PENGENALAN

Nutrien adalah bahan kimia yang terkandung di dalam semua bahan makanan yang berfungsi

untuk memelihara kesihatan. Terdapat lima nutrien utama dalam makanan iaitu protein,

karbohidrat, lemak, vitamin dan garam mineral. Air dan selulosa bukanlah nutrien tetapi ia sangat

perlu dalam sistem pemakanan manusia. Pengambilan nutrien dalam kadar dan kuantiti tertentu

dinamakan diet. Nutrien perlu diambil dalam keadaan diet seimbang. Nutrien terhasil dari

gabungan elemen karbon, oksigen, hidrogen, nitrogen dan sulfur. Nutrien dicerna dan diproses

melalui tindak balas kimia dipanggil metabolisma. Metabolisme bertindak dalam dua cara iaitu;

1. Penguraian molekul-molekul besar hasil pencernaan seperti glukosa,gliserol,asid lemak dan

asid amino kepada unit-unit yang halus iaitu atom. Tindak balas ini dinamakan katabolisme

dan menghasilkan tenaga. Tindak balas ini juga berlaku dalam hati oleh enzim-enzim yang

terdapat di dalamnya.

2. Pembinaan unit dari dalam sel daripada molekul molekul ringkas kepada struktur yang

lebih kompleks seperti glikogen, trigiserid(lemak) dan protien. Tindak balas ini

dinamakan anabolisme dan menggunakan tenaga.

Setiap nutrien mempunyai komposisi, sumber, fungsi serta kesan kelebihan pengambilan dan

kekurangan pengambilan nutrien. Kumpulan nutrien mengikut fungsi dalam tubuh boleh

dibahagikan kepada tiga kumpulan iaitu nutrien untuk tenaga contohnya lemak, karbohidrat dan

protein, nutrien untuk tumbesaran contohnya protein dan garam mineral dan nutrien untuk

mengawal proses tubuh contohnya vitamin, garam mineral dan protein. Sesetengah nutrien boleh

melakukan lebih daripada satu fungsi dalam tubuh.

1

2

1) PROTEIN

Protein mengandungi unsur karbon (C), hidrogen (H), oksigen (0) dan nitrogen (N). Fungsi

utama protein adalah untuk membina sel tubuh untuk tumbesaran. la juga membekalkan tenaga

dan haba jika kekurangan karbohidrat dan lemak dalam badan. Unit asas bagi protein ialah asid

amino. Terdapat 20 jenis asid amino penting yang diperlukan untuk mensintesis protein. Protien

haiwan mengandungi mengandungi asid amino penting yang tidak boleh dibina dalam tubuh

badan manusia misalnya protien haiwan yang boleh didapati di dalam daging tanpa lemak, ikan,

telur, susu dan keju. Manakala protien kelas tumbuhan pula mengandungi asid amino penting

yang boleh dibina dalam badan misalnya protien sayur-sayuran yang boleh didapati di dalam

kacang, minyak kelapa sawit, biji-bijian padi, gandum dan barli.

ASID AMINO

Protien mengandungi 22 jenis asid amino dalam plbagai jumlah dan kombinasi. Kesemuanya

terdapat 8 jenis asid amino yang diperlukan oleh orang dewasa untuk tujuan tumbesaran dan

untuk memperbaiki tisu. Kanak-kanak pula memerlukan 10 jenis asid amino untuk tujuan

pembesaran. Antara jenis asid amino yang diperlukan oleh orang dewasa ialah:

1. Leusina 2. Isoleusina

3. Lisin 4. Metionina

5. Fenilalanina 6. Treonina

7. Triptofan 8. Vanila

Antara jenis asid amino yang diperlukan oleh kanak-kanak pula ialah:

1. Hestidina 2. Arginina

3

2) FUNGSI UTAMA PROTEIN

4

FUNGSI UTAMA PROTEIN

1. Membina sel-sel

baru

3. Membina enzim

dan hormon

5. Mengelakkan

dihinggapi penyakit

kwasyiorkor.

4. Menghasilkan

tenaga apabila

kekurangan

karbohidrat dan

lemak.

2. Memperbaiki tisu-

tisu yang rosak

3) SUMBER MAKANAN ( PROTEIN )

DAGING

IKAN

5

DAGING

IKAN

4) KESAN PENGAMBILAN PROTEIN SECARA BERLEBIHAN

Asid amino yang berlebihan dipecahkan kepada nitrogen dan karbon.

Unsur karbon yang berlebihan ditukar kepada lemak dan menjadi tisu adipos di bawah

kulit.

Nitrogen yang berlebihan akan ditukar kepada urea dan dikeluarkan melalui air

kencing. Jika terlalu berlebihan akan menjadi asid uric dan berkumpul di sendi tubuh.

5) KESAN KEKURANGAN PENGAMBILAN PROTEIN

Pengambilan protien yang kurang di dalam diet seharian boleh menimbulkan beberapa masalah

kepada tubuh badan antaranya ialah:

Menyebabkan penyakit marasmus dan edema

Merosakkan seluruh sel badan dan mengurangkan daya tahan terhadap penyakit.

Tumbesaran kanak-kanak menjadi terbantut.

Menyebabkan terencat akal ( mental retardation ) serta kecacatan otak yang berkekalan.

Menyebabkan tekanan darah rendah, pengaliran darah yang tidak sempurna dan biasanya

mengidap anemia.

Luka lambat sembuh, pandangan menjadi kabur dan berlakunya penyakit sembelit.

6

7

1) KARBOHIDRAT

Karbohidrat mengandungi unsur karbon (C), hidrogen (H) dan oksigen (0). la merupakan

pembekal sumber tenaga dan haba untuk semua aktiviti tubuh. Unit asas bagi karbohidrat ialah

glukosa. Semua karbohidrat mengandungi gula. Karbohidrat boleh dikelaskan kepada

monosakarida, disakarida dan polisakarida.

Pengkelasan Karbohidrat

1. Monosakarida 2.Disakarida 3.Polisakarida

KARBOHIDRAT

GULA RINGKAS

MONOSAKARIDA

JENIS SUMBER

-Glukosa

-Fruktosa

-Galaktosa

-Sayur-sayuran dan buah-buahan terutamanya anggur

-Buah-buahan masak, madu-Terbentuk apabila gula susu dicernakan

DISAKARIDA-maltosa

-Sukrosa-Laktosa

Bijirin yang sedang bercambah-Tebu , gula bit-Susu mamalia

GULA KOMPLEKS POLISAKARIDA-Kanji

- Dekstrin

-Pektin

-Selulosa-Glikogen

-Bijirin, buah-buahan dan sayuran

Terbentuk apabila kanji dipanaskan-Buahan hampir masak

-Serabut buah-buahan-Kanji haiwan.Terdapat dalam hati dan otot haiwan.

8

2) FUNGSI UTAMA KARBOHIDRAT

9

Fungsi Karbohidrat

Karbohidrat memainkan peranan yang amat penting kepada sistem tumbesaran

tubuh badan. Antara fungsinya ialah:

1. Membekalkan haba dan tenaga untuk pelbagai aktiviti tubuh badan.

2. Bijirin dan roti membekalkan zat protien kepada tubuh badan.

3. Selulosa merangsang saluran pencernaan (pelawas) badan.

4. Disimpan di dalam badan. Sumber yang berlebihan akan disimpan di dalam

hati sebagai glikogen dan akan digunakan semula.

5. Makanan mengandungi karbohidrat member tambahan selera kepada

hidangan sedia ada.

6. Karbohidrat diperlukan di dalam proses metabolisme lemak dan protien.

3) SUMBER MAKANAN ( KARBOHIDRAT )

Secara umumnya sumber makanan yang mengandungi karbohidrat adalah :

Bijirin atau hasil bijirin seperti beras, gandum, jagung, terigu

Sayur-sayuran akar dan kekacang seperti ubi kentang, ubi kayu dan keladi.

Buah-buahan seperti pisang, epal dan lain-lain.

Gula dan makanan yang manis seperti kek, jem dan coklat

10

NASI

KEK

1 ) LEMAK

11

KESAN

Bertambah berat badan

Bertukar kepada lemak

dan disimpan di bawah kulit

ditukar kepada glikogen dan disimpan di dalam hati

Kesan

Turun berat badan

Keletihan, kelaparan

dan kesejukan.

Mudah dijangkiti penyakit

Lemak mengandungi unsur karbon (C), hidrogen(H) dan oksigen(0). Walau bagaimana pun,

kandungan oksigen di dalam lemak adalah amat sedikit. Lemak merupakan sumber makanan

tenaga dan ia membekalkan tenaga yang lebih berbanding karbohidrat. Oleh kerana lemak tidak

larut di dalam air, ia mesti dihancurkan oleh proses pencernaan sebelum diserap untuk kegunaan

di dalam tubuh badan. Unit asas bagi lemak adalah asid lemak dan gliserol. Lemak boleh

terdapat dalam bentuk asid lemak tepu dan asid lemak tidak tepu. Klasifikasi lemak dapat dilihat

menunjukkan komposisi, sumber, fungsi, kesan kelebihan dan kekurangan pengambilan lemak.

Elakkan pengambilan lemak berlebihan.

2) FUNGSI UTAMA LEMAK

Memberi tenaga dan haba

Melindungi organ dalaman tubuh

Mengawal suhu tubuh

Pelarut bagi vitamin larut lemak

Mengurangkan penggunaan protein bagi penghasilan tenaga

Memberi daya tahan lapar kerana lambat dicernakan.

3) SUMBER LEMAK

12

Lemak dihasilkan daripada 2 sumber utama iaitu:

SUMBER LEMAKLemak Haiwan Lemak Tumbuhan

-Lemak susu seperti krim, keju dan mentega.

· Lemak daging seperti lemak beku (suet).

· Kuning telur.

· Ikan berlemak seperti ikan terubuk, ikan

patin, jelawat dan sebagainya.

-Minyak kekacang.

· Minyak sayur-sayuran.

· Minyak kelapa.

· Minyak kelapa sawit dan sebagainya

4) KESAN PENGAMBILAN LEMAK SECARA BERLEBIHAN

13

SUMBER LEMAK HAIWAN SUMBER LEMAK TUMBUHAN

Pengambilan lemak berlebihan boleh menambah berat badan sehingga menjadi obesiti.

Penyakit jantung dan darah tinggi akibat pemendapan kolestrol dalam salur darah.

5) KESAN KEKURANGAN PENGAMBILAN LEMAK

Berat badan berkurangan

Kekurangan yang maksimum menyebabkan pertumbuhan terganggu dan kulit kering

Cepat rasa lapar

Kesejukan akibat kurang penebat.

Selaput mata menjadi kering akibat kekurangan vitamin A yang terdapat di dalam lemak.

Jika berlaku kekurangan Vitamin A yang terdapat di dalam lemak menjadi kritikal,

seseorang itu akan menghidap xerophthalmia (bahagian tepi mata yang berkudis dan

berair).

Kulit menjadi keras dan kasar terutamanya pada bahagian tangan, dada, belakang dan

bahagian paha.

Penyakit ekzema (bintik-bintik berair di kulit disertai rasa gatal dan bernanah) yang

sering berlaku kepada kanak-kanak.

14

15

1) VITAMIN

Vitamin mula dijumpai dalam tahun awal kurun ke dua puluh. Ianya tidak mempunyai nilai

tenaga tetapi kebanyakan vitamin tidak boleh disintesis oleh tubuh. Keperluan vitamin adalah

dalam jumlah yang sangat kecil tetapi mempunyai implikasi atau kesan yang sangat ketara.

Vitamin terbahagi kepada dua kumpulan iaitu vitamin larut lemak dan vitamin larut air.

a) Vitamin larut air.

· Adalah Vitamin B Kompleks dan Vitamin C.

· Tidak boleh disimpan di dalam badan. Perlu dibekalkan setiap hari

b) Vitamin larut lemak.

· Adalah Vitamin A, Vitamin D, Vitamin E dan Vitamin K.

· Boleh disimpan di dalam badan dan tidak perlu dibekalkan setiap hari.

16

Fungsi, Sumber Dan Kesan Pengambilan berlebihan dan Kekurangan Beberapa Jenis Vitamin

VITAMIN SUMBER FUNGSI Kesan Kekurangan

pengambilan

Kesan pengambilan

berlebihan

Larut

Air

B Yis, telur, hati, susu, bijirin yang

tidak digiling, sayuran hijau.

i)Menjaga fungsi respirasi

sel.

ii)Memelihara sistem saraf.

i)Beri-beri

ii)Pelagra.

iii)Gangguan sistem saraf

Kerosakan pada hati.

Loya

Perut tidak selesa

Denyutan jantung

tidak selesa

Pengumpuln toksik

C Buah-buahan sitrus, jambu batu,

betik,tomato, sayuran hijau.

i)Memelihara kesihatan

kulit.

ii)Membantu penyerapan

besi.

iii)Membantu dalam

penyembuhan luka.

i)Kulit kurang sihat.

ii)Mudah dijangkiti

selesema.

iii)Skurvi (gusi berdarah).

Luka lambat

sembuh

Dinding saluran

darah lemah dan

pecah

Dikumuhkan

Cirit birit dan

bengkak perut

17

VITAMIN SUMBER FUNGSI Kesan Kekurangan Kesan Berlebihan

Larut

lemak

A Lobak merah, lada, limau, hati, betik,

tomato, telur, sayursayuran hijau.

-Memelihara penglihatan

yang baik

-Memelihara kesihatan kulit.

-Rabun malam.

-Xeroftalmia (mata kering)

-Kulit kering dan bersisik.

-Pertumbuhan terjejas.

-Keguguran rambut

-Sakit tulang

-kerosakan pada hati

-loya

-Cirit-birit

D Susu, telur, mentega,minyak hati,

ikan kod. Vitamin ini dihasilkan oleh

badan apabila didedahkan kepada

cahaya matahari.

-Membantu penyerapan

kalsium dan fosforus.

- Membina tulang dan gigi

yang kuat.

-Rikets.

-Kerosakan gigi.

-Toksik

-Muntah-muntah

-Cirit-birit

-Keletihan

-Dahaga

-Pertumbuhan terbantut di

kalangan kanak-kanak.

E

Bijirin yang tidak digiling,minyak

tumbuhan,telur,mentega, sayuran

hijau.

-Memelihara kesihatan

sistem pembiakan

-Belum terdapat kesan

yang ketara

-Jarang berlaku dan tiada

toksik

K Sayur-sayuran hijau, kubis, tomato,

bayam. Vitamin ini dibentukkan oleh

bakteria diusus besar.

-Membantu dalam

pembekuan darah.

-Darah lambat membeku

di luka

-Toksik

18

19

BUAH-BUAHAN

SAYUR-SAYURAN

TELUR

MINYAK

2) GARAM MINERAL

Tubuh badan manusia mengandungi 7% garam mineral. Garam mineral ialah bahan tak organik

yang diperlukan dalam kuantiti yang kecil untuk mengekalkan kesihatan badan. Unsur-unsur

mineral yang penting kepada kita termasuklah kalsium, fosforus, besi, iodin, natrium dan fluorin.

Unsur-unsur garam mineral ini diperolehi daripada haiwan

dan tumbuhan yang dimakan.

Fungsi, sumber dan kesan kekurangan pelbagai garam mineral.

Garam Mineral

Sumber Fungsi Kesan Kekurangan

Kesan kelebihan

Kalsium Susu, keju, telur,

ikan bilis, sayur-

sayuran hijau.

-Membina tulang dan

gigi yang kuat.

-Memelihara kesihatan

system saraf dan otot.

-Membantu dalam

pembekuan darah

-Rikets.

-Osteoporosis.

-Kerosakan gigi.

-Darah lambat

beku di luka

-Kekejangan otot

-Batu karang

Fosforus Susu, keju, telur,

sayursayuran

hijau.

-Membina tulang dan

gigi yang kuat.

-Menjaga proses respirasi

sel.

-Rikets.-Kerosakan gigi.

-Penyakit kalsium

terbentuk diluar

tulang khasnya

dalam buah

pinggang

Besi Hati, telur, sayur-

sayuran

-Membina hemoglobin

dalam sel

-Keletihan-Anemia

-cirit- birit

-kejang perut

\

20

Garam Mineral

Sumber Fungsi Kesan Kekurangan

Kesan kelebihan

IodinMakanan laut seperti

udang,

ketam, ikan

rumpai laut dan

susu.

-Membina hormon

tiroksina Yang

mengawal pertumbuhan

- Goiter. -sakit kepala-sesak nafas

Natrium Garam biasa.-Memelihara kesihatan

system saraf dan otot.

-Menentukan tekanan

osmosis darah.

-Kekejangan otot.-Dikumuhkan

Air

Jumlah air yang diperlukan oleh tubuh badan setiap hari berubah mengikut keadaan persekitaran

dan kegiatan seseorang individu itu. Individu yang aktif dan tinggal di kawasan yang beriklim

panas memerlukan lebih banyak jumlah air untuk memperseimbangkan jumlah air yang hilang

dari tubuh badan melalui perpeluhan, pernafasan, air kencing dan najis. Purata pengambilan air

bagi setiap individu yang aktif adalah 1-2 liter air setiap hari. 70% daripada berat badan manusia

adalah berat air.

21

Sumber Air

1. Air dibekalkan kepada tubuh badan adalah dalam bentuk cecair yang diminum.

2. Semua makanan mengandungi air. Terdapat makanan yang mengandungi 90% air seperti

buahbuahan dan sayuran.

Fungsi Air.

1. Bertindak sebagai pelarut.

2. Membantu system pencernaan.

3. Sebagai pengangkut bahan makanan yang telah dicernakan dari usus ke bahagian lain dalam

badan.

4.Merupakan bahan yang menetapkan suhu badan dengan mengeluarkan lebihan haba melalui

peluh.

Kesan Kekurangan Air.

1. Berat badan menurun.

2. Cepat letih dan lesu.

3. Kulit menjadi lebam

4. Proses pencernaan terganggu dan mengakibatkan sembelit.

22

RUMUSAN

Pemakanan sihat adalah mengenai memenuhi keperluan pemakanan harian kita, dan pada

masa yang sama, ia mengelakkan kekurangan atau berlebihan zat yang boleh menyumbang

kepada risiko penyakit yang berkaitan dengan pemakanan. Ia meliputi untuk kita membuat

keputusan yang bijak tentang apa jenis makanan yang harus dimakan dan bagaimana

mengamalkan tabiat makan yang sihat.

Makanan yang berlainan membekalkan kombinasi tenaga (kalori) dan nutrien (seperti

karbohidrat, protein, lemak, vitamin, mineral dan gentian) yang berbeza. Memakan pelbagai

jenis makanan adalah cara yang terbaik untuk memenuhi keperluan tenaga dan nutrien anda

untuk membesar, berkembang, bergerak, bekerja, bermain, berfikir dan belajar.

Terdapat lima jenis nutrien utama iaitu protein, karbohidrat, lemak, vitamin dan garam

mineral. Selain nutrien, air dan pelawas juga memainkan peranan penting terhadap tubuh

manusia. Nutrien atau zat-zat yang didapati daripada makanan mempengaruhi fungsi otak dan

juga kecerdasan otak seseorang. Dalam erti kata lain, otak kita membangun dan boleh berfungsi

dengan menggunakan sumber-sumber protein, asid amino, lemak, karbohidrat,vitamin dan garam

galian yang diperolehi daripada makanan yang dimakan. Kelebihan dan kekurangan

pengambilan sesuatu nutrein boleh mengakibatkan seseorang itu mengalami penyakit. Oleh itu

manusia perlu mengambil diet yang seimbang untuk mencapai tahap kesihatan yang optimum.

23

BIBLIOGRAFI

Mohd Hanim rajikin dan rakan-rakan. 2000. Makanan dan kesihatan. Kuala Lumpur.

Dewan Bahasa dan Pustaka.

Mohd Hanim rajikin dan rakan-rakan. 2000. Pemakanan bermulanya kesihatan. Kuala

Lumpur. Dewan Bahasa dan Pustaka.

Nawalyah Abdul Ghani, Zamaliah Mohd Marjan (2007). Modul Diet Seimbang. Selangor. :

Universiti Putra Malaysia.

Phuah Kooi Ean. 2003. Pemakanan . Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Prof.Dr.Ansary Ahmad , Prof.Dr.Mansor Fadzil, prof.Dr.John Arul Philip (2007),

HBLS1203 Perniagaan, Keusahawanan dan Teknologi Rumah Tangga, Kuala

Lumpur : Open University Malaysia

Wong Siew Foong dan rakan-rakan. 2002. Ekonomi Rumah Tangga Tingkatan 4. Kuala

Lumpur . Zeti Enterprise

Laman Web

www.ring.com/health/food/food.htm

www.moh.gov.my/fqc/index.htm

www.myhealth.gov.my

www.hmetro.com.my/Current_News/myMetro/

www.nutriweb.org.my

http://www.nutrition.moh.gov.my/pdf/Panduan%20Pemakanan/

DIET_SEIMBANG_EDISI2_2007.PDF

24