba a Nabiy Salla llahu alaihi wa sallam ka sekanin e bagenggay sa atulan endu kukuman. Su Islam ey tidtutidtu a benal, kumpletu endu talutup a agama nu Allah, a initulun sa limu kanu manga manusya sa endu nilan masampay su kalpas kanu manga mapasang sa maaden silan sa manga magalaw sa taman sa taman. Su niya manga atulan endu panduwan kanu langun o siyuk-siyukan o uyag-uyag a ebpun kanu Allahu Ta’ala, ka sekanin e bagenggay sa atulan endu kukuman. Su Allahu Ta’ala, na inipayag nin:

”Sabensabenal a agama kanu Allah na su Islam.” (Qur’an 3:19) Su niya ba ayatan na pinasabutan nin salkitanu ey su ngalan endu su atulan nu Islam a agama na initulun ebpun lu kanu Allahu Ta’ala. Su lekanin a manga pangitaban na kumpletu a atulan o uyag-uyag sa kagugudan magidsan su mapayag endu masulen a pamemetaden o galbekan o manusya mana su iman, kasimba, kapagawida kanu kadudunyay endu kanu manga galbekan. Su Paganayan demun a udsadan nu Islam na su iman kapalitiyaya a kakandut siya kanu Qur’an endu kanu Hadith taw ka Sunna (su inukitan o Nabi ) umingka bu ka su muslim na unutan nin su agama nin, su manga mapya a galbekan na nadalem lun a su kapagibada na pedtaliman o Allahu Ta’ala. Su di egkatalima a palitiyaya na su ya nin udsadan na su papagelina den mun a a kataw nu taw, manga antapan endu kalangan a dala makandut siya kanu Qur’an endu kanu Hadith nu Nabi .


Makapantag kanu niya ba na pidtalu nu Allahu Ta’ala:

”Endu entayen salkanu ey magagama sa salakaw kanu Islam, na dili den benal matalima sekan nin siya kanu Gay a Mauli sa kuyug den sekanin kanu manga nangalugi.” (Qur’an 3:85) Su Islam na talutup, kumpletu a agama sa su pangitaban nin na su Atulan o Allah a initulun nin su nan a Qur’an. Su lekanin a langkum a manga paninindegan na su langun-langun na nalangkapan nin endu nakaludep nin pan su kapanggulalan lun siya kanu langun o galbekan o uyag-uyag o manusya sa magidsan ey ruhya, adat betad, kamagingedi, kabpaguyag, kakamal, katulangedan taw ka kapangagi. Niya den paganayan a manga limbagan nin na iman-kapalitiyaya endu manga paninindegan a di igkambagu-bagu endu di kaaden sa kapadsan o kauget nu manga timpu endu embalang-balang ey klasiyan nin akambebetad, dalpa endu manga tao. Namba, a su atulan / pangitaban o Allah endu su manga inukitan o Nabi , kanu namba a manga benal endu nambu ey kabpunan / ka kandutan o udsadan iman-palitiyaya kanu Islam, a su manga namba na kena tampat a kaumbayan, kaumanan endu kakulangan. Nangasasangan demun, su manga kapema’na na ebpagunut-unut kanu kambebetad nu kamagingedi sa siya egkailay kanu Kina-tulun lun sa endaw inaden o Allah endu su kalangkuman o kapegka-ilay (Ijma’) nu manga poqaha a Muslim (jurist). Su Islam na kena isa a pusaka apamemetaden, ukit taw ka galbekan ugaid na niya na sabensabenal a papagelina a initulun ebpun kanu Allah, a seka nin ba ey namaluy kanu langun o manusya endu su ped pan a inaden, su langit endu su kalupan endu su langun den siya kanu pageletan nilan. Su Allahu Ta’ala a Mapulo, na pidtalu nin:

”Isangul nengaka (ya Muhammad) su biyas nengka sa kanu agama a benal a ka isa-isa (hanifah), Agama nu Allahu Ta’ala (Tawheed), sa sekanin ey namaloy kanu langun o kaaden sa da pakagagalun pagumbaya, pembago kanu agama nin a Allah, su namba (na kasabensabenalin), na tidtu-tidtu a agama, ugaid na madakel pan kanu manga tao na di nilan katawan.” (Qur’an 30:30) Pidtalu pan nu Allahu Ta’ala:

”Endu mana bun, su kinasugu nami sa maka basabut kanu nauna salka (Hay Muhammad ) siya kanu dalpa (manga manusya) ugayd na manga masandag gid silan (manga tao) kanu


kinadtalu nilan sa: ”sekami na natawan nami kanu manga kalukesan ey aden agama nilan, na nambuba ey pagunutan nami. Sa benal a pebpalitiyayan nami su manga galbekan nilan, taman sa penggalbeken nami bun.”(su sinugu) na yanin nadtalu: na apya ey tingguma ku salkanu su mas mapya pan kanu nan a agama na pagagaman nu bun su agama nu manga kalukesan nu?” yanilan nakasawal na kasabensabenalin, na di nami palitiyayan su nan a nakatingguma nengka. Na kagina maytu na sekami na inaden nami su kauliyanan nu manggula, sa ilayn nilan ey kauliyanan nu kina sangka nilan kanu lekami a manga tanda (su Kaisa-isa nu Allah).” (Qur’an 43:23-25). Su niya a mapulo a manga ayatan na napayag nin su nakapusaka ataw ka su manga nakabagu a agama atawka su manga unga nu kina pamikil a di igkatun kanu manga kasuguan nu Allahu Ta’ala endu siya kanu manga panduan nu Nabi na natatalanged na di katalima sa yanin pan kauliyanan na su lipungit nu Allahu Ta’ala sa siya sa dunya na endu sampay den lu sa Gay a mauli. Pagadatan a manga suled ku a manga mama endu manga babai kanu Islam! Su Muslim, sekitanu na nabpaliyugatan sa kanu da den ped a pagubnutan yataby na su Allahu Ta’ala bu. Sekitanu na nabpaliyugatan pan sa kanu katagag endu kadsanggila kanu langun o manga galbeka, manga kadtalu endu palitiyaya sa kanu di tanu kapakay lun a kamungan tanu. Sekitanu na nasugu pan sa nakabpaliugat su kaparihala tanu kanu manga wata sa maaden silan sa manga mapya endu kapangulinanan silan sa kanu katangka nilan kanu langug o embalangan o manga kepit (palitiyaya a di pakasugat kanu panduawan o agama) endu su manga pamakasekat lun. Sekitanu na nabpaliugatan kanu kapatuntul kanu manga wata tanu kanu kapaginuntulan kanu Allahu Ta’ala endu su kaparihala kanu tidtutidtu a kasabut nilan sa su Allahu Ta’ala ey nangaden sa kanilan. Su niyaba a ukit, na silan na maaden su salig nilan kanu Allahu Ta’ala bu sa kanu langun o manga pangeni nilan kanu inggaga-isa, kanu manga timpu a siya silan kanu kamalgenan endu lidu na ginawa endu su katangka nilan kanu manga bitiala a dala kabenal nin endu su manga kasakutuan a galbekan. Umingkabu ka makanggulalan su niya ba a mapya ukit na, na mslepas tanu kanu langun o manga edtibalangan a galbeka a shaytan endu su manga kadtalu endu su kapunas sin siya kanu kamagingedi, sa kagina sekitanu na pebparihalan tanu su lekitanu a manga kangapyanan sa kanu manga di-pakasugat a ukit endu su manga kakkenal a dala kakkandutan lun siya kanu Qur’an endu kanu Hadith. Binal gid, na su Qur’an na dikena yanin kahanda kanu kinatulun lun ey asal bu makasadang siya kanu manga leg tanu (pembaligen), ugaid na ipenggamut siya kanu manga pamusungan. Su Qur’an na nakatulun sa endu maaden sa kaawan, katangkan su nan a manga kapalitiyaya a da kakandutan lun siya kanu panduwan o Allahu Ta’ala kanu kaisa-isa nin. Ipegkalimuwa a manga suled ku a mama endu babai kanu Islam! Kagina kamaytu na idsamasama tanu kanu kapangeni kanu Allahu Ta’ala a mapulo endu malimu a benal sa enggan tanu nin sa tutulu, panduwan. Sa da nakapas, nakasampay kanu kahanda yatabya na su tawfiq nu Allahu Ta’ala. Endu lumindung tanu kanu kaungangenan nin endu enggan tanu nin kanu manga kapyanan a makambalapantag kanu mang ginawa tanu, kanu manga pamilya tanu, kanu lekitanu a manga dalpa taw ka pagingedan kaselasela nin su agama tanu, a Islam. Endu pangenin tanu pan kanu Allahu Ta’ala su kadipinsa nin salkitanu ebpun kanu manga shaytan endu su kasampay tanu kanu mapya a kauyag-uyag siya sa dunya, labi lawan den lu sa Akhirat. Ya Allah! Tabangi kami ningka sa kadsindit nami indu kapangimbaban nami salka. Talima ka su manga sambayang ngami. Ya Allah! Ipagedam ningka salkami kalingaw nu kinapadtaubat


tingka salkami indu su kamis o kinatalima ningka sa likami. Itangka ningka siya kanu manga pamusungan nami sa kalilini nami kanu salakaw salka, Ikuyug kami ningka kanu manga tao a manga naliliniyan ningka indu naliliniyan ka nin. Parihala ka su uyag-uyag siya sa dunya labi-labi din sa gay a Mauli bon kanu manga kamalsayan indu manga pitna. Baluy ka sikami sa magilek salka magidsan ey masulen indu mapayag, indu baloy ka sekami sa kanu manga tagipida nu manga tao a manga matidtu. Ya Allah! Ikalimu ningka su langon nu manga Muslem, Ya Allah! Talima ka su manga sambayang indu su manga pangini-ngini nami.



Su Kangudan Saguna, Na Mama Kanu Namag (Youth of Today, Man of Tomorrow)



Pidtalo no Allah sa dalem a Qur'an: “Hay sekano a mga taw! Ikagilek o so kadnan o, atagin a minaloy sa lekano sa nakaganat sa isa a ginawa, inumbal in binaloy nin ebpon kano nan ba e kaluma nin, pinambatabata nin so duwa anan a tiwalay sa mga mama endo mga babay a madakel; ikagilek o so Allah, atagin na pembaloin o sekanin a ipebpamangenian o sekano, sakamayto bon so kabpapagaliya no sa isa bo e naganatan o ka siya bo kano tiyan o ina no. Sabenabenal a bagilayn kano no Allah.” (Qur’an 4:1) Mga Muslims! Ikagilek tano so Allah a tidti a malimo endu palitiyayay no Sekanin ka makuwa no so kataban endu kagalaw na ginawa siya kano nyaba a uyag-uyag taman den sa gay a mauli. Mga ulipen o Allah! Egkatawi no e so agama lo bo sa lekanin a Allah, endu sekanin e pegkakataw sa endaw e magkahanda nin endu pedtuturon nin e entain e magkahanda nin a tuturon nin.sinugo no Allah so Muhammad Salla llahu alaihi wa sallam endu binaloy nin a masla a Imam emdu gaunutan endu di nin taliman e palitiyaya no isa ya tabya na ibpanon nin so langon o enggalbeken nin pantag sa agama lo kano nan ba a Nabiy Salla llahu alaihi wa sallam ka sekanin e bagenggay sa atulan endu kukuman. Pagadatan a manga suled ku a manga mama endu manga babai kanu Islam! Sekitanu na tagun tanu kanu manga pamikilan, iganat saguna endu tatapen tanu sa su nan a manga wata tanu, a su manga kangudan saguna a inimbata na aden sa kanilan su mapya taw ka malat. Sekitanu, a muslim a manga lukes na nanget salkitanu su kanggastu kanu kapamikal kanu katutulu kanu niya a manga wata sa kanu kambaluy nilan sa manga mapya tao endu kapagadilan silan sa kanu manga palangayan a pedsugat kanu manga timpu a katingguma nilan sa kanu kaaden nilan sa silan den ey mamakasukli a kumamal kanu Muslim a Ummah endu su kambalapantag nu lekilan a kambilangataw kanu manga ginawa nilan endu kanu kalangkapan o Ummah Islamiyah. Su kangudan saguna na silan ba ey taw nu amag, silan, na sa kanu lima nilan su timpu a katingguma nu maginged endu su dalpa. Silan ba ey makasambi kanu saguna niya a manga kaunutan (leaders). Silan ba ey kasaligan kanu nan a manga kasuguawan / paliugat sa egkawarisan nila ebpun kanu niya a manga kaunutan saguna endu kanu manga mapya a manga maginged (tao). Na kagina kamaytu, su manga kangudan saguna na di nilan pamakanauten, pamakaidun su namag nilan; sa nanget sa kanilan su kapamikal nilan enggalbek; sa di a benal silan mawa sa inam endu nanget sa kanilan su kailay kanu mawatan kanu namag nilan sa kanu mangarespansibility kanu kamagingedi. Manga suled ku a manga mama endu manga babai endu manga lukes nu manga kangudan saguna, su Islam na nakabpaliugat nin salkitanu su kalimbag sa kanilan sa kanu kambaluy nilan a manga magilek endu su nan a manga lukes tanu na tatapen nilan su kapamandu nilan kanu manga kangudan sa asal bu na sa kadsangilan su nakabalibet a manga sabap a kadsabapan nu kanggalbek nilan kanu manga galbekan a kena mapya. Niya su manga amadan siya kanu lekitanu a dalpa, egkailay tanu su manga wata endu su manga kangudan na mapayag a benel su kinambida-bida nu lekilan a manga ukit, sa yanin kabantangan na su kadsasamili na benal a makalag kanu manga pamakagaga a manga lukes endu kanu manga mapuntek ey kailay, su manga antapan a kangiginaway siya kanu manga miskinan a pamilya. Hay! Sekanu, a manga kangudan endu manga wata saguna, itagu nu saginawa sa su nan a kapamikal enggalbek, su mabagel a kanggiginaway endu su paninnindegan na kalampasan nin


su kamimiskinan kanu silan antu a aden lun su manga mabagel a tideg sa su bantang ey lekilan a pagukitan kanu Katibambaw nilan tawka su kasampay nilan kanu manga kahanda nilan. Pila-pila bu ey manga tudtulan no manga minukit sa mapasang, na nakapas ataw ka nakatibambaw bun, kagina sabap kanu kabagel o lekilan a manga tindeg endu palitiya sa kanu entayen ey mamikal na kalampasan nin su nan a manga makaangga. Kanu timpu a paganay a manga lagun sa su paganayan a kaunutan o Muslim a dalpa, su Nabi Muhammad na inipamdu nin su limbagan a kanu kapedsasambiya nu manga ina a papedsusu kanu manga wata siya kanu silan antu a manga kawasa endu manga miskinan a pamilya siya sa Makkah endu Madinah. Su niya ba a programa na nakapangengetu nin su kapegkaisig nu uyag-uyag sa su niya kina ilay na sabap kanu nadtalu nu enggagaisa a naka-amung kanu niya a galbekan, sa nanggan su enggaga-isa a kangapasangan sa kanu kapapegkabagel kanu kapamagawida nu kamagingedi. Maitubun su manga wata antu a manga miskina ey manga lukesnin na nadenan a ukit sa kananaman nilan su parihala nu manga lukes a manga mapya ey katamanan. Ugaid na siya kanu probinsiya tanu, na panun ba ey nan ey kanggula lun ka su kadakelan salkitanu a manga kangudan na niya nilan den pakadsalumiketa pakabagawida na su manga mabagel a sinapang sa egkabaloy den sa katatap den ? na panun antu ey kasalig nu manga lukes a manga kawasa sa makaslig nilan su manga wata nilan siya kanu dalpa a daden kalilintad nin? Saguna gay endu su kapapantagan a timpu nu kabpangagaw,kabpanuliman kanu mga tao, endu su kabpangidnap sa ransom siya sa Basilan, sa kanu leka kapamikil kanu nan a manga mapya galbekan a pinggalbek nu Nabi ngintu magaga tanu sa su namba na penggalbeken den o manga tumapal sa sedepan (West) a manga tao? Su Allahu Ta’ala na pidtalu nin san sa Qur’an:

”Sekami na panudtulen nami Salka (O Muhammad ) su lekilan a manga tudtulan na aden lun ey kabenal; tidtutidtu su silan antu a manga kangudan a manga mama a yanilan kaaden na pebpalitiyayan nilan su kadnan nilan (Allah), endu Sekami na inumanan nami salkilan su tutulu, panduwan.” Endu sekami na binaluy nami pan su manga pamusungan nilan sa tatap ey kinagkabagel nin kanu manga paninindegan nilan (su manga malubay na migkabagel su kapalitiyaya nin kanu Allahu endu inenggan nami pan sa mabagel a kadsabal endu katigkel kanu kanu kapegkatagag nilan kanu manga pamilya endu tamuk endu su manga pendlapan nilan) sa amayka edtindeg den silan sa edtalun nilan: O Kadnan nami a Kadnan nu manga langit endu su kalupan, di nilan a benal edtalun ey sekami na aden pan ped a pangeniyan (Kadnan) a salakaw pan salkanin; sa aming ka enggulan nami entu na, na sekami na sabensabenalin na naka aden kami sa di kapalitiyaya.” (Qur’an 18:13-14) Nadtalu nin pan a Allah:


”Hay sekanu a manga pamalitiyaya! Ikagilek nu su Allah endu tatap nu su manga nakasangan salkanu nu Allah. Endu ilayn nu pedsinakatawan su nakadtatangguna, napagadil nin kanu amag gin, endu ikagilek su Allah. Sabensabenalin, su Allah na benal a masla ey kapegkasabut nin kanu mga kanggula nu.” (Qur’an 59:18) Su masla benal ey kabalapantaggin kanu isa a uyag-uyag na kanu timpu nu kangudan nin. Sa su niya a timpu na siya ba pedsagebpun su kabpangengetu nu kambilanga tao nin sa, siya den ba edsagebpun su kapaguyag-uyag nin. Sa su langun o enggaga-isa na kaaden lun su manga panganganay endu apas na ginawa. Su amag nin na kambalay sa dalem a mana taginepan endu su kabpaginantangan nin (plano) na pedtatagitu siya kanu paganayan a pangkatan o uyag-uyag gin. Sa umingka su paganayan na maaden sa kalimbanan, na kapangabungan su kauliyanan nin sa endu di maaden su kaliduwan o ginawa. Na kagina maytu na tatapen tanu su kapanuliman. Su manga lukes, labilawan, su kaaden nilan sa kanu kabpiyapiya kanu kanggalbek kanu kaparihala kanu manga wata nilan sa su manga wata nilan na yanilan kaaden na makatangka kanu kena manga mapya a nakabalibet a pakaenggat sa kanilan. Niya den masla problima saguna na su kapauk endu kapendrug-kabpagadik sa kadsabapan o kapegkabinasa nilan sa pakanggalbek silan kanu manga malata a palangayan. Sa kanu Muslim, na di nin liduwan sa ginawa, Sa kagina su Kadtalu Nu Allahu siya kanu Qur’an a Mapulo na dakadtaman nin kanu kabpagungaya sa kanu kagkapya nu kamgingedi. Sa su namba a nakatulun a manga panduwan na, nabagelan nu Hadith nu Nabi Muhammad

endu su kabpamandu nu manga Ulama (scholars). Sa magaga tanu su manga wata tanu sa siya silan makapaguyag-uyag kanu ukit a Islam asal mambu na unutan tanu su lagyawan a kanggiginaway a inukitan o Nabi na su kalenduwan o uyag-uyag nin na siya nin pinagusal kanu kinapayapat kanu Islam. Sa su kinadtalu nu Allahu Ta’ala :

”Pangaden kanu ebpun salkanu sa grupo nu manga tao a pangenggat kanu mapya(Islam), endu ey pedsusuguway nilan su Al-Ma’ruf (su kasimba kanu Allahu Ta’ala, endu kanu langun-langun o panduwan o Islam) endu su kasapal kanu Al-Munkar (Kasakuto endu di kapalitiyaya endu kanu langun-langun o inispal o Islam). Endu silan den bantu su manga nakapas, naka-untung.” (Qur’an 3:104). Sa kagina sekita na lukes, na nawagib selkitanu su kapamandu kanu manga wata tanu kanu manga mapya a palangayan endu su kapapangagi sa kanu katibambaw nilan kanu mapya sa ayun kanu nakapananawag nu Nabi Muhammad sa isa kanu kadtalu nin: Pangangamalan su mangt panduwan o Qur’an endu su Hadith o Nabi siy kanu kapagkapya kanu manga kangudan sa kanu kasampay nilan kanu mapulo a manga katinggiyan no manga mapya a mama endu mapya a babai sa nalimbag silan siya kanu palangayan a manusya endu pamemetaden. Su lekitanu a manga katundug a manga magilek sa kadnan, isa silan ku madakel a nakapamanudtul kanu Hadith, nangunan kanu kapapegkapya kanu manga palangayan endu adat betad sa saguna den banya a idsinakatawan kanu manga kangudan. Su Khalifa Harun Al-Rashid su isa wata nin a papedtayan nin na nabaloy a isa guro endu napamandu nin su pakatundug salkanin sa kanu kabatiya kanu Qur’an; napamandu nin kanu


Hadith no kukuman, endu ped pan. Su kinagkataw kanu kambitiyala; su kasulat kanu manga bayuk endu madakel pan sa nakadtatawa si ama nin kanu kina piya na ginawa. Su Ama nin na paginugut sa namba ey manga lamalama nu manga wat kanu kambaloy nilan a manga mapya a kaunutan. Su lekitanu a kambebetad, na dayt a kailingan tanu su pagidsan nin a manga mapya a palangayan endu kapangagi nu manga kangudan sa maka tangka tanu kanu ”maledsik nu tumampal sa sedepan”, sa su mang kitab nilan, endu kanu manga pamikilan nilan, su uyag-uyag nilan endu salakaw pan, sa dita nu maaden sa makdsimbul kanu Islam. Ya Allah! Pangenin nami salka su limu,endu su kagkabagel nu palitiyaya nami kanu ka-isa-isa nengka a kadnan a pedsimban. Sa dala salka su tumpok kanu kakadnay nengka a malimu endu pameridzki.


Selected Khutba Maguindanaon

Documents

Transcript of Selected Khutba Maguindanaon