Edisi Bulan - core.ac.ukcore.ac.uk/download/pdf/11065849.pdf · sutrane, ndhak kowe mengko cilaka....

26
70 Tabel 3. Analisis Data Jenis Dan Fungsi Makna Konotatif Dalam Antologi Cerkak Majalah Djaka Lodang Edisi Bulan Mei-Juli Tahun 2009 No Data Judul Cerkak Data / konteks Jenis Makna Konotatif Fungsi Makna Konotatif Keterangan a b c d e 1 2 3 4 5 6 1. Maling Dheweke ora nduga menawa durjana sing mlebu ana omah bisa ngerteni jenenge. (M, 40) ‘Dirinya tidak menduga kalau pencuri yang masuk rumahnya bisa tahu dirinya.’ Kata durjana ‘pencuri’ mempunyai nilai rasa ramah, digunakan sebagai kata pengganti maling ‘pencuri’ yaitu orang yang suka mencuri. Kata durjana ‘pencuri’ mempunyai nilai rasa yang lebih ramah dibandingkan dengan kata maling ‘pencuri’. Fungsinya untuk memperhalus sebuah tuturan. 2. Maling Bojomu minggat karo wong wadon seje? (M, 40) ‘Suamimu pergi dengan perempuan lain?’ Kata minggat ‘pergi’ digunakan sebagai kata pengganti lunga ‘pergi’ yang berarti pergi dan mempunyai nilai rasa kasar. Fungsinya untuk menunjukan rasa kemarahan kepada orang lain.

Transcript of Edisi Bulan - core.ac.ukcore.ac.uk/download/pdf/11065849.pdf · sutrane, ndhak kowe mengko cilaka....

70

Tabel 3. Analisis Data Jenis Dan Fungsi Makna Konotatif Dalam Antologi Cerkak Majalah Djaka Lodang Edisi BulanMei-Juli Tahun 2009

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 61. Maling Dheweke ora nduga menawa durjana sing

mlebu ana omah bisa ngerteni jenenge.(M, 40)‘Dirinya tidak menduga kalau pencuri yangmasuk rumahnya bisa tahu dirinya.’

√ √ Kata durjana ‘pencuri’mempunyai nilai rasa ramah,digunakan sebagai kata penggantimaling ‘pencuri’ yaitu orang yangsuka mencuri. Kata durjana‘pencuri’ mempunyai nilai rasayang lebih ramah dibandingkandengan kata maling ‘pencuri’.Fungsinya untuk memperhalussebuah tuturan.

2. Maling Bojomu minggat karo wong wadon seje?(M, 40)‘Suamimu pergi dengan perempuan lain?’

√ √ Kata minggat ‘pergi’ digunakansebagai kata pengganti lunga‘pergi’yang berarti pergi dan mempunyainilai rasa kasar. Fungsinya untukmenunjukan rasa kemarahankepada orang lain.

71

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 63. Maling Nuk, iki mau mung merga njebluge

hawa. (M, 41)‘Nuk, ini tadi hanya karena meletusnyahawa.’

√ √ Kata njebluge hawa‘meletusnya hawa’ mempunyainilai rasa keras. Fungsinyauntuk meningkatkan intensitasmakna.

4. Maling Sampeyan pancen maling. Sampeyankeparat. (M, 41)‘Kamu memang pencuri. Kamu keparat.’

√ √ Kata maling ‘pencuri’ dan katakeparat ‘kurang ajar’mempunyai nilai rasa kasarkarena dapat menyinggungperasaan orang lain. Fungsinyauntuk mengumpat orang lainkarena reaksi emosinya.

5. Menza OhMenza

Omonge Mardiyah sing maunedakrungu sengol, ngece, saiki swaranekok dakrasa dadi alus.(MOM, 40)‘Perkataannya Mardiyah yang tadinyaterdengar kasar, menghina, sekarangsuaranya terasa menjadi halus.’

√ √ Kata sengol ‘kasar’mempunyai nilai rasa kasarkarena dapat menyinggungperasaan orang lain. Fungsinyauntuk menunjukan rasa tidaksuka kepada orang lain.

72

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 66. Menza Oh

Menzangger sliramu begja, atiku kayakejugrugan gunung…(MOM, 41)‘…nak, dirimu beruntung, hatiku seperti

√ √ Kata kejugrugan gunung‘mempunyai nilai rasa keras.Fungsinya untuk meningkatkanintensitas makna.

7. Menza OhMenza

Mas, wungu Mas…jarene arep dadipembina apel pagi!!Mas, bangun Mas…katanya mau jadiPembina apel pagi!! (MOM, 41)

√ √ Kata wungu ‘bangun’mempunyai nilai rasa ramah.Fungsinya untuk memperhalustuturan.

8. KenaGendam

O ya talah Andri, jebul kowe mungbajul buntung, aku sing katut dadikurban. (KG, 48)‘O ya memang Andri, ternyata kamuhanya bajul buntung, aku yang ikutmenjadi korban.’

√ √ Kata bajul buntung ‘buayabuntung’ mempunyai nilai rasakasar. Fungsinya untukmengumpat orang lain karenareaksi emosinya.

9. Lusi OraInah UgaOra

Wusanane SMS sing pungkasan kabarmenawa ing desane ana praharalindhu gedhe, dheweke enggal-enggal budhal. (LOIUO, 40)‘Setelah SMS yang terakhir kabarkalau di desanya ada bencana gempabesar, dirinya cepat-cepat pergi.

√ √ Kata prahara lindhu gedhe‘bencana gempa besar’mempunyai nilai rasa keras.Fungsinya untuk meningkatkanintensitas makna.

73

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 610. Lusi Ora

Inah UgaOra

Patang taun dheweke sinau anasabrang, oleh gelar AMd.(LOUIO, 40)‘Empat tahun dia belajar di luarJawa, mendapat gelar AMd.’

√ √ Kata sabrang ‘di luar Jawa’mempunyai nilai rasa lebihtinggi dibandingkan dengankata njaban rangkah ‘rantau’.Fungsinya untuk memperhalustuturan.

11. Lusi OraInah UgaOra

Atine priya iku saya ajur.‘Hati lelaki itu semakin hancur.’

√ √ Kata ajur ‘hancur’ mempunyainilai rasa lebih ramahdibandingkan dengan kataremuk ‘hancur’. Fungsinyauntuk memperhalus tuturan.

12. Lusi OraInah UgaOra

Saben-saben njupuk kerikildisawatake tanpa arah, minangkanutup ati kang remuk, ora karu-karuan. (LOUIO, 40)‘Setiap mengambil kerikil dilempartanpa arah, untuk menutup hati yanghancur, tidak karuan.’

√ √ Kata ati kang remuk ‘hati yanghancur’ mempunyai nilai rasakeras. Fungsinya untukmeningkatkan intensitasmakna.

74

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 613. Lusi Ora

Inah UgaOra

Sing keprungu mung swara rodhagrobag sing pating geludhugnlindhes watu sauruting dalantumuju desane. (LOIUO, 41)‘Yang terdengar hanya suara rodadelman yang berisik menelindas batudisepanjang jalan menuju desanya.’

√ √ Kata geludhug ‘berisik’mempunyai nilai rasa keras.Fungsinya untukmeningkatkan intensitasmakna.

14. Lusi OraInah UgaOra

Kenya iku rasa sengit marang priyaiku, merga priya iku cidra ing janji,nanging kangen. (LOUIO, 40)‘Perempuan itu merasa benci denganlelaki tersebut, karena lelaki ituingkar janji, namun kangen.’

√ √ Kata cidra ‘ingkar’mempunyainilai rasa lebih tinggidibandingkan kata mblenjani‘ingkar’. Kata cidra ‘ingkar’merupakan kata berkonotasitinggi karena termasuk kata-kata klasik dan jarangdigunakan. Fungsinya untukmemperhalus tuturan.

15. Lusi OraInah UgaOra

Kadya sinambar bledheg priya ikunampa pitakon kaya ngono.(LOUIO, 40)‘Seperti tersambar petir lelaki itumenerima pertanyaan seperti itu.’

√ √ Kata sinambar bledhegmempunyai nilai rasa keras.Fungsinya untukmeningkatkan intensitasmakna.

75

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c e f 1 2 3 4 5 616. Tresna

KangPutih

Sepisanan ketemu, aku ora natembayangake yen dheweke bakal dadijatu kramaku. (TKP, 40)‘Pertama bertemu, aku tidak pernahmembayangkan kalau dirinya akanmenjadi suamiku.’

√ √ Kata jatu kramaku ‘suamiku’mempunyai nilai rasa lebihtinggi dibandingkan dengankata bojoku ‘suamiku’.Fungsinya untuk memperindahtuturan.

17. TresnaKangPutih

Nggon rupa wae wis ora ketarik, apamaneh ketambahan penampilanesing semrawut. (TKP, 40)‘Bagian muka saja sudah tidaktertarik, apalagi ditambahpenampilannya yang acak-acakan.’

√ √ Kata semrawut ‘acak-acakan’mempunyai nilai rasa lebihtidak pantas dibandingkandengan kata kurang tinata‘acak-acakan’. Fungsinyauntuk menunjukan rasa tidaksuka kepada orang lain.

18. TresnaKangPutih

Rambut gondrong acak-acakan,jean butut sing wis ketinggalanjaman, (TKP, 40)‘Rambut gondrong acak-acakan, jeanbutut yang sudah ketinggalan zaman,

√ √ Kata gondrong acak-acakan‘gondrong acak-acakan’mempunyai nilai rasa tidakpantas. Fungsinya untukmenunjukan rasa tidak sukakepada orang lain.

76

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c e f 1 2 3 4 5 619. Tresna

KangPutih

…kaos oblong kebak tulisan ditutupijaket lethek sing embuh wis pirangsasi ora mambu sabun. (TKP, 40)…kaos oblong penuh tulisan ditutupjaket kotor yang tidak tahu sudahberapa bulan tidak bau sabun.’

√ √ Kata lethek ‘kotor sekali’mempunyai nilai rasa lebihtidak pantas dibandingkandengan kata reged ‘kotor’.Fungsinya untuk menunjukanrasa tidak suka kepada oranglain.

20. TresnaKangPutih

Soale dheweke kuwi kondhangpinangka play boy. (TKP, 41)‘Soalnya dirinya itu terkenal sebagaiplayboy.’

√ √ Kata play boy ‘playboy’mempunyai nilai rasa tidakpantas. Fungsinya untukmenunjukan rasa tidak sukakepada orang lain.

21. TresnaKangPutih

Beda karo Lina sing jam terbangewis dhuwur. (TKP, 40)‘Berbeda dengan Lina yang jamterbangnya sudah tinggi.’

√ √ Kata jam terbange ‘jamterbang’ mempunyai nilai rasalebih tinggi dibandingkandengan kata jam kerja ‘jamkerja/jam terbang’. Fungsinyauntuk memperhalus tuturan.

77

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 622. Tresna

KangPutih

Dadi calone kowe mengko bakalkerep ketemu karo dheweke ingacara-acara budaya kaya iki, mergadheweke kuwi aktivis. (TKP, 40)‘Menjadi calonnya dia nanti akansering ketemu dengan dirinya diacara-acara budaya seperti ini,karena dirinya itu aktivis.’

√ √ Kata aktivis ‘aktivis’mempunyai nilai rasa tinggi.Fungsinya untuk memperindahtuturan.

23. TresnaKangPutih

Aja nganti kesrimpet ing jaringsutrane, ndhak kowe mengko cilaka.(TKP, 40)‘Jangan sampai terbawa dalamjarring sutranya, nanti kamu akancelaka.’

√ √ Kata jaring sutrane ‘jaringsutranya’ mempunyai nilai rasatinggi. Fungsinya untukmemperindah tuturan.

24. TresnaKangPutih

Telung sasi sawise sapatemonsepisanan kuwi, aku ketemu manehkaro dheweke ing sawijiningseminar. (TKP, 40)‘Tiga bulan setelah pertemuanpertama itu, saya bertemu lagidengan dirinya disalah satu seminar.’

√ √ Kata seminar ‘seminar’mempunyai nilai rasa tinggi.Fungsinya untuk memperindahtuturan.

78

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 625. Tresna

KangPutih

Dumadakan dheweke aweh sasmitamarang aku yen kursi ing jejere isihkosong. Adate ora tau mbludag kayaiki. (TKP, 40)‘Tiba-tiba dirinya member tandakepada saya kalau kursidisampingnya masih kosong.Biasanya tidak banyak seperti ini.’

√ √ √ √ Kata sasmita ‘tanda’ danmbludag ‘banyak’ mempunyainilai tinggi dan nilai rasa keras.Fungsinya untuk memperindahtuturan dan untukmeningkatkan intensitasmakna.

26. TresnaKangPutih

Sabanjure aku luwih fokus marangpemakalah sing lagi medhar sabdambabar crita ngenani simbol-simbolsek sing akeh kita temoni ing reliefcandhi-candhi kuna. (TKP, 40)‘Setelah itu saya lebih fokus padapemakalah yang sedang berpidatomenerangkan cerita mengenaisymbol-simbol sek yang banyak kitajumpai direlief candi-candi kuno.’

√ √ Kata medhar sabda ‘pidato’mempunyai nilai rasa lebihtinggi dibandingkan dengankata sesorah ‘pidato’.Fungsinya untuk memperindahtuturan.

79

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 627. Tresna

KangPutih

Wong yen pikirane dhasare wisngeres, nyawang apa-apa ya sarwangeres. (TKP, 40)‘Orang kalau pikirannya dasarnyasudah kotor, melihat apa-apa yaserba ngeres.’

√ √ Kata ngeres ‘kotor’mempunyai nilai rasa tidakpantas dibandingkan dengankata kotor ‘kotor’. Fungsinyauntuk menunjukan rasa tidaksuka kepada orang lain.

28. TresnaKangPutih

Apa merga gunemane sing empukeyub iku njalari akeh cewek singketarik karo dheweke? (TKP, 41)‘Apa karena bercandaannya yangringan itu membuat banyak cewekyang tertarik dengan dirinya?’

√ √ Kata empuk eyub ‘ringan’mempunyai nilai rasa ramah.Fungsinya untuk memperhalustuturan.

29. TresnaKangPutih

Ora mung sepisan pindho akunonton bareng, mangan bareng lanuga ora arang ngentekake tugelanwengi ing taman kutha…(TKP, 41)‘Tidak hanya sekali dua kali sayanonton bareng, makan bareng danjuga tidak jarang menghabiskan sisamalam di taman kota …

√ √ Kata tugelan wengi ‘sisamalam’ mempunyai nilai rasatinggi. Fungsinya untukmemperindah tuturan.

80

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 630. Tresna

KangPutih

Mbayangake dheweke, mikirakedheweke ing sisihku wis mekrokkebak aruming kembang. (TKP, 41)‘Membayangkan dirinya,memikirkan dirinya disampingkusudah penuh dengan harumnyabunga.’

√ √ Kata mekrok kebak arumingkembang ‘penuh denganharumnya bunga’ mempunyainilai rasa tinggi. Fungsinyauntuk memperindah tuturan.

31. TresnaKangPutih

Sumunar, mancarake spektrum-spektrum. (TKP, 41)‘Bersinar, memancarkan spektrum-spektrum.’

√ √ Kata sumunar ‘bersinar’ danspektrum-spektrum ‘spektrum-spektrum’ mempunyai nilairasa tinggi. Fungsinya untukmemperindah tuturan.

32. Waspada …kangge persiapan pengetsetaunipun Bu Brojo suwargi,wangsulanku jujur apa anane.(W, 40)‘…untuk persiapan peringatan satutahunnya Bu Brojo almarhumah,jawabku apa adanya’.

√ √ Kata suwargi ‘surga’mempunyai nilai rasa lebihtinggi dibandingkan dengankata almarhumah‘almarhumah’. Fungsinyamemperindah tuturan.

81

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 633. Waspada Marjo abdinipun Bu Diro, ibunipun

mas Sigit, bu. (W, 40)‘Marjo bawahannya Bu Diro, ibunyamas Sigit, bu.

√ √ Kata abdinipun mempunyainilai rasa tinggi dibandingkandengan kata pekathik‘pembantu’. Fungsinya untukmemperindah tuturan.

34. Waspada Bareng wis tita aku emoh mudhunsaka mobil, Pak Brojo bali munggahing sopiran, mobil tumuli mlakumaneh. (W, 41)‘Setelah sampai aku tidak mau turundari mobil, Pak Brojo naik lagidibelakang setir, mobil jalan lagi.’

√ √ Kata tita ‘sampai’ mempunyainilai rasa tinggi. Fungsinyauntuk memperindah tuturan.

35. Waspada Aku Sigit, ora kenyana bogemmentahe mas Sigit tumiba ing rainePak Brojo. (W, 48)‘Aku Sigit, tidak disangkapukulannya mas Sigit jatuh dimukaPak Brojo.’

√ √ Kata bogem mentahe‘pukulannya’ mempunyai nilairasa keras. Fungsinya untukmeningkatkan intensitasmakna.

82

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 636. Waspada Trima kasih, dhik, ini pacar saya

mau diperkosa oleh pimpinannya.(W, 48)‘Terima kasih, dik, ini pacar sayayang mau diperkosa olehpimpinannya.’

√ √ Kata diperkosa ‘diperkosa’mempunyai nilai rasa ramah.Fungsinya untuk memperhalustuturan.

37. Waspada Sing tundhone aku slamet sakapakartine Pak Brojo sing nistha.(W, 48)‘Yang pastinya aku selamat dariperbuatan Pak Brojo yang nista’.

√ √ √ √ Kata pakartine ‘perbuatan’dan nistha ‘nista’ mempunyainilai rasa tinggi dan nilai rasakasar. Fungsinya untukmemperindah tuturan danuntuk menunjukan rasakemarahan kepada orang lain.

38. BumiKangSumuk

Gawok lan ngungun batine KyaiSaleh nalika lumebu ing masjid.(BKS, 40)‘Heran dan penasaran batinnya KyaiSaleh pada waktu masuk di masjid.

√ √ Kata gawok‘heran’ mempunyainilai rasa tinggi dibandingkandengan kata gumun ‘heran’.Fungsinya untuk memperindahtuturan.

83

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 639. Bumi

KangSumuk

Wis taunan dheweke ngisi pengajianmalem Sabtu ing masjid Bumi Arumiki, nanging ya lagi iki sing teka orailok akehe. (BKS, 40)‘Sudah bertaun-taun dirinya mengisipengajian malam Sabtu di masjidBumi ini, namun ya juga ini yangdatang tidak ketulungan banyaknya.’

√ √ Kata ora ilok ‘tidak ketulungan’mempunyai nilai rasa tidakpantas. Fungsinya untukmeningkatkan intensitas makna.

40. BumiKangSumuk

Kanthi swara arum Kyai Saleh macasurat iku, saya gawe tidhemswasananing masjid. (BKS, 41)‘Dengan suara merdu Kyai Salehmembaca surat itu, semakinmembuat tenang suasana masjid.’

√ √ Kata swara arum ‘suara merdu’mempunyai nilai rasa tinggi.Fungsinya untuk memperindahtuturan.

84

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 641. Bumi

KangSumuk

Zalzalah tegese horeg.Nalika iku bumi horeg gonjang-ganjing, wit-witan gedhe montang-manting, gunung-gunung bengkahnggolang-nggoling, banjur isen-isene bumi padha metu wutah kayadiiling, para manungsa padhabingung pating bilulung, (BKS, 41)‘Zalzalah artinya gempa. Waktu itubumi gonjang-gonjing, tumbuh-tumbuhan besar montang-manting,gunung-gunung nggolang-nggoling,terus isi-isinya bumi semua keluarseperti diiling, semua manusiabingung pergi entah kemana dengansaling bertanya-tanya.

√ √ Kata horeg ‘gempa’, gonjang-ganjing ‘gonjang-ganjing’,montang-manting ‘montang-manting’, nggolang-nggoling‘nggolang-nggoling’, diiling‘diiling’, bilulung ‘pergi entahkemana’ mempunyai nilai rasakeras. Fungsinya untukmeningkatkan intensitas makna.

42. BumiKangSumuk

Nanging, ora weruh sangkaningbilahi, dumadakan bumi horeg, kayadierog-erog dhemit sayuta balanesetan lan iblis. (BKS, 41)‘Namun, tidak melihat kuasa Ilahi,tiba-tiba bumi berguncang, sepertidigoyang-goyang 1juta setan iblis.

√ √ Kata dierog-erog ‘digoyang-goyang’ mempunyai nilai rasakeras. Kata dierog-erog‘digoyang-goyang’ Fungsinyauntuk meningkatkan intensitasmakna.

85

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 643. Pelangkah Wengi kang sepi nyenyet lan adhem

njekut, ora bisa mbuntel lan ngleremrasa panalangsane prawan tuwaaran Harmi. (P, 40)‘Malam yang sepi dan dingin, tidakbisa membungkus dan mengurangirasa kesedihan perawan tua bernamaHarmi.’

√ √ Kata prawan tuwa ‘perawantua’ mempunyai nilai rasaramah. Fungsinya untukmemperhalus tuturan.

44. Pelangkah Saya nggubet lan mbulet masalaheHarmi. (P, 40)‘Semakin menjerat dan membulatmasalahnya Harmi.’

√ √ Kata nggubet ‘menjerat’ danmbulet ‘membulat’ mempunyainilai rasa tidak pantas.Fungsinya untuk meningkatkanintensitas makna.

45. Pelangkah Jejering wanita kang cilik ingpangrasa, sakabehing rasa pangrasaing dhadha ndhadhal bendunganluh mripate. (P, 40)‘Disampingya wanita yang kecildidalam rasa, semua perasaan didadamenjebol bendungan air matanya.’

√ √ Kata ndhadhal bendungan luhmripate ‘menjebol bendunganair matanya’ mempunyai nilairasa keras. Fungsinya untukmeningkatkan intensitas makna.

86

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 646. Pelangkah Tan rinasa dleweran nelesi pipine

kang semburat abang. (P, 40)‘Tidak terasa mengalir membasahipipinya yang merah.’

√ √ Kata dleweran nelesi pipine‘mengalir membasahi pipinya’mempunyai nilai rasa keras.Fungsinya untuk meningkatkanintensitas makna.

47. Pelangkah Harmi ngerti menawa wong tuwanesaiki lagi judheg lan puyeng…(P, 40)‘Harmi tahu kalau orang tuanyasekarang sedang stress dan pusing…

√ √ Kata judheg ‘stres’ mempunyainilai rasa keras. Kata judheg‘stres’ mempunyai fungsi untukmeningkatkan intensitas makna.

48. Pelangkah Luh kang isih nrocos sabisa-bisadiampet aja nganti mili maneh.(P, 40)‘Air mata yang masih mengalirsebisa mungkin ditahan jangansampai mengalir lagi.’

√ √ Kata nrocos ‘mengalir’mempunyai nilai rasa keras.Kata nrocos ‘mengalir’mempunyai fungsi untukmeningkatkan intensitas makna.

87

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 649. Pelangkah Saupama, Pratiwi, pacangane

Pramana iku ora isi dhisik, ibu lanbapakmu uga ora sarujuk yenPramana nikah. (P, 41)‘Seandainya Pratiwi, pacarnyaPramana itu tidak hamil duluan, ibudan bapakmu juga tidak setuju kalauPramana menikah.’

√ √ Kata isi ‘hamil’ mempunyai nilairasa lebih ramah dibandingkandengan kata mblendhis ‘hamil’.Kata isi ‘hamil’ mempunyaifungsi untuk memperhalustuturan.

50. Pelangkah Kabeh iki nggambarake swara atinekang kaya obahing banyu segarakasempyok angin prahara gedhe.(P, 41)‘Semua ini menggambarkan suarahati yang seperti geraknya air di lautyang terkena bencana angin besar.’

√ √ Kata obahing banyu segarakasempyok angin prahara gedhe‘geraknya air di laut yang terkenabencana angin besar’ mempunyainilai rasa keras. Fungsinya untukmeningkatkan intensitas makna.

88

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 651. Simbah

PutriNanging aku ora wani ngoyakpitakon werna-werna, aku milihnglalekake apa kang nembe baedakrasakake ana sajroning batinkukuwi mau. (SP, 40)‘Namun aku tidak berani mengejarpertanyaan macam-macam, akumemilih melupakan apa yang barusaja dirasakan dalam hatiku tadi.’

√ √ Kata ngoyak ‘mengejar’mempunyai nilai rasa keras.Kata ngoyak ‘mengejar’mempunyai fungsi untukmeningkatkan intensitas makna.

52. SimbahPutri

Mengko yen wis mari kesel susulenmesakake wiwit wingi ora ana singngaplus, aku gage tata-tata ngepakiklambi saprelu nyusul Bapak ingrumah sakit. (SP, 41)‘Nanti kalau sudah sembuh capeknyasusulah kasihan sejak kemarin tidakada yang menggantikan, akulangsung beres-beres menata bajuseperlunya menyusul Bapak dirumah sakit.’

√ √ Kata ngaplus ‘menggantikan’mempunyai nilai rasa ramah.Kata ngaplus mempunyai fungsiuntuk memperhalus tuturan.

89

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 653. Dudu Siti

Nurbaya…dosen mudha kang taksih lajanglan tansah dadi idhamane paramahasiswi ing jurusan PendidikanGeografi. (DSN, 40)‘…dosen muda yang masih lajangdan selalu menjadi idaman paramahasiswi di jurusan PendidikanGeografi.

√ √ Kata lajang ‘lajang’ mempunyai nilairasa ramah. Kata lajang ‘lajang’mempunyai fungsi untuk memperhalustuturan.

54. Dudu SitiNurbaya

Ing njero ati iki ana rasa nyalawadikang aku dhewe ora ngerti sakangendi asale, yen aku kelingan priyaing apotik mau. (DSN, 40)‘Di dalam hati ini ada rasa tidakberes yang aku sendiri tidak tahu darimana asalnya, kalau aku teringatlaki-laki di apotek tadi’.

√ √ Kata nyalawadi ‘tidak beres’bersinonim dengan kata ora beres‘tidak beres’. Kata nyalawadi ‘tidakberes’ mempunyai nilai rasa lebihramah dibandingkan dengan kata oraberes ‘tidak beres’. Fungsinya untukmemperhalus tuturan.

55. WarungUnguDawetAyu

Langit padhang sumilak, sinawangkaton biru maya-maya pindha banyusegara. (WUDA, 40)‘Langit terang benderang, terlihatbiru maya-maya air laut.’

√ √ Kata banyu segara ‘air laut’mempunyai nilai rasa keras. Katabanyu segara ‘air laut’ mempunyaifungsi untuk meningkatkan intensitasmakna.

90

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 656. Warung

UnguDawetAyu

Aku wegah dadi bojone rentenir,lintah dharat, sing saben dinagaweane nekek wong liya.(WDA,40)‘Aku tidak mau menjadi istrirentenir, lintah darat, yang setiap harikerjaannya mencekek orang lain.’

√ √ Kata rentenir ‘rentenir’ dan lintahdharat ‘lintah darat’ mempunyai nilairasa kasar. Fungsinya untukmenunjukan rasa kemarahan kepadaorang lain.

57. WarungUnguDawetAyu

Saiki dheweke lagi proses cerai karoToyo, bojone. (WUDA, 40)‘Sekarang dia sedang proses ceraidengan Toyo, suaminya.’

√ √ Kata cerai ‘cerai’ mempunyai nilairasa ramah. Fungsinya untukmemperhalus tuturan.

58. WarungUnguDawetAyu

Kejaba kepengin golek tambangelak, mesthine uga kepenginnyawang bakule sing ayu merak atikuwi. (WUDA, 40)‘Selain ingin mencari obat haus, jugaingin menyawang penjualnya yangcantik menarik hati.’

√ √ Kata merak ati ‘menarik hati’mempunyai nilai rasa tinggi.Fungsinya untuk memperindahtuturan.

59. WarungUnguDawetAyu

Mripate sumanar padhang kayalintang panjer rina. (WUDA, 40)‘Matanya bersinar terang sepertibintang bersinar di malam hari’.

√ √ Kata sumanar ‘bersinar’ dan lintangpanjer rina ‘bintang bersinar dimalam hari’ mempunyai nilai rasatinggi. Fungsinya untuk memperindahtuturan.

91

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 660. Warung

UnguDawet Ayu

Awit yen nganti mangkok kuwidiwenehke sak lepeke, ateges bakulegelem diajak sembrana. (WUDA,41)‘Kalau sampai mangkok itudiberikan, artinya penjualnya maudiajak macem-macem.’

√ √ Kata sembrana ‘macem-mecem’mempunyai nilai rasa ramah.Fungsinya untuk memperhalustuturan.

61. WarungUnguDawet Ayu

Ayo kencan karo aku. (WUDA, 41)‘Ayo kencan dengan aku.’

√ √ Kata kencan ‘kencan’ mempunyainilai rasa ramah. Fungsinya untukmemperhalus tuturan.

62. WarungUnguDawet Ayu

Krungu kandhane wong lanang singsajak ngremehake ajining dhiri kuwi,atine Ndari sajakkemropok.(WUDA, 41)‘Mendengar perkataan laki-laki yangterkesan merendahkan harga dirinyaitu, Ndari panas sekali hatinya.’

√ √ Kata kemropok ‘panas sekalihatinya’ mempunyai nilai rasa keras.Fungsinya untuk meningkatkanintensitas makna.

63. WarungUnguDawet Ayu

Dheweke kepengin nuduhake yenwarung ungu dudu papanpelanyahan. (WUDA, 41)‘Dia ingin menunjukan kalau warungungu bukan tempat pelanyahan.’

√ √ Kata pelanyahan ‘pelanyahan’mempunyai nilai rasa ramah.Fungsinya untuk memperhalustuturan.

92

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 664. Warung

UnguDawet Ayu

Swara bledheg samber-samberangawe tintrime kahanan. (WUDA,41)‘Suara petir saling menyambarmembuat keadaan hening.’

√ √ Kata tintrime ‘hening’ mempunyainilai rasa ramah. Fungsinya untukmemperhalus tuturan.

65. WarungHik-e YuGiyem

Lemah tusuk sate kang dening wargakerep disirik kuwi arep disulap dadipapan regeng. (WHYG, 40)‘Tanah tusuk sate yang oleh wargasering disirik itu akan disulapmenjadi tempat regeng.’

√ √ Kata disulap ‘disulap’ mempunyainilai rasa ramah. Mempunyai fungsiuntuk memperhalus tuturan.

66. WarungHik-e YuGiyem

Mas Parno bubar kena PHK.Mbuh rembug apa wong loro ananjaba, aku ora patiya nggagas,mripatku isih krasa mliyud jianngantuk tenan…(WHYG, 40)‘Mas Parno selesai terkena PHK.Tidak tau diskusi apa kedua orangitu di luar, aku tidak begitu peduli,mataku masih mengantuk sekali…’

√ √ Kata PHK ‘PHK/pecat’ mempunyainilai rasa ramah. Mempunyai fungsiuntuk memperhalus tuturan.

93

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 667. Warung

Hik-e YuGiyem

Tangga teparo ngira menawaawakmu bunuh diri jalaran dinaRebo sedurunge ilang katon kayabocah bingung. (WHYG, 41)‘Tetangga mengira kalau dirimubunuh diri karena hari Rabu sebelumhilang kelihatan seperti anakbingung.

√ √ Kata bunuh diri ‘bunuh diri’mempunyai nilai rasa ramah.Fungsinya untuk memperhalustuturan.

68. MinahEntekDayane

Mula kanthi ikhlas lan lila legawangidinake pamite pembantu, LikNah. (MED, 40)‘Sehingga dengan ikhlas dan relamengizinkan pamit pembantunya,Lik Nah.’

√ √ Kata pembantu ‘pembantu’mempunyai nilai rasa lebih ramahdibandingkan dengan kata pekathik‘pembantu’. Fungsinya untukmemunculkan efek lebih halus danramah pada sebuah tuturan.

69. MinahEntekDayane

Sajake wis kencan karo ibune yenesuke, dina Minggu arep padharekreasi nang Taman Kartini…(MED, 40)‘Sebenarnya sudah janjian denganibunya kalau paginya, hari Mingguakan pergi rekreasi ke TamanKartini…

√ √ Kata rekreasi ‘rekreasi’ mempunyainilai rasa tinggi. Kata rekreasi‘rekreasi’ mempunyai fungsi untukmemperhalus tuturan.

94

NoData

JudulCerkak

Data / konteks Jenis MaknaKonotatif

Fungsi MaknaKonotatif

Keterangan

a b c d e 1 2 3 4 5 670. Minah

EntekDayane

Lagi arep nyidhuk banyu saka kolah,mak clap aku kelingan layang ulemsaka dhik Darto, kanca kenthel nalikaisih aktif nang jagading seni pentas.(MED, 41)‘Baru akan mengambil air dari kolah,tiba-tiba teringat surat undangan daridik Darto, teman akrab ketika masihaktif didunianya seni pentas.’

√ √ Kata jagading mempunyai nilairasa tinggi. Fungsinya untukmeningkatkan intensitas makna.

95

Keterangan tabel :

Tanda √ menunjukan adanya jenis dan fungsi makna konotatif.

Jenis Makna Konotatif :

a. Konotasi tinggib. Konotasi ramahc. Konotasi tidak pantasd. Konotasi kasare. Konotasi keras

Fungsi Makna Konotatif :

1. Memperindah tuturan.2. Memperhalus tuturan.3. Menunjukan rasa tidak suka kepada orang lain.4. Menunjukan rasa kemarahan kepada orang lain.5. Mengumpat orang lain karena reaksi emosinya.6. Meningkatkan intensitas makna.