xatis win Cven mier nebismieri mxatvruli · PDF filezmniT ,anu masSi momxdaria piris niSnebis...

6
akaki wereTeli (1840 -1915) xatis win Cven mier nebismieri mxatvruli nawarmoebis ganxilvas amosaval Tezad edeba Semdegi sityvebi: gramatika enis sulia, literatura – sulis wvrTna. garda amisa: “sityva es saRvTo qaragmaa,“ “kosmiuri Sifria adamianisaTvis amosacnobad gamogzavnili” (mirCa eliade), Tanac “sityvas ar gaaCnia sivrcisa da drois miRmuli arseboba” (kasireri). am ori Tvalsa- zrisis winaSe krTebis da gancvifrdebis go- neba kacisa qeTevan jervaliZe xati, es egvi pturi Tu urartuli warmomavlobis sityva, romelsac orgvari Sinaarsi aqvs Zvel qarTulSi – 1. saxe, gamosaxuleba, msgavseba, “feri”. . . 2. sakulto daniSnulebis sagani, “sarkmeli adamianisaTvis RvTis Semecnebisa da Secnobis gzaze” – akakim Tavisi umSvenieresi leqsis Semadgenel nawilad airCia. xatis, rogorc qristianuli sakulto daniSnulebis sagnis werilobiTi fiqsacia pirvelad giorgi merCules “grigol xancTelis cxovrebaSi” gvxvdeba da is sulieris rangSia ayvanili. mama grigolma da misma Tanmxlebma pirbema konstantinepolidan “...moiyvannes nawilni wmidaTani da xatni wmidani”. akakim leqsi “xatis win” 1894 wels dawera. am dros qarTuli sazogadoeba jer kidev ar icnobda giorgi merCules qmnilebas, romelic n. marma 1902 wels ierusalimis sapatriarqo biblioTekidan gadmowera, xolo 1914 wels gamosca. maSasadame, akakis leqsi ver daukavSirdeba erisTvis umniSvnelovanesi literaturuli Zeglis aRmoCeniT gamowveul sixaruls. ar aris gamoricxuli, rom mgosnis mier leqsisaTvis aseTi saTauris SerCeva didi gansjis Sedegic iyos. “xatis win” daarqva leqss Tanac im dros, roca sayovelTaod da saqarTveloSic dawyebulia Seteva RvTisa da xatis winaaRmdeg da sakuTari Tavi, rogorc Semoqmedma wamgebian mdgomareobaSi Caiyeno, ar gaxlavT ioli saqme. me, piradad, dRevandeli gadasaxedidan poetis arCevani protestis formadac ki meCveneba. akakis Tavisuflad SeeZlo leqsis saTaurad sxva ram gamoetana. Tundac misi pirveli strofis, pirvelive striqonis pirvelive sityva – “miyvars...” da Semdeg sami wertili daesva. hoda, axla Cvenc am sityviT daviwyoT, erTi SexedviT marTlac umartivesi leqsis ganxilva. sazogadod, akakis leqsebis did nawils Tavisuflad SeiZleba ewodos “martivad rTuli “ leqsebi, vinaidan bevr maTganSi urTulesi azri gadmocemulia umartivesi formiT, rasac garkveul wilad poetis imerlobac ganapirobebs. mgosani pirvel strofSi nebismieri mkiTxvelisa da msmenlis mzeris aresa da yurTasmenis velSi aTavsebs Tavisi siyvarulis obieqts. magram es obieqti ar gaxlavT mxolod nivTieri saxis mqone ram: an sanTeli, an xati calke aRebuli. es xatis, rogorc sakulto sagnis win danTebuli sanTlis wvis procesia, erTi SexedviT bunebiTi da Cveulebrivi. sanTels, qvemdebares, anu ufro gasagebad rom vTqvaT, Semasmenlis da – qve – mdebareba - Si myof wevrs msazRvrelad uzis zedsarTavi saxeli wminda, rac miuTiTebs imaze, rom is Taflis sanTelia da misi yofiTi daniSnulebiT gamoyeneba dauSvebelia. wminda sanTeli aris simboloc, RvTismsaxurebis aucilebeli komponentic da saeklesio Sesawiric. anTebuli sanTeli, Tanac xatis win, rogorc xiluli idumaleba asaxierebs RvTiur madls, maradiul sulier naTels da qebaTaqebad aRiweva RmerTamde. gavixsenoT baraTaSvilis sityvebi: “... mu enTo marad uqrobeli wminda lampari, angelozTagan ikvroda mun daviTis qnari da ganismoda ciur dasTa galobis zari”. xatis win danTebuli sanTeli es RvTiuri dacvis xiluli niSania, es gonieri naTlis saxea, qmnilsa da Semoqmeds Soris damakavSirebeli xidia. “me var naTeli 1

Transcript of xatis win Cven mier nebismieri mxatvruli · PDF filezmniT ,anu masSi momxdaria piris niSnebis...

Page 1: xatis win Cven mier nebismieri mxatvruli  · PDF filezmniT ,anu masSi momxdaria piris niSnebis Sebruneba ,m ... maSin qvewyobili winadadeba ... ar SemiZlia mec g,

akaki wereTeli (1840 -1915)

xatis win

Cven mier nebismieri mxatvruli nawarmoebis ganxilvas amosaval Tezad edeba Semdegi sityvebi: gramatika enis sulia, literatura – sulis wvrTna. garda amisa: “sityva es saRvTo qaragmaa,“ “kosmiuri Sifria adamianisaTvis amosacnobad gamogzavnili” (mirCa eliade), Tanac “sityvas ar gaaCnia sivrcisa da drois miRmuli arseboba” (kasireri). am ori Tvalsa- zrisis winaSe krTebis da gancvifrdebis go- neba kacisa qeTevan jervaliZe

xati, es egvipturi Tu urartuli warmomavlobis sityva, romelsac orgvari Sinaarsi aqvs Zvel qarTulSi – 1. saxe, gamosaxuleba, msgavseba, “feri”. . . 2. sakulto daniSnulebis sagani, “sarkmeli adamianisaTvis RvTis Semecnebisa da Secnobis gzaze” – akakim Tavisi umSvenieresi leqsis Semadgenel nawilad airCia. xatis, rogorc qristianuli sakulto daniSnulebis sagnis werilobiTi fiqsacia pirvelad giorgi merCules “grigol xancTelis cxovrebaSi” gvxvdeba da is sulieris rangSia ayvanili. mama grigolma da misma Tanmxlebma pirbema konstantinepolidan “...moiyvannes nawilni wmidaTani da xatni wmidani”. akakim leqsi “xatis win” 1894 wels dawera. am dros qarTuli sazogadoeba jer kidev ar icnobda giorgi merCules qmnilebas, romelic n. marma 1902 wels ierusalimis sapatriarqo biblioTekidan gadmowera, xolo 1914 wels gamosca. maSasadame, akakis leqsi ver daukavSirdeba erisTvis umniSvnelovanesi literaturuli Zeglis aRmoCeniT gamowveul sixaruls. ar aris gamoricxuli, rom mgosnis mier leqsisaTvis aseTi saTauris SerCeva didi gansjis Sedegic iyos. “xatis win” daarqva leqss Tanac im dros, roca sayovelTaod da saqarTveloSic dawyebulia Seteva RvTisa da xatis winaaRmdeg da sakuTari Tavi, rogorc Semoqmedma wamgebian mdgomareobaSi Caiyeno, ar gaxlavT ioli saqme. me, piradad, dRevandeli gadasaxedidan poetis arCevani protestis formadac ki meCveneba. akakis Tavisuflad SeeZlo leqsis saTaurad sxva ram gamoetana. Tundac misi pirveli strofis, pirvelive striqonis pirvelive sityva – “miyvars...” da Semdeg sami wertili daesva. hoda, axla Cvenc am sityviT daviwyoT, erTi SexedviT marTlac umartivesi leqsis ganxilva. sazogadod, akakis leqsebis did nawils Tavisuflad SeiZleba ewodos “martivad rTuli “ leqsebi, vinaidan bevr maTganSi urTulesi azri gadmocemulia umartivesi formiT, rasac garkveul wilad poetis imerlobac ganapirobebs. mgosani pirvel strofSi nebismieri mkiTxvelisa da msmenlis mzeris aresa da yurTasmenis velSi aTavsebs Tavisi siyvarulis obieqts. magram es obieqti ar gaxlavT mxolod nivTieri saxis mqone ram: an sanTeli, an xati calke aRebuli. es xatis, rogorc sakulto sagnis win danTebuli sanTlis wvis procesia, erTi SexedviT bunebiTi da Cveulebrivi. sanTels, qvemdebares, anu ufro gasagebad rom vTqvaT, Semasmenlis da – qve – mdebareba - Si myof wevrs msazRvrelad uzis zedsarTavi saxeli wminda, rac miuTiTebs imaze, rom is Taflis sanTelia da misi yofiTi daniSnulebiT gamoyeneba dauSvebelia. wminda sanTeli aris simboloc, RvTismsaxurebis aucilebeli komponentic da saeklesio Sesawiric.

anTebuli sanTeli, Tanac xatis win, rogorc xiluli idumaleba asaxierebs RvTiur madls, maradiul sulier naTels da qebaTaqebad aRiweva RmerTamde. gavixsenoT baraTaSvilis sityvebi: “... mu enTo marad uqrobeli wminda lampari, angelozTagan ikvroda mun daviTis qnari da ganismoda ciur dasTa galobis zari”.

xatis win danTebuli sanTeli es RvTiuri dacvis xiluli niSania, es gonieri naTlis saxea, qmnilsa da Semoqmeds Soris damakavSirebeli xidia. “me var naTeli

1

Page 2: xatis win Cven mier nebismieri mxatvruli  · PDF filezmniT ,anu masSi momxdaria piris niSnebis Sebruneba ,m ... maSin qvewyobili winadadeba ... ar SemiZlia mec g,

soflisa” – Tqva ufalma. miyvars, rodesac xatis win anTia wminda sanTeli da saidumlo parpaliT bnels fantavs misi naTeli.

ukve leqsis pirveli striqonis sityvebi “miyvars, rodesac...” mianiSnebs imaze, rom SesaZlebelia, da asec xdeba xolme, xatis win sanTeli yovelTvis ar enTos. xati, anTebuli sanTlis gareSe ar aris TviTkmari mxatvruli saxe poetisaTvis. TviT Semasmenlis formac – “anTia” – statikuri vnebiTi sagangebod aris SerCeuli, cxadia, RvTiuri STagonebiT.

sanTlis upirvelesi Tviseba ga-naT-eb-a-a, rac parpaliT, cecxlis alis neli rxeviT xorcieldeba da rasac Sedegad bnelis gafantva mosdevs. is, rom es “bneli” aucileblad xilul da uxilav kosmiur borotebas moiazrebs, gadmocemulia viTarebis garemoebaze - “parpaliT’ – msazRvrel “saidumlos” darTviT. aRvniSnavT imasac, rom qristianul eklesiaSi sanTlis danTebis praqtika 325 wels nikeis pirvelma msoflio saeklesio krebam daakanona da es wesi Cven ukve gvxvdeba iakob xucesis ”SuSanikis wamebaSi”. sanTlis danTebis tradicia axasiaTebda rogorc warmarTul religiebs, aseve zoroastrizms.

akakis leqsis pirveli strofi anu Teza, anu siyvarulis obieqtis gamxela mTlianobaSi erTi qvewyobili winadadebaa, romelSic mTavri winadadeba sul erTi sityviTaa gadmocemuli, im erTiT, romelic haeriviT gvWirdeba Cven, yvelas, axla da es erTi sityva gaxlavT misi udidebulesoba – “ miyvars”. misdami Cveni keTilganwyobis gamosaxatavad, radgan sityvaTqmnadobis aranairi Sedegi ar gvakmayofilebs CvenSi, SeiZleba, iseT did avtoritetebs mivmarToT, rogornic maxarebelni arian da maTi “Tavsakidur caTa” gamoviyenoT. “Tavsakidur caTa”, anu sasaZirkvle qva es macxovaria, magram sityvac macxovaria da siyvarulic. sityva da siyvaruli, es udidesi Zalis iaraRebi, win uswreben nebismieri saxis “Sesaqmes”. Cvenma genialurma poetmac swored sityva siyvaruliT daiwyo.

rogorc vTqviT, “miyvars” – es mTavari winadadebaa, gadmocemuli inversiuli zmniT, anu masSi momxdaria piris niSnebis Sebruneba, m – i-yvar - s, “m”-ir.01. “s” – S3;

logikurad me, is, gramatikylad – is, me. am zmnis inversiuloba didi istoriuli gziT aris ganpirobebuli. es erTi SexedviT wvrimani ram, sintaqsSi sxvaobas iZleva. Tu mTavar winadadebas logikurad SevuwyobT pirebs, maSin qvewyobili winadadeba iribi damatebiT damokidebuli gamova, Tanac es iribi damateba saxelobiT brunvaSi iqneba dabrZanebuli. xolo gramatikuli niSnebis mixedviT Sewyoba ki damokidebul winadadebas qvemdebaruli damokidebuli winadadebis saxes miscems. rac Seexeba, TviTon damokidebul winadadebas is gaxlavT rTuli Tanwyobili, ori martivi gavrcobili winadadebiT Semdgari. aseTi rTuli konstruqciebi samwuxarod dRes aRar iswavleba. arada, aba daakvirdiT ra lamazia, ra idumal Semomgznebi, damaTrobeli da zeaRmtaci. asetT winadadebebs simfoniebic ki SeiZleba vuwodoT...

magram pirvelsa sityvasa zeda movideT, Tuki akaki leqsis pirvel strofSi sanTlis bunebriv da mistikur daniSnulebaze saubrobs, meoreSi is sanTlis simbolur funqcias usvams xazs. sanTeli es “diadi msxverplis”, anu macxovris simboloa, visi meSveobiTac mamaRmerTma “samoTxidan gamovrdomilsa mas kacsa, dacemulsa, zecad aRuwoda da miuwvdomels mas saidumlosa Rirs yo...” ra aris es saidumlo? rogorc meore saukunis Teologi irineosi gvixsnis: “macxovris sawuTroSi gardamoxdoma es mkurnalobis meTodia. Ze RvTisa xdeba Ze kacisa, raTa mimadlebiT Ze kacisa Ze RvTisad iqces”.

macxovarma Tavisi msxverplSewirvis madliT “Tvaluwvdeneli wyvdiadi gaaspetaka”, magram es ar moxdeboda, Tuki misi qmedeba ar iqneboda nebayoflobiTi. mgosanma diadi msxverplis nebeloba gadmosca sami mijriT gamoyenebuli sityviT: “myudrod, uxmod, uZravad”. amaTgan pirveli Cveni mTis (aRmosavleT saqarTvelo) sakraluri leqsikis erT-erTi ZiriTadi sityvaTagania – (m) – yudro. myudrod, uxmod da uZravad

2

Page 3: xatis win Cven mier nebismieri mxatvruli  · PDF filezmniT ,anu masSi momxdaria piris niSnebis Sebruneba ,m ... maSin qvewyobili winadadeba ... ar SemiZlia mec g,

dneba TviT msxverpli diadi, rom madliT gaaspetakos Tvaluwvdeneli wyvdiadi

gavixsenoT nebayoflobiTi msxverplSewirvis momenti “habos wamebidan”, “baSi-aCukidan”, “baxtrionidan”, lorTqifaniZis “qeduxrelnidan” da a.S.

sintaqsis TvalsazrisiT meore strofic erTi qvewyobili winadadebaa. misi pirveli naxevari mTavaria, meore – miznis garemoebiT damokidebuli winadadeba. Tavis mxriv, mTavri garemoebebiT Serwymuli winadadebaa. misi Semasmeneli uniSno dinamikuri vnebiTi gvaris zmniT aris gadmocemuli, damokidebuli winadadebis Semasmeneli ki moqmedebiTi gvarisaa, da miznidan gamomdinare, meore seriis meore kavSirebiTis mwkrivSia warmodgenili. madli – sulierebis TvalsazrisiT, udidesi ram, sintaqsis Tanaxmad, mxolod da mxolod ubralo damatebaa, winadadebis meore xarisxovani wevri, Tumca, am ubraloebaSi mainc igrZnoba misi mniSvnelovaneba. is ubralod ubralo damateba ki ar aris, aramed saWurvlis, iaraRis ubralo damatebaa moqmedebiT brunvaSi.

amrigad, poeti leqsis pirvel or strofSi gvesaubrba Tavisi siyvarulis obieqtis mistikur da simbolur daniSnulebaze xolo mesameSi gviziarebs Tavis sulier gancdebs am “did Zalis” cqeriT gamowveuls. mgosani frazaSi – did Zals – adamianis Tavisufali nebisa da RvTis gangebulebis damTxvevas gulisxmobs, vinaidan misi azriT, veranairi gmiruli qmedeba ver ganxorcieldeba, Tu adgili ar eqna pirovnebaze “RvTis madlisa da mironis gadmosvlas”, (ix. “Tornike erisTavi”). amave strofis meore striqonSi akaki mtkiced Camoyalibebul gamoTqmaSi – “tkbil-mware” – aadgilebs wevrebs. viRebT kompozits _ “mwar – tkbilad”, - rasac safuZvlad kvlav qristianul-qarTuli tradicia udevs: “borotsa sZlia keTilman...”; “jer mware Wame, kvlav tkbili...” da a.S.

pirovnebis Tvganwirva mnaxvelSi, msmenelSi, upirveles yovlisa, mware gancdebs badebs, Semdeg ki es mware gancdebi sitkboebaSi gadadis, amaRlebs maT da baZvad ganawyobs. akakis gza “mwar-tkbilisa” erTgvard uaxlovdeba aristoteleseuli kaTarzisis gzas. es kaTarzisis gza ki namdvilad sakvirveli ramaa, rac Tundac imiTac dasturdeba, rom poets Tavs “cis svetad” ganacdevinebs. Tu Cven cis svetTa daniSnulebasa da radenobas CavuRrmavdebiT, myisve mivxvdebiT, rom es sityvebi ar gaxlavT oden ubralo, profanirebuli Sedareba. “grigol xanZTelis cxovrebaSi” “daucemeli cis svetebi” – es mama grigolis mowafeni arian. caTa saZirkveli macxovaria, daucemeli svetni ki misi saukunidan saukuneSi gadamsvleli mimdevrebi, rom ara maTi Tavdadeba, “ca fexad Camovidoda” da daubrundeboda Sesaqmemdel mdgomareobas.

akaki rom Zalze amaRlebulad warmogvidgens sakuTar Tavs am strofSi dasturdeba imiTac, rom “diadi msxverplis” maxasiaTeblebi, erTis gamoklebiT, poetis maxasiaTeblebis identuria, rac imas niSnavs rom avtori mzad aris mimadlebiT Ze RvTisad iqces da sakuTari persona momaval msxverplTa rigSi Caayenos. mivCerebivar am did Zals, mwar-tkbilad Cafiqrebuli, meca usityvod, uZravad, cis svetad gaqvavebuli.

rac Sexeba sintaqss, megobrebo, aqac didi moulodneloba gvelodeba. mTeli strofi erTi viTarebis garemoebebiT Serwymuli winadadebaa, xolo qvemdebares, radgan is piris nacvlasaxeliTaa gadmocemuli, aqvs SesaZlebloba, gankerZoebuli gnsazRvrebebi marjvniv da marcxniv amoiyenos, win da ukan, zeviT da qveviT brwyinvale gaSlil sxivTa konad Semoivlos.

xatis win danTebuli sanTlis daJinebiT yureba leqsSi gadmocemulia doniani dinamikuri vnebiTis orpiriani formiT – “mivCerebivar” (III seriis I TurmeobiTi), (axali Taobis, urientirad viReb 1992 wels, absolutur umravlesobas araTu warmodgena ara aqvs Cveni enis gramatikaze, e. i. mis Teoriaze, kiTxvis dasmiTac ver gadahyavT

3

Page 4: xatis win Cven mier nebismieri mxatvruli  · PDF filezmniT ,anu masSi momxdaria piris niSnebis Sebruneba ,m ... maSin qvewyobili winadadeba ... ar SemiZlia mec g,

dinamikuri, statikuri da saSual - vnebiTebi III seriis mwkrivebSi. aqedan daskvna...), rac ganwmends poetis bunebiT mzeras da mas eniWeba unari ucnauri saxilveli ixilos, ganicados, azrad gadaadnos da sityvaSi gaasagnos, Tumca TviTon igi, Tavisi didi winaprebis mibaZviT (am SemTxvevaSi ZalaSi Sedis istoriuli genetikis kanoni), TviTdamcroba - dakninebis meTods mimarTavs da gveubneba: raRac ucnaur erTobas vxedav sanTels da Cem Sua, mxolod vgrZnob... Tvara ver swvdeba Cemi goneba da Wkua. goneba es inteleqtia, aTvisebis, miRebuli infornaciis dagrovebis unari, Wkua ki - misi praqtikaSi gamoyenebis NniWi, risi aucileblobac jer kidev pirvelma sofistikam daayena dRis wesrigSi. rac Seexeba am strofis sintaqss, aq, iliasi ar iyos, SeiZlebafexi movitexoT da kiseric mivayoloT zed, magram nu SevSindebiT, movi-marjvoT gasaRebi, e. i. misi aRmatebuleba Semasmeneli da SevaRoT misi saidumlos kari. davinaxavT, rom rogorc quxs, is ear wvims. mTeli strofi rTuli Tanwyobili winadadebaa mapirispirebeli kavSiriT –“Tvara-Torem”. misi pirveli naxevari ki SemasmenlebiTa da ubralo da-matebebiTaa Serwymuli – me “vxedav”, me “vgrZnob”; vis Sua vxedav erTobas? “sanTels da Cem Sua”. zemoxsenebul SemasmenelTa Sorisac igulisxmeba mapirispirebeli kavSiri “magram”, magram is, rogorc uadgilo, gamotovebulia. Semdegi strofidan ki vigebT, rom winareSi poetis uZlurebaze saubari, marTlac pirobiTi yofila, vinaidan adamianis raobis qristianuli arssi, misi diqotomuri buneba akakis araCveulebrivi simartiviTa da sicxadiT aqvs mkiTxvelis samsjavrize gamotanili. sanTeli Cemi xorcia, sicocxle – mokle patruqi, naTeli – Wkua-goneba, imaTgan gamonaSuqi. adamiani miwisa da zecis, xorcisa da sulis (igive sicocxlis) erTobaa. am erTobidan ki Suqdeba naTeli – Wkua da goneba. akakisaTvis miuRebelia, sulisa da xorcis kavSirma sibnele mogvces, an Tundac am Wkua-gonebas xan eSmaki daepatronos, xanac angelozi. imis Tqma, rom mgosani pavles epistoleebs ar icnobda, didi mkrexeloba iqneba. XIXs-is did qarTvel SemoqmedTaTvis borotebis anatomiis detaluri kvleva, misi axsna ar aris TviTmizani. miT umetes, absoluturad miuRebelia misi gamarTleba, miuRebelia qveynis mdgomareobidan gamomdinare: 1. dakargulia politikuri damoukidebloba; 2. gauqmebulia qarTuli eklesiis avtokefalia; 3. qarTul enas warTmeuli aqvs saxelmwifo da saRvTismsaxurebo funqcia; 4. savaWro da samrewvelo kapitali mTlianad ucxoTa xelSia.

rac Seexeba sintaqss, aqac siaxle gvelodeba. mTeli strofi erTi rTuli Tanwyobili winadadebaa, sul raRac sami martivi winadadebisagan Semdgari. pirveli martivi gavrcobilia. misi Semasmeneli ki Sedgenilia xorci + a, meorec aseve, gavrcobilia, magram Sedgenili Semasmeneli mxolod misi saxeladi nawiliT aris warmodgenili – “sicocxle”, gamotovebuli meSveli zmnis adgilas “aris ki“ dawerilia tire. mesame winadadeba martivi gauvrcobelia. aqac mxolod saxeladi nawili gvaqvs Sedgenili Semasmenlisa, magram samagierod qvemdebares asxivosnebs gankerZoebuli gansazRvreba. RmerTo, ra gveSveleboda es gankerZoebuli sityvebi da gamoTqmebi rom ar gvqondes?!

magram davubrundeT pirvel saTqmels. leqsis Cven mier ganxiluli xuTive strofi sinamdvileSi aris mxolod eqspozicia, Tu gnebavT prologi, erTgvari aRsavlis kari, argumentirebuli Sesavali mTavari saTqmelisaTvis, rac mxolod da mxolod oTx striqons moicavs: Cemi xatia samSoblo, saxate mTeli qveyana,

4

Page 5: xatis win Cven mier nebismieri mxatvruli  · PDF filezmniT ,anu masSi momxdaria piris niSnebis Sebruneba ,m ... maSin qvewyobili winadadeba ... ar SemiZlia mec g,

da rom viwvode, vdnebode, ar SemiZlia mec, gana?

rogorc Tavidan vTqviT, marTlmadidebeli qristianisaTvis xati sarkmelia RvTis Semecnebisa da Secnobis gzaze. iliasTvis, akakis, vaJasa da yazbegisaTvis samSobloa xatTa xati, zeciuri samSoblos, caTa sasufevlis materializebuli da xilvadi gamovlena, gamovlena im samSoblosi, romlis mxolod bundovani xsovnaRa rCeba xorcSi Camosul adamians. maTi cnobiereba konkretulidan, TvalsaCinodan miemarTeba zogadisa da uxilavisaken, magram es gzac kurTxeulia saxarebiT. Tumca, samSoblosadmi siyvaruli ar gamoricxavs sxva erebisa da qveynebis pativiscemasa da saiyvaruls, vinaidan erTic da meorec “feruTvalavi mSvenierebiT” aRvsili qveynierebis samkaulia, kurTxeuli sulTmofenobisas uflis mier.

Tu samSoblo xatia, maS ara Tu poetis, aramed yoveli rigirTi qarTvelis sworeba am xatisaken, misdami saRvTo valdebulebisa da msaxurebisaken. unda gamoiricxos yovelgvari saxis oqsiomoroni, SeuTavsebelTa SeTavseba: kargi poeti - uzneo adamiani, kargi momRerali – qurdi, da a.S. kargma profesionalizma ar unda gadawonos da Seiwiros mamuliSviloba.

magram strofis bolos akakis mier kiTxvis niSnis dasma migvaniSnebs imaze, rom samSoblosaTvis erTguleba dasacini da saqiliko gamxdara. da marTlac, Tuki Cven or guberniad warmodgenili Cveni samSoblos ixtorias gadavxedavT, davinaxavT rom am kiTxvis niSniT poeti arsebul realobas ekamaTeba. mogexsenebaT, XIXs-is 70-iani wlebidan asparezze gamodian e. w. “narodnikebi”, romelTa erT nawils saerTod ar awuxebs erovnuli problema, ilias mgzavris gulistkivili maTTvis “ukve daZleulia”. 90 - iani wlebidan ki Cndebian wyeuli “mesame daselebi”, romelnic kidev ufro gaSmagebiT uaryofen farnavazis epoqidan gacnobierebul samebas: mamuli, ena, sarwmunoeba. is, rac qarTvel social-demokratebs sxva erebis, magaliTad, somexi social-demokratebisagan ganasxvavebs, es maTi gonebrivi sibeCave da Tvalsawieris siviwrovea. vaJam samarTlianad uwoda maT “yvav-yornebi” da “tvinfrutuna kosmopolitebi”.

im dros, 1894 wels, roca iwereba leqsi “xatis win” ukve gamoqveynebulia giorgi muxran-batonis ybadaRebuli narkvevi “О существе националной индивидуальности и об образовательном значении крупныхнародных единиц”( 1972 w.), aseve narodnaia volias” wevris, xalxosani ivane jabadaris “Письма о Грузии“ (1889 w.). akaki cdilobs Tavisi mosazrebebis siswore, WeSmariteba, misi Rirebuleba aTas cxraaswlovani mrwamsis SexsenebiTa da misi sakraluri leqsikis gamoyenebiT Seagnebinos gagarewrebulT da isini kvlav erovnul - saxelmwifoebrivi idealebis wris SigniT Semoabrunos.

sintaqsis Tanaxmad, mTeli strofi erTi qvewyobili winadadebaa. pirveli ori striqoni aris pirobiTi damokidebuli winadadeba. mis win poeziis kanonebidan, gamomdinare moxsnilia kavSiri “Tuki”. damokidebuli mTavars uerTdeba “da rom “ kavSiriT. calke aRebuli damokidebuli winadadeba aris rTuli Tanwyobili. oriveSi gamoyenebulia Sedgenili Semasmenlebi. rac Seexeba mTavar winadadebas, is qvewyobilia. masSi mTavaria “ar SemiZlia mec, gana?” ra ar SemiZlia? rom viwvode, vdnebode iribi damatebiT damokidebulia da Tanac SemasmenlebiT Serwymuli. ai aseTia gramatikuli saswauli am strofisa.

magram rogor unda moxdes samSoblos uerTgulesi adamianebis aRzrda? am saqmeSi akakis azriT, didi roli unda iTamaSos mnaTem. leqsSi “mnaTe” warmoadgens mSoblis, maswavleblis, poetis, moZRvris, gmiris alegoriul saxes. mnaTem unda miitanos cecxli TiToeul qarTvelTan. leqsis es bolo strofi, iseve rogorc ilias leqsi “poeti” esaias xilvis eT-erTo epizodis aluziaa. akakisTan es aluzia ufro qveteqsturia, iliasTan ki ufro gaxsnili da zedapirze amotanili. akaki mnaTes uwodebs momavlis mociquls da mas WikWika mercxals adarebs, riTac gamoyofs sityvis aRmgzneb da damatkbobel Tvisebebs. ki, magram mnaTe arsad Cans, CemTan momTani cecxlisa, is mociquli momavlis,

5

Page 6: xatis win Cven mier nebismieri mxatvruli  · PDF filezmniT ,anu masSi momxdaria piris niSnebis Sebruneba ,m ... maSin qvewyobili winadadeba ... ar SemiZlia mec g,

msgavsi WikWika mercxlisa.sintaqsuri sakvirveleba gvelodeba bolo strofSic. is rTuli Tanwyobili

winadadebaa, martivi usruli da martivi gavrcobili winadadebiT Semdgari,romelTac aerTebs mapirispirebeli kavSiri “magram” – “ki, magram mnaTe arsad Cans”. dnarCeni smi striqoni ki gankerZoebuli gansazRvrebebia. romeli mnaTe? 1. cecxlis momtani, 2. momavlis mociquli, 3. WikWika mercxlis msgavsi. maTi gansazRvrebiT damokidebul winadadebebad gadakeTeba Zalian iolia.

ai, aseTad meCveneba akakis esoden “martivi” leqsis poetur gramatikaSi ganfenili saero da saRvTismetyevlo Sinaarsis baRnari. modi da nu irwmuneb amis Semdeg, rom gramatika Tavisi arsiT poeturia, rom SesaZlebelia da unda arsebobdes kidec sagani - gramatikis poetika.

qeTevan jervaliZe es werili daibeWda lit “ “ერატურულ ჟურნალში ჩვენი მწერლობა Ν 13(65), 20 VI da Zalian moewonaT. batonma rezo siraZem madlobac ki gadamixada...

Ketevan JervalidzeКетеван Джервалидзе

6