KATA PINJAMAN BAHASA ARAB YANG SAMA DI DALAM BAHASA INGGERIS DAN BAHASA MELAYU: SATU KAJIAN MAKNA

WAN SALSA BIILA BINTI WAN NORUDIN

DISERTASI YANG DIKEMUKAKAN UNTUK MEMENUHI SEBAHAGIA N

DARIPADA SYARAT MEMPEROLEHI IJAZAH SARJANA PENGAJIAN ISLAM

FAKULTI PENGAJIAN ISLAM UNIVERSITI KEBANGSAAN MALAYSIA

BANGI

2008

ii

PENGAKUAN

Saya akui karya ini adalah hasil kerja saya sendiri kecuali nukilan dan

ringkasan yang tiap-tiap satunya telah saya jelaskan sumbernya.

16 JANUARI 2008 WAN SALSA BIILA BINTI WAN NORUDIN

P 33894

iii

PENGHARGAAN

Syukur Alhamdulillah saya panjatkan ke hadrat Ilahi kerana memberikan kekuatan serta keazaman yang tinggi kepada saya dalam proses menyiapkan kajian ini. Tanpa konsep ‘cuba dan salah’ tidak mungkin saya mendapat hasil kajian sebegini. Kalungan penghargaan dan jutaan terima kasih saya ungkapkan buat penyelia saya, Dr. Hajah Salmah Ahmad yang tidak putus-putus memberikan tunjuk ajar, kritikan dan cadangan membina ke arah penghasilan kajian yang baik. Tidak dilupakan pensyarah-pensyarah, P.M. Dr. Tengku Ghani, P.M. Dr. Husaimi Othman dan P.M. Dr. Idris Abdullah, yang turut memberikan tunjuk ajar serta idea dalam penulisan ini. Begitu juga Dr. Idris Aman dari Jabatan Linguistik UKM yang sudi meluangkan masa berdiskusi mengenai Linguistik Melayu serta Profesor Dr. H.M. Bukhari Lubis yang turut memberikan komen membina dalam kajian ini. Terima kasih tiada hujungnya dititipkan buat Datin Mariam Arifin dan Mr. Rolv yang sudi berbicara mengenai bahasa Inggeris dan memberikan kritikan membina ke arah mutu penulisan yang lebih baik. Begitu juga Datuk Arifin, Teuku Fuziah dan Datin Lina yang senantiasa memberikan dorongan kepada saya untuk menekuni pengkajian ini. Buat teman yang memahami, Nikma’ dan Sarah Tee yang senantiasa sudi memberikan pertolongan tepat pada masanya. Buat teman-teman seperjuangan, Farhana Idris, Imad, dan Ainul Rifqi, terima kasih di atas diskusi ilmu yang kita ongkahi bersama.

Junjungan kasih tiada akhirnya saya persembahkan buat mak dan wan tersayang, Wan Radziah Che’ Derahman dan Wan Norudin Wan Md. Zin yang senantiasa mendoakan keberhasilan kajian ini serta dorongan tidak berbelah bagi buat diri ini. Buat suami tersayang, Ronizam Zakaria, terima kasih di atas sumbangsaran, kritikan dan nasihat yang dititipkan.Untuk abang, Wan Muhammad Adam dan kakak, Wan Asma’ Husna yang senantiasa meniupkan semangat buat diri ini serta adik-adik yang memahami, Wan Ahmad Syahid, Wan Abdul Salam Muzakkir, Wan Zakiah Darajah, Siti Wan Aminah dan Wan Humaira’ Zahra yang senantiasa memberikan bantuan berbentuk tenaga.

Kepada staf-staf Perpustakaan Tun Sri Lanang, PATMA, British Council dan Perpustakaan Universiti Malaya terima kasih di atas bantuan maklumat mengenai buku-buku serta rujukan-rujukan lain sepanjang pengkajian ini. Untuk akhirnya, segala kebaikan yang kalian lakukan hanya Allah yang mampu membalasnya, jazakAllahu Khairu jaza’.

iv

ABSTRAK

Semua bahasa meminjam perbendaharaan kata daripada bahasa-bahasa lain. Bahasa Arab sebagai lingua franca agama Islam menyumbangkan perbendaharaan kata dan istilah kepada bahasa-bahasa yang dipertuturkan oleh masyarakat di Asia dan Afrika. Bahasa Inggeris dan bahasa Melayu merupakan dua bahasa yang mendapat manfaat daripada kata pinjaman bahasa Arab. Pengkajian ini bertujuan mengkaji sudut makna leksikal pada kata pinjaman bahasa Arab yang sama di dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu. Data diperolehi dengan menganalisa tiga buah kamus utama iaitu al-Mu’ jam al-Wasi>t} sebagai sumber bahasa Arab, Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English untuk bahasa Inggeris dan Kamus Dewan untuk bahasa Melayu. Skop peminjaman ini dikhususkan berdasarkan ciri-ciri penyerapan di dalam bahasa Melayu di kenali ‘Kata Pinjaman Penyerapan, penyesuaian (matching) dalam bahasa Inggeris dan al-ta’ri>b atau al-tadki>l dalam bahasa Arab. Ini dikesani dengan sedikit pengubahsuaian dari segi ejaan dan penyebutan bunyi pada perkataan pinjaman tersebut. Hasil kajian ini mendapati bahawa kata pinjaman bahasa Arab yang didapati sama di dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu boleh dibahagikan kepada dua kategori. Kategori pertama ialah kata pinjaman bahasa Arab yang sama di dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu yang masih mengekalkan makna asal bahasa sumber. Kategori kedua ialah kata pinjaman bahasa Arab yang sama di dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu yang mengalami perubahan makna sama ada kepada penyempitan, perluasan, tambahan atau penyimpangan makna. Secara umum, fenomena peminjaman bahasa ini menunjukkan interaksi dan hubungan sejarah di antara bangsa Inggeris dan bangsa Melayu dengan bangsa Arab. Pengkajian ini bermanfaat bagi memahami perkembangan bahasa Inggeris dan bahasa Melayu dan hubungannya dengan bahasa Arab. Sesungguhnya, bahasa Arab menyumbangkan kepada pengkayaan perbendaharaan kata di dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu.

v

KATA PINJAMAN BAHASA ARAB YANG SAMA DI DALAM BAHASA INGGERIS DAN BAHASA MELAYU: SATU KAJIAN MAKNA

ABSTRACT

All languages has loan-words from other languages. Arabic, the lingua franca of Islam has contributed words and terms to several languages spoken by communities in Asia and Africa. English and Malay are two languages of the important beneficiaries of Arabic loan-words. This study of Arabic loan-words is aimed to explore lexical meaning in the similar Arabic loan-words in English and Malay. It is accessed in three primer dictionaries, al-Mu’ jam al-Wasi<t} for Arabic source, Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English for English and Dewan for Malay. Focus on assimilation process known ‘kata pinjaman penyerapan’ in Malay, al-ta’ri<b or al-tadki<l in Arabic and ‘matching’ in English, the selected words profound Arabic’s features with a few changes in the spelling and speech sounds that might be traced easily. As a result, this study found that the similar Arabic loan-words in English and Malay could be classified to two categories. First category is the similar Arabic loan-words in English and Malay with unchanged meaning. Second category is the similar Arabic loan-words in English and Malay language changed the meaning. This category might be divided into four divisions. They are extending of meaning, narrowing of meaning, addendent of meaning and diverging of meaning. In general, it is mentioned that an interaction and historical relation between English people and Malay people with Arab people is the vital factor loan-words phenomenon. The study benefited to understand the development of two languages, English and Malay with the Arabic contact. Indeed, Arabic contributed the richness of the words in English and Malay.

vi

KANDUNGAN

Halaman

PENGAKUAN ii PENGHARGAAN iii ABSTRAK iv ABSTRACT v KANDUNGAN vi SENARAI JADUAL ix SENARAI ILUSTRASI xiv SENARAI SIMBOL xv SENARAI SINGKATAN xvi SENARAI ISTILAH xvii JADUAL TRANSLITERASI xviii

BAB I PENDAHULUAN

1.1 Pengenalan 1

1.2 Permasalahan Kajian 3

1.3 Matlamat Kajian 5

1.4 Objektif Kajian 5

1.5 Skop kajian 6

1.6 Metodologi kajian 7

1.7 Kajian kepustakaan 7

BAB II PERKEMBANGAN BAHASA ARAB DAN PENGARUHNYA KE ATAS BAHASA-BAHASA LAIN

2.1 Pengenalan 12

2.2 Perkembangan dan pengaruh bahasa Arab 12

2.3 Definisi kata pinjaman 18

vii

2.3.1 Bahasa 18 2.3.2 Istilah 18

2.4 Faktor-faktor peminjaman bahasa secara umum 20

2.5 Kesimpulan 24

BAB III KEMASUKAN BAHASA ARAB KE DALAM BAHASA INGGERIS

3.1 Pengenalan 26

3.2 Peminjaman kata bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris 26

3.3 Perkataan-perkataan pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris dan pengkategoriannya 32

3.4 Faktor-faktor khusus peminjaman kata bahasa Arab di

dalam bahasa Inggeris 39

3.5 Kesimpulan 42

BAB IV KEMASUKAN BAHASA ARAB KE DALAM BAHASA MELAYU

4.1 Pengenalan 43

4.2 Peminjaman kata bahasa Arab di dalam bahasa Melayu 43

4.3 Perkataan-perkataan pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu dan pengkategoriannya 49

4.4 Faktor-faktor khusus peminjaman kata bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris 56

4.5 Kesimpulan 59

BAB V KATA PINJAMAN BERCIRIKAN PENYERAPAN DAN ASPEK

PENGEKALAN ATAU PERUBAHAN MAKNA DI DALAM MAKNA LEKSIKAL

5.1 Pengenalan 60

5.2 Kata pinjaman bercirikan Penyerapan 60

5.3 Kedudukan ejaan dan bunyi di dalam bahasa Inggeris 62

5.4 Kedudukan ejaan dan bunyi di dalam bahasa Melayu Inggeris 66

viii

5.5 Takrif makna 71

5.6 Kata pinjaman dan makna 74

5.6.1 Perluasan makna 75 5.6.2 Penyempitan makna 75 5.6.3 Makna tambahan 76 5.6.4 Penyimpangan makna 76

5.7 Aplikasi analisis komponensial dalam analisa kata pinjaman 77

5.8 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu yang masih mengekalkan makna asal bahasa sumber 78

5.9 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu yang mengalami perubahan makna sama ada kepada penyempitan makna, perluasan makna, makna tambahan atau penyimpangan makna 83

5.10 Perbincangan dapatan kajian analisa kata pinjaman bercirikan penyerapan dari aspek makna 119

5.10.1 Golongan dan pengkelasan perkataan 119 5.10.2 Pengekalan dan perubahan makna di dalam perkataan berkaitan pensyariatan Islam 120

5.11 Kesimpulan 128

PENUTUP 130

RUJUKAN 135

LAMPIRAN

A Senarai kata pinjaman bercirikan penyerapan bahasa Arab yang sama di dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu 141

B Senarai makna di dalam bahasa Arab, bahasa Inggeris dan bahasa Melayu 143

ix

SENARAI JADUAL

No. Jadual Halaman 3.3.1 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris

berkaitan bidang perubatan dan bahan kimia 33

3.3.2 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan urusan perang 33

3.3.3 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan aktiviti perdagangan 34

3.3.4 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan aktiviti perkapalan 34

3.3.5 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan aktiviti keagamaan 34

3.3.6 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan kegiatan Muzik 35

3.3.7 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan nama tempat 35

3.3.8 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan pekerjaan atau jawatan 35

3.3.9 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan Makanan dan minuman 36

3.3.10 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan nama orang 36

3.3.11 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan bidang botani 36

3.3.12 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan bidang matematik 37

3.3.13 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan bidang geografi 37

3.3.14 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan warna dan pewarnaan 37

3.3.15 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan pakaian 38

3.3.16 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan bidang astronomi 38

3.3.17 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan binatang dan burung 38

3.3.18 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan peralatan 38

x

3.3.19 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Inggeris berkaitan binaan 39

4.3.1 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan tempat 49

4.3.2 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan pekerjaan/ penyifatan seseorang 49

4.3.3 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan sifat 50

4.3.4 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan tahun/masa 50

4.3.5 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan fenomena alam 51

4.3.6 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan keagamaan 51

4.3.7 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan peralatan 52

4.3.8 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan buah-buahan 52

4.3.9 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan minuman 52

4.3.10 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan anggota badan 53

4.3.11 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan haiwan 53

4.3.12 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan nama orang 53

4.3.13 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan nama tempat 54

4.3.14 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan kegiatan perdagangan 54

4.3.15 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan bidang Sains 54

4.3.16 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan perhubungan manusia 55

4.3.17 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan pemikiran 55

4.3.18 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan keilmuan 55

4.3.19 Kata pinjaman bahasa Arab di dalam bahasa Melayu berkaitan undang-undang dan hukum 56

xi

5.3.1 Kehampiran bunyi abjad di antara bahasa Arab dengan bahasa Inggeris 62

5.8.1 Perkataan bahasa sumber: Alla>h )اهللا(

78

5.8.2 Perkataan bahasa sumber: al-ghazal )الغالز( 79

5.8.3 Perkataan bahasa sumber: al-mu’azzin )املؤنذ( 80

5.8.4 Perkataan bahasa sumber: al-Muslim )املسمل( 80

5.8.5 Perkataan bahasa sumber: al-kuh{l )الكلح( 81

5.8.6 Perkataan bahasa sumber: Ramada>n )رمانض( 82

5.8.7 Perkataan bahasa sumber: al-Isla>m )اإلمالس(

82

5.9.1 Perkataan bahasa sumber: al-zara>fah )الز83 )ةافر

5.9.2 Perkataan bahasa sumber: al-mawla )امل84 )ىلو

5.9.3 Perkataan bahasa sumber: al-madrasah )املدرةس( 85

5.9.4 Perkataan bahasa sumber: al-sult{a>n )انطلالس ( 86

5.9.5 Perkataan bahasa sumber: al-‘anbar )العن86 )رب

5.9.6 Perkataan bahasa sumber: al-sala>m )مالالس(

87

5.9.7 Perkataan bahasa sumber: al-ka>fir 88 )رافالك(

5.9.8 Perkataan bahasa sumber: al-sunnah )السةن( 89

xii

5.9.9 Perkataan bahasa sumber: al-mana>rah )املنةار(

90

5.9.10 Perkataan bahasa sumber: al-qur’a>n )القآنر(

91

5.9.11 Perkataan bahasa sumber: al-shi>’ah )يالشةع(

92

5.9.12 Perkataan bahasa sumber: al-qiblah )القةلب( 92

5.9.13 Perkataan bahasa sumber: al-mawsim املومس( ) 93

5.9.14 Perkataan bahasa sumber: al-sifr )رفالص( 94

5.9.15 Perkataan bahasa sumber: al-sayk )الشخي( 95

5.9.16 Perkataan bahasa sumber: al-ima>m )اإلامم( 96

5.9.17 Perkataan bahasa sumber: al-Ami>r )األريم( 97

5.9.18 Perkataan bahasa sumber: al-‘Arab )العبر( 98

5.9.19 Perkataan bahasa sumber: al-jinn )اجلن( 99

5.9.20 Perkataan bahasa sumber: al-hijrah )اهلج100 )ةر

5.9.21 Perkataan bahasa sumber: al-faqr )الفقر( 101

5.9.22 Perkataan bahasa sumber: al-badw )البود( 102

5.9.23 Perkataan bahasa sumber: al-khali>fah )اخلةيفل ( 103

5.9.24 Perkataan bahasa sumber: Muh}ammad )مح103 )دم

5.9.25 Perkataan bahasa sumber: al-qahwah 104 )ةوهالق(

xiii

5.9.26 Perkataan bahasa sumber: Muja>hid )اجمده( 105

5.9.27 Perkataan bahasa sumber: al-Ka’bah )الكعةب( 106

5.9.28 Perkataan bahasa sumber: al-jabr )راجلب( 107

5.9.29 Perkataan bahasa sumber: al-qirmiz )قالزرم( 108

5.9.30 Perkataan bahasa sumber: al-‘ itr )109 )رطالع

5.9.31 Perkataan bahasa sumber: al-hari>m )ميراحل( 109

5.9.32 Perkataan bahasa sumber: al-rizmah )الرزةم( 111

5.9.33 Perkataan bahasa sumber: al-jiha>d )اجلاده( 112

5.9.32 Perkataan bahasa sumber: al-s{affa )فالص( 113

5.9.33 Perkataan bahasa sumber: al-mufti )فاملىت ( 114

5.9.34 Perkataan bahasa sumber: al-khat )طاخل ( 114

5.9.35 Perkataan bahasa sumber: al-H{a>kim )احلماك(

116

5.9.36 Perkataan bahasa sumber: al-h{ala>l )احلالل(

117

5.9.37 Perkataan bahasa sumber: al-h{ija<b )احلابج(

118

xiv

SENARAI ILUSTRASI

No. Rajah Halaman

5.5.1 Segi tiga Ogden-Richard 72

xv

SENARAI SIMBOL

+ Fitur makna yang terdapat pada perkataan tersebut

- Fitur makna yang tidak terdapat perkataan tersebut

xvi

SENARAI SINGKATAN

a.s ‘alayh al-sala>m

BA bahasa Arab

BI bahasa Inggeris

bil. bilangan

BM bahasa Melayu

cet. cetakan

ed. Edisi

H. Hijrah

hlm. halaman

jil. jilid

KA kata adjektif

KK kata kerja

KN kata nama

no. nombor

r.a radialla>h ‘anh/ ‘anha>

s.a.w. s}allallah ‘alayh wasallam

SWT. Subh{a>nah Wa Ta’a>la>

t.pt. tanpa penerbit

t.th. tanpa tarikh

t.tp. tanpa tempat terbit

terj. Terjemahan

xvii

SENARAI ISTILAH

Analisis komponensial Satu pendekatan analisis makna dalam bidang Semantik

yang bertujuan menghuraikan makna perkataan

berdasarkan komponen perkataan tersebut

Kata Pinjaman Kata yang telah digunakan (terserap) di dalam sesuatu

bahasa tetapi berasal dari bahasa lain

Kata Pinjaman Penyerapan Sesuatu perkataan yang telah sebati di dalam bahasa

yang meminjam

Komponen makna Ciri-ciri perkataan

Leksikal Makna sebagaimana dicatatkan di dalam kamus

Leksikon leksikal, kamus, sesuatu yang berkaitan dengan kegiatan

Perkamusan

Makna Konotasi perkataan tertentu

Semantik Salah satu cabang daripada ilmu Linguistik yang

membincangkan sudut makna perkataan atau ayat

xviii

JADUAL TRANSLITERASI

Huruf Arab Huruf Latin Contoh Asal Contoh Transliterasi

sa’ala سأل , ء

badala بدل b ب

tamr متر t ت

thawrah ثورة th ث

jama>l مجال j ج

h{adi>th حديث }h ح

kha>lid خالد kh خ

di>wa>n ديوان d د

Madhhab مذهب dh ذ

rah{ma>n رمحن r ر

zamzam زمزم z ز

sara>b سراب s س

shams مشس sh ش

xix

s}abr صرب {s ص

d{ami>r ضمير }d ض

}t ط t{a>hir طاهر

z{uhr ظهر {z ظ

‘ ع abd‘ عبد

ghayb غيب gh غ

fiqh فقه f ف

<qa>d}i قاض q ق

ka’s كأس k ك

laban لنب l ل

زمارم m م mizma>r

nawm نوم n ن

habat}a هبط h ه

wasa}l وصل w و

ريسا y ي yasa>r

Vokal Vokal Pendek Huruf Arab Huruf Latin Contoh Asal Contoh Transliterasi

______ a لفع fa’ala

xx

______ i سحب h}asiba

______ u كتب kutiba

Vokal Panjang Huruf Arab Huruf Latin Contoh Asal Contoh Transliterasi

ى ا , a> كق, باتىض ka>tib, qad}a>

ميرك <i ى kari<m

وفرحu> و h}uru>f

Diftong Huruf Arab Huruf Latin Contoh Asal Contoh Transliterasi

و aw قول qawl

ي ay سيف sayf

’raj رجعىiyy ي iyy, ra’ i<

و uww عدو ‘aduww, ‘adu>

Pengecualian

1. Huruf Arab ء (hamzah) pada awal perkataan ditranliterasikan kepada ‘a’ bukan

kepada ’a. Contoh: أكرب , transliterasi : akbar bukan ’akbar.

xxi

2. Huruf Arab ة (ta’ marbu>t}ah) pada perkataan tanpa ال (al) yang bersambung

dengan perkataan lain ditransliterasikan kepada ‘t’. Contohnya: وزارة التعليم ,

transliterasi: wiza>rat al-ta’ li>m , bukannya wiza>rah al-ta’lim. Tetapi sekiranya

terdapat pada perkataan yang ada ال (al) atau pada perkataan tunggal atau pada

perkataan terakhir, ta’ marbu>t}ah ditransliterasikan kepada h.

Contoh Transliterasi

al-Maktabah al-Ahliyyah املكتبة األهلية .1

qal’ah قلعة .2

Da>r Wahbah دار وهبة .3