8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

1/17

SOSIOLINGUISTIK

BBM 3204

OLEH

PROF. MADYA HJ. ARBAK OTHMAN

TOPIK UNTUK PEPERIKSAAN PERTENGAHAN

UNIT 1 UNIT 5

(Halaman 1 hingga 60 sahaja)

ISTILAH-ISTILAH YANG MESTI

DIKETAHUI

1. Takrif sosiolinguistik dan sosiologi

bahasa

2. Nama tokoh sosiolinguistik yang

menakrif sosiolinguistik seperti Appel,

Nikolas Coupland dan Adam Jaworski,

Dell Hymes, Joshua. Fishman, Nababan,

Harimurti Kridalaksana, Cripper &

Widdowson dan lain-lain.

3.Perkara-perkara yang dikaji oleh bidang

sosiolinguistik.

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

2/17

4.Perubahan bahasa dan perubahan

masyarakat.

5.Proses perubahan bahasa.

6. Pengertian bahasa, masyarakat bahasa dan

kebudayaan, termasuk nama tokoh.

7.Fungsi bahasa.

8. Mikrososiolinguistik

Makrososiolinguistik

9.Perancangan bahasa: definisi dan proses

10. Kepelbagaian bahasa (bahasa inklusif,

bahasa kebangsaan, bahasa rasmi, lingua

franca, pijin dan kreol, bahasa eksklusif,

selangan, bahasa rahsia dan lain-lain;

dialek, dialek sosial, dialek daerah, dialek

seketika, sebab-sebab timbulnya dialek,kawasan dialek.

11. Masyarakat bahasa, bahasa buatan,

bahasa pertama, bahasa kedua, bahasa

antarabangsa, bahasa dunia, bahasa

agama, bahasa kebudayaan, bahasa

2

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

3/17

vernakular, bahasa pasar, bahasa lisan,

bahasa etnik dan lain-lain.

KERJA KURSUS

KERJA KURSUS (TUGASAN) MENDUKUNG

30% PENILAIAN (30 MARKAH):

TAJUK KERJA KURSUS:

Pilih SATU daripada tajuk-tajuk yang berikut:

1. Perubahan bahasa

2. Sudut pandangan tentang konsep

masyarakat bahasa

3. Kepelbagaian bahasa (Kelainan

bahasa)4. Kesantunan bahasa.

5. Standardisasi bahasa.

6. Peranan institusi sosial.

7. Bilingualisme dan Multilingualisme.

3

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

4/17

PANDUAN PENULISAN

KERTAS KERJA

TEMPOH

Kertas kerja hendaklah sampai ke Pusat

Pendidikan Jarak Jauh UPM sebelum hari

dan tarikh Peperiksaan Pertengahan

mengikut jadual perancangan PJJ.

PENILAIAN

1. Setiap kertas kerja hendaklah ditaip

langkau dua baris dengan komputer.

2. Setiap kertas kerja hendaklah ditulis

sebanyak sekurang-kurangnya 6 - 10

halaman (boleh lebih sampai 20 halaman

jika bahannya banyak). Kualiti akandiukur dari segi kandungan dan jumlah

halaman + rujukan yang lebih daripada 3

sumber.

3. Penilaian akan dibuat berdasarkan mutu

persembahan penulisan.

4

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

5/17

4. Hasil kerja hendaklah asli, yakni tidak

dibenarkan menyalin bulat-bulat daripada

mana-mana teks sumber. Rujukan

hendaklah dilakukan sebagai panduan

untuk calon mengolah kerja peribadi.

Kertas kerja yang mengandungi sebarang

bentuk penyalinan akan dinilai tidak

melebihi markah maksimum 15% (15markah). Calon mungkin mendapat lebih

rendah daripada jumlah itu berdasarkan

mutu kerja.

5. Kertas kerja hendaklah ditulis dengan

merujuk sekurang-kurangnya tiga sumberrujukan. Bahan rujukan hendaklah

disenaraikan pada halaman belakang

sekali.

6. Saya dan Dr. Ahmad Mahmood Musanif

telah menuliskan sebuah buku tekssosiolinguistik dengan judul

PENGANTAR SOSIOLINGUISTIK.

Pelajar kursus tidak dipaksa untuk

membeli buku, kerana mereka sudah

dibekalkan Modul oleh PJJ. Tetapi jika

para pelajar mahu memiliki bahan sumber

5

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

6/17

yang ditulis dalam bahasa Melayu sebagai

teks atau buku bidang kursus, mereka

boleh mendapatkannya daripada saya (Hj.

Arbak Othman) semasa pertemuan

bersemuka pertama. Mereka yang tidak

berpeluang membelinya, bolehlah

membelinya pada pertemuan bersemuka

kedua akan datang.

BEBERAPA DEFINISI KONSEP

1. Sosiolinguistik: kajian tentang bahasa

dan hubungannya dengan masyarakat.

Mengikut Janet Holmes, ahlisosiolinguistik berminat mengkaji bahasa

dalam hubungannya dengan masyarakat,

bagaimana bahasa berbeza dalam konteks

sosial yang berbeza, termasuk fungsi

bahasa dan bagaimana bahasa digunakan

untuk menyampaikan maksud-maksudsosial melalui komunikasi.

2. Sosiologi bahasa: kajian tentang

masyarakat dan kaitannya dengan bahasa.

Meliputi juga hal-hal di luar bahasa

seperti perancangan bahasa dan dasar

6

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

7/17

bahasa. Kajian ini juga meliputi kajian

tentang norma penggunaan bahasa, atau

pola penggunaan bahasa sosial, termasuk

sikap terhadap bahasa dari sudut

penerimaannya dalam masyarakat

penutur yang lebih besar.

3. Linguistik: kajian tentang bahasa yang

meliputi kajian tentang bunyi hinggakepada analisis bentuk pertuturan

(sintaksis) dan tulisan. Bila dikaitkan

dengan masyarakat pengguna, bidang ini

dikaitkan juga dengan kebolehan manusia

untuk berhubung, atau untuk melahirkan

perasaan dan fikiran (Edward Sapir). Jikadikaitkan dengan konsep bahasa sebagai

alat perhubungan, linguistik mengkaji

struktur bahasa, kerana struktur bahasa

yang betul sahaja melahirkan fikiran yang

betul (Ferdinand de Saussure).

4. Perubahan bahasa: sebarang

penyesuaian yang berlaku dalam

organisasi sosial dan pola-pola peranan

sosial dalam sesuatu masyarakat.

7

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

8/17

Sebab-sebab perubahan bahasa:

pertembungan masyarakat dan budaya,

penjajahan, peperangan, perpindahan,

perubahan populasi, kelas sosial, etnik,

umur, seks, pekerjaan, penemuan baru

(kaedah, benda-benda, peralatan dll.),

pendidikan, penghijrahan, perdagangan,

agama, status ekonomi dll.

5. Proses perubahan bahasa:

(a) perubahan bunyi [pinam] (Kuno)

kpd [pinang].

(b) perubahan fonem [vuat] (Kuno)

kpd [buat](c) perubahan morfem [nivunuh] kpd

[dibunuh]

(d) penggantian kata [warsa] (Kuno)

kpd [tahun], [siasah] kpd [politik],

[iktisad] kpd [ekonomi]

(e) asimilasi [organisasi] drp[organization]

(f) haplologi [bagi itu] (asal) kpd

[begitu] (baru).

(g) penggemblengan [jalan bawah

tanah] kpd [jabanah], [kugiran] drp

[kumpulan gitar rancak]

8

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

9/17

(h) lewah pembetulan [tuladan] (kata

asal) kpd [tauladan] atau [teladan].

(i) hanyutan fonetik [dua halapan]

kpd [delapan] kpd [lapan]

(j) perubahan makna [khalwat] (asal

Arab) : menyendiri untuk

beribadat kpd berdua-duaan

berbuat maksiat

(k) penyempitan makna [tuan] (dulu)untuk perempuan dan lelaki spt

Tuan Ali, Tuan Puteri kpd kini

untuk lelaki sahaja. dll.

(l) perubahan makna kerana daerah

[kelmarin]. dll.

(m) kata slanga [tuang] untuk[ponteng]

6. Bahasa: alat komunikasi untuk manusia

bekerjasama, melestarikan kebudayaan

dan penerusan pemikiran.

(a) Nababan: bahasa ialah sistem

oerisyaratan (semiotik) yang terdiri

daripada unsur isyarat dan hubungan

antara unsur-unsur itu. Dengan kata

lain, bahasa terbuka untuk

9

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

10/17

penafsiran = fonologi + morfologi +

sintaksis.

(b) Chomsky: bahasa adalah kebolehan

inat (semulajadi) penutur asli untuk

membentuk ayat yang gramatis

sebagai ujaran sebenar pada waktu

tertentu.

(c) De Saussure: bahasa adalah pola-

pola umum dalam pertuturan sesuatu

komuniti bahasa.

(d) Edward Sapir: bahasa adalah

sistem manusiawi yang instingtif(arbitrari) untuk menyampaikan

perasaan dan fikiran melalui alat

sistem simbol yang dikeluarkan

secara voluntari.

7. Fungsi bahasa: bahasa mengandungi pelbagai tujuan untuk menggambarkan

suasana atau menyampaikan maklumat

antara penutur dan pendengar (fungsi

komunikatif), untuk supaya pendengar

menyambut (fungsi apelatif), untuk

menyatakan perasaan (fungsi akspresif)

10

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

11/17

atau menaakul kebijaksanaan (fungsi

kognitif).

8. Masyarakat: kelompok manusia yang

mempunyai kebudayaan yang teratur

untuk memenuhi keperluan dan

kepentingan hidup anggota-anggotanya.

Sekumpulan manusia yang mempunyai

kebudayaan yang sepunya dalamlingkungan kawasan tertentu, mempunyai

perasaan kesatuan dan menganggap diri

mereka sebagai suatu entiti yang nyata

(Theodorson 1979), atau sebagai suatu

struktur sosial (Hugo F. Reading), atau

sekumpulan manusia yang beretnik danberketurunan melalui reproduksi biologi,

atau kelompok yang mempunyai sistem

sosial yang komprehensif (yang jelas dan

mempunyai peranan sosial tertentu).

9. Ciri-ciri masyarakat:

(a) boleh berubah

(b) mempunyai kelas sosial

(c) mempunyai dialek sosial

(d) mengalami evolusi sosial

(e) perbezaan

11

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

12/17

(f) interaksi sosial

(g) mobiliti sosial dinamik, berubah

terus-menerus secara lambat atau

pantas, secara evolusi, difusi,

revolusi.

(h) golongan memerintah dan

diperintah.

10. Kebudayaan: cara hidup sesuatukelompok atau kumpulan sosial. Ia juga

sejumlah persekitaran yang dibentuk oleh

manusia dan menafsirnya sebagai cara

berfikir. Mengikut Edward B.Taylor,

kebudayaan adalah keseluruhan

kompleks yang merangkumi pengetahuan, kepercayaan, kesenian,

moral, undang-undang, adat resam dan

kebolehan serta tabiat yang dibentuk oleh

manusia sebagai anggota masyarakat

(1871). Takrif ini paling popular dan

klasik.

11. Etnografi komunikasi:

Dalam peristiwa bahasa, terdapat

pertuturan yang bermula dengan sesuatu dan

berakhir dengan sesuatu. Ia merupakan sifat-

12

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

13/17

sifat penggunaan bahasa semasa

berinteraksi. Etnografi komunikasi

menentukan lakuan bahasa sebenar dengan

gaya, penggunaan kata, pemilihan kata dan

makna yang dibawakan, sesuai dengan topik

yang dibicarakan antara peserta komunikasi

(penutur/pendengar). Aspek kesesuaian

paling penting dalam komunikasi, supaya

bahasa yang digunakan diterima denganbaik, ada perasaan hormat-menghormati, ada

nilai kesantunan yang memelihara

perpaduan. Hal-hal ini menjadi petanda

kepada penerusan komunikasi yang

memelihara perasaan peserta komunikasi

dalam proses interaksi sebagai alat penyampaian maklumat, niat, tujuan dan

sebagainya berbentuk komunikasi. Etnografi

merujuk kepada penelitian tentang cara

manusia menggunakan bahasa dalam

masyarakatnya. Etnik merujuk kepada

manusia yang ada bangsa, masyarakat dankebudayaan. Bahasa menjadi alat untuk

meneruskan kehidupan yang dikongsi secara

bersama dari generasi ke generasi.

12. Perancangan bahasa: Proses merancang

(a) status bahasa dan (b) korpus bahasa.

13

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

14/17

(a) Perancangan status bahasa bersifat

kebangsaan atau kenegaraan.

Meliputi penetapan bahasa

kebangsaan, bahasa rasmi, bahasa

pengantar, bahasa kedua dsb.

(b) Perancangan korpus bahasa

melibatkan pemilihan tulisan dansistem ejaan, penyusunan kamus,

peristilahan dan sebagainya.

13. Kepelbagaian (kelainan) bahasa:

(a) bahasa Inklusif(b) bahaa Eksklusif

Bahasa Inklusif= bahasa sedia dituturkan

oleh kumpulan masyarakat tertentu, seperti:

(c) bahasa kebangsaan(d) bahasa rasmi

(e) lingua franca

(f) bahasa pidgin

(g) bahasa kreol

(h) bahasa Koine

14

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

15/17

14. Bahasa Kebangsaan = bahasa rasmi,

bahasa pentadbiran dan bahasa pengantar

utama negara. Digunakan di media jelata,

pusat pengajian tinggi, pemerintahan,

parlimen, majlis konvensyen, upacara

rasmi kerajaan dan bahasa sekolah =

mempunyai kemegahan negara.

15. Bahasa Rasmi = bahasa pentadbirannegara, seperti yang digunakan untuk

surat-menyurat kerajaan, untuk kegunaan

dalam sebaran am (media massa), kad

pengenalan, minit mesyuarat. Dalam

negara, boleh lebih daripada satu.

Misalnya, bahasa Inggeris dan Melayu diBrunei Darussalam, tetapi satu di

Malaysia (bahasa Melayu); bahasa Thai

di Thailand dan bahasa Indonesia di

Indonesia; 4 bahasa rasmi di Switzerland,

iaitu bahasa Perancis, Jerman, Itali dan

Romansch, 2 bahasa, iaitu Inggeris danHindi di India di peringkat kebangsaan,

tetapi 14 bahasa rasmi di peringkat

negeri, seperti bahasa Tamil di Tamil

Nadu dan 4 bahasa rasmi di Singapura

(Inggeris, Mandarin Melayu, dan Tamil).

15

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

16/17

16. Lingua franca = bahasa di kawasan

pertembungan bahasa yang intensif,

digunakan oleh penutur bahasa daripada

pelbagai komuniti sebagai bahasa

perantara sepunya semasa berkomunikasi

(Hartmann & Stork, 1976). Timbul

akibat perang salib antara kristian di

Eropah dan Islam di Asia Barat. Di

Tenggara Asia, bahasa Melayu sebagailingua franca bersebab daripada

fungsinya sebagaibahasa agama (Sanskrit

dan Arab klasik) danbahasa perdagangan

yang melakukan butter-trade. Bahawa

Swahili menjadi lingua franca di Afrika

Timur. Bahasa Sepanyol menjadi linguafranca di Amerika Tengah dan Amerika

Selatan, kecuali Brazil.

17. Bahasa Pijin = bahasa campuran antara

dua atau lebih bahasa tidak boleh

dikategorikan kepada salah satu bahasaasal. Bahasa pijin timbul disebabkan oleh

kepentinganperdagangan dalam kalangan

penutur bahasa lain yang bertembung di

tempat tertentu. Mereka berinteraksi

menggunakan bahasa campuran (pijin)

ini, dan tidak menguasai sebarang bahasa

16

8/6/2019 BBM 3204 - NOTA & TUGASAN (2)

17/17

komuniti lain sama sekali. Di Malaysia,

bahasa pasar terkategori sebagai bahasa

pidgin yang digunakan di pasar semasa

membeli ikan dan sebagainya.

17