PEDALAMAN PANTAI BARAT AS BA H

PEDALAMANPANTAI BARAT

SABA H

A_Prelim_Eksplorasi_new_digelapkan_80 peratus.indd 1 19/04/2021 12:14:38

PenyuntingOLIVER VALENTINE EBOY

HARIFAH MOHD NOORJURRY FOO


SABA H


PenyuntingOLIVER VALENTINE EBOY

HARIFAH MOHD NOORJURRY FOO


SABA H

PENERBIT UNIVERSITI MALAYSIA SABAHKota Kinabalu • Sabah • Malaysia

http://www.ums.edu.my2020

Ahli Majlis Penerbitan Ilmiah Malaysia (MAPIM)


© Universiti Malaysia Sabah, 2020

Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada terbitan ini boleh diterbitkan semula, disimpan untuk pengeluaran atau dikeluarkan ke dalam sebarang bentuk sama ada dengan cara elektronik, gambar serta rakaman dan sebagainya tanpa kebenaran bertulis daripada Penerbit Universiti Malaysia Sabah, kecuali seperti yang diperuntukkan dalam Akta 332, Akta Hak Cipta 1987. Keizinan adalah tertakluk kepada pembayaran royalti atau honorarium.

Segala kesahihan maklumat yang terdapat dalam buku ini tidak semestinya mewakili atau menggambarkan pendirian mahupun pendapat Penerbit Universiti Malaysia Sabah. Pembaca atau pengguna buku ini perlu berusaha sendiri untuk mendapatkan maklumat yang tepat sebelum menggunakan sebarang maklumat yang terkandung di dalamnya. Pandangan yang terdapat dalam buku ini merupakan pandangan ataupun pendapat penulis dan tidak semestinya menunjukkan pendapat atau polisi Universiti Malaysia Sabah. Penerbit Universiti Malaysia Sabah tidak akan bertanggungjawab terhadap sebarang masalah mahupun kesulitan yang timbul, sama ada secara menyeluruh atau sebahagian, yang diakibatkan oleh penggunaan atau kebergantungan pembaca terhadap kandungan buku ini.

Perpustakaan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam-Penerbitan

Eksplorasi Geografi : PEDALAMAN PANTAI BARAT SABAH / Penyunting: OLIVER VALENTINE EBOY, HARIFAH MOHD NOOR, JURRY FOO. ISBN 978-967-2166-92-4 1. Rural development--Malaysia--Sabah. 2. Community development--Malaysia--Sabah. 3. Land use--Planning. 4. Sabah (Malaysia)--Social conditions. 5. Government publications--Malaysia. I. Eboy, Oliver Valentine, 1976-. II. Harifah Mohd. Noor, 1963-. III. Foo, Jurry, 1977-. 307.140959521

Muka taip teks: Swiss721 Cn BTSaiz taip teks dan leading: 11/14 poinReka letak kulit & halaman: Rosalind GanisPembaca pruf: Alecia AngatiEditor: Ainun JamilDiterbitkan oleh: Penerbit Universiti Malaysia Sabah Tingkat Bawah, Perpustakaan Universiti Malaysia Sabah Jalan UMS 88400 Kota Kinabalu, Sabah.Dicetak oleh: Percetakan Keningau Sdn Bhd (63932H) Lot 26, Phase 1, HSK Industrial Centre, km 8, Jalan Penampang, 88300 Kota Kinabalu, Sabah.


v

KANDUNGAN

Senarai Jadual viiSenarai Rajah ixPrakata xPendahuluan xi

Muka Surat

BAHAGIAN SATU: PENGURUSAN DAN PEMBANGUNAN RUANG Bab 1 Perindustrian dan Pembangunan di Pekan

Sipitang, Sabah Ubong Imang

Bab 2 Penilaian Kesan Kesihatan ke atas Pelan Tempatan Kuala Penyu, Sabah

Gaim J. Lunkapis Bab 3 Isu dan Cabaran dalam Pengurusan Sisa

Pejal Mapan di Luar Bandar: Kajian Kes Majlis Daerah Sipitang, Sabah

Mohammad Tahir Mapa, Nordin Sakke, Aliakbar Gulasan, Ubong Imang, Abdul Hair Beddu Asis

Bab 4 Penggunaan Mod Pengangkutan dan

Kemudahan Mobiliti di Beaufort, Sabah Harifah binti Mohd Noor

BAHAGIAN DUA: APLIKASI TEKNOLOGI DALAM PENGURUSAN RUANG

Bab 5 Penggunaan Data Satelit Multitemporal dalam

Mengidentifikasi Perubahan Hutan Paya Gambut di Hutan Simpan Klias dan Binsuluk, Beaufort, Sabah

Abdul Munir Hafizy Ladoni & Kong Teck Sieng

1

11

29

43

53


vi

Bab 6 Pengaruh Faktor Lokasi terhadap Nilai Sewa Harta Tanah Rumah Kedai di Pekan Beaufort

Oliver Valentine Eboy

BAHAGIAN TIGA: PENGURUSAN SUMBER DALAM RUANG

Bab 7 Pengetahuan Tradisional Aspek Cuaca dan Iklim

Komuniti Kuala Penyu Nik Norlizaini Mat Husin & Ramzah Dambul

Bab 8 Bekalan Air Luar Bandar di Sipitang, Sabah: Kemampanan, Isu dan Cabaran

Nordin Sakke, Aliakbar Gulasan & Adi Jafar

Bab 9 Risiko dan Kemudahterancaman Masyarakat Dataran Banjir di Kampung Bekalau, Beaufort

Adi Jafar, Nordin Sakke & Mohammad Tahir Mapa

Bab 10 Penghijauan Lorong Pedestrian di Pekan Beaufort Lama

Jurry Foo

PenutupSenarai PenyumbangIndeks

63

73

79

97

113

129131133


vii

Jadual

2.1 Zon perumahan 2.2 Zon komersial dan perniagaan lain 2.3 Zon kegunaan kerajaan dan agensi kerajaan 2.4 Zon kemudahan awam (jambatan dan lain-lain) 2.5 Zon pertanian dan kawasan desa 2.6 Zon kemudahan lapangan terbang dan

penerbangan awam 2.7 Zon konservasi dan hutan simpan 2.8 Zon rizab sungai dan air 2.9 Zon penampan (setback) 2.10 Zon kawasan pelupusan sampah 2.11 Zon rekreasi dan pelancongan 2.12 Zon infrastruktur (jalan raya dan jeti) 3.1 Jenis dan harga barangan boleh kitar 3.2 Pandangan tentang pengurusan oleh MDSPG 4.1 Profildemografiresponden 5.1 Keluasan bagi hutan paya gambut di Binsuluk

dan Klias pada tahun 1985, 1995, 2005 dan 2015 5.2 Perubahan keluasan hutan paya gambut di Klias

dan Binsuluk pada tahun 2005 hingga 2015 6.1 Faktor-faktor lokasi yang mempengaruhi nilai

sewa rumah kedai di kawasan kajian 6.2 Analysis of Variance (ANOVA) 6.3 Adjusted R Square 6.4 PengujianCoefficients 7.1 Pengetahuan tradisional komuniti Dusun

Tatana Kuala Penyu, Sabah dalam meramal cuaca dan iklim

8.1 Keupayaan atap rumah untuk melakukan SPAH di Sipitang

9.1 Model-model penilaian risiko

Muka Surat

14 16 16 17 18 18

19 20 21 21 22 23 35 36 46 55

58

65

68 68 69 76

86

99

SENARAI JADUAL


viii

9.2 Indikatorkemudahterancamanfizikal, sosialdan ekonomi

9.3 Tahapkemudahterancamanfizikal,sosialdanekonomi penduduk Kampung Bekalau

9.4 Risiko kehilangan nyawa dan kerugian berdasarkan tahap kedalaman banjir setinggi 2 meter

10.1 Pokok hiasan di lorong pejalan kaki Pekan Beaufort Lama

101

106

108

120


ix

Rajah

3.1 Penyediaan tong sampah yang mencukupi 3.2 Tujuan pengasingan sisa 3.3 Jenis sisa yang diasing untuk dikitar semula 3.4 Pengasingan bahan boleh kitar berdasarkan

imbuhan (ganjaran) 4.1 Penggunaan mod pengangkutan 4.2 Mod pengangkutan awam yang biasa digunakan 5.1 Lokasi tanah gambut di Klias dan Binsuluk 6.1 Nilai sewa rumah kedai Pekan Beaufort 7.1 Frekuensi penggunaan pengetahuan tradisional

komuniti Bajau dan Suluk di pinggir pantai Semporna, Sabah

8.1 Kedudukan pekan dan daerah Sipitang 8.2 Taburan hujan ruangan di daerah Sipitang 8.3 Purata hujan bulanan di Stesen Curahan Hujan

Mesapol, Sipitang 8.4 Pola saliran lembangan Lakutan dan Mengalong 8.5 Kitaran hidrologi Lembangan Lakutan dan

Mengalong 8.6 Sumber air tanah berdasarkan peta hidrogeologi 9.1 Ketinggian dan kecerunan kawasan daerah

Beaufort 10.1 Pekan Beaufort 10.2 Lorong pejalan kaki di Pekan Beaufort Lama

Muka Surat

37 38 39 39

47 48 54 67 75

82 84 85

88 88

90 104

118 119

SENARAI RAJAH


x

Buku suntingan ini menghimpunkan koleksi bab pelbagai topik berkenaan pembangunan pedalaman di pantai barat Sabah

dari perspektif ruangan. Bab-bab yang ditulis adalah hasil kerja lapangan oleh pelajar-pelajar tahun akhir yang mendapat bimbingan daripadapensyarahProgramGeografi,FakultiSainsSosialdanKemanusiaan (FSSK), Universiti Malaysia Sabah (UMS).

Konsep utama yang diketengahkan dalam buku ini ialah sains ruang yang memfokuskan kepada pembangunan kawasan pedalaman pantai barat Sabah yang mengkhusus di kawasan daerah Beaufort, Kuala Penyu dan Sipitang. Tema-tema ini dilihat dariaspekruang,sesuaidenganfokuskajianGeografi.Olehitu,buku ini dibahagikan kepada tiga tema mengikut bahagian, iaitu Bahagian Satu: Pengurusan dan Pembangunan Ruang, Bahagian Dua: Aplikasi Teknologi dalam Pengurusan Ruang dan Bahagian Tiga: Pengurusan Sumber dalam Ruang. Ia merangkumi kajian dari aspek perbandaran, nilai sewa hartanah, banjir, sumber air, pelancongan, pengangkutan, kesihatan, rekreasi, perubahan hutan paya, cuaca, landskap dan perancangan bandar.

Penyunting ingin merakamkan ucapan terima kasih kepada semua penyumbang bab dalam buku ini. Begitu juga kepada penilai yang telah memberi pandangan konstruktif dalam usaha memantapkan karya dan juga merealisasikan penerbitan buku ini.

Akhir sekali, terima kasih kepada semua pihak yang terlibat, sama ada secara langsung atau tidak langsung dalam penerbitan buku ini. Semoga buku ini akan menjadi rujukan dan memberi informasi berguna kepada semua pembaca.

Oliver Valentine EboyHarifah Mohd NoorJurry FooFakulti Sains Sosial dan KemanusiaanUniversiti Malaysia Sabah

PRAKATA


xi

Pedalaman Pantai Barat Sabah dari Perspektif Ruang

Konsep sains ruang masih menjadi tonggak asas dalam bidang geografipadahariini.Iadiperkukuhkanlagimenerusiaplikasi

teknologi sebagai pendukung kepada kajian yang lebih global dan bersifat kontemporasi. Oleh itu, buku ini mencakupi isu keruangan di pedalaman pantai barat Sabah meliputi daerah Beaufort, Sipitang dan Kuala Penyu yang dilihat dari perspektif ruang melalui tiga tema utama, termasuklah pengurusan dan pembangunan ruang, aplikasi teknologi dalam pengurusan ruang dan pengurusan sumber semula jadi. Ia merangkumi kajian dari aspek perbandaran, nilai sewa hartanah, banjir, sumber air, pelancongan, pengangkutan, kesihatan, rekreasi, perubahan hutan paya, cuaca, landskap pekan dan perancangan bandar.

Secara umumnya, perbincangan dalam buku ini adalah berasaskan kepada pengurusan ruang dari segi penilaian sehingga operasi ruang. Oleh itu, Bahagian Satu dimulakan dengan tema pengurusan dan pembangunan ruang yang memuatkan empat bab. Kesemua bab ini menyentuh peranan manusia dalam pembentukan ruang sosial. Bab 1 memaparkan senario perindustrian dan pembangunan di Pekan Sipitang yang memfokus kepada proses pembentukan ruang industri dan pembangunan pekan tersebut. Antara perkara yang diketengahkan adalah fungsi Pekan Sipitang, perubahan guna tanah dan pembangunan sosioekonomi penduduk yang membawa kesan positif dan negatif kepada komuniti tempatan.

Bab 2 membincangkan tentang penilaian kesihatan dengan pembentukan pelan tempatan Kuala Penyu, iaitu berkaitan dengan tahap kesihatan umum kepada guna tanah yang melibatkan 12 zon fizikaldankesihatanyangdiambildaripadapelantempatanKualaPenyu dengan merujuk respons komuniti terhadap pelan tersebut.

Bab 3 pula menghuraikan tentang isu-isu pengurusan sisa pejal mapan luar bandar yang memfokuskan daerah Sipitang. Perkara penting yang ditekankan dalam perbincangan ini antaranya adalah berkenaan penglibatan golongan pengutip sampah,

PENDAHULUAN


xii

penyertaan masyarakat secara umum dalam pengurusan sisa dan peranan pihak berkuasa tempatan iaitu Majlis Daerah Sipitang (MDSPG) dalam menangani isu-isu pengurusan sisa pejal di daerah tersebut.

Bab 4 pula adalah berkaitan dengan pembentukan ruang pergerakan manusia oleh mod pengangkutan yang mempengaruhi kebolehsampaian.

Pada Bahagian Dua, perbincangan memfokuskan kepada aplikasi teknologi dalam pengurusan ruang, iaitu gaya baharu dalam penyelidikan kontemporari dan bertepatan dengan era Revolusi Industri 4.0 (IR4.0). Dua bab yang dimasukkan dalam tema ini berkaitan dengan aplikasi data satelit dalam pengurusan hutan dan penggunaan model analisis regresi berganda (MRA) dalam menganalisis nilai harta tanah yang diintegrasikan denganaplikasisistemmaklumatgeografi(GIS).Kedua-duababmenunjukkan bahawa aplikasi teknologi mewujudkan satu sistem data maklumat yang lebih komprehensif dan mempermudahkan manusia memahami ruang.

Bahagian Tiga buku ini membincangkan pengurusan sumber semula jadi dalam ruang di pedalaman pantai barat Sabah melalui empat bab yang mencakupi tanggapan dan penilaian manusia terhadap ruang itu sendiri. Ia termasuklah perkara yang berkaitan dengan pengetahuan tradisi, penilaian terhadap risiko fenomena yang melibatkan sumber semula jadi seperti air dan banjir dan satu bab berkaitan susunan ruang hijau bandar dan keberkesanannya kepada kesejahteraan bandar.

Bab 7 memperlihatkan keupayaan manusia menguruskan ruang melalui pengetahuan tradisi. Pengetahuan yang dipelajari dan diwarisi secara turun-temurun masih digunakan dalam meramal cuaca dan iklim dalam kalangan masyarakat di Kuala Penyu. Flora, faunadan sifat persekitaran alamfizikal telahmenjadi indikator penting dalam memahami persekitaran.

Bab 8 ialah perbincangan isu bekalan air di Sipitang yang merangkumi penyumberan air dan kaedah pengurusannya. Penyumberan air di Sipitang dilihat dari segi jumlah hujan yang diterima, keupayaan saliran dan proses penadahan air. Isu lain


xiii

ialah cabaran pengurusan air yang melibatkan pertumbuhan penduduk dan industri, kehadiran cuaca ekstrem, air tidak berhasil dan kualiti air.

Banjir adalah fenomena alam semula jadi yang sinonim dengan daerah Beaufort. Bab 9 membincangkan hasil kajian kes di Kampung Bekalau, Beaufort yang menunjukkan risiko dan kemudahterancaman kepada komuniti. Kemudahterancaman tersebutmerangkumielemenkerentananfizikal,sosialdanekonomi.

Bab 10 membincangkan penghijauan lorong pejalan kaki di Pekan Beaufort dan keberkesanannya kepada kesejahteraan bandar. Fokus perbincangan berkisar kepada pemilihan tanaman yang bersesuaian kepada pejalan kaki di ruang bandar. Pemilihan spesies tumbuhan mengikut keperluan ruang adalah penting kerana menjadi penentu kepada pembentukan sistem ruang yang kondusif.

Secara keseluruhannya, topik bagi bab-bab yang dimuatkan dalam buku ini menggambarkan keadaan di pedalaman pantai barat Sabah. Walaupun eksplorasi kajian pada kali ini hanya tertumpu di Sipitang, Kuala Penyu dan Beaufort, penelitian ke atas kawasan tumpuan utama ini akan menjadi permulaan kepada kajian lanjut di kawasan lain di wilayah ini kelak. Buku inibolehdijadikanpanduandalammemahamibidanggeografisebagai ilmu yang mengkaji ruang dan peranan manusia dalam menguruskannya. Malah, ia boleh dijadikan rujukan dalam kajian pada masa hadapan dan rujukan pihak berkuasa tempatan, selain sesuai digunakan untuk bacaan umum.


PEDALAMAN PANTAI BARAT AS BA H

Documents

Transcript of PEDALAMAN PANTAI BARAT AS BA H