SYARIKAl" KERJASAMA MELA YU PERAK: USAHA.USAHA MEMPERKENAL & MENGEMBANGKANNYA I

olch

Zulkcpley h. Dahalan

Usaha untuk mcmpcrkc:nal dan me ngembangkan k~iatan sya­rikat kerjasama di kalangan pcn­duduk Mdayu di Perak tclah di· jalankan sccara langsu ng oleh J a­balm Sprikat Kcrjasama, di sam­ping mcndapat bantuan dari Jaba­tan Pcrtanian dan juga Insti tute Pcn yc:l idikan Gc:tah (Rubber Re­scardl Institutc).2 Mclalui kctiga­liga jabatan bcrkcnaan. salu kern­pen dc:ngan mcnggunakan 'kcrcta suloh kc:majuan kchidupan kam· pung', tdah dijalankan pada tahun 1930, tcrutamanya di kawasan­kawasan luar-bandar, bukan sahaja di nc gc ri Perak, malahan juga di kcbanyakan ncgcri-ncgeri lain di Semcnanjung Tanah Mclayu. Scgala kcgiatan yang dijalankan dcngan kcrcta ilu akan diawasi oleh pe­gawai dati ketiga-liga jabatan her­kennan.

Dila lawa tan-Iawatan diadakan di satu kawasan. kc:reta terse but akan diawasi oleh pegawai-pegawai tanaman dan syacikat kerjasama, yang akan mengaturkan beberapa syarahan dan penerangan yang bemubung dengan pcrkara-perkara seperti pertanian, ternakan dan juga mengenai pergerakan syarikat kerja­sarna. Syarahan dan penerangan juga akan diberi o)eh pegawai dan Institute Penyclidikan Getah (R.R.I.), yang berhubung dengan peraturan dan cara menanam gelah, Di samping itu pegawai-pegawai berkenaan juga mengendalikan pertunjukan yang berhubung dengan $Oal pertanian dan temakan.

Ketua-ketua kampung dan peng­hulu juga biasanya turu t sama di· minta untuk memberikan nasihat a lau meng-.1dakan perbi.ncangan. pcrbincangan berhubungan dengan pcrkara·pcrkara yang ~ma. '

Laz imnya scgala syarahan dan pertunjukan yang bcrhubung dcngan pcrtanian, tcrnakan dan kcgiatan syarikat kerjasama, diada­kan di scbelah petang antara pukul 5.00 hingga 6.00 petang. Kawasan­kawasan yang lapang. seperti POl' dang sekolah merupakan tempal ulama di mana kegiatan tersebul dijalankan. Scbagai satu carOl untuk menarik perhatian umum dan orang ramai, pcmbesar suara telah di­gunakan olch Kereta Suloh Kema­juan Kampu ng itu. Cara yang sarna akan diberikan pada hati yang bcrikuulya, sepert i mcngadakan pcrtunjukan penanian dan ternakan di samping mengadakan syarahan yang bcrhubung dcngan soal pcr­~rakan syarikat kerjasama. Tef­dapat juga majJis perbincangan di anlara pcnduduk.penduduk kam­pung dengan pegawai yang ber­keuaan. Segal a-gala ini akan memo

M,b1ah inll.dMl diJUntinlildali'Scjarah PC'rlC'rnbanpn Syarillat K.crjuama !'ofC'­lay" Pen). 1922-40' okh Zulll.l:pky Dahalan, Lalih&n IIrniah. JAb.12n Se­janh. UKM, 1914_

2. " .R. C".ap., 19'2.p. 8_

L.I...L.. J onel, 'ThC' R,,~ u:ctua c.r ... van' dabm T1I~ MalG)'mt ",...:a./t"", Jowmd. VoL XXXII. Oct.. 19'1, No. IO,p. ' 4o.

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

bolc.hkan orang rarnai untuk menge­mukakan segaJa masaJah yang ber­hubung dengan syarahan dan per­tunjuk;m yangdiadakan itu. 4

Di samping pCg"dwai-pegawai I.x:rkenaan memberikan syarahan, akan disertak;lIl juga dengan per­tunjukan wayang gambar (fiIem) pada scbc!ah malarnnya, bermula pada jam 7.00 malam. Kebanyakan filem yang ditunjukkan adaJah mempllnyai perkaitan dengan per­son!an seperti pertanian, kegiatan mengenai eara-eara memelihara hidup·hidupan (sepcrti mentcrnak ayam dan kambing), dan juga mengenai pergc.rakan syarikal kerja. sarna. Pada tahun 1932, sebuah filcm yang bertajuk 'Food First' kcluaran Jabatan Syarikat Kerja­sarna, tclah ditayangkan kepada orang rarnai. Antara lain, filem tc.rsebut cuba menllnjukkan ten lang bahayanya jika orang ramai hanya bcrgan tung kepada satu tanaman sahaja untuk mendapatkan bahan makanan . .5 Pada tahun 1936 pula terdapat dua buah filem yang telah dilaY;U1gkan kepada ramai, yang bc.rhubung dengan eara-eara me­nanam sayur-sayuran dan eara mc.melihara kruubing. 6 Begitu juga dalam tahun 1937, terdapa~ dua 'reels' filern yang berhubung dtngan kegiatan bckerjasarna yang telah dikeluarkan olc.h Jabatan Syarikat Kerjasama. 7 Filem tersebut tclah cuba menggambarkan ten tang per­kara·perkara scperti, pcrjumpaan sukan yang diadakan dengan eara bekerjasama, membaiki sckolah dan madr..l.Sah o leh ahti·ahli, juga menge­nai pcnjuatan tclur ayam seeara bersyarikat kerjasama. Terdapat juga bcberapa (item yang telah menerangkan tentallg kebaikan dari segi bajimat.cermat dan kerugian­nya jika orang rarnai melakukan

perbuatan boros.. 8 Kcscluruhan filem yang dipertunjukkan kepada orang rama; adaJah merupakan filcm tempatan, yang dibuat olch jalJatan-j;,hatan berkcnaan. 9

McnjcJang tahun J 932, rom­hon gan 'Kereta Suluh Kemajuan Kchidupan Kampung' telah !Jerj"ya mcmbuat 10 lawatan di bcbcrapa buah Negcri·negeri ~'fcJayu Ber· sckutu, termasuk Perak_ Lapuran dari Jabatan Syarikat Kerjasama menunjukkan bahawa kempen yang tclah dijaJankan ilu bcrjaya mcnarik minat sebahagian besar scmua bum di Scmenanjung Tanah Mclayu. lXngan dcmikian, pada tahun ter­sebu t, lebih kurang 55,000 orang ~'Icl ayu, Icbih dari 9,000 orang India dan 2,000 orang China di N egcri-negeri McJayu Bersckutu telah mendapat facdah dari ran­eangan yang tclah dija l;Ulkan olch jabatan.jabatan bcrkcnaan. to

Lawatan-Iawatan yang tdah dibuat olch rombong".tn 'Kereta Suluh Kemajuan Kchidupan Kam­pung' dapat dilihat dari jadua! berikut, Dari jadual di atas, bcrbanding dcngan negeri-negeri yang lain. didapati bahawa Perak mcrupakan negai yang kerap dilawati olch rombongan Kereta Suluh Kemajuan

6. Prolud~p of Thr Frdrrtd C"",nrit F."LS. .196',p..CI!7~

A.R.Co-.op..sSI< FMS.19'7.p.23.

8. A.R. C~Op.. 19'2. p. 8.

9. Tfmuramah dfOXIO S.~1. Dat...L 19.8.1974.

10. A.R.C~Op.. 1932, p. 8.

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

C4mbGT mnll'"iw •• "" ub"lo"p" d"';p"da p~ndwdw.-pmdwdwlr di Itbw.alo Ir .... pw..,. di PtTfIlr ltd"", m~nd~ .. ,..r /H'''"'''~'' m~..,rlUlJ· S'1I1"'", KrTillJ4m/1 m~Wlli 'ombo .. ,.. .. 'K~I" S .. loll K~~w.a" K~"tdwP("1 K"mpo"x',

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

Lawatan Kereta Suluh Kemajuan Kehidupan Kampung,1936- 193811

Tahun 1936 1938

bil. bi!. bil. bil. bil. biI. Negeri lawatan hari penuntut lawatan han penuntut

P. Pinang 2 36 26,100 1 17 14,900

Perak 3 44 41,100 3 53 41,800

Pahang 1 44 20,200 1 40 19,800

N. Sembilan 1 25 23,000 1 2 500

Mdaka 1 37 43,000 1 20 15,200

JUMLAH 10 219 167,400 9 154 111,450

Kehidupan Kampung. Oaripada 10 lawatan yang tdah dibuat dalam talmn 1936, 3 darinya tcrdapat di negeri Perak. Seramai 41,100 dari· pada 167,400 orang dianggarkan tdah hadir dalam beberapa per­llUljukan yang tdah dibuat oleh rombongan tersebut. Bcgitu juga, dalam 3 lawatan yang dibuat di Perak dalam tahun 1938 scramai 41.800 orang telah menghaelirt­nya. 12

Kegiatan untuk mengem· bangkrul pergcrakan syarikat kerja­sarna di kalangan pellduduk tern­patau tennasuklah mengadakan beberapa majlis syarahan dan pene­rangan eli sekolab·sekolah_ Dengan kebenaran pegawai dati Jabatan Pelajaran dan guru-guru besar, maj­lis syarahan dan penerangan menge· nai 'jimat-cermat' telab diadakan di kalangan 3,000 orang murid di 18 buah sckolah di kebanyakan Negeri Mdayu Bersekutu, terutama eli Perak. 1 ~ Oalam hal ini, beberapa percubaan tdall dibuat di kalangan murid·murid di luar·bandar di ne·

10

geri Perak, supaya memainkan peranan dalam menggalakkan orang-orang kampung untuk men· jalankan pcrgerakan syarikal kerja­sarna. Usaha seperti ini tcrdapat di liga buah sckolah di dacrah Krian. '4 Sckolah yang mcnjalankan USallU tcrscbu t biasanya akan di­lawati olch pcgawai·p~awai dati Jabatan Syatikat Kerjasama, Jaba· tan Kesihatan dan juga Jabatan Ta· naman. Sebuah sekolah di Chemor misaInya, lelah berjaya mellgadakan enam perjumpaan, yang telab di­hadiri oleh penduduk·penduduk dati enam buah kampung yang bcrhampiran. Walaupun perjumpa· an yang diadakan 'tidak begitu memberi kesan,' tetapi perbincang­an tersebut telab menolong dan membantu menyebarkn 'idea barn' mengenai pergcrakan syarikat

II. A.R. C~op.. 1936& 193&

12. MAJUS, 28.2. 1 93~. h. 8.

I!. A.R. C~Op.. 1934,p.ll.

14. A.R. C~Op.. 1938.,p.l1.

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

bc=kc=rjasama di kalangan penduduk di situ. Di anlara pc=rkara'pakara yang dibincangkan, lc=nnasuklah p<:rkara·pcrkara sc:perli (a) anggaran pc=rbdanjaan bulanan bagi satu kcluarga di kampung. (b) cara untuk mempttbaiki kc=adaan rna' kanan, (c) keadaan kebersihan dan kesihatan di karnpung·kampung, (d) tc=ntang tanaman padi dan penyakit sttangga a{au ulat, (c=) tanaman sc:mula gc=tah, dan (f) kc=giatan yang difikirkan menasabah untuk murid· murid sekolah Mdayu sdc=pas mc=rc=ka meninggalkan bangku se­kolah. 15 Syarahan dan majlis pe­nerangan juga tdah diadakan di Maktab Sultan Idris Tanjung Malim. Atas permintaan Pcngctua Kolcj tcrsc=but, satu siri syarahan telah diberikan oleh Pcnolong Pcndaftar Syarikat Kc=rjasama, Kapten N.~t Hashim, berkait dcngan 'rural problem' dan 'demc=ntary rural c=conomic thrift'. 1 6

Peranan pc=mbcsar·pembesar negeri adalah penting juga dalarn usaha un tuk menggalakkan orang Mclayu supaya bergiat dalarn per· gcrakan syarikat keljasama. Sc=. bagaimana yang ditaangkan, mc=mang tc=rdapat pembcsar.pc=m. besar ncgcri di Perak seperli Duli Yang Maha Mulia Sullan Perak dan juga kctua.kc=tua Ugama Islam yang memainkan peranan dalam usaha untuk mc=yakinkan orang ramai terhad~ pergerakan syarikat kaja. sarna. 1 Secara tidak langsu ng. penutis-penutis dan akhbar tc=mpat· an Melayu, tdab tuTU t memainkan pcranan dalarn usaha untuk meng· galakkan orang Melayu mcnubuh· kan syarikat kcrjasama. Tc=rdapat cadangan dan saranan yang dituju· kan kepada panbaca·pc=mbaca agar macka mendirikan syarikat kerja. sarna bagi mc=ngatasi kcadaan kc=-

11

mdc=sctan c=konomi yang berlaku d.i antara talmn 1929 - 1934. Oi antaranya termasuklah seperti mcnggalillan orang Mdayu mc=n· rurikan pekan harian Sc=cara ber· syarikat, menubuhkan kc=dai·kc=dai

~~~ a~~:ac=nb~~:{:mp:~ keseluruhannya sikap pmerbit. pc=nerbit d.i seIuruh Sc=menanjung begitu simpati dan menyokong kepada pergc=rakan tC=f'Sc=but. Ruang· an khas disc=diakan sc=cara pcrcuma bagi mc=nc=rangkan segala kcgiatan yang berhubung densa:n: pergerakan syarikat kerjasama. 19 Lapuran Jabatan Syarikat Kc=rjasarna men· jdaskan.

11'1£ ~wlPapcn throuJhcut Malaya had betll mOlt cordial and IYfllptheti<: in their "'won or the movement and libe-1alln. the ",ace they have Jivcn. in Iheir oolutlu to the UpClft or the fOcir;tiu md the ~I or m«tinp and other

:~~:eR~Oinlant co~eCkd

SebUall akhbar Mdayu pula tdah mcngatakan,

Pepwat-ptlawa.i lyaritlJ bckajuama­lAma dan JUJ& harnplr kmua pepwaJ Mclayu di pejabll·pe~t jajahan tidak bc:rhcnli-benti memberl nuihat dcllpD bubapi-bapJ ucapM dan pidatu-pl:JabI di AlRU-IW"au. di II1Ujid-mujiod bllMan d.i tn.&IIa jup. ada perhlmpunan oraaa: MclaY" JWIa ... ~,.. oranr-oRnI MdaY\l i IU IItdM akan kebolcb&n menu

U. Iboid..p.J7.

16. MifoW. GURU. biL I, 1925. h. 5,A.R. CcMJp.. 1954, P. II.

17. PI'I'MAdmiLRrp~t.1925.p. 1 7. A.R. Co--Op.. J922.p. 2. W.ruMoJ., .. 28.12..s8,b.2o.

1& MtIj.J.1l GURU, Februai I g.s~ MAJUS. 2S.9. 1932. h. I. MAJUS. 27.S.19s.s,h.5.

19. Ibid.

20. A.R.C~Op..J924.p.4.

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

.. di ~wah kuku ad.t VUl, mcm­ba .... a kcopadll boro. van, k(l"lIp kali mconJnumu.kan mrrcb dl d.J..a.m s.m~

t.an, bubn Wil'p bt-llKbnja nibh uhwin Vant: .i ... ia ilu dibaVangUn IUpilYJI dlpill dopoLOn, tClapi hint:P

:~!.,:~l~;"buhr:~:w di.cool

Derhubung dengan pcrgera...,an syarikat kerjasama di kalangan orang Mdayu , salu rcncana akhbar yang lain tdah mcngalakan,

Kila IxTn:;uib bailr. vaflIlr.., .. jun ldow. mconpdaun Ptjabat Svuilr.al MI,Ptama bali membc-rl pcorlolont:an nuibal deneln ICbcnamyl lr.aana mcmljulr.an pcornla~an oranlf kill. Pc-rtolool{l'n ilu dlpl' dcnl{.ln pcrcuma ...t1ap. Ketinlt Kalilo iatah lr.rpat\.a ki ..... kcrana ti;od;o hcondMlr. mtmpclpmalr.uo Il\':IIK(lahuan

fa:t :7:Wonll:atl l""II"W"·"PCllawa; pI:-

P;lda kcscluruhoulllya, dari bcberapa lapuran J abatan Syarikal Kcrjasama, dapal dikatakan bahawa kcban~'akan orang Mclayu adalah 'mengalu-alukan, bergcmbira scrla ber.scman~al, dcngan pcrgcr.lkan terscbut.' 3 Bcgitu juga dari lapur­an-13puran Jabatan herkcnaan. ti­dak terdapat tarda-Ianda dan bukti bahawa ad.mya penentangan seeara aktir Icrhadap kegialan sya­rikat kcrjasama walallpun pcrgcrak­an terscbul (seprrti syarikat kcrja­sama jimat-ccrma. dan pinjaman kerajaan), Ielah n. 'mbcri kesim

12

kepada broker-broker di kedai· kcdai pajak dan kepada peminjam· peminjam wang di kebanyakan tempat di Scmen:uljung Tallah Mclayu, tcruwmanya di ncgcri Perak. 24

Wa lau bagaimanapun, oleh sebab scbilangan besat daripada penduduk-pcnduduk luar-bandar bclum bcrapa raham dcng.U1 kacdah kerjasama dan lidak mengerti lang­sling mengcnai sclok·bclok ckonomi luar-bandar, maka sangatlah sukar untuk mercka I1Icnuuuhkan sya­rikat kerjasama yang akan dapal mengatasi schahagian daripada masalah·masalah kch idupan me' reka. Sungguhpun dcm ikian per­gcrak:m kerjasama tdah mu la mcndapat pcrhati:m umum men­jdang tahun-tahun 1930an. Timbul­nya kescmpitan dan kcsusahiUI hidup dalam t.thun·lahUIl 1930an telah mcndorongkan limbulnya berbagai jCllis d:UI bCllluk syarikat kerjasama di kalangan orang MclaYli di Perak_

21. ,\fAJUS.I9.. •• 19H.h.~

:!2 1f..,."'Md.zy4n.9.I.H .. h.l~ Ud,4hBm".6.1Q.1931,n.2.

23. A.R. Co-Op .• 1924, p ...

24. Ib.d.

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia

Hak Cipta Terpelihara © 1976 – Persatuan Sejarah Malaysia