Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli

Araştırma Merkezi

Araşt!rma Dergisi Research Quarterly

TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN KURULDUGU YILLARDA ARNAVUTLUK CUMHURİYETİ İLE İLiŞKİLERİ (1920-1938)

Anila POLAT

özer Türk ve Arnavutluk halkları yüzyıllar boyunca aynı yönetim altında beraber yaşadılar. Ama Os-

manlı Oev/eti'nin çöküşüyl~ bu milletler, kendi ulus devletlerini kurdular. Bundan sonra da bu halklar arasındaki dostluk bagları devam etti. Bu iki ülke, iİişkileri güçlendirmek amacıyla çalışmalar yaptı. 1920-1938 yıllarında Türkiye Arnavutluk ilişkileri iki kez kopukluğa uğradı. Bunu nedeni de o zaman-

da dünyadaki ve Balkanlardaki siyasi durumdur. Bu kopukluklara rağmen Arnavutluk ve Türkiye her

zaman iki dost ülke olmuştur.

ABSTRACT Turks and Albanians lived together under the same government. After collapsing of Ottoman Sta-

te, these nations established their own states. Stili, their connection never ended. These two countries

did a /ot of things to make stronger their relations. in the years between 1920-1938, the relations of the-

se two countries were broken off two times. The reason for this was that ıhe politicial situation was not

good in Ba/kanians alsa in the world on that time.

Anahtar Kelimeler: Arnavutluk, Türkiye, Ahmet Zogu, Atatürk.

Key Words: Albania, Turkey, Ahmet Zogu, Atatürk.

Arnavutluk'un bilge ve aydın kişileri, Osmanlı Devleti'nden bağımsız olmaza-

manının geldiğini inanmaktadırlar, aksi taköirde düşüşte olan bu devlet, kendisiy-

le beraber Arnavutluk'u da yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bırakacaktır. Onla-

ra göre en önemli adım Arnavut alfabesini oluşturmak ve yaymaktır. Bu amaç ile

yapılan yoğun çalışmalar yanında 1908-1912 yıllarında Arnavutlular, bağımsız

olabilmek için çabalarını artırdılar. Ancak aralarında birlik-beraberlik olmadığı

için bu bağımsızlık girişimleri başarısızlığa uğradı. En geniş çaplı isyan ise 1911

yıllında oldu. Osmanlı yönetimi bu isyanı bastırmak üzere düzenlenen harekatta

Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa'nın yanında Mustafa ·Kemal'i görevlendirdi.

Daha sonra Mustafa Kemal 15 Ocak 1911 'de bu görevden · alınarak başka bir yer-

de tayın edildi. Mustafa Kemal'in buradaki görevi 8 ay kadar sürmüştür.

1912 yıllında bağımsızlık harekatının başarıyla sonuçlanabilmesi için Arnavut-

luk'ta gereken birlik ve yardım neredeyse sağlanmıştı . Mayısta yeni bir isyan

başladı. Bu isyan çok kısa sürede bütün Arnavut bölgelerine yayıldı. Osmanlı

Devleti'nin ordusuyla birçok çatışma ve bu devletin yetkilileriyle yap·ılan birçok

görüşmelerin sonunda 28 Kasım 1912 tarihinde Vlora'da bağısızlık ilan edildi. Bu

Hacı Bektaş Veli/ 2005-33 --------------------- 167

Anila Polat --------------------------

ilandan sonra yapılan meclis toplantısında meclis başkanı seçilen İsmail Kemal

Bey, yapt~ğı konuşmada Arnavutluk'un, Osmanlı yönetiminin altındaki geçmişin

den bahsetti. Balkanlarda oluşan bu durumda (Balkan Savaşları) Arnavutluk' un tek

çaresinin bağımsızlığını ilan etmek olduğunu vurguladı.

Arnavutluk'un Osmanlı İmparatorluğundan bağımsız olması iki ülke arasındaki asırlarca süren dostluğun kesilmesi anlamına gelmiyordu. Ama 1914 yılında 1.

Dünya Savaşının başlamasıyla Osmanlı Devleti Arnavutluk'tan çok fazla haber al-

mamaktaydı. Ancak 1920'1i yıllarda Arnavutluk ile Türkiye arasında diplomatik

ilişkiler uygun ve gerekli koşullar temelinde kuruldu. Diplomatik ilişkileri geliştir

mek amacıyla Arnavutluk-Tü;kiye görüşmeleri, Arnavutluk tarafının ifade ettiği di-

lekten ve Türk hükümetinin davetinden sonra başladı. Bu sırada İtalyan ve S ırp

müdahalelerine karşı Arnavutluk'un tutumu sayesinde demokratikleşme yolunda

ilerlemeye devam edildi.

1921 yılında Selahattin Shkoza, Türkiye'deki ticari uğraşısını bırakarak Arna-

VLİtluk'a döndü. Aynı tarihte Osmanlı Devleti Arnavutluk Cumhuriyeti'ni resmen tanıdı. Arnavutluk kaynakları, Selahattin (Selaudin) Shkoza'nın Atatürk'ün tavsiye-

sinin üzerine Arnavutluk'a döndüğünü söylemektedirler. Amacı Arnavut ordusunu

yönetmekti ve Savunma Bakanı oldu. Ordunun düzenini sağlamak amacıyla

önemli kanunlar düzenledi. Selahattin Shkoza Arnavutluk'a gitmeden önce Mus-

tafa Kemal Paşa ile yazışmalar yapmıştır. Bu yazışmalardan Mustafa Kemal Paşa

nın Shkoza'ya yazdığı cevabi mektup şöyledir:

Anta/ya'da Ticaretle Meşgul Emekli Erkamharp Miralayı Selahaddin Bey'e

Büyük Millet Meclisi hükümeti Sefahattin Bey'in Arnavutluk Harbiye Nezare-

ti'ne seçilmesinden fevkalade memnun olmuştur.

· Arnavutluk hakkında uzun zamanlardan beri sağlam malumat alınamadığından, bu konuda Ankara hükümetinin beyan edebileceği görüşler ve ortaya koya-

biİeceği arzular ancak pek genel bahislerle sınırlı kalabilir.

Bu cümleden olmak üzere temennilerimiz aşağıda beyan olunur.

Ewe/en: Arnavutluk'u tehdit eden İslav, Rum ve İtalyan düşmanlarından ken-disi için en az tehlikeli o/ant İtalyanlar olduğundan, diğerlerine mukavemet etmek

için onlara dayanmak lüzumu.

İkinci olarak: Arnavut milleti arasında barışın teessüsüne gayret etmek ve din

ve hurufat meseleleri gibi meseleleri de şimdilik bertaraf etmek.

168------- - - - - - - - --- - - - Hacı Bektaş Veli/ 2005-33

------------- Türkiye Cumhuriyeıi'nin Kurulduğu Yıllarda Arnavutluk ...

Üçüncü olarak: Gerek Ankara hükümeti gerekse İslam alemi ile Arnavut/uk'un

manevi bağlarını takviye etmek ve bütün İslam milletleri arasında kurulması elzem

ve hepsinin kurtarılmasını sağlayacak olan dayanışmanın teminine çalışılması.

Bu maksatla Ankara'ya bir temsilci gönderip daima temasın muhafaza ·ve aynı

zamanda Berlin'de bulunan Talat Paşa ile devamlı haberleşilmesi.

İşbu haberleşme/er temin edildikten sonra ortak hareketimizin ne dereceye ka-

dar mümkün olacağı ve bunun ne gibi faydalar vereceği°anlaşılacaktır. 9. 7 2. 1336

(1920)1 ~·

Bu sırada kamuoyunun baskısıyla Arnavutluk hükümeti Ankara hükümetiyle

anlaşmalar yapmaya zorlandı. Öbür taraftan Mustafa Kemal 1 Mart 1922 günü TBMM'nin 3. oturumu açılışında yaptığı konuşmada Arnavutluk halkının özgürlük

ve demokrasi mücadelesi ile ilgili Türk halkının tutumunu belirterek, Arnavut-luk'un güçleneceği ümidiyle, Arnavutluk ile ilişkilerini düzeltme isteğini dile getir-

di. Bu konuşması henüz Cumhuriyetin ilan edi lmediği Kurtuluş Savaşı'nın yeni so-na erdiği bir döneme rastlamaktadır. Konuşması şöyledir:

"Arnavutluk Hükümetine gelince: Bu İslam hükümeti halkı ile yüzyıllarca be-

raber yaşadık. Uzun süre kendileriyle hayatımızı birleştik ve alın yazılanmız bir idi. Aynı dinden olan bu halk ve hükümetin varlığını koruması ve mutluluğunu

sağlaması için bize bağlı olduğu gerçeğini anlaması gerekir. Bu günkü güç durum-

larının doğuracağı acıklı zorunlu hallerden kurtulmaları için önemler alınacaktır.

Bunu kuvvetle ümit ederim. "2

Uzun süren görüşmelerin sonunda Ar-

navutluk-Türkiye diplomatik ilişkileri ku-ruldu. 1923 Aralığı başında İstanbul' da üç

an laşma imzalandı: "Dostluk Anlaşması"

diye adlandıran Diplomatik İlişkiler Kur-ma An 'laşması, Konsolosluk Anlaşması ve

Yurttaşlık Anlaşması. Ama son anlaşma

Türkiye'de oturan Arnavutların yurttaş lığ ı soru·nuna ilişkin ortaya çıkan görüş ayrı

lıkları sebebi ile daha büyük sorunlara yol

açmamak için iptal edildi. Bütün bu geliş

meler İstanbul'da "Paqja" (Barış) ve "E drejta" (Doğruluk) gazeteleri sayesinde

geniş halk kitlelerine bildirildi.

..s:f ..,-~ ~.Fd. _...;._ "-'1:.;\ ! . ~ . . -.--·-. ' · } ~~

"'~':.;.~""."::~-·/' 1 ..>'ZJ! l -'.A- i ....,..-;'-~ ...:r:--_ _. .. ~ ..... ,..,: .:>~.-=.>'. .... ;J.~ ... - 1 .>~« ~--- .. _._ __ , ...r-:'~ ./J:--~-~ _._,\,.:..s· ...;?~.;..·~-r •• ;&~~ -~...,..-e-~-:.-:~.J.>::;,.: . -.J~ .:.~ .r.X .:>':-";İ.r_ ..:.,;;... .$--_~ .;..,,._L-': , .J-:_. ,.,ı:;,,'T ~~ .. ~->J;;r-' .r.>r.,., ..:>.r> ... .. .S:~ ...:.:~f.;..-. -::A. 4!;-.;;·r .;~, ..;'---'-

. : .,,,,.,;).:-_.,._,J;...•.r."' . ;_,n:.,4....,.,;• .J.f~. -.. \tla...). ..s:,4-~.s:.~ .. A"·.;.;.;..J;. ~f.;.;;,ı ... ,.ı.,,_,ı . ~-~ ~ ,,,..,.s ~..$.;...._;:. ı_r.,; ... s,,~ .... ' ~1 ...:-- . ';;.-' .. ~ -~.v_ı..;:.--· ...;:-,,;>:- ..;;,",,,".·;; .. ~:· ...;,~.

Anila Polat -------------------- - ------

Arnavutluk Heyeti

Arnavut Sefirinin Türkiye'nin merkezi olan Ankara'ya gönderileceğini söylüyor.

Şehrimizde bulunan Arnavutluk heyeti Reisi Arnavut mec/is-i Mebusanreisi Eş-ref, hariciye nezaketi katip-i umumisi Cafer ve şehrimizde Arnavutluk pasaport

müdürü sıfatıyla bulunan Nezir Bey'ler/e dün bşr muhabirimiz görüşmüştür. 3 Ar-navut ricali muhamuhareremizin muhteri{ suallerine aşağıdski cevapları vermişlerdir.

1-Perşembe günü Ankara'ya gidiyoruz. Orada 10 gün zarfında işlerimizi bitire-

ceğimizi ümit ediyoruz. Türkiye şimdiye kadar yeni Arnavut Hükümetini tastik et-memiştir. Maksadımız evvela' hükümetinizi Türkeye'nin lastik etmesi conra mü-

ünasebat-ı siyasini iadesinin tesisini ve nihayettarafeynin yek-diğeri nezdinde sefir

tayin eylemesidir. Bu husustaki mesayimizin mashar-ı teshi/aat olacağını ümüt edi-

yoruz. Türkiye Hükümeti nezdine tain edeceğimiz Arnavut sefirinin Ankara'da mı yoksa İstanbul' da mı ikamet edeceğini soruyorsunuz. Şüphesiz Türkiye'nin merke-

zi neredeyse orada . .. .3

Arnavutluk'ta 1924 yılında demokratik devrimin başlatılmasıyla yapılan Arna-vutluk-Türkiye anlaşmaları, Ahmet Zogu 1 Şubat 1925 cumhurbaşkanı olarak se-çildikten sonra da onaylandı ve 19 Nisan 1925 tarihinde Atatürk'e şu mektubu yazdı:

"Reisicumuhur Hazretleri,

Mil/etlerimiz arasmda ravabıtı muhadenet ve meveddetin yeniden tesisini te-min eden Muahedenamenin tarafeyn Meca/isince mütekabi/en tasdik edilmesi

üzere muamelatı :mütemmimesinin ifası için HükOmeti Cumhuriyemiz tarafmdan

~nkara'ya sureti masusada bir Komisyon izam olunmuştur.

Bu kwmetli fırsattan bilistifade Büyük Türk Milletinin saadet ve ikbali hakkındaki temenniyatı kalbiye ve samimemin arz ve ilb/ağını muhtevi olan işbu arızayı

takdim ey/emeği ve muazzam bir ketbei şan ve şerefle muhat olan Zati Sami/erini selamlamağı fatihai münasebatı Hayriye olmak üsere mesud bir vesile addeyle-dim.

Mil/etlerimizi yakm bir mazide müştereken mütehassis eden revabıtı tarihiye ati

için de emin vasFtsi muhadenent ve müsakemet olacağını kaviyyen ünit ederim.

Bu itminan ile meşhOn olduğum halde Zatı Sami Riyasepenahileri hakında per-

verde eylediğim ihtisasatı tazmikaranenin lüden karini kabul olması istirhamile şe

refyab olurum. "4

170--------------------- Hacı Bektaş Veli/ 2005-33

------------- Türkiye Cumhuriyeti'nin Kurulduğu }'ıl/arda Arnavutluk ...

Mustafa Kemal Paşa 28 Temmuz 1925'te Arnavutluk'taki Türk Büyükelçisine

Arnavutluk cumhurbaşkanına iletilmek üzere verdiği güven mektubunda şöyle de-

miştir: "Tarihi hayli uzun devrelerinde birçok sahalarda teşriki mukadderat eylemiş

olan iki millet arasındaki dostluk revabıtım teşyid suretiyle iki memleketin menafi-ne hizmet ve iki dost millet arasında sıkı bir teşriki mesai devresi kürşad etmek hu-susunda vaki olacak mesainizin benim ve hükümeti cumhuriyenin muavenetine

mashar olacağına emin olabilirsiniz.5 o

13Mart1926'da Atatürk Ankara'daki ilk Arnavutluk Büyükelçisini kabul etti. 1 •

Kasım 1926'da Türkiye Büyük Millet Meclisi ikinci yasama dönemi dördüncü otu-

rumunda yaptığı açılış konuşmasında, bu iki halkın iletişimin gelişmesi gerektiğini

ve karşılıklı olarak destek sağlanmasının önemini belirtti.,

Arnavutluk' un cumhurbaşkanı olan Ahmet Zogu'nun izlediği politika ile 22 Ka-

sım 1927'de İtalya ile karşılıklı güven antlaşması yapıldı ve kısa bir süre sonra an-

laşma siyasi ittifak şekline dönüştürüldü. Daha sonra bu anlaşmaya dayanarak ve

dış politikanın etkisiyle 1 Eylül 1928 tarihinde kendisini Ahmet Zogu kral ilan et-

ti. Arnavutluk, kralın yanı sıra bir meclisin de bulunduğu meşrutiyet rejimi ile yö-

neti lmeye başlandı. Bu olay, Tiran Büyükelçiliği tarafından şu mektupla Ankara'ya

bildirildi:

"Meclis-i Mebusan bu sabah saat 9:15 de Krallık ilan ve Reisicumhur Ahmed Zogu'yu Arnavudlar Kralı Birinci Zogu ünvanile Kral intihap etmiştir. Hariçte, Ar-

navutluk Kralı denilmesi melhuzdur. Kralın validesi Ana Kraliçe ve kardeşleri ise

Prens ve Prenses ünvanlarını alacaklardır. Kralın bugün badezzuhur beşte Meclis-te resmi tahlifi icra edilecektir. Şeyhüssüferanın riyasetinde içtima etmiş olan He-

yeti Süfera Hariciye Nazırının sureti gayri resmiyede şifahen vaki olan davetinin

kabul olmasına ve işbu merasimde jaket ve yüksek şapka giyilerek nim resmi su-rette hazır bulunmasına karar vermiş ve işbu karan Fransa, inglitere ve küçük itilaf

süferası tasvip etmişlerdir. Heyeti süferaca ittihaz edilen işbu karara teVfikan hare-

ket edeceğim arzolunur efendim. 116

Musolini'nin bu değişikliği .diğer uluslara tanıtmak · amacıyla yaptığı yoğun

çalışmalar sayesinde İtalya dahil olmak üzere birçok ülke yeni meşrutiyeti ve kra-lı tanıdı. Bütün Avrupa ülkeleri meşrutuyeti tanırken Mustafa Kemal'in cumhuri-

yetçi Türkiye'si tanımadı.

Kimi İngiliz gazeteleri, Gazi Mustafa Kemal'in, Ahmet Zogu gibi cumhur baş

bakanlığından vazgeçip krallığını ilan edeceğini yazmışlardır. Gazetelerde görülen haber şöyleydi:

Hacı Bektaş Veli J 2005-33 - ------------------- 171

Anila Polat - ------- -------- ----------

"The Oaily Telegraph, 07.09. 7928 11

K!NC KEMAL?

AN ANCORA REPORT.

Constantinople Friday. A message from Angora states that Kemal Pasha con-

templates following the example of Ahmet Zogu of Albania, and proclaiming him-

self King of Turkey.

He has received numerous petitions urging him to transform Turkey into a mo-

narchy.

"Manchester Cuardian, O 7 .09. 7 928"

KEMAL TO FOLLOW SU/T? •

A message from Angora states that Kemal Pasha contemplates following the

example of Ahmed Zogu of Albania and proc/aiming himself King of turkey. He

has received numerous petitions urging him to transform Turkey from a republic

to monarchy.7

Mustafa Kemal yeni Arnavut meşrutiyeti ile ilgili olumsuz tutumunu temkinli bir biçimde ifade etti ve 3 Ekim 1928 tarihinde Tiran elçisine aşağıdaki mektubu yazarak geri çağırdı:

"Reisicumhur Hazretleri avdet etti. Arnavutluk'ta vukubulan şekli hükümet te-

beddülü hakkmda maruzatta bulundum. Bu büyük hadisenin hudOsundan mukad-

dem Arnavutluk Hükumeti tarafından bize kafi mulümat verilmemişti. Hatta İstan

bul' da kendisile veda ettiğim Arnavutluk Sefirinden tarafınızdan vaki olan iş'ar

pzerine keyfiyeti sorduğum zaman henüz böyle bir şeyden haberi olmadığını söy-

lemişti. İşbu vaziyet muvacehesinde Reisicumhur Hazretlerine bütün maceradan

kafi derecede ma/Omat arzedebilmek için Zatıalilerinin buraya gelmelerine ihtiyaç

vardır. Arnavutluk HükOmetine tarafınızdan Ankara'ya gelmek için mezuniyet is-

tediğinizde ve bundaki maksadınız da Mdisatı ahire hakkında şifahen maruzatta

bulu~arak iki HükOmetmünasebatının taci/i tansimini istihdaf ettiğinizden müna-

sip göreceğiniz şekilde behsederek ve hatta İlyas Beyefendinin kağıtların (?Arkasına) size bu babta .vukubu/an teellümat ve tessüratından mütehassis olarak böyle bir

seyahate karar vermiş olduğunuz dahi faideli mütalea buyuru/ursa ilave ederek bu-

raya gelmenizi rica ederim. 118

Mustafa Kemal Arnavutluk'ta yeni rejimi asla tanımayacağını kararlılıkla açıkladı ve bu rejimi Ahmed Zogu'nun Arnavut ulusuna ihaneti olarak değerlendirdi. Türk basını da Mustafa Kemal'in tutumunu destekledi. Türk basını Zogu'yu kral olarak tanımayıp Ahmet Bey diye nitelemeye devam etti. Bu yüzden Zogu hükü-meti, Türk gazetecilerinin Arnavutluk'a girmesini yasakladı.

172 --- ----- ------------ Hacı Bektaş Veli/ 2005-33

-------- ----- Türkiye Cumhuriyeti'nin Kurulduğu Yıllarda Arnavutluk ...

Ahmed Zogu, Mustafa Kemal'in kendisini kral olarak tanımamakta ısrar etme-siyle karş ı karşıya kal ınca, Ankara'daki Büyükelçisini geri çağırdı ve neden olarak da mali güçlükleri gösterdi. Arnavutluk Büyükelçiliğini, daha sonra da istanbul'da-ki Konsolosluğu kapattı. Türkiye'deki Arnavut vatandaşların hak ve Çıkarlarının korunmasını İtalya devletine emanet etti. Öte yandan yurt dışında yaşayan Arna-vut cumhuriyet taraftarları Atatürk'ü destekleyerek tutumu için tebrik telgrafları gönderdiler. Bu duruma karşı Kral Ahmet Zogu'nu n0 düzen lediği bir mahkemede tebrik mesaj ları yol!ayan lar gıyaben idam cezasına çarptırdılar. Bu karar Arnavut-luk hükümetinin Resmi Gazetesinde şöyle yayımlandı: •

uArnavutluk HükOmeti uRESMI GAZETES/"nin 16 Temmuz 1929 tarih ve 38 numaralt nushasmdan: Tirandaki Siyasi mahkemenin "kararı"

"Kral birinci ZOG Hazretleri Namina 11

Evrak-ı mütaafikasi mütalaa ve tetkik olunduktan sonra mesele tezekkür edildi:

Müddeiumumilik makamı: Türkiye Reisi Cumhuru MUSTAFA KEMAL Paşa Hazretlerine keşide edilip metni Sarayevoda münteşir "Veçerna Posta" gazetesinin 2206 numara ve 31/7 0/7 928 tarihili nüshasında intişar eden telgraf münderecatına, maznunların firarda olmalarına ve evrak-ı saireye müsteniden maznun Recep Şafa.1 Nikol lvanay ve Yusuf Lohyanin, meclisi müessesan tarfından müttehiz karar mucibince teessüs eden şek-ti hükOmeti tagyir maksadwta gizli ve gayri milli bir cemiyet teşkil etmelerinden dolayı mücrim sıfatıyla tecziyelerini talep etmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti reisi MUSTAFA. KEMAL Hazretlerine keşide edilip metni mezkOr "Veçerna Posta" gazetesinde münderiç olan telgrafın mali şöyledir:

Arnavut firarileri Kemal Paşa'yı se/amllyorlar

Ankara, 31 teşrinievvel 928. - Türkiye Cumhuriyeti Reisi Kemal Paşa, Avru-pa'da bulunan Arnavut firarilerinden radyo vasıtasıyla dün şu tebrik telgrafını almışlardır:

"Ahmet Zogu'nun vassal Arnavutluk kıraft olarak tanınmamasından ve bunun cumhuriyet haini tavsif edilmesinden dolayı kalbimizde duyduğumuz hissiyatı minnettaraneyi zati devletlerine iblağ ve bu gasib-i iskata karar vermiş olan Arna-vut milleti namına aynca arz-ı şükran ve tebrikat ve bazı devletlerin Arnavutluk'un dahili umuruna müdahalelerinden dolayı da protesto eyleriz.

Arnavutluk milli cemi yeti namına:

Cumhuriyet Partisi Şefi: NİKOL /VANA Y

Esbak nazir: . RECEP ŞALA

Yüzbaşı: YUSUF LOHYA

Hacı Bektaş Veli/ 2005-33 -------------------- 173

Anila Polat --------------------------

Binaenaleyh, cereyan eden muhakeme ve tahkimattan, Türkiye Cumhuriyeti

Reisi MUSTAFA KEMAL Hazretlerine çekilen telgraftan ve evraki saireden maznun firari Kol Jvanay, Recep Şala ve İşkodralı Yusuf Lohya'nın şekli hükumeti tagyir

maksadiyle gizli ve gayri milli bir cemiyet teşkil ettikleri tahakkuk etmiştir.

Oelail ve evra-ı mezküre heyeti hak/menin vicdanına kanaat getirecek mahiyet-te olduğundan müddei umumilik makamının muvafık görülen iddiası mucibince

maznunların cinayetle mücrimiyetlerine karar verildikten sonra ceza tehdidi me-selesi tezekkür edildi:

Maznunların ef'ali cetaimi siyasiye kanun-ı cezaisinin dördüncü maddesine te-

mas ettiğinden madde-yi mezküre ve mallarının müsaderesin_e ekseriyetle karar verildi.

Tiran, 11 Haziran 19299

Türkiye ile Arnavutluk arasındaki gerginlik basına de yansıdı. Durres'ta (Oraç)

çıkan "Shekulli iri" (Yeni Yüzyıl) gazetesi Atatürk'ün "Gazi Mustafa Kemal tarafın

dan nutuk, Ankara 1927" kitabını bölüm bölüm yayınlıyordu. Bu yayın hemen

durduruldu. Artık Arnavutlar da Kralı destekleyenler ve Cumhuriyeti destekleyen-

ler olarak iki gruba ayrılmıştı.

Faşist diplomasinin ve şahsen Mussolini'nin Türk hükümetinin Kral Zogu'yu ta-

nıması için yaptıkları girişimler bile, Mustafa Kemal'in kararlı tutumu karşısında

başarısızlığa uğradı. Türk-Arnavutluk ilişkilerindeki gerginlik üç yıl kadar sürdü. 20

Ekim 1931 'de yapılan İstanbul'daki İkinci Balkan Konferansı'na Arnavutluk'tan bir heyet katıldı. Arnavutluk heyeti Türk yetkilileri tarafından kabul edildi; ilişkileri dü-

zeltme olanakları görüşüldü . Konferans nedeniyle Mustafa Kemal, Zogu dahil ol-

mak üzere bütün Balkan devlet başkanlarına kutlama telgrafları yolladı. Zogu'ya

da kral sıfatıyla hitabetti. Zogu hükümeti de bundan memnun olup bunu kralcı re-

jimin ve Kral Zogu'nun tam tanınması olarak kabul etti.

l930'1u yıllarda Lozan Antlaşması çözülemeyen ve ertelenen birçok sorunun

çözümü've yaklaşan muhtemel savaştan kaçınma Türkiye için dış politikanın ön-

celikli konusu olmuştur. Dolayısıyla Ankara'daki Arnavutluk elçiliği açıldı. Arna-

vut hükümeti tarafından öğrenimini Türkiye'de yapmış, Türk ordusunda görev al-

mış Cavit Les.koviku elçi olarak atandı. Mustafa Kemal'in 14 Mayıs 1933 günü

Çankaya'da yeni Arnavutluk Büyükelçisini kabul ederek Arnavutluk'la ilişkilerin

tekrar geliştirmesi gerektiğini açıkladı. Ve bunun üzerine Atatürk kendisini 29 Ekim

Cumhuriyet Bayramında kutlayan Zogu'ya Arnavutluk'un bağımsızlık günü olan

28 Kasım 1933'te kutlama mesajı gönderdi.

174-------------------- Hacı Bektaş Ve/// 2005-33

------------- Türkiye Cumhuriyeti'nin Kurulduğu Yıllarda Arnavutluk ...

9 Şubat 1934 tarihinde sınırları korumak ve barışı sağlamak amacıyla Balkan

ülkeleri arasında Balkan Paktı imzalandı. Pakt Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve

Romanya arasında yapılırken, Arnavutluk ve Bulgaristan revizyonist gayeleri yü-

zünden burada yer almadı. Bu pakt imzaladıktan hemen sonra Atatürk,.ün genel

sekreteri Ruşen Eşref (Ü naydın) Türkiye'nin Tiran Büyükelçiliğine atandı. Ruşen Eş

ref 2 Nisan 1934'te Ankara'dan yola çıktı ve 8 Nisan'da Draç limanında karşılan-o

dı, 15 Nisan 1934'te ise güven mektubunu Kral Zogu'ya sundu.

Arnavutluk Kralı Ahmet Zogu, İtalya'ya karşı olan yüklü borçlar yüzünden ister

istemez bu ülkenin siyaset çizgisini takip etmek zorunda kalıyordu. Dolayısıyla

Türkiye ile olan ilişkiler çok fazla gelişmedi. Üstelik 1936 yılında. Zogu'nun kız ' kardeşi Prenses Saniye Sultan 2. Abdülhamit'in oğlu Prens Abid ile evlendi. Türk

hükümeti, bu evlenmeye karşı olumsuz tutum takındı. O dönemin Türk Büyükel-

çisi olan ünlü yazar Yakup Kadri Karaosmanoğlu düğün törenine katılmadı ve da-

ha sonra Türkiye Dış İşleri Bakanlığından aldığı emirle Tiran' dan ayrıldı. Büyükel-

çiliğin evlilik ile ilgili davranışı Türk kamuoyuna duyurulmadı. Zogu hükümetinin

dışişleri bakanı ise Büyükelçinin Tiran' dan ayrılışın ın Arnavutluk halkında çok kö-

tü bir izlenim uyandırdığını belirtti. 1936'da Zogu rejimi mali güçlükleri neden

göstererek bir kere daha Ankara Büyükelçiliğini kapattı.

Al-ımet Zogu'nun siyasetine karşı Atatürk' ün takındığı doğru ve ilkeli tutum ne-

deniyle Türkiye-Arnavutluk ilişkileri, normal olarak gelişmedi. Yukarıda gösterdi-ğimiz belgelerden de anlaşılacağı gibi Türkiye Cumhuriyeti ve Arnavutluk Cumhu-

riyeti arasındaki ilişkilerin Atatürk döneminde zaman zaman kesintiye uğraması

nın sebebi iki ülkenin ulusal çıkarları değildir. Atatürk'ün de Türkiye Büyük Mil-

let Meclisinde söylediği gibi iki ülkenin ulusal çıkarları birbirleriyle işbirliğine da-

yanmaktadır.

Ancak Türkiye Cumhuriyeti devleti yeni bir cumhuriyettir. Cumhuriye~ fikrinin

halk arasında yaygınlaşmasını _ve benimsenmesini istemektedir. Arnavutluk'ta

Cumhuriyetten krallığa geçiş karşısında kendi siyasal tutumunu belirlemek duru-

munda kalmıştır. Türk ve Arnavut halkları arasındaki yüzlerce yıllık beraberlikse-

bebiyle iki ülkede ortaya çıkan gelişmeler birbirini doğal olarak etkilemiştir. Cum-

huriyet fikrinin Arnavutluk'ta çok fazla taraftarının bulunması da Krallık için siya-

si bir tehdittir. İlişkilerin gerginleşmesinin sebebi yalnızca ülkelerin siyasi yapıla- . rındaki farklılıklardan kaynaklanmıştır.

Hacı Bektaş Veli/ 2005-33 -------------------- 1 75

Anila Polat - --------------------- - -----

Diğer yandan Arnavutluk Kralın ı n Mussolini ile iyi ilişkileri, aynı y ıl larda Mus-solini ile Atatürk arasındaki gerginlik de bu ilişkilerin zaman zaman kesintiye uğ

ramasına sebep olmuştur. Çünkü bilindiği gibi Mussolini aynı yıllarda Türkiye' den

toprak talebinde bulunan konuşmalar yapmış ve Türkiye Mussolini'yi protesto et-

mişti.

DiPNOTLAR 1 ACAROGLU M. Türker vd., Atatürk' ün Bütün Eserleri, C. 1 O, s. 149 Kaynak Yayınları, lstanbul, 2003.

2 ACAROGLU M. Türker vd., Atatürk: ün Bütün Eserleri, C. 12, s. 289, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2003.

3 SHPUZA Gazmend, "Atatürk ve Arnavutluk-Türkiye İlişkileri", Atatürk Yolu Dergisi, Ankara, 1993, C.11,s.312.

4 ŞİMŞiR, Bilal M., Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, C. 1, İstanbul, 1993, s. 284.

5 ŞiMŞİR, Bilal M., Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, C. 1, İstanbul, 1993, s. 292.

6 ŞİMŞ İR, Bilal M., Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, C. ·ı. lstanbul, 1993, 5. 292-293.

7 ŞİMŞiR, Bilal M., Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, C. 1, İstanbul, 1993, 5. 293.

8 ŞİMŞİR, Bilal M., Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, C. 1, İstanbul, 1993, s. 296.

9 ŞİMŞİR, Bilal M., Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, C. 1, İstanbul, 1993, s. 302-303.

176~--------------------- Hacı Bektaş Velr / 2005-33