DEFINISI FONOLOGI -Fonetik dan fonemik -Bunyi bahasa -Bunyi bukan bahasa. PENSYARAH : HAJI YUSSOFF BIN SAIDJABATAN PENGAJIAN MELAYU

2. DEFINISI FONOLOGI Fonologi ialah bidang yang menyelidiki bunyi bahasa hanya menurut segi fungsionalnya sahaja.Sumber : Pengantar Linguistik , Prof. Dr J.W.M. Verhaar, Gadjah Mada Universiti Press, Yogyakarta, 1988.

3. DEFINISI FONOLOGIFonologi ialah cabang ilmu bahasa yangmengkaji bunyi bahasa sesuatu bahasadan fungsinya dalam sistem bahasatersebut. Bunyi bahasa disusun dengan sistemdan bidang fonologi bertujuan untukmenganalisis sistem ini.Sumber : Teks Bahasa Melayu STPM, Nik Safiah Karim & Wan Malini Ahmad, Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd, Shah Alam ,2006.

4. DEFINISI FONOLOGIFonologi ( filoloji @ ilmu bunyi ) ialah studitentang bahasa dalam hubungannya dengankegiatan – kegiatan kebudayaan yang lain diluar kegiatan berbahasa itu sendiri, yaitufinomena bahasa yang “extra linguistic”. Sumber : Bahasa dan Ilmubahasa dan Finoloji, Samsuri, DBP, KL, 1972.

5. DEFINISI FONETIK Fonetik ialah bidang bidang yang mengkaji bunyi – bunyi yang dihasilkan oleh manusia dan memberi lambang kepada bunyi tersebut. Sumber : Teks Bahasa Melayu STPM, Nik Safiah Karim & Wan Malini Ahmad, Penerbit FajarBakti Sdn. Bhd, Shah Alam ,2006.

6. DEFINISI FONETIK Fonetik ialah kajian mengenai bunyi – bunyi bahasa yang dihasilkan oleh manusia. Bunyi bahasa adalah bunyi – bunyi yang digunakan dalam bahasa untuk berkomunikasi.Sumber : Fonetik Dan Fonologi : Siri P& P Bahasa Melayu , Prof. Emeritus Dr. Abdullah Hassan.

7. DEFINISI FONETIK Fonetik atau ilmu bunyi menyelidiki bunyi sebagaimana terdapat dalam parole atau sebagaimana terdapat di dalamnya tanpa memperhatikan segi fungsionalnya.Sumber : Pengantar Linguistik , Prof. Dr J.W.M. Verhaar, Gadjah Mada Universiti Press, Yogyakarta, 1988.

8. DEFINISI FONETIKFonetik adalah satu ilmu bersifat historis; ia menganalisis peristiwa dan perubahan, serta bergerak melalui masa. Fonetik seharusnya merujuk, dan seharusnya terus merujuk kepada kajian evolusi bunyi. Sumber : Pengantar LinguistikUmum, Ferdinand de Sausure, DBP.

9. DEFINISI FONETIKFonetik mengkaji bunyi bahasa : Dari segicara pengeluarannya, daerahpengeluarannya dan sifat fizikalnya. Sumber : Dr. Awang Had Salleh ( Nov 1958 : 536 – 540 )

10. DEFINISI FONEMIKFonemik ialah cabang fonologi yangmenitikberatkan analisis sistem bunyi sesuatubahasa secara sinkronik, khususnya untukmengenal pasti fonem – fonem dalam bahasatersebut dan menghasilkan sistem tulisan. Sumber : Pengantar Linguistik Umum, Ferdinand de Sausure, DBP, KL, 1993.

11. DEFINISI FONEMIK Fonemik mengkaji bunyi – bunyi yangpenting dalam sesuatu bahasa. Bunyi itu penting kerana ia mempunyai fungsi atau ciri pembeza. Sumber : Dr. Awang Had Salleh ( Nov 1958 : 536 – 540 )

12. FONEM / FONEMIKFonem adalah unit penggalan bahasa yang terkecil yangdapat membezakan makna. Banyak bunyi bolehdiujarkan oleh alat artikulasi dan digolongkan kepadabeberapa bunyi yang penting sahaja.Bunyi – bunyi yang tergolong ke dalam keluarga yangsama dikenali sebagai fonem. Setiap fonem itumempunyai anggota – anggota yang terdiri daripada fon– fon yang mempunyai ciri – ciri fonetik yang sama.Setiap fon yang menjadi anggota fonem itu dipakaidalam lingkungannya sendiri.

13. • Fonem Segmental Bahasa MelayuSebanyak 36 fonem dalam bahasa Melayu, iaitu 27 fonemasli dan 9 fonem pinjaman (kesemuanya geseran). Daripadajumlah fonem asli ini, terdapat 6 fonem vokal, 18 fonemkonsonan dan 3 fonem diftong.• Fonem VokalBunyi vokal bahasa Melayu terbahagi kepada tiga, iaituvokal hadapan, vokal tengah dan vokal belakang.Contoh vokal: i) Vokal [i] Awal Tengah Akhir [ibu] [pita] [kiri] [ipar] [tidur] [jari]

14. ii) Vokal [e] Awal Tengah Akhir [ekor] [merah] [tauge] [ekar] [keko ] [tauke]iii) Vokal [a] Awal Tengah Akhir [alur] [mata] [sama] [aku] [baju] [siapa]iv) Vokal [ ] Awal Tengah Akhir [ mpat] [t pat] - [ ma ] [g ra ] -

15. v)Vokal [u] Awal Tengah Akhir [ubat] [sudu] [buku] [ulat] [pukat] [biru]vi) Vokal [o] Awal Tengah Akhir [otot] [tokoh] [koko] [obor] [kota] [pidato]

16. • Fonem KonsonanBunyi – bunyi konsonan dalam bahasa Melayu boleh dibahagikankepada dua jenis, iaitu: i) konsonan asli yang berasal daripada bahasa Melayu. ii)konsonan pinjaman yang dipinjam daripada bahasa - bahasa asing.i)Konsonan Asli bahasa MelayuKonsonan asli bahasa Melayu terdiri daripada 18 konsonan yangmemang sedia ada dalam sistem bunyi bahasa Melayu.Berdasarkan cara pengeluaran dan daerah – daerah artikulasi,konsonan – konsonan asli bahasa dapat dibahagikan kepadatujuh jenis, iaitu: *Letupan atau plosif *Letusan atau afrikat

17. *Geseran atau frikatif *Getaran atau tril *Sisian atau lateral *Sengau atau nasal *Separuh vokalKonsonan LetupanBunyi – bunyi konsonan letupan dapat dibahagikan kepada empatjenis, iaitu a)Konsonan letupan dua bibir : i)Letupan dua bibir tak bersuara [p] Awal Tengah Akhir [papan] [bapa] [gelap] [paku] [jumpa] [redup]

18. ii) Letupan dua bibir tak bersuara [b]: Awal Tengah Akhir [bawa] [tabah] [azab] [bakul] [ubat] [darab]b) Konsonan Letupan Gusi:i) Letupan gusi tak bersuara [t]: Awal Tengah Akhir [tali] [hitam] [sakit] [takut] [k tat] [tamat]

19. ii) Letupan gusi bersuara [d] Awal Tengah Akhir [duga] [cadar] [tekad] [data] [buda ] [jasad]c) Konsonan Letupan Lelangit Lembutx) Letupan lelangit lembut tak bersuara [k] Awal Tengah Akhir [kurus] [pakat] [kritik] [kami] [bakar] [politik]

20. ii) Letupan lelangit lembut bersuara [g] Awal Tengah Akhir [gatal] [segak] [dialog] [gulai] [tagih] [beg]d) Konsonan Letupan Glotis Awal Tengah Akhir [kaka ] [gaga ] [adi ] [sa at] [p ti ] [r ta ]

21. Konsonan Geseranc) Konsonan Geseran Gusi [s] Awal Tengah Akhir [suka] [rasa] [bebas] [satu] [jasa] [atas]b) Konsonan Geseran Glotis [h] Awal Tengah Akhir [hakis] [mahal] [titah] [halia] [jahat] [tanah]

22. Konsonan Getaran Gusi Bersuara [r] Awal Tengah Akhir [rumah] [marah] [lapar] [rambut] [kurau] [pagar]Konsonan Sisian Gusi Bersuara [l] Awal Tengah Akhir [lancar] [hala] [kapal] [lali] [kulat] [pukal]

23. Konsonan Sengauc) Sengau dua bibir bersuara [m] Awal Tengah Akhir [makan] [lama] [siram] [mula] [semut] [talam]b) Sengau Gusi Bersuara [n] Awal Tengah Akhir [nasi] [benih] [depan] [nanas] [kena] [tahan]

24. Konsonan Separuh Vokalc) Konsonan separuh vokal dua bibir [w] Awal Tengah Akhir [wujud] [kawal] [takraw] [wajib] [mawar]b) Konsonan separuh vokal lelangit keras [y] Awal Tengah Akhir [yuran] [bayar] - [yakin] [bayam] -

25. ii) Konsonan Pinjaman Dalam Bahasa MelayuDalam bahasa Melayu, terdapat beberapa konsonan yang dipinjam daripada bahasa asing seperti bahasa Arab, Sanskrit dan Inggeris.Contoh :g) Konsonan Geseran Bibir Gigi Tak bersuara [f] [fajar] [lafaz] [arif] [fasih] [hafaz] [saf]b) Konsonan Geseran Bibir Gigi Bersuara [v] [variasi] [novel] [van] [aktiviti]

26. c) Konsonan Geseran Gusi lelangit Keras Tak Bersuara [ ]Contoh perkataan: [ arikat] [ma arakat] [ arat] [mu kil]d) Konsonan Geseran Lelangit Lembut Tak Bersuara [x]Contoh perkataan: [xatam] [baxil] [xianat] [tarix]

27. Fonem DiftongTerdapat tiga diftong dalam bahasa Melayu:i) Contoh [ai]: [hairan] [badai] [pandai] [syaitan]ii) Contoh [au]: [aurat] [pulau] [daulat] [lampau]iii) Contoh [oi]: [sepoi] [sekoi] [amboi] [boikot]

28. RUMUSAN Fonem adalah unit penggalan bahasa yangterkecil yang dapat membezakan makna.Fonem segmental bahasa Melayu terdiridaripada vokal, konsonan dan diftong.Vokal bahasa Melayu terbahagi kepadavokal hadapan, vokal tengah, dan vokalbelakang.

29. • Konsonan bahasa Melayu terdiri daripadakonsonan asli dan konsonan pinjaman.Konsonan bahasa Melayu terbahagi kepadajenis – jenis letupan, letusan, geseran,getaran, sisian, sengau, dan separuh vokal.• Diftong adalah rentetan dua vokal yangdihasilkan dengan satu hembusan nafassahaja dan mempunyai satu puncakkelantangan.• Fonem supra-segmental bersifat fonemikdan terdiri daripada unsur – unsurtekanan, panjang-pendek, tona, danpersendian.

30. JENIS-JENIS FONETIK FONETIK ARTIKULASI ( SEBUTAN ) FONETIK AUDITORI ( PENDENGARAN ) FONETIK AKUSTIK ( SIFAT BUNYI )

31. FONETIKARTIKULASI /artikulatori Kajian dari segi gerakan alat-alat yang menghasilkan bunyi ( Rencana Linguistik – Abdullah Hassan ) Mengkaji bagaimana bunyi-bunyi bahasa itu dihasilkan atu dikeluarkan oleh alat artikulasi ( alat-alat yang berfungsi ketika mengeluarkan bunyi bahasa) . Fonetik jenis ini sangat penting bagi ahli bahasa, peneliti bahasa atau pelajar kerana ianya memberikan kepandaian berucap kepada seseorang.

32. Sambungan Fonetik jenis ini menerangkan kedudukan alat artikulasi dan cara ianya berfungsi sewaktu menghasilkan bunyi bahasa.• Mengikutkajian fonetik ini, bunyi-bunyi suara terhasildaripada proses berikut: ( Udara yang keluar daripada paru-paru akan lalu pada pitasuara yang mana ianya boleh

menentukan samada bunyi itunyaring, kuat, perlahan dan sebagainya. Udara keluar melauirongga iaitu rongga tekak, rongga mulut atau rongga hidungyang akan mewujudkan gema. Gema itu akan melalui jenis-jenis gangguan oleh alat artikulasi di rongga mulut .Hasil darigangguan inilah wujudnya bunyi bahasa yang berlainan.

33. SAMBUNGAN Bunyi bahasa yang timbul adalah seperti jenisletupan, letusan, geseran, sengauan dan lain-lain lagi.Juga dikenali sebagai fonetik pertuturan atau sebutan

34. FONETIK AUDITORI Kajian dari segi pendengaran bunyi yang keluardari mulut ( Rencana Linguistik- Abdullah Hassan ) Kajian yang berkaitan dengan pendengaranterhadap bunyi-bunyi yang dihasilkan. Ianya mengkaji bunyi bahasa sebagai sesuatu yangditerima oleh pendengar.• Pendengaran bunyi itu adalah penting kerana ianya dapatmenentukan jenis-jenis dan perbezaan di antara bunyi.

35. Sambungan• Proses pendengaran mengikut kajian ini adalah :• Gelombang udara masuk ke bahagian tengah telinga• Gegendang telinga pendengar akan bergetar bersamatulang osikel• Tulang osikel yang bergetar berfungsi menyampaikangetaran-getaran kepada cairan yang ada pada bahagiandalam telinga.• Kemudian saraf-saraf auditori menghantar maklumatke otak dan otak akan mentafsirkan maklumat itusebagai bunyi .•Pendengaran yang tepat adalah penting untukmenentukan jenis dan perbezaan antara bunyi-bunyisupaya bunyi dapat ditranskripsikan dengan tepat

36. FONETIK AKUSTIK• Kajianyang mengkaji tentang sifat-sifat atau hakikatbunyi itu sendiri.• Kajian dari segi sifat bunyi ( Rencana Linguistik-Abdullah Hassan )• Mengikut fonetik akustik, bunyi adalah gelombang-gelombang udara yang asalnya keluar dari paru-parudan kemudiannya mengalami perubahan dimanaperubahan itu disebabkan oleh gangguan yang dilakukanoleh alat-alat artikulasi seperti pita suara, lidah, bibir dansebagainya.

37. SAMBUNGAN• Melalui kajian fonetik inilah kita dapat membezakansifat-sifat bunyi yang dihasilkan seperti halus, kasar,nyaring, lantang , lunak dan sebagainya.•Sifat-sifat bunyi seperti yang disebut itu dapatditentukan dengan menggunakan alat-alat pentingdalam kajian fonetik seperti palatogram, laringoskopidan letromiografi.

38. ALAT ARTIKULASI ATAU ALAT PERTUTURAN Proses pengeluaran bunyi bahasa, banyak alat yang terlibat: Alat yang terlibat secaraAlat yang terlibat dengan langsung dengan proses sistem pernafasan, iaitu pengeluaran bunyi bahasa yang berkaitan dengan misalnyasistem udara yang keluar bahagian-bahagian lidah. masuk ke paru-paru.

39. ALAT-ALAT PERNAFASAN Badan manusia mempunyai sistem pernafasan yang bertujuan menyedut oksigen bagi pembersihan darah Selain daripada itu, ia juga berfungsi sebagai alat bagi mengeluarkan bunyi bahasa.

40. Rongga Rongga mulut hidung LelangitMulut lidah lembut Rongga tekakPeti suara Rongga rengkungSaluran udara Paru-paruRajah 1 : Alat pernafasan

41. Paru-paru Dalam pengeluaran ujaran manusia, udara memainkan penting dan ia adalah unsur yang terpenting dalam menghasilkan bunyi bahasa. Paru-paru akan menyedut udara masuk ke dalam paru-

paru apabila dada dikembangkan dan apabila dikempiskan maka udara terdesak keluar. Udara itu keluar melalui pipa rengkung yang lebih kurang 11 cm panjang dan 2 ½ cmlebarnya dan terus ke rongga hidung atau mulut

42. Rongga RengkungRonga rengkung terdiri daripada sembilan kepingtulang rawan yang mempunyai bentuk seakan-akankotak dan diberi nama kotak suara atau peti suara.Di sini letaknya halkum yang boleh bergerak ke atas atau ke bawah berdasarkan nada tinggi ataupun rendah. Peti suara ini sangat penting semasa penghasilan bunyi. Didalamnya terdapat pita suara atau glotis.. Ketiadaan peti suara menyebabkan seseorang itu bisu.

43. Rongga Tekak Bermula dari rongga rengkung hingga ke rongga hidung, Panjangnya lebih kurang 15 cm. Rongga ini lebar diatas dan meruncing ke bawah. Rongga ini boleh diluaskan dan disempitkan. Lelangit lembut yang terletak di dalam rongga ini boleh diangkatuntuk menutup rongga hidung atau diturunkan untuk membuka dan meluaskan ruang rongga supaya udara dapat melaluinya. Pergerakan seperti ini semuanya penting dalam menghasilkan bunyi-bunyi bahasa.

44. Rongga HidungRongga hidung ialah ruang yang terdapat diatas rongga mulut dan dipisahkan dari ronggamulut oleh lelangit lembut. Rongga ini bermula dari rongga tekak hingga ke lubang hidung.

45. Rongga Mulut Rongga mulut ialah ruang yang terletak di antara rongga tekak dengan bibir.

46. Alat sebutan Alat-alat yang terlibat secara langsung dalam proses pengeluaran bunyi. Terdiri daripada : Lidah, gigi, bibir, gusi, lelangit keras, lelangit lembut, dan pita suara.

47. Penghasilan bunyi-bunyi bahasa. Tiga kategori penting yang terlibat : 1. Artikulator atau alat artikulasi 2. Titik atau daerah artikulasi 3. Udara

48. ALAT-ALAT ARTIKULASI Alat artikulasi adalah alat ujaran yang boleh membuat penyempitan dan boleh bergerak semasa meghasilkan bunyi bahasa. Alat-alat itu ialah : Kedua-duabibir, tulang rahang, lidah, lelangit lembut, dan pita suara.

49. Rongga mulut Lelangit lembut Rongga hidung & Lelangit keras Anak tekak GusiGigiBibir Epiglotis Rongga tekak Lidah Pita suara TenggorokRahang

50. Bibir Atas dan Bibir Bawah Bibir ialah organ yang menjadi sempadan paling luar dari rongga mulut. Merupakan kumpulan otot yang kenyal yang boleh diubah-ubah bentuk dengan menguasai otot-otot tersebut. Bibir tersebut boleh menjadi bundar, leper untuk mengeluarkan bunyi-bunyi yang berlainan.

51. Epiglotis Anak tekak yang terdiri dari sekelompokotot yang berbentuk bujur daun yang bolehbergerak ke depan atau ke belakang untuk menutup rongga rengkung. Ianya jugaboleh digerakkan untuk menyempitkan atau meluaskan rongga rengkung.

52. Tulang Rahang Tulang rahang terlibat dalam penghasilan bunyi- bunyi bahasa dalam menentukan kedudukan bibir dan gigi. Mulut akan terbuka luas jika rahang dibuka dan tertutup jika rahang ditutup.

53. Lidah Merupakan alat artikulasi yang terpenting. Gerakan lidah ke daerah-daerah tertentu dalam rongga mulut menghasilkan bunyi-bunyi bahasa yang berbeza. Lidah di bahagikan kepada 5 bahagian penting iaitu : Hujung lidah, tengah lidah, depan lidah,belakang lidah dan akar lidah.Bahagian-bahagian lidah ini boleh digerak-gerakkan sama ada diangkat, dinaikkan atau diturunkan untuk membuat penyekatan terhadap udara yang keluar melalui rongga mulut.

54. Lelangit 2 bahagian Lelangit keras : Terletak diantara gusi dan lelangit lembut. Lelangit keras berfungsi sebagai daerah artikulasi dalam pengeluaran bunyi-bunyi. Lelangit lembut bermula dari sempadan lelangit keras hingga ke akhir rongga mulut dan merupakan bahagian lelangit yang paling belakang dalam rongga mulut. Lelangit lembut dapat diturunnaikkan untuk menutup atau membuka rongga tekak dan saluran rongga hidung.

55. Pita Suara Pita suara terletak dalam rongga rengkung.Dalam peti suara terdapat otot-otot selaput nipisyang dikenali sebagai pita suara. Pita suara dapat dirapatkan dan direnggangkan. Ruang antara pita suara itu dipanggil glotis. Glotis boleh disempitkan, dikecilkan atau dirapatkan hingga tertutup sama sekali.

56. GusiTerletak di antara gigi dan lelangit keras.Keadaanya cembung dan berfungsi sebagai daerah artikulasi. Gusi berperanan dalampengeluaran bunyi-bunyi seperti bunyi t, d, l dengan bantuan hujung lidah.

57. Daerah Artikulasi Daerah artikulasi ialah bahagian dalam rongga mulut yang tidak dapat bergerak atau digerakkan dalam penghasilan bunyi . Walau bagaimanapun daerah-daerah ini dapat disentuh oleh alat-alat artikulasi tertentu. Daerah-daerah ini ialah gigi bawah, gigi atas, gusi, lelangit keras, dan velum.

58. Peranan Udara Setiap bunyi bahasa dihasilkan oleh alat ujaran yang berfungsi serentak dengan udara yang keluar dari paru-paru. Lazimnya bunyi-bunyi bahasa dihasilkan sewaktu udara keluar dari paru-paru, melalui rongga-rongga rengkung, tekak, mulut, dan hidung.

59. Apa Itu BUNYI ? Bunyi adalah gelombang udara yang keluar daripada kedua belah paru-paru, seterusnya melalui pita suara, ke rongga tekak dan akhirnya keluar terus melalui rongga mulut atau rongga hidung. Semasa udara keluar melalui rongga tekak dan rongga mulut, udara itu mungkin mengalami gangguan atau sekatan atau mungkin tidak. Udara yang keluar itu akan mengenai bahagian gegendang telinga dan akhirnya kita mendengarnya sebagai bunyi.

60. Bunyi Bahasa Bunyi-bunyi yang terdapat di dalam segala bahasa di dunia ini. Bunyi bahasa adalah bunyi-bunyi yang berfungsi di dalam pertuturan. Ia merupakan bunyi-bunyi yang berfungsi di dalam komunikasi Untuk tujuan kajian, bunyi-bunyi tersebut dianggap terpisah atau dipenggalkan menjadi unit-unit kecil yang dikenali sebagai bunyi penggalan atau fon. Contohnya : [p], [w] dan [a].

61. ….sambungan Terdapat juga bunyi lain yang tidak bersifat penggalan, bunyi-bunyi ini disebut bunyi-bunyi ini disebut bunyi-bunyi suprapenggalan. Contohnya ialah unsur kepanjangan, membezakan perkataan Inggeris [sit ] (vokal i yang pendek) daripada perkataan [si:t ] (vokal i yang panjang yang ditandai dengan lambang dua titik [:] selepas vokal i ).

62. Bukan Bunyi Bahasa Bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh alat-alat artikulasi manusia. Sehingga sekarang masih belum dapat dianggap sebagai bunyi salah satu bahasa di dunia ini. Contoh : Bunyi batuk, bunyi berdehem, bunyi siulan, tiruan kepada bunyi binatang, sendawa, mendengkur, bunyi orang menggigil dan sebagainya.

63. Bunyi Bersuara dan Bunyi Tidak BersuaraKeduanya berkaitan dengan keadaan pita suara.Sekiranya semasa udara keluar melalui pitasuara, keadaan pita suara (glotis) itu agak rapatmaka berlakulah getaran dan bunyi yangmenghasilkan bunyi bersuara.Sekiranya keadaan glotis renggang atau terbuka,sewaktu udara keluar melaluinya, tidak berlakugetaran dan bunyi yang terhasil adalah bunyitidak bersuara.

64. Bagaimana Bunyi DihasikanUdara dikeluarkan dari kedua belah paru-paru melaluiruang tenggorok dan pita suara, masuk ke rongga tekak,seterusnya ke rongga mulut atau rongga hidung.Sekiranya semasa udara itu lalu pada pita suara, pitasuara itu tertutup rapat dan udara terpaksa keluarsecara terdesak maka bunyi batuk akan timbul.Manakala jika pita suara renggang dan udara dapatkeluar melaluinya, pita suara itu akan bergetar makabunyi yang terhasil ialah bunyi bersuara.

65. ……Sambungan Apabila pita suara lebih renggang lagi, udara boleh keluar dengan mudah, pita suara tidak bergetar, oleh itu bunyi yang terhasil adalah bunyi tidak bersuara. Udara yang keluar dari pita suara akan masuk ke rongga tekak lalu mungkin ia terus ke rongga hidung atau rongga mulut. Lelangit lembut atau anak tekak akan mengatur jalan udara sama ada ke rongga mulut atau rongga hidung. Sekiranya lelangit lembut dan anak tekak tidak menutup ruang ke rongga hidung maka udara akan keluar melalui hidung yang akan menghasilkan bunyi sengau.

66. ……Sambungan Manakala jika ruang ke rongga hidung tertutup, udara akan keluar melalui rongga mulut dan bunyi yang terhasil bukan bunyi sengau.