KUALITI AIR DALAM KUALITI AIR DALAM AKUAKULTUR TERNAKAIRAKUAKULTUR TERNAKAIR

PUSAT PENGEMBANGAN AKUAKULTUR PUSAT PENGEMBANGAN AKUAKULTUR JABATAN PERIKANAN, JITRA, KEDAH JABATAN PERIKANAN, JITRA, KEDAH

Pengenalan Pengenalan

Air merupakan medium untuk hidupan Air merupakan medium untuk hidupan akuatik.akuatik.

Kualiti air yang baik merupakan salah satu Kualiti air yang baik merupakan salah satu faktor penting untuk menjayakan projek faktor penting untuk menjayakan projek akuakultur.akuakultur.

Kualiti air dalam kolam sentiasa berubah Kualiti air dalam kolam sentiasa berubah disebabkan oleh faktor persekitaran.disebabkan oleh faktor persekitaran.

Perubahan ini ditakrif sebagai Perubahan ini ditakrif sebagai “dinamik kolam”.“dinamik kolam”.

Kualiti air boleh dibahagikan kepada Kualiti air boleh dibahagikan kepada tiga ciri iaitu :tiga ciri iaitu :

-- fizikalfizikal

-- biologibiologi

-- kimiakimia

Ciri-ciri fizikalCiri-ciri fizikal

Dirujuk sebagai “zon” , dan setiap Dirujuk sebagai “zon” , dan setiap zon mempunyai ciri-ciri kimia dan zon mempunyai ciri-ciri kimia dan biologi tersendiri.biologi tersendiri.

Tiga zon :Tiga zon :

- zon litoral- zon litoral

- zon limnetic- zon limnetic

- zon bentik- zon bentik

Ciri-ciri biologiCiri-ciri biologi

Merujuk kepada semua hidupan Merujuk kepada semua hidupan dalam kolam.dalam kolam.

Terdapat hubungan antara hidupan Terdapat hubungan antara hidupan ini yang dikenali sebagai rantaian ini yang dikenali sebagai rantaian makanan atau aras trofik.makanan atau aras trofik.

Rantai makanan dalam kolamRantai makanan dalam kolam

Dinamik pertumbuhan Dinamik pertumbuhan hidupan dalam kolam.hidupan dalam kolam.

Ciri-ciri kimiaCiri-ciri kimiaMerujuk kepada parameter kualiti air yang penting Merujuk kepada parameter kualiti air yang penting dalam akuakultur:dalam akuakultur:- Oksigen terlarut (DO)- Oksigen terlarut (DO)- Suhu air (Water temperature)- Suhu air (Water temperature)- Ammonia- Ammonia- pH- pH- Kekeruhan (Turbidity )- Kekeruhan (Turbidity )

-Alkaliniti (Alkanility)-Alkaliniti (Alkanility)- kekerasan ( Hardness)- kekerasan ( Hardness)- Kemasinan (Salinity)- Kemasinan (Salinity)

Oksigen terlarut (DO)Oksigen terlarut (DO)

Paling kritikal dalam akuakultur.Paling kritikal dalam akuakultur.

Sangat dipengaruhi oleh suhu air, kadar Sangat dipengaruhi oleh suhu air, kadar kepadatan, kemasinan, BOD, dan kepadatan, kemasinan, BOD, dan kepadatan tumbuhan akuatik.kepadatan tumbuhan akuatik.

DO ini akan berubah-ubah sepanjang hari DO ini akan berubah-ubah sepanjang hari disebabkan oleh pertumbuhan tumbuhan disebabkan oleh pertumbuhan tumbuhan akuatik.akuatik.

Kaitan antara DO dengan algaKaitan antara DO dengan alga

Julang air (Stratification)Julang air (Stratification)

Keterlarutan O2 (mg/L at 1 atm) pada suhu Keterlarutan O2 (mg/L at 1 atm) pada suhu dan kemasinan yang berbeza.dan kemasinan yang berbeza.

Temperature(C)

Salinity (ppt)

0 10 20 30

10 11.3 10.6 9.9 9.3

12 10.7 10.1 9.5 8.9

14 10.3 9.7 9.1 8.6

16 9.9 9.3 8.7 8.2

18 9.5 8.9 8.4 7.9

20 9.1 8.6 8.1 7.6

22 8.7 8.2 7.8 7.3

24 8.4 7.9 7.5 7.1

26 8.1 7.7 7.2 6.8

28 7.8 7.4 7.0 6.6

30 7.6 7.1 6.8 6.4

Suhu airSuhu airIkan merupakan ectotherm.Ikan merupakan ectotherm.

Perubahan suhu yang mendadak akan Perubahan suhu yang mendadak akan menyebabkan kematian ikan.menyebabkan kematian ikan.

Malaysia yang mempunyai suhu air antara Malaysia yang mempunyai suhu air antara 26-3026-30C sesuai dengan “warm water” C sesuai dengan “warm water” spesis seperti tilapia dan ikan keli.spesis seperti tilapia dan ikan keli.

Suhu air juga merupakan faktor yang Suhu air juga merupakan faktor yang penting dalam pembiakan spesis yang penting dalam pembiakan spesis yang tertentu. tertentu.

AmmoniaAmmoniaDua bentuk dalam air adalah gas ammnonia (NHDua bentuk dalam air adalah gas ammnonia (NH33) ) atau ion ammonium (NHatau ion ammonium (NH44).).

Gas ammonia sangat toksik kepada ikan Gas ammonia sangat toksik kepada ikan (>0.025ppm).(>0.025ppm).

Ion ammonium hanya akan memberi kesan pada Ion ammonium hanya akan memberi kesan pada kepekatan yang sangat tinggi.kepekatan yang sangat tinggi.

Ammonia akan ditukar kepada nitrit dan nitrat Ammonia akan ditukar kepada nitrit dan nitrat oleh bakteria nitrobakter dan nitrsomonas.Nitrat oleh bakteria nitrobakter dan nitrsomonas.Nitrat adalah tidak merbahaya kepada ikan manakala adalah tidak merbahaya kepada ikan manakala nitrit boleh menyebabkan penyakit nitrit boleh menyebabkan penyakit methamoglobinemia.methamoglobinemia.

Hubungan antara peratus Hubungan antara peratus TAN dengan pH dan suhu TAN dengan pH dan suhu

pHpH

Kadar kepekatan ion Hidrogen dalam air Kadar kepekatan ion Hidrogen dalam air atau tanah.atau tanah.

Julat pH optimal untuk akuakultur antara Julat pH optimal untuk akuakultur antara 6.5-9 tetapi ia bergantung kepada spesis.6.5-9 tetapi ia bergantung kepada spesis.

pH yang tidak sesuai akan menyebabkan pH yang tidak sesuai akan menyebabkan kesan yang buruk kepada ternakan.kesan yang buruk kepada ternakan.

Rawatan pengapuran merupakan praktikal Rawatan pengapuran merupakan praktikal umum untuk meningkatkan pH air.umum untuk meningkatkan pH air.

pH air sangat dipengaruhi oleh kandungan pH air sangat dipengaruhi oleh kandungan COCO22 dalam air.dalam air.

Hubungan antara pH dengan Hubungan antara pH dengan alga (COalga (CO22-malam)-malam)

Alkaliniti (Alkalinity) Alkaliniti (Alkalinity)

Alkaliniti merupakan keupayaan untuk Alkaliniti merupakan keupayaan untuk meneutralkan asid dengan kandungan meneutralkan asid dengan kandungan bikarbonat dan karbonat tanpa bikarbonat dan karbonat tanpa menukar nilai pH dalam air.menukar nilai pH dalam air.

Alkaliniti bertindak sebagai “buffer” Alkaliniti bertindak sebagai “buffer” untuk mencegah perubahan pH yang untuk mencegah perubahan pH yang mendadak.mendadak.

Amat penting dalam kualiti air untuk Amat penting dalam kualiti air untuk pengurusan induk dan penghasilan pengurusan induk dan penghasilan benih.benih.

Hubungan antara pH dengan Hubungan antara pH dengan alkalinitialkaliniti

Kekerasan (hardness)Kekerasan (hardness)

Kekerasan merupakan kandungan ion Kekerasan merupakan kandungan ion kalsium dan magnesium dalam air.kalsium dan magnesium dalam air.

Ia penting untuk ikan seperti udang galah Ia penting untuk ikan seperti udang galah untuk pembentukan kulit.untuk pembentukan kulit.

Parameter yang penting dalam Parameter yang penting dalam penternakan tumbuhan akuatik dan ikan penternakan tumbuhan akuatik dan ikan hiasan air tawar. hiasan air tawar.

Air boleh dikategori dalam darjah Air boleh dikategori dalam darjah kekerasan berikut:kekerasan berikut:

0 - 75mg/l 0 - 75mg/l == lembutlembut

75 - 150mg/l 75 - 150mg/l == sederhana kerassederhana keras

150- 300mg/l 150- 300mg/l == keraskeras

> 300mg/l > 300mg/l == sangat kerassangat keras

Kemasinan (Salinity)Kemasinan (Salinity)

Merujuk kepada jumlah kepekatan ion Merujuk kepada jumlah kepekatan ion natrium klorida dalam air dalam unit (ppt).natrium klorida dalam air dalam unit (ppt).

Sangat penting dalam proses Sangat penting dalam proses osmokawalan. osmokawalan.

Kekeruhan (Turbidity)Kekeruhan (Turbidity)Disebabkan oleh fitoplankton, zooplankton dan Disebabkan oleh fitoplankton, zooplankton dan pepejal terampai.pepejal terampai.

Mempengaruhi ketelusan cahaya dan Mempengaruhi ketelusan cahaya dan menyebabkan masalah penafasan ikan.menyebabkan masalah penafasan ikan.

Diukur dengan piring “secchi” dalam unit Diukur dengan piring “secchi” dalam unit sentimeter.sentimeter.

Parameter yang dicadangkan antaraParameter yang dicadangkan antara

20-60cm dalam kolam air tawar. 20-60cm dalam kolam air tawar.

Unsur lain yang penting dalam airUnsur lain yang penting dalam air

Unsur-unsur lain seperti ion ferum, Unsur-unsur lain seperti ion ferum, sulfat, fosforus, dan lain-lain lagi.sulfat, fosforus, dan lain-lain lagi.

Ion ferum yang tinggi perlu dielakkan Ion ferum yang tinggi perlu dielakkan kerana pada kepaekatan yang tinggi kerana pada kepaekatan yang tinggi akan merbahaya kepada ikan.akan merbahaya kepada ikan.

Sulfat biasanya didapati di kawasan Sulfat biasanya didapati di kawasan paya di Malaysia. Boleh membentuk paya di Malaysia. Boleh membentuk gas Hgas H22S yang toksik kepada ikan.S yang toksik kepada ikan.

Fosforus sangat penting dalam Fosforus sangat penting dalam pertumbuhan alga dan ikan. Perlu pertumbuhan alga dan ikan. Perlu ditambah semasa pembajaan kolam. ditambah semasa pembajaan kolam. Walau bagaimanapun, kelebihan fosforus Walau bagaimanapun, kelebihan fosforus akan mendatangkan “over-fertilization”.akan mendatangkan “over-fertilization”.

Garam mineral lain perlu diuruskan pada Garam mineral lain perlu diuruskan pada tahap optima supaya pertumbuhan alga tahap optima supaya pertumbuhan alga kolam yang sihat. kolam yang sihat.

Unit yang biasa digunakanUnit yang biasa digunakan

KRITERIA MUTU AIRKRITERIA MUTU AIR

PARAMETERPARAMETER JULAT (mg/L)JULAT (mg/L)

DODO > 5> 5

CO2CO2 < 20< 20

BODBOD < 5< 5

SUHUSUHU 25 – 32 25 – 32 OOCC

pH TANAHpH TANAH 6.5 – 8.56.5 – 8.5

pH AIRpH AIR 6.5 – 8.56.5 – 8.5

AMMONIA (NH3)AMMONIA (NH3) < 0.025< 0.025

NITRIT (NO2)NITRIT (NO2) < 0.2< 0.2

NITRAT (NO3)NITRAT (NO3) < 1< 1

ALKALINITIALKALINITI 20 - 15020 - 150

HARDNESS (KEKERASAN)HARDNESS (KEKERASAN) 10 - 16010 - 160

SALINITY (KEMASINAN)SALINITY (KEMASINAN) Marine spp 18 – 32 pptMarine spp 18 – 32 ppt

TURBIDITY (KEKERUHAN)TURBIDITY (KEKERUHAN) < 80< 80

TSS (ZARAH TERAMPAI)TSS (ZARAH TERAMPAI) < 100< 100

SULFAT (SO4)SULFAT (SO4) < 30< 30

FOSFORUS (PO3)FOSFORUS (PO3) 0.01 – 0.300.01 – 0.30

ION FERUM (BESI)ION FERUM (BESI) < 0.5< 0.5

PeralatanPeralatan

Terdapat beberapa alatan yang digunakan Terdapat beberapa alatan yang digunakan dalam mengukur parameter kualiti air dalam mengukur parameter kualiti air diantaranya ialah :diantaranya ialah :

DO meterDO meter Soil pH TesterSoil pH Tester pH meterpH meter DR 2000 & 2400 SpectrophotometerDR 2000 & 2400 Spectrophotometer Digital TitratorDigital Titrator Disk ComparatorDisk Comparator

DO METER

pH METERpH METER

DR 2400 SPECTROPHOTOMETERDR 2400 SPECTROPHOTOMETER

DR 2000 SPECTROPHOTOMETERDR 2000 SPECTROPHOTOMETER

SOIL pH TESTER

SCT METERSCT METER(SALINITY / CONDUCTIVITY / TEMPERATURE)(SALINITY / CONDUCTIVITY / TEMPERATURE)

Sekian terima kasihSekian terima kasihterima kasihterima kasih

PUSAT PENGEMBANGAN AKUAKULTURJABATAN PERIKANAN, JITRA, KEDAH