PARALLEL 1 BIL NAME TITLE ADDRESS kerja/artikel KEIZAC 2019.pdf · Centre for Islamic Development...

PARALLEL 1

VENUE: LEVEL 1, MAIN HALL Language : English And Malay Moderator : Mr. Abdul Shakur Bin Abdullah Staf : Muhammad Faiz Bin Hussin Shokri Assist Staf : Mohd Firdaus Abd Razak

: Norkhairani Binti Abdullah : Hilmi Bin Anasat

BIL NAME TITLE ADDRESS

1 Ahmad Shukri Yusoff Mohamad Noor Sahidi Bin Johari

Fintech: Ke Arah Keberkesanan Kutipan dan Agihan Zakat

Pusat Pungutan Zakat (PPZ-MAIWP)

2

Abdul Halim Bin Ismail, Noorzakry Bin Nor Jamal Muhammad Firdaus Bin Tubari Zunaidah Bin Ab Hasan Azhana Binti Othman

Dasar Pengkorporatan Ke Arah Kerangka Tadbir Urus Shariah (Shariah Governance Framework-SGF): Tinjauan Awal Aplikasi SGF Menangani Isu-Isu dalam Agensi Mengurus Zakat (AMZ) di Malaysia.

Zakat Melaka NO 1,3 & 5, Jalan PNBB 1 , Pusat Niaga Bukit Baru, Bandar Bukit Baru Seksyen IV, 75150 Bukit Baru, Melaka.

3 Abdul Rahman Talib Hasan Ahmad

Persepsi Masyarakat Terhadap Bantuan Zakat dalam Menangani Kemiskinan di Negeri Pahang

Majlis Ugama Islam Dan Adat Resam Melayu Pahang, Kompleks Islam Sultan Haji Ahmad Shah, Jalan Istana Permai, 26600 Pekan, Pahang Darul Makmur.

4 Muhammad Syukri Salleh Shereeza Mohamed Saniff Wan Norhaniza Wan Hasan

Zakat and SDGs: A Love Story?

Centre for Islamic Development Management Studies (ISDEV) Universiti Sains Malaysia 11800 Pulau Pinang Malaysia

5

Mohd Faiz Mohd Yaakob Aliff Nawi, Raja Rizal Iskandar Raja Hisham

Analisis Pandangan Sarjana Islam Mengenai Transaksi Bitcoin: Mampukah Menjadi Alternatif Sebagai Platform Pembayaran Zakat?

Universiti Utara Malaysia, 06010 Sintok, Kedah

6 Namungo Hamzah, Assessing the Role of Zakat in Achieving SDG4 in Uganda: A Case of House of Zakat and Waqf Uganda.

Head of Research & Training, House of Zakat and Waqf, Uganda

7

Shukri Ahmad Kamarudin Ahmad Solahuddin Abd Hamid Mohd Akram Dahaman Rafidah Mohamad Cusairi

Kedudukan Orang Kurang Upaya (OKU) dalam Agenda Kelestarian Agihan Zakat Negeri Kedah

School of Languages, Civilization, and Philosophy, College of Sciences and Arts, Universiti Utara Malaysia

8 Mohammad Nurullah

Reflection of Maqasid Al-Shariah in Zakat Management: A Study on Centre for Zakat Management (CZM) and Zakat Board of Bangladesh

Department of Islamic Studies, Jagannath University, Dhaka- 1100, Bangladesh

9 Sa‘id Adekunle Mikail Salami Saheed Adekunle

Sustainable Financial Inclusion: A Fiqh Analysis ff Zakat–Based Microfinance Scheme

International Shari‘ah Research Academy for Islamic Finance (ISRA) International Centre for Education in Islamic Finance (INCEIF)

10 Suhaimi Mhd Sarif The Challenge of Stickiness in Contributing to Sustainable Development Goals 2030 Through Zakat Institutions in Malaysia

Kulliyyah of Economics and Management Sciences, International Islamic University Malaysia, Jalan Gombak, 53100 Kuala Lumpur

11 Efri Syamsul Bahri Mohd Mizan Mohammad Aslam

The Role of Productive Zakat as Working Capital for Micro Entrepreneurs

BAZNAS, Jl. Johar No.18, Kebonsirih, Menteng, Jakarta Pusat 10340

12 Mustapha Isa Qasim The Role of Zakat in Poverty Alleviation in Nigerian Society

Department of Arts and Social Science Education. Ahmadu Bello University, Zaria- Nigeria

13

Hairunnizam Wahid Mohd Fairuz Md Salleh Norida Basnan Azlina Ahmad Azizah Mohd Harun Ainol Basirah Abdul Wahab

Cadangan Kerangka Kerja Syariah Pelaporan Kewangan Institusi Zakat di Malaysia

Pusat Pengajian Ekonomi, FEP, UKM

Pusat Pengajian Perakaunan, FEP, UKM

14

Ashurov Sharofiddin Syed Musa Alhabshi Anwar Hasan Abdullah Othman Mohammad Habibullah Mohd Shukri Bin Muhamad Yusof

Developing Conceptual Framework for Zakat Distribution Impact on Social Welfare Using Financial Technology and Its Implications on Sustainable Development Goals (SDG) in OIC Countries.

International Islamic University Malaysia (IIUM)

15

Ahmad Husni Abd Rahman Muhammad Furqan Abdullah Muhammad Aiman Ghazali

Wakalah Agihan Zakat Menerusi Perspektif Maqasid Syariah

Pusat Pungutan Zakat MAIWP Wisma PPZ 68-1-6 Dataran Shamelin Jalan 4/91, 56100, Kuala Lumpur

Proceedings of the 1st Kedah International Zakat Conference 2019 (KEIZAC 2019) pp. 123-140 eISBN: 978-967-17121-3-9

Published by Lembaga Zakat Negeri Kedah Journal Website: journal.zakatkedah.com.my Email Journal: [email protected]

123

CADANGAN KERANGKA KERJA SYARIAH PELAPORAN KEWANGAN

INSTITUSI ZAKAT DI MALAYSIA

(A Proposal on Shariah Framework of Financial Reporting for Zakat Institutions

in Malaysia)

Hairunnizam Wahida*, Mohd Fairuz Md Sallehb, Norida Basnanc, Azlina

Ahmadd,

Azizah Mohd Harune, Ainol Basirah Abdul Wahabf

a*Pensyarah kanan, Pusat Pengajian Ekonomi, FEP, UKM ([email protected])

bPensyarah kanan, Pusat Pengajian Perakaunan, FEP, UKM ([email protected]) cPensyarah kanan, Pusat Pengajian Perakaunan, FEP, UKM ([email protected]) dPensyarah kanan, Pusat Pengajian Perakaunan, FEP, UKM ([email protected])

ePensyarah, Pusat Pengajian Perakaunan, FEP, UKM ([email protected]) fPensyarah, Pusat Pengajian Perakaunan, FEP, UKM ([email protected])

Pusat Pembangunan Inklusif dan Lestari (SID), FEP

Universiti Kebangsaan Malaysia

Abstrak

Isu agihan zakat sentiasa menjadi topik perbincangan yang utama dalam kalangan masyarakat

Islam di Malaysia. Pihak institusi zakat pula telah berusaha bersungguh-sungguh untuk

mengagihkan zakat mengikut panduan dan kaedah agihan yang telah digariskan. Bilangan asnaf

zakat pula sentiasa meningkat dari tahun ke tahun disebabkan oleh pelbagai faktor seperti takrifan

asnaf yang semakin meluas, penentuan had kifayah yang semakin meningkat seiring dengan kos

sara hidup rakyat yang semakin tinggi dan sebagainya. Ini menjadikan pengurusan zakat oleh

institusi zakat semakin mencabar dalam memenuhi keperluan asnaf yang semakin tinggi. Kajian

ini berpandangan cabaran institusi zakat bukan sahaja menguruskan agihan zakat kepada asnaf

pada masa kini, malah berkemungkinan kewujudan asnaf yang baru di masa akan datang yang

memerlukan kepada perancangan kewangan zakat yang jitu. Ini memerlukan kepada penyediaan

satu penyata kewangan yang sistematik, memenuhi piawaian perakaunan semasa serta mematuhi

keperluan syariah. Justeru kajian ini akan mencadangkan satu bentuk pelaporan kewangan zakat

yang dapat memenuhi ciri-ciri di atas untuk memastikan agihan zakat ini bukan sahaja dapat

menepati keperluan asnaf pada masa kini, malah ia juga dapat menepati perancangan agihan

zakat kepada asnaf di masa akan datang. Beberapa elemen perakaunan seperti aset, liabiliti, hasil,

mailto:[email protected]

Proceedings of the 1st Kedah International Zakat Conference 2019 (KEIZAC 2019) eISBN: 978-967-17121-3-9

Published by Lembaga Zakat Negeri Kedah

124

belanja dan ekuiti yang dipraktiskan dalam penyata kewangan institusi zakat perlu ditakrifkan

semula agar ia memenuhi kehendak syariah dan menggambarkan kedudukan kewangan institusi

zakat sebagai pemegang amanah berlandaskan kepada enakmen pengurusan dan pentadbiran

agama Islam negeri. Hasil kajian ini juga mencadangkan pengurusan agihan zakat juga dalam

bentuk agihan konsumptif dan produktif perlu selaraskan daripada sudut perakaunan semasa dan

menepati syariah agar pihak institusi dapat merancang kewangan zakat kepada asnaf pada masa

kini dan masa akan datang. Beberapa implikasi dasar serta cadangan turut dibincangkan dalam

kajian ini.

Katakunci: Kerangka Kerja Syariah, Pelaporan kewangan institusi zakat, perakaunan Islam

Abstract

The issue of zakat distribution has always been a major topic of discussion among the Muslim community

in Malaysia. The zakat institution has engaged diligently to distribute zakat consistent with the distribution

method outlined. The number of zakat asnaf has always increased from year to year due to various factors

such as broadening asnaf definitions, the increasing number of kifayah limitations in line with the rising

cost of living of the people and so on. This makes the management of zakat by zakat institutions keep

challenging in meeting the needs of the asnaf. This study also explores at the challenge of zakat institutions

not only managing the distribution of zakat to asnaf at present, but also the possibility of a new asnaf in the

future which requires the proper zakat financial planning. This requires the preparation of a systematic

financial statement, fulfilling a current accounting standards and complying with Shariah requirements.

Therefore, this study will propose a form of financial reporting that could fulfill the above characteristics

to ensure that the distribution of zakat is to not only meet the needs of the asnaf at present, but it is also

being able to meet zakat distribution planning to the asnaf in the future. Some accounting elements such as

assets, liabilities, revenue, expenses and equity that practiced in the financial statements of zakat

institutions need to be redefined to meet the Shariah requirements and reflect the financial position of the

zakat institution as trustees in accordance with the state’s Islamic religious management and

administration enactment. The findings also suggest that the management of zakat distribution in the form

of consumptive and productive distributions should be aligned with the current accounting point and

Shariah-compliant, so that the zakat institution can plan the zakat distribution for the asnaf at present and

future. Several implications and suggestions are also discussed in this study.

Keywords: Shariah framework, Financial reporting for zakat institutions, Islamic accounting



125

PENGENALAN

Pengurusan dana zakat oleh institusi yang diberi amanah merupakan faktor yang penting dalam

pembangunan sosioekonomi umat Islam khususnya dan negara secara amnya. Dalam konteks

Malaysia, pentadbiran harta umat Islam termasuk hasil berkaitan agama Islam seperti zakat, wakaf

dan baitulmal diletakkan di bawah kuasa kerajaan negeri seperti yang termaktub dalam Perkara

97(3) Perlembagaan Persekutuan dan pentadbiran tersebut dilaksanakan oleh Jabatan Agama Islam

Negeri, Majlis Agama Islam Negeri (MAIN) serta agensi yang diberi mandat oleh MAIN seperti

institusi zakat, wakaf dan baitulmal. Pengasingan pengurusan wang berkaitan agama Islam

termasuk zakat yang tidak diiktiraf sebagai wang awam adalah jelas seperti yang termaktub dalam

Seksyen 3 Akta Tatacara Kewangan 1957. Perundangan ini digubal bertujuan untuk memastikan

kutipan zakat secara khususnya dapat diagihkan dengan sempurna dengan mematuhi tuntutan

syarak oleh institusi zakat seperti MAIN atau agensi yang diberi kuasa oleh MAIN yang

berperanan sebagai ulul amri. Malah sebenarnya institusi MAIN merupakan entiti perundangan

(syakhsiyyah 'iktibariyyah) yang mempunyai hak ke atas pengurusan dan pemegang amanah harta

awam umat Islam menurut maslahat (Wahbah al-Zuhaili, 2005) yang berkaitan pengurusan harta

baitulmal, wakaf dan zakat. Institusi MAIN sebagai institusi ulul amri yang diberi amanah

menguruskan dana zakat memainkan peranan yang penting bagi memenuhi dan memelihara

kepentingan umat Islam dan juga masyarakat awam amnya. Seiring dengan perkembangan

ekonomi dan kewangan umat Islam, serta pemodenan tadbir urus MAIN, pengurusan zakat pada

masa kini dilihat lebih kompleks dan memerlukan kepada sistem pengurusan yang cekap dan

berkesan bagi menjamin kelestarian sosioekonomi umat Islam.

Namun terdapat beberapa kajian lepas yang menunjukkan aspek pengagihan zakat masih

perlu diberi tumpuan terutamanya berkaitan dengan agihan zakat. Contohnya dalam aspek

maklumat agihan zakat, kajian mendapati 32 peratus responden yang dikaji berpendapat maklumat

agihan zakat tidak menyeluruh (Hairunnizam et. al, 2009). Antara cadangan yang dikemukakan

daripada kajian tersebut ialah pengurusan zakat pada masa kini perlu memahami konsep

pengurusan sesebuah institusi termasuklah aspek merancang, mengorganisasi, menyelaras dan

membuat keputusan. Justeru, pengurusan zakat perlulah dilakukan secara profesional agar ia dapat

meningkatkan imej institusi zakat itu sendiri, dapat meningkatkan keyakinan pembayar zakat dan

dalam masa yang sama menyampaikan mesej dakwah kepada mereka yang masih belum lagi

menunaikan zakat harta. Kajian ini berpandangan dalam mengurus sesebuah organisasi secara

cekap dan efisien, maklumat berkaitan zakat yang amat penting dan salah satunya adalah

maklumat pelaporan kewangan zakat yang akan memudahkan pihak institusi zakat untuk

menyelaras dan mengagihkan zakat kepada asnaf bukan sahaja kepada asnaf semasa, malah kepada

asnaf di masa akan datang disamping dapat meningkatkan tahap keyakinan pemegang taruh yang

berkepentingan dengan segala urusan zakat. Dalam aspek perbincangan berkenaan asnaf zakat,

kajian ini mendapati jumlah asnaf zakat sentiasa meningkat dari tahun ke tahun disebabkan banyak

faktor antaranya kadar had kifayah yang sentiasa meningkat dari tahun ke tahun disebabkan

peningkatan kos sara hidup, faktor ketidaktentuan ekonomi negara, takrifan asnaf yang semakin



126

luas dan dinamik dan sebagainya memungkinkan jumlah asnaf di masa akan datang akan terus

meningkat. Justeru tuntutan kepada satu penyata kewangan zakat yang sistematik dan

komprehensif amat diperlukan untuk merancang kewangan zakat semasa dan di masa akan datang

untuk memastikan tiada asnaf zakat ‘tercicir’ daripada jangkauan institusi zakat.

Secara spesifiknya, tatacara perakaunan dan pelaporan hasil yang sistematik dan telus amat

diperlukan bagi membolehkan institusi MAIN menzahirkan akauntabilitinya kepada pihak

berkepentingan seperti yang telah dijelaskan sebelum ini. Terdapat beberapa kajian terdahulu yang

telah mengkaji amalan pelaporan oleh beberapa institusi zakat di Malaysia (Htay & Salman, 2014;

Sapingi et. al, 2016, Hairunnizam et. al, 2017; dan Norfaiezah et. al, 2017). Kesemua kajian ini

berpendapat satu pendedahan maklumat kutipan dan pengagihan zakat yang lengkap dan telus

adalah perlu untuk mengurangkan tahap ketidakpuasan hati dalam kalangan pembayar zakat

terhadap pendedahan pelaporan dan maklumat kewangan dan bukan kewangan oleh institusi zakat.

Terdapat juga beberapa kajian semasa yang mencadangkan pelaporan yang berasaskan doktrin

syariah seperti pendedahan penyata kewangan yang memenuhi maqasid syariah daripada sudut

pendedahan yang bersifat doruriyyah, hajiyyah dan tahsiniyyah (Mohd Fairuz et al, 2016) dan

pendedahan agihan zakat daripada sudut fiqh agihan iaitu mengikut keutamaan berdasarkan

mazhab Imam Syafie (Hairunnizam et. al, 2017). Namun kajian yang mencadangkan aspek

pendedahan dalam konteks penyata kewangan yang patuh syariah amat kurang. Satu cadangan ke

arah membuat pelaporan yang komprehensif yang menggabungkan aspek doktrin fiqh zakat serta

aspek sains pengurusan zakat amat diperlukan untuk memastikan pelaporan kewangan oleh

institusi MAIN adalah menyeluruh dan seimbang. Walau bagaimanapun satu persoalan utama

yang belum dikaji secara mendalam adalah sejauhmana pengiktirafan aset zakat serta kutipan dan

agihan zakat yang dilaporkan di dalam penyata kewangan zakat oleh MAIN memenuhi syariat

Islam. Cetusan isu kajian ini adalah rentetan daripada kajian lain yang mengupas isu ini daripada

sudut pengiktirafan aset menggunakan dana zakat dimana kajian tersebut mendapati amalan

semasa institusi MAIN didapati tidak mengiktiraf dan mendedahkan aset yang dibiayai daripada

dana zakat dalam penyata kewangan tahunan dan hanya merekodkan di bahagian daftar aset sahaja

(Hairunnizam et al, 2018). Malah kajian tersebut telah mencadangkan agar aset yang dibiayai oleh

dana zakat perlu diiktiraf, diukur dan didedahkan dalam penyata kewangan MAIN sebagai aset

amanah yang pemilikkannya daripada sudut fiqh adalah tidak sempurna. Bagaimana pula elemen

perakaunan yang lain seperti hasil, belanja, liabiliti dan sebagainya dilaporkan dalam penyata

kewangan MAIN dan adalah pendedahan tersebut selari dengan kehendak syarak dan piawaian

perakauan semasa yang telah diamalkan dalam negara. Justeru kajian ini akan membincangkan

asas perbahasan ke arah mencadangkan satu kerangka kerja syariah pelaporan kewangan institusi

zakat oleh MAIN serta implikasinya terhadap pengurusan agihan zakat semasa.

Asas perbahasan kerangka kerja konseptual perakaunan Islam



127

Bahagian ini akan membincangkan beberapa dalil daripada sumber al-Quran dan as-Sunnah yang

berkaitan dengan agihan zakat sebagai asas dalam membina satu kerangka kerja konseptual

perakaunan Islam. Seperti yang dijelaskan sebelumnya, dalil serta nas yang dikaji adalah berkaitan

dengan dua asas perbincangan utama iaitu (1) Isu pemilikan (tamlik) sama ada ain atau manfaat

aset; (2) Isu kaedah dan bentuk agihan iaitu konsumtif dan produktif.

Kajian ini akan dimulakan dengan mengemukakan satu dalil naqli yang diambil daripada

al-Quran yang khusus berkaitan konsep agihan zakat. Al-Quran telah memberi penerangan yang

jelas tentang pengagihan zakat berbanding dengan masalah menentukan sumber zakat berdasarkan

ayat 60 Surah at-Taubah yang memperincikan arahan pengagihan zakat. Ini jelas menunjukkan

pengagihan zakat merupakan satu tanggungjawab dan amanah yang besar dipikul oleh institusi

MAIN terutamanya dalam menguruskan kutipan dan agihan zakat (Qardawi, 2000 dan Mahmood

Zuhdi, 2003). Dalam surah at-Taubah ayat 60, Allah SWT telah menjelaskan kelompok-kelompok

yang berhak menerima zakat iaitu melalui firmanNya yang bermaksud,

“Sesungguhnya sedekah-sedekah (zakat) itu hanyalah untuk orang-orang fakir, dan

orang-orang miskin, dan amil-amil yang mengurusnya, dan orang-orang muallaf

yang dijinakkan hatinya, dan untuk hamba-hamba yang hendak memerdekakan

dirinya, dan orang-orang yang berhutang, dan untuk (dibelanjakan pada) jalan Allah,

dan orang-orang musafir (yang keputusan) dalam perjalanan. (Ketetapan hukum

yang demikian itu ialah) sebagai satu ketetapan (yang datangnya) dari Allah. Dan

(ingatlah) Allah Maha Mengetahui, lagi Maha Bijaksana”.

Tafsiran ayat tersebut jelas menunjukkan terdapat lapan golongan manusia yang berhak menerima

zakat. Lapan golongan tersebut ialah al-fuqara’ (orang fakir), al-masakin (orang yang miskin),

amil, muallaf yang perlu dijinakkan hatinya, al-riqab (hamba), al-gharimin (orang yang memiliki

hutang), fi-sabilillah (orang yang berjuang di jalan Allah) dan akhirnya ibn sabil (musafir yang

sedang dalam perjalanan). Ayat al-Quran tersebut juga menunjukkan pengagihan zakat amat

penting memandangkan penegasan dan penjelasan yang nyata dalam pengagihan zakat. Institusi

zakat atau Baitul Mal yang diwujudkan oleh kerajaan mempunyai kuasa untuk mengutip dan

mengagihkan zakat. Majoriti para fuqaha’ berpendapat pembayaran zakat perlu dilakukan kepada

institusi MAIN sebagai syaksiyyah iktibariyyah kerana beberapa alasan termasuklah peranan



128

institusi MAIN yang mampu dan berupaya mengagihkan zakat dengan lebih berkesan kepada

asnaf zakat seperti dinyatakan dalam al-Quran.

Kajian ini merujuk kepada laporan Perakaunan dan Pelaporan Kewangan Islam bagi

Institusi Wakaf, Zakat dan Baitulmal di Malaysia Fasa 2, 2017 (Zon 1) yang telah mencadangkan

satu kerangka syariah daripada aspek pengiktirafan, pengukuran dan pelaporan berkenaan aset di

institusi MAIN kerana kerangka kerja syariah yang berkaitan dengan perakaunan aset amat berkait

dengan cadangan pembinaan kerangka syariah yang berkaitan dengan elemen perakaunan yang

lain seperti aset, hasil dan belanja serta liabiliti dan ekuti. Perbincangan dalam laporan tersebut

telah merumuskan bahawa terdapat dua kategori aset di institusi MAIN iaitu; (1) aset baitulmal

yang mana aset tersebut merupakan harta milik sempurna dan institusi MAIN mempunyai kuasa

sepenuhnya dalam menguruskan aset tersebut (tasarruf); dan (2) aset yang dibiayai oleh dana zakat

telah diletakhakkan kepada institusi MAIN untuk menguruskan aset tersebut yang mana

pengurusan aset tersebut merupakan satu amanah daripada pihak berkepentingan untuk

dimanfaatkan oleh mereka yang mempunyai hak atas aset tersebut dan pemilikan serta kawalan

terhadap aset tersebut adalah pemilikan yang tidak sempurna oleh institusi MAIN. Merujuk kepada

Jadual 1, laporan tersebut juga mendapati hampir kesemua negeri-negeri di zon yang dikaji

mempunyai aset yang dijana daripada dana baitulmal yang dikategorikan kepada aset bukan

amanah serta aset yang dijana daripada dana zakat yang kategorikan kepada aset berbentuk

amanah.

Jadual 1. Pembahagian aset mengikut kumpulan wang di beberapa Institusi MAIN tahun

2015

Aset1 Selangor Negeri

Sembilan

Melaka Johor Sabah

K

W

W

K

W

Z

K

W

B

K

W

W

K

W

Z

K

W

B

K

W

W

K

W

Z

K

W

B

K

W

W

K

W

Z

K

W

B

K

W

W

K

W

Z

K

W

B

Hartanah,

Loji &

Peralatan

o Tanah

o Bangunan

o HLP lain

×

×

×

×

×

×

×

×

×

×

×

×

×

×

×

Nota: 1 berdasarkan penyata kewangan MAIN tahun 2015

KWW: kumpulan wang wakaf; KWZ: kumpulan wang zakat; KWB; kumpulan wang baitulmal



129

Sumber: Laporan Perakaunan dan Pelaporan Kewangan Islam bagi institusi Wakaf, Zakat dan Baitulmal di Malaysia

Fasa 2, 2017

Berdasarkan Jadual 1, laporan tersebut mendapati hampir kesemua negeri di dalam zon yang dikaji

telah merekod dan mengakaunkan aset baitulmal dalam penyata kewangan. Namun begitu, hanya

ada dua negeri sahaja iaitu negeri Selangor dan Negeri Sembilan yang telah merekod aset wakaf

dalam bentuk tanah manakala tiga negeri yang merekodkan aset wakaf dalam bentuk bangunan

masing-masing ialah negeri Selangor, Melaka dan Johor. Namun bagi aset yang berkaitan dengan

dana zakat untuk aset tanah dan bangunan, hampir kesemua negeri yang dikaji tidak merekodkan

dan mengakaunkan dalam penyata kewangan. Namun begitu sebenarnya aset ini wujud di negeri

yang dikaji berdasarkan temubual yang telah dijalankan dengan para akauntan MAIN. Amalan

institusi MAIN hanya merekodkan sahaja aset tersebut di dalam buku atau file daftar aset sahaja.

Laporan tersebut juga mendapati, mengikut amalan semasa, kesemua aset ini tidak diiktiraf tetapi

hanya direkodkan dalam ‘daftar aset’ disebabkan oleh pihak akauntan akan merekodkan aset

tersebut berdasarkan amalan terbaik yang mereka ada dalam merekod aset institusi MAIN. Selain

daripada itu, fatwa berkaitan juga tidak didedahkan sedangkan maklumat tersebut adalah penting

bagi membantu pihak berkepentingan memahami asas kepada tindakan institusi MAIN.

Rentetan daripada pengkelasan aset amanah dan aset bukan amanah yang dijelaskan

sebelum ini, maka ia akan memberi satu implikasi yang hampir sama terhadap elemen hasil dan

belanja serta liabiliti dan ekuiti yang juga berbentuk bukan amanah dan amanah kerana segala

transaksi tersebut akan berkait dengan kategori aset institusi MAIN yang juga berbentuk aset

bukan amanah dan aset amanah. Kajian ini mendapati asas utama perbahasan syariah berkaitan

hasil dan belanja serta liabiliti dan ekuiti dalam laporan ini sebenarnya telah dicetuskan oleh dua

isu fiqh yang utama iaitu; (1) perbincangan berkaitan konsep pemilikan (tamlik) ain dan manfaat

yang berkait dengan agihan dana zakat kepada penerima manfaat yang ditentukan oleh syarak. (2)

kaedah dan bentuk agihan dana zakat kepada penerima manfaat sama ada dalam bentuk konsumtif

atau bentuk produktif (Al-Kasani, 1986; Al-Nawawi, 1996; Qardawi, 2000; Sulaiman al-Ashqar

et.al, 2004; Al-Ghufayli, 2008; Suhaili & Nor’Azzah, 2009; Muhammad Syukri, 2014; Nurul

Ilyana & Zahri, 2018; Ahmad Husni & Muhammad Furqan, 2018)

Berdasarkan perbincangan di dalam laporan Perakaunan dan Pelaporan Kewangan Islam

bagi institusi Wakaf, Zakat dan Baitulmal di Malaysia Fasa 2, 2017 (Zon 1), institusi MAIN

mempunyai kuasa mengurus secara sempurna dan spara terhadap aset fizikal yang dibiayai oleh



130

dana MAIN mengikut enakmen sebagai pemegang amanah tunggal di negeri berkenaan. Seperti

mana yang dijelaskan sebelum ini, merujuk kepada cadangan kerangka syariah untuk aset dalam

laporan fasa kedua, secara umumnya menyimpulkan bahawa aset baitulmal merupakan aset

pemilikan sempurna dan mempunyai kuasa kawalan yang sepenuhnya terhadap ain dan manfaat

aset. Justeru, segala hasil yang diperoleh daripada aset yang dibiayai oleh dana baitulmal sudah

pastilah dimiliki sepenuhnya oleh institusi MAIN. Manakala dalam aspek belanja pula, segala hasil

yang diperoleh seperti yang dijelaskan tadi adalah diharuskan untuk tujuan perbelanjaan

pengurusan terhadap aset tersebut dan patuh syariah. Justeru pengiktirafan, pengukuran dan

pendedahan yang berkait dengan dana baitulmal adalah seperti institusi lazim yang mempunyai

pemilikan, kawalan dan kuasa pengurusan (tasarruf) sepenuhnya terhadap dana tersebut. Namun

begitu, pandangan syarak terhadap agihan zakat dalam bentuk aset dan hasil atau faedah dan

manfaat daripada aset tersebut serta perbelanjaan yang berkaitan dengan pengurusan aset zakat

adalah berbeza. Ini kerana dalam laporan tersebut, ia merupakan pemilikan yang tidak sempurna

dimana manfaat daripada kedua-dua aset yang dibiayai oleh dana zakat adalah dimiliki oleh

penerima manfaat yang telah ditentukan. Oleh itu, hasil dan manfaat yang dijana daripada aset

zakat perlu dikembalikan kepada kumpulan wang zakat dan manfaatnya adalah tertumpu kepada

penerima manfaat yang telah ditentukan oleh syarak berdasarkan nas al-Quran dan As-Sunnah.

Manakala perbelanjaan pengurusan terhadap aset zakat adalah diharuskan untuk diambil

sebahagian daripada hasil penjanaan aset tersebut untuk tujuan penjagaan ain aset agar ia dapat

dikekalkan sebaik yang mungkin dan manfaat aset tersebut berkekalan serta cakupan manfaat

tersebut dapat diluaskan kepada pelbagai penerima manfaat yang ramai.

Asas perbahasan aspek syariah kedua ialah bentuk agihan zakat dalam bentuk konsumtif

dan produktif. Ini kerana agihan berbentuk konsumtif adalah bentuk agihan yang lazim diamalkan

oleh institusi MAIN dalam agihan zakat yang mana barang yang diagihkan adalah berbentuk pakai

habis dan sekiranya dalam bentuk wang, ia juga akan dibelanjakan habis. Kaedah ini lebih kepada

memenuhi keperluan asas penerima manfaat untuk teruskan kehidupan (kecukupan untuk hidup).

Manakala bentuk kaedah kedua adalah berbentuk produktif yang melibatkan agihan berbentuk

penggunaan dan perkongsian manfaat secara ramai dan berpanjangan dan biasanya dalam bentuk

aset dan barang modal atau manfaat secara khusus kepada individu asnaf tertentu. Kaedah ini

antara lainnya adalah bertujuan untuk mengubah sikap asnaf menjadi berdikari menjana

pendapatan sendiri dan institusi zakat juga dapat menjana hasil pendapatan daripada aset tersebut



131

untuk diagihkan kepada asnaf dalam jangka masa panjang. Implikasi daripada kedua-dua bentuk

agihan ini akan melahirkan perbincangan yang menjurus kepada elemen hasil dan belanja yang

berkait dengan liabiliti dan ekuiti.

Implikasi perbahasan fuqaha’ agihan zakat terhadap kerangka kerja konseptual untuk aset,

hasil, belanja, liabiliti dan ekuiti

Beberapa implikasi penting perakaunan daripada perspektif syariah1 dapat dibahaskan seperti

berikut:

1. Aset zakat adalah aset berbentuk amanah yang perlu mematuhi keperluan syariah dan

enakmen MAIN. Justeru segala manfaat yang berkait hasil serta belanja pengurusan yang berkaitan

dengan aset tersebut juga adalah berbentuk amanah. Daripada sudut perbincangan ilmu

perakaunan, konsep amanah pula dibahagikan kepada dua bentuk layanan perakaunan iaitu; (1)

liabiliti; (2) ekuiti terhad.

2. Isu agihan zakat dan pemilikan (tamlik) aset dan manfaat zakat. Ini bersandarkan kepada

Al-Quran Surah At-Taubah (9:60) yang dinyatakan sebelum ini iaitu kepada lapan golongan

tersebut dengan huruf laam at-tamlik iaitu huruf Laam yang diguna pakai untuk menyatakan

pemilikan dan menghubungkan antara asnaf tersebut dengan wawu at-tasyriik iaitu huruf waw

(huruf ataf) yang bererti “dan” yang menunjukkan masing-masing mempunyai hak yang sama

bersandarkan kepada pendapat para ulama Syafi’iyyah (Wahbah az-Zuhaili, 2011). Oleh itu, semua

bentuk zakat merupakan milik semua golongan dengan hak yang sama (Mohamad Uda, 2005) dan

para ulama telah membincangkan isu ini dengan lebih mendalam daripada sudut bentuk agihan

zakat. Contohnya menurut Qardawi (2000) yang telah dijelaskan sebelum ini, terdapat dua cara

agihan zakat, iaitu (1) memberikan bantuan kepada asnaf dengan sejenis bantuan yang dapat

menghapuskan sebab kemelaratan dan kesempitan hidup mereka. Cara ini dinamakan sebagai

‘pemberian kecukupan umur’. (2) memberikan bantuan kepada asnaf untuk membiayai mereka

sepanjang tahun dalam erti kata lain memberikan bantuan tahunan. Cara ini dinamakan “pemberian

kecukupan sara diri”. Dalam melaksanakan cara pengagihan pemberian kecukupan umur ini,

Qardawi (2000) telah menjelaskan bahawa adalah harus institusi zakat membangunkan kilang-

kilang, premis-premis kediaman, kompleks-kompleks perniagaan dan pelbagai lagi harta aqar

1 Perbahasan fuqaha’ berkenaan isu tamlik zakat kepada asnaf.



132

dengan menggunakan harta-harta zakat. Manfaat dan faedah daripada harta-harta aqar tersebut

dapat menjana pendapatan bagi memenuhi kecukupan mereka dengan sempurna.

Namun pandangan pengkaji semasa telah membahagikan bentuk dan kaedah bantuan zakat

kepada dua bentuk iaitu; (1) bantuan berbentuk konsumtif; (2) bantuan berbentuk produktif. Kajian

oleh Suhaili dan Nor’Azzah (2009) serta kajian oleh Muhammad Anwar (1995) secara khususnya

telah membincangkan cadangan kaedah yang boleh mengubah nasib asnaf menjadi pembayar

zakat melalui kaedah agihan zakat berbentuk produktif seperti mengadakan program latihan dan

pembangunan modal insan asnaf serta mencadangkan pemberian suatu bentuk pinjaman sama ada

menggunakan kontrak qardul hassan dan sebagainya. Namun isu pemilikan (tamlik) tetap menjadi

isu utama berdasarkan perbincangan surah Al-Taubah ayat 60 yang telah dijelaskan sebelum ini.

Rumusannya beberapa pandangan mencadangkan agar agihan zakat berbentuk konsumtif adalah

kepada empat asnaf yang utama dalam surah Al-Taubah ayat 60 iaitu asnaf fakir, miskin, amil dan

hamba manakala agihan zakat berbentuk produktif adalah kepada empat asnaf yang seterusnya.

Walau bagaimanapun terdapat juga pandangan yang tidak menghadkan bentuk agihan konsumptif

dan produktif kepada kumpulan asnaf tertentu.

3. Isu manfaat dan faedah daripada agihan zakat. Merujuk kepada bentuk agihan zakat (1)

komsumtif dan (2) produktif, maka kajian ini berpandangan konsep pemilikan (tamlik)

berdasarkan surah At-Taubah ayat 60 dan pandangan Qardawi (2000) yang membezakan huruf li-

tamlik yang menunjukkan pemilikan sempurna asnaf empat yang pertama dan huruf fi yang

menunjukkan pemilikan secara spara. Implikasinya (1) segala terimaan dan kutipan zakat yang

dikutip daripada masyarakat Islam dan diagihkan secara langsung kepada empat asnaf yang

pertama atau kepada asnaf yang lain dalam bentuk agihan konsumtif atau; (2) bentuk agihan

produktif yang memberi implikasi pindahan hak milik aset secara milik sempurna atau secara

spara, maka ia perlu dilayan sebagai liabiliti. Ini adalah kerana ia merupakan satu amanah yang

perlu ditunaikan pada tahun berkenaan dan sekiranya berlaku lebihan agihan zakat pada tahun

tersebut, maka ia perlu dilayan sebagai liabiliti semasa yang perlu didedahkan di penyata

kewangan MAIN.

Manakala segala terimaan daripada aset zakat yang berbentuk agihan produktif seperti

pelaburan aset zakat dalam institusi kewangan berbentuk deposit tetap atau mendapat hasil sewaan

daripada aset zakat, maka ia perlu dilayan sebagai ekuiti terhad dan segala hasil manfaat daripada

aset tersebut diiktiraf sebagai hasil. Ini kerana ia melibatkan usaha bersungguh-sungguh pihak



133

Institusi MAIN yang telah mengubah bentuk agihan zakat daripada tradisionalnya berbentuk

konsumtif kepada bentuk produktif (Suhaili dan Nor’Azzah, 2009). Manakala segala kos yang

terlibat dalam penyelenggaraan aset bertujuan untuk memastikan manfaat aset tersebut secara

berterusan, maka item ini perlu diiktiraf sebagai belanja. Item yang lain yang terlibat termasuklah

belanja susut nilai dan sebagainya. Lebihan hasil tolak belanja akan dilayan sebagai ekuiti zakat.

Ekuiti zakat agihan berbentuk produktif yang diperolehi daripada manfaat daripada aset zakat yang

diletakhakkan kepada Institusi MAIN untuk kegunaan asnaf yang ditentukan. Ia merupakan ekuiti

terhad.

Berdasarkan Laporan Perakaunan dan Pelaporan Kewangan Islam bagi Institusi Wakaf,

Zakat dan Baitulmal di Malaysia Fasa 2, 2017 (Zon 1), institusi MAIN secara praktisnya telah

melaksanakan kaedah agihan berbentuk produktif berpandukan kepada pandangan jawatankuasa

syariah dan fatwa negeri masing-masing yang mempunyai pandangan yang berbeza dalam

menguruskan dana zakat dan agensi berkaitan di bawahnya. Contohnya dalam enakmen

pentadbiran agama Islam (Negeri Selangor) 2003 di bawah seksyen 47,

‘…sumber pembiayaan kos-kos agihan zakat secara manfaat hendaklah diambil

berdasarkan kepada dana asnaf tersebut diagihkan. Sebagai contoh pembinaan

asrama anak yatim Baitul Hasanah yang dibina untuk manfaat anak-anak yatim fakir

dan miskin dengan menggunakan dana asnaf fakir dan miskin. Segala kos pengurusan

operasi, pembelian peralatan keperluan asas, pembayaran emolumen kakitangan,

emolumen tenaga pengajar dan segala keperluan asas asrama tersebut adalah

dibiayai menggunakan dana asnaf fakir dan miskin..’

Tarikh 2 Februari 2012 [MAIS/SU/BUU/02/016/171; P.U. Sel. AGM. 0007 Jld. 3]

PERBINCANGAN DAN IMPLIKASI DASAR

Kajian ini juga mendapati amalan semasa di institusi MAIN tidak menunjukkan banyak perbezaan

dalam kalangan Institusi yang dikaji. Namun, fokus harus diberikan bagi meneliti ketepatan

amalan mengiktiraf kutipan zakat sebagai ‘hasil’ sama ada amalan tersebut selari dengan konsep

hasil daripada perspektif syarak dan juga daripada sudut kerangka perakaunan seperti yang telah

dijelaskan sebelum ini. Pengiktirafan kutipan zakat sebagai ‘hasil’ dalam penyata pendapatan bagi

Institusi MAIN boleh menimbulkan persoalan dan salah faham pengguna penyata kewangan



134

kerana amalan perakaunan semasa mengkelaskan ‘lebihan’ kutipan yang belum diagih

dimasukkan ke dalam bahagian ekuti. Ini adalah kerana amalan semasa oleh Institusi MAIN

terhadap ‘lebihan belum agih’ tersebut dilayan sama seperti ‘lebihan pendapatan atas perbelanjaan’

daripada sudut perakaunan kerana pelaporan Institusi semasa adalah mengikut piawaian

perakaunan konvensional. Namun begitu perlu dijelaskan bahawa amalan tersebut tidak

bertentangan dengan syarak kerana ia merupakan uruf perakaunan yang diamalkan sebelum ini

dan sekiranya ingin mengekalkan lebihan zakat yang belum diagihkan sebagai elemen ekuiti, maka

Institusi MAIN perlu mengkelaskannya sebagai ekuti terhad.

Satu cadangan kerangka syariah ke arah mengubah istilah ‘hasil’ kepada ‘terimaan’ atau

‘pungutan’ serta ‘belanja’ kepada ‘agihan’ serta konsep lebihan agihan zakat pada tahun semasa

diiktiraf sebagai ‘liabiliti’ atau ‘ekuiti terhad’ adalah disarankan agar istilah yang akan digunakan

tidak mengelirukan masyarakat Islam serta pemegang taruh yang semakin memahami dan

membaca penyata kewangan MAIN. Justeru kajian ini merumuskan tiga perkara utama iaitu (1)

dana zakat merupakan liabiliti kepada entiti yang menguruskan zakat berdasarkan konsep yaddul

amanah dan Institusi MAIN adalah yaddul amanah kepada dana zakat di sesebuah negeri

berdasarkan perundangan. Ini menjelaskan lagi bahawa Institusi MAIN merupakan entiti

perundangan yang kuasanya dirujuk kepada enakmen pentadbiran agama Islam negeri dan

pengurusannya terbatas kepada perundangan di peringkat persekutuan dan negeri; (2) Cadangan

penggunaan istilah yang betul iaitu ‘kutipan zakat’ dan ‘agihan zakat’ berdasarkan amalan semasa

perakaunan yang merujuk kepada IPSASB (2014) dan MPSAS.

Namun kajian ini mencadangkan adalah sesuai perkataan ‘terimaan’ dan ‘belanja’

diidhofahkan secara terus dengan perkataan zakat. Pihak institusi juga perlu dedahkan satu penyata

yang khusus untuk menunjukkan ‘terimaan’ dan ‘agihan’ tersebut di penyata kewangan tahunan

institusi untuk menunjukkan institusi zakat telah menunaikan amanah tersebut. Amalan di

kebanyakkan negeri menunjukkan kebanyakkan negeri lebih selesa dengan istilah ‘Terimaan’ dan

‘Agihan’. Cadangan ini juga selari dengan pandangan beberapa pakar yang telah dirujuk dimana

istilah yang dicadangkan tidak menimbulkan kekeliruan; (3) Cadangan untuk mengiktiraf konsep

lebihan agihan pada tahun berkenaan kepada ‘liabiliti’ dan bukan ‘ekuiti terhad’ kerana takrif

‘hasil’ dan ‘belanja’ yang tidak konsisten dengan falsafah zakat. Justeru jika ia tidak sesuai dengan

terminologi ‘hasil’ dan ‘belanja’, maka konsep lebihan agihan zakat pada tahun berkenaan tidak

sesuai dikelaskan sebagai ‘ekuiti’ atau ‘ekuiti terhad’.

Cadangan satu piawaian baru diwujudkan secara khusus untuk perakaunan kutipan dan

agihan zakat terutamanya dalam aspek pengiktirafan, pengukuran dan pendedahan dana zakat

untuk dilaksanakan oleh semua institusi MAIN di Malaysia kerana keunikan yang wujud dalam

menguruskan zakat. Ini kerana pelaporan kewangan zakat perlu dilihat daripada dimensi yang

lebih luas termasuklah kaedah doktrin yang berkait dengan fiqh zakat yang melibatkan pelbagai

fatwa yang sentiasa kehadapan untuk menangani permasalah fiqh semasa serta kaedah sains yang

berkait dengan pengurusan zakat yang dinamik. Justeru satu takrifan yang baik berdasarkan kaedah

fiqh iaitu jami’ dan mani’ diperlukan untuk mentakrifkan zakat, kutipan zakat, agihan zakat serta

baki zakat yang belum diagihkan agar konsisten dengan piawaian perakaunan semasa untuk



135

memudahkan para akauntan di institusi untuk mengiktiraf, mengukur dan mendedahkan maklumat

tersebut di penyata kewangan zakat dengan telus, komprehensif dan tidak menimbulkan kekeliruan

kepada pemegang taruh.

Cadangan pembentukan satu piawaian baru untuk perakaunan zakat serta diperkukuhkan

dengan aspek perundangan seperti menggubal satu enakmen zakat adalah wajar memandangkan

wujudnya banyak transaksi baru berkait dengan penggunaan dana zakat seperti pembelian aset

bangunan dan tanah, penjanaan hasil sewa atau pulangan keuntungan daripada aset zakat,

pembelian aset kenderaan, pendahuluan wang zakat daripada kategori asnaf fisabilillah untuk

tujuan pembangunan harta wakaf atau baitulmal, kewujudkan transaksi pinjaman kepada asnaf

melalui dana zakat, pendefinisian asnaf yang semakin luas, bantuan zakat yang telah melangkaui

sempadan geografi dan sebagainya. Kewujudan enakmen pentadbiran agama Islam negeri yang

sedia ada untuk pengurusan zakat didapati adalah amat terhad sedangkan perkembangan semasa

menunjukkan pengurusan zakat semakin mencabar bukan sahaja untuk mempelbagaikan kaedah

pengagihan zakat ke arah yang lebih produktif, malah menyahut cabaran pihak pemegang taruh

untuk menjadikan pengurusan zakat ke arah lebih profesional. Cadangan piawaian baru pelaporan

kewangan zakat yang mengikut syarak adalah seperti di Rajah 1 dan Rajah 2 di lampiran.

KESIMPULAN

Kecekapan dan keberkesanan institusi agama dalam menzahirkan akauntabiliti kepada pihak

berkepentingan adalah perlu dan dalam konteks Malaysia, persoalan terhadap tahap ketelusan dan

akauntabiliti dalam kalangan institusi berlandaskan Islam seperti institusi yang mentadbir dan

mengurus wakaf, zakat dan baitulmal adalah perkara yang perlu ditangani secara bijak dan

profesional. Pendedahan penyata kewangan yang relevan, objektif, material, telus serta

komprehensif, boleh dipercayai, tepat yang akhirnya tidak mengelirukan serta tidak menimbulkan

fitnah dan kesan negatif kepada masyarakat adalah perlu untuk menangani persepsi negatif yang

sentiasa membelenggu masyarakat di luar sana. Justeru itu, dengan wujudnya satu cadangan

piawaian perakaunan Islam yang seragam bagi institusi yang menguruskan dana zakat di Malaysia.

Adalah diharapkan institusi agama di negara ini dapat menzahirkan akauntabilitinya dengan cekap

dan berkesan kepada pihak berkepentingan dan seterusnya melunaskan akauntabiliti kepada Allah

SWT.

PENGHARGAAN

Penghargaan kepada Jabatan Akauntan Negara Malaysia (JANM) atas geran yang diberikan.

Artikel ini adalah sebahagian daripada dapatan projek penyelidikan yang dibiayai oleh Jabatan

Akauntan Negara Malaysia (Kod Projek: EP-2017-027) dan (Kod Projek: EP-2018-005).

RUJUKAN



136

Ahmad Husni Abd Rahman & Muhammad Furqan Abdullah 2018. Konsep Rahmatan Lil Alamin

dalam Ibadah Pengurusan Zakat dalam Azman et. al (penyt) Kutipan dan Agihan zakat

Malaysia Baharu: Isu, Cabaran dan Harapan. Nilai: Penerbit USIM

Al-Ghufaylī, Abdullah bin Mansūr, 2008. Nawāzil Al-Zakāh Dirāsah Fiqhiyyah Ta’sīliyyah Li

Mustajaddāt Al-Zakāh. Riyad: Dar al-Maymān li al-nashr wa al-tawzīᶜ.

Al-Kasani, Abu Bakr Mas’ud bin Ahmad. 1986. Badā’iᶜ Al-Ṣanā’iᶜ Fī Tartīb Al-Sharāiᶜ. Beirut:

Dar al-Kutub al-Ilmiyyah.

Al-Mardāwī, Alā’ al-Dīn Abu al-Ḥasan ᶜAlī bin Sulayman. t.th. Al-Inṣāf Fī Maᶜrifat Al-Rājiḥ Min

Al-Khilāf. Beirūt: Dar Ihyā’ al-Turāth al-Arabi.

Al-Nawawi, Muhyi al-Din abu Zakaria Yahya b Sharf, 1996. Al-Majmu’ Sharh al-Muhadhdhab

Lil Shirazi. Kaherah: Al-Matba’ah al-Muniriyyah

Al-Nawawi, Muhyi al-Din Yahya bin Sharaf, 2001. Al-Majmu’ Sharh Al-Muhadhdhab. Beirūt:

Dar al-Fikr.

Conceptual Framework for general purpose financial reporting by public sector entities 2014,

IPSASB.

Hailani Muji Tahir & Sanep Ahmad. 2009. Aplikasi fiqh muamalat dalam sistem kewangan Islam,

Pusat Penerbitan Universiti (UPENA) UiTM, Selangor.

Hairunnizam Wahid, Mohd Fairus Mohd Salleh, Azlina Ahmad, Norida Basnan, Azizah Mohd

Harun, Ainol Basirah Abdul Wahab. 2018. Perakaunan untuk Aset Wakaf, Zakat dan

Baitulmal oleh Majlis Agama Islam Negeri di Malaysia: Satu Cadangan Kerangka Kerja

Syariah. dalam Hairunnizam et. al. (penyt.) Pengurusan Zakat di Malaysia: Isu dan

Cabaran Kontemporari. Bangi: EKONIS-UKM. h.359-384

Hairunnizam Wahid, Sanep Ahmad, Mohd Ali Mohd Noor & Maryam Abd Rashid 2017. Prestasi

Kecekapan Pengurusan Kewangan dan Agihan Zakat: Perbandingan antara Majlis Agama

Islam Negeri di Malaysia. Jurnal Ekonomi Malaysia. 51(2): 39-54

Hairunnizam, W., Sanep, A. & Radiah, A.K., 2009. Pengagihan Zakat Oleh Institusi Zakat di

Malaysia: Mengapa Masyarakat Tidak Berpuas Hati? Jurnal Syariah, Jil. 17, Bil. 1, 89-112.

Htay, Sheila Nu Nu, & S. A. Salman. 2014 “Proposed best practices of financial information

disclosure for zakat institutions: A case study of Malaysia.” World Applied Science Journal

30(37): 288-294

Mahmood Zuhdi , A.M. 2003. Pengurusan Zakat. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Malaysia Accounting Standards Board. 2009. SOP i-1 Financial reporting from an Islamic

perspective



137

Malaysia Accounting Standards Board, 2009. SOP i-1 Financial reporting from an Islamic

perspective.

Mohd Fairuz Md Salleh, Norida Basnan, Azlina Ahmad, Azizah Harun, Muhammad Arzim Naim

& Hairunnizam Wahid. 2016. Cadangan item pendedahan bagi pelaporan institusi wakaf,

zakat dan baitulmal. IPN Journal of Research and Practice in Public Sector Accounting and

Management. 6: 23-44

Muhammad Anwar. 1995. Financing socio-economic development with zakat funds. Journal of

Islamic Economics. 4(1&2). 15-32.

Muhammad Syukri Salleh 2014a, Aliran pemikiran ekonomi Islam dunia Melayu, ‘Ulum

Islamiyyah Journal, 12: 1-33

Muhammad Syukri Salleh 2014b. Mengatasi kemiskinan melalui zakat di Malaysia: Kajian

terhadap tiga faktor yang mempengaruhinya. Media Syariah. XVI (1).

Mujaini Tarimin. 2005. Golongan penerima zakat: Agihan dana zakat secara lebih berkesan,

Penerbit UiTM.

Muji Tahir, H. 2016. Gagasan kesyumulan fiqh muamalat dalam sistem kewangan Islam. Bangi,

Penerbit UKM.

Norfaiezah Sawandi, Norazita Marina Abdul Aziz & Ram al Jafri Saad. 2017. Zakat accountability

practices: case study of zakat institution AA. International Journal of Economic Research.

14(16): 223-232

Nurul Ilyana Muhd Adnan & Zahri Hamat. 2018. Analisis Hukum Penggunaan Dana Zakat untuk

Pembangunan Model Takaful Mikro. Tidak diterbitkan.

Perakaunan dan Pelaporan Kewangan Islam bagi Institusi Wakaf, Zakat dan Baitulmal di Malaysia

Fasa 2, 2017 (Zon 1)

Perakaunan dan Pelaporan Kewangan Islam bagi Institusi Wakaf, Zakat dan Baitulmal di Malaysia

Fasa 3, 2018 (Zon 1)

Qardawi, Yusuf 2000, Fiqhuz Zakah, Dirasatu Muqaranati li Ahkamiha wa Falsafatiha fi Dhau’il

Qur’an was Sunnah. Vol. 2. Ed. Ke-24. Bairut. Al-Resalah Publisher.

Sapingi, Raedah, Sherliza Puat Nelsonb, and Siti Normala Sheikh Obida. (2016) Current

Disclosure Practices by zakat Institutions In Malaysia: An Exploratory Study. Qualitatif

Research Conference. 24-26 May 2016, Penang, Malaysia

Suhaili Sarif & Nor ‘Azzah Kamri. 2009. A theoretical discussion of zakat for income generation

and its fiqh issues. Jurnal Syariah. 17(3). 457-500.



138

Sulaiman al-Ashqar, Muhammad Uthman Syubair, Muhammad Naim Yasin, Umar Sulaiman al-

Ashqar, 2004. Kitab al-abhath fiqhiyyah fi qadaya al-zakat al-muasoroh Jilid 1

(2004/1424H). Jordan: Darul Nafais.

Wahbah al-Zuhaili. 2005. Fiqh dan Perundangan Islam. Jilid IV. Md Akhir Hj Yaacob et. al (terj.).

Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Wahbah al-Zuhaili 2005, Fiqh dan Perundangan Islam. Jilid IV. Md Akhir Hj Yaacob et. al (terj.).

Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Wahbah az-Zuhaili. 2011. Fiqh Islam Wa Adillatuhu. Jilid 3. Abdul Hayyie al-Kattani (terj.).

Jakarta: Gema Insani.

Wahbah az-Zuhaili. 2011. Fiqh Islam Wa Adillatuhu. Jilid 10. Abdul Hayyie al-Kattani (terj.).

Jakarta: Gema Insani

Liabiliti

Ekuiti

(Hasil dan Belanja)

Aset Bukan Amanah

(Aset Baitulmal)

Elemen Asas Penyata Kewangan

Aset

Aset Amanah

(Aset Wakaf dan Aset Zakat)

Pengiktirafan

Kriteria pengiktirafan:

- Memenuhi definisi aset.

- Kemungkinan akan berlaku

Pengukuran

Asas pengukuran:

- Pada nilai semasa (diutamakan);

- Pada nilai kos (hanya apabila nilai

Pendedahan

Prinsip pendedahan: Maklumat yang:

- Relevan.



139

Sumber: Perakaunan dan Pelaporan Kewangan Islam bagi Institusi Wakaf, Zakat dan Baitulmal di Malaysia Fasa 2, 2017 (Zon 1)

Rajah 1. Kerangka Kerja Konseptual Pengiktirafan, Pengukuran dan Pendedahan Aset

Menurut Keperluan Syariah

Aset (Amanah)

Tunai

Aset Agihan

Produktif

(Inventori & HLP)

Liabiliti

Baki Zakat

Belum Agih

(Terimaan –

Agihan)

Ekuiti

Hasil

(Manfaat pelaburan harta

zakat)

Belanja

(Belanja pengurusan harta

zakat)

Ekuiti Zakat

(Agihan produktif iaitu

perolehan aset yang

diletakhakkan kepada

Kumpulan Wang Zakat



140

Sumber: Perakaunan dan Pelaporan Kewangan Islam bagi Institusi Wakaf, Zakat dan Baitulmal di Malaysia Fasa

3, 2018 (Zon 1)

Rajah 2. Cadangan elemen utama dalam Kumpulan Wang Zakat dan Penyata Kewangan

Utama MAIN

* Penyata Kewangan Utama juga termasuk Penyata Aliran Tunai dan juga Nota kepada Akaun.

(2) Penyata Prestasi

Hasil:

Manfaat pelaburan

harta zakat

(sewaan/hibah/dividen)

(-) Belanja:

Pengurusan aset zakat

________________ Lebihan/kurangan

manfaat harta zakat

(1) Penyata

Terimaan & Agihan

Terimaan:

Zakat fitrah

Zakat harta

(-) Agihan:

Agihan Konsumtif

Agihan Produktif

________________

Baki Zakat Belum

Agih

(3) Penyata Perubahan

Ekuiti

Baki Awal Ekuiti Zakat (+) Tambahan Ekuiti

Zakat (+/-) Lebihan/kurangan

manfaat Zakat (+/-) Rizab Penilaian

Semula ------------------------------

-- Baki Akhir Ekuiti

PENYATA KEWANGAN UTAMA*

(4) Penyata Kedudukan

Kewangan

Aset Amanah

Tunai

Aset Agihan Produktif

(Inventori & HLP)

Liabiliti

Baki Zakat Belum Agih

Ekuiti

Ekuiti Zakat (agihan produktif)

Lebihan/kurangan terkumpul

Rizab Penilaian Semula

PARALLEL 1 BIL NAME TITLE ADDRESS kerja/artikel KEIZAC 2019.pdf · Centre for Islamic Development...

Documents

Transcript of PARALLEL 1 BIL NAME TITLE ADDRESS kerja/artikel KEIZAC 2019.pdf · Centre for Islamic Development...