Penerbit Universiti Putra Malaysia Serdang • 2018vodppl.upm.edu.my/uploads/docs/AGR3502_TANAMAN...

Penerbit Universiti Putra Malaysia Serdang • 2018

© Penerbit Universiti Putra Malaysia 2018Cetakan Pertama 2018

Hak cipta terpelihara. Mana-mana bahagian penerbitan ini tidak boleh dihasilkan semula, disimpan dalam sistem simpanan kekal, atau dipindahkan dalam sebarang bentuk atau sebarang cara elektronik, mekanik, penggambaran semula, rakaman dan sebagainya tanpa terlebih dahulu mendapat izin daripada pihak Penerbit Universiti Putra Malaysia

Penerbit UPM adalah anggota Persatuan Penerbit Buku Malaysia (MABOPA) No. Ahli 9802 dan anggota Majlis Penerbitan Ilmiah Malaysia (MAPIM).

Perpustakaan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam Penerbitan

ISBN No. 978-967-344-816-6

Reka bentuk kulit : Anuar Pairan & Khairul Amin Zainal Abidin Reka letak teks: Sahariah Abdol Rahim @ IbrahimRupa taip teks: Times New Roman PSSaiz taip teks: 11/16 pt

Dicetak oleh:

UKM Cetak Sdn BhdAras BawahBangunan Penerbit UKM Universiti Kebangsaan Malaysia43600 UKM BangiSelangor Darul Ehsan Tel : 03-8921 5371/ 3072

v

PROGRAM PENDIDIKAN JARAK JAUH

UNIVERSITI PUTRA MALAYSIA

Penulis modul : Adam Puteh, PhD

Martini Mohammad Yusoff, PhD

Universiti Putra Malaysia

Hak Milik : UPM Education & Training Sdn Bhd

vii

ISI KANDUNGAN

PANDUAN

KURSUS

1. Pendahuluan xii

2. Jadual Pembelajaran

3. RANGKA KURSUS

i. Nama Kursus

ii. Kod Kursus

iii. Kredit Kursus

iv. Prasyarat

v. Hasil Pembelajaran

vi. Sinopsis Kursus

vii. Penilaian

xv

xv

xv

xv

xv

xv

xvi

UNIT 1 TANAMAN MAKANAN 1

Pengenalan 1

Objektif 2

1.1 Kepelbagaian Tanaman Makanan 2

1.1.1 Kumpulan Tanaman Makanan 2

1.1.2 Sumbangan Tanaman Makanan 5

1.1.3 Klasifikasi Tanaman Makanan 6

1.1.4 Cabaran Pengeluaran 7

1.1.5 Keselamatan Makanan 8

Rumusan 9

Latihan 9

UNIT 2 PADI 10

Pengenalan 10

Objektif 10

2.1.1 Kepentingan Ekonomi dan Cabaran

Pengeluaran11

2.1.2 Morfologi dan Tumbesaran Padi 14

2.1.3 Varieti Padi 16

Rumusan 20

Latihan 20

viii

UNIT 3 PENANAMAN PADI 21

Pengenalan 21

Objektif 21

3.1.1 Persediaan Tanah 22

3.1.2 Tapak Semaian Padi 23

3.1.3 Kaedah Menanam di Sawah 26

Rumusan 28

Latihan 29

UNIT 4 PENGURUSAN TANAMAN PADI 30

Pengenalan 30

Objektif 31

4.1 Faktor Pengurusan 31

4.1.1 Pengurusan Air Sawah 31

4.1.2 Pengurusan Baja 33

4.1.3 Pengurusan Perosak dan Penyakit 39

4.1.4 Menuai dan Pemprosesan 45

Rumusan 48

Latihan 48

UNIT 5 JAGUNG 49

Pengenalan 49

Objektif 49

5.1 Kepentingan Ekonomi 50

5.1.1 Pengeluaran dan Keluasan Tanaman 50

5.1.2 Origin, Morfologi dan Tumbesaran 51

5.1.3 Kumpulan Jagung 54

5.1.4 Keperluan Persekitaran untuk Tumbesaran 58

5.1.5 Varieti Jagung 59

Rumusan 63

Latihan 63

ix

UNIT 6 TEKNOLOGI PENANAMAN JAGUNG 64

Pengenalan 64

Objektif 64

6.1 Persediaan Kawasan 65

6.1.1 Pemilihan Tanah 65

6.1.2 Pembajakan Kawasan 65

6.1.3 Persediaan Benih Tanaman 66

6.1.4 Menanam 67

6.1.5 Pengurusan Baja 69

6.1.6 Pengurusan Perosak 71

6.1.7 Menuai dan Memproses 73

Rumusan 76

Latihan 76

UNIT 7 TEKNOLOGI PENANAMAN KELEDEK 77

Pengenalan 77

Objektif 78

7.1 Botani dan Morfologi Tanaman 78

7.1.1 Batang Ubi Keledek 78

7.1.2 Daun Ubi Keledek 78

7.1.3 Bunga Ubi Keledek 79

7.1.4 Ubi Keledek 79

7.2 Varieti Ubi Keledek 79

7.2.1 Ciri-ciri Perbezaan antara Varieti 81

7.3 Penanaman dan Pengurusan Ubi Keledek 82

7.3.1 Pemilihan dan Penyediaan Tanah 83

7.3.2 Bahan Tanaman 84

7.3.3 Jarak Tanaman 86

7.3.4 Pembajaan 87

7.3.5 Pengairan 89

7.3.6 Pengawalan Rumpai 89

7.3.7 Penuaian Hasil 90

Rumusan 93

Latihan 94

x

UNIT 8 TANAMAN UBI KAYU 95

Pengenalan 95

Objektif Unit 96

8.1 Botani dan Morfologi Tanaman 96

8.2 Varieti Tanaman Ubi Kayu 96

8.2.1 Ciri-Ciri Perbezaan di Antara Varieti 99

8.3 Penanaman dan Pengurusan Ubi Kayu 100

8.3.1 Keadaan Persekitaran 100

8.3.2 Ciri-Ciri Kesesuaian dan Persediaan Tanah 100

8.3.3 Penyediaan Bahan Tanaman 101

8.3.4 Jarak Tanaman dan Cara Penanaman 102

8.3.5 Pembajaan 103

8.3.6 Kawalan Rumpai 104

8.3.7 Pengairan 104

8.3.8 Penuaian Hasil 105

Rumusan 107

Latihan 107

UNIT 9PENGURUSAN PEROSAK DAN PENYAKIT TANAMAN UMBISI

108

Pengenalan 108

Objektif 108

9.1 Pengurusan Penyakit dan Perosak Ubi Keledek 108

9.1.1 Penyakit Reput Batang 108

9.1.2 Serangan Perosak 110

9.1.3 Kumbang Belalai (Sweet Potato Weevil) 111

9.1.4 Ulat Pengorek Batang 112

9.1.5 Lain-Lain Serangga Perosak 113

9.2 Pengurusan Perosak dan Penyakit Ubi Kayu 113

9.2.1 Penyakit Hawar Daun 113

9.2.2 Penyakit Layu Bakteria 114

9.2.3 Penyakit Bintik Daun Coklat 115

9.2.4 Penyakit Bintik Daun Berpusar 116

9.2.5 Penyakit Akar Putih 117

9.2.6 Virus African Cassava Mozaic 118

xi

9.2.7 Hama Merah 119

9.2.8 Lalat Putih (Whitefly) 120

9.2.9 Ulat Putih 121

9.2.10 Kepinding (Mealybug) 121

Rumusan 123

Latihan 124

UNIT 10 KEPENTINGAN DAN KEGUNAAN TANAMAN

UMBISI125

Pengenalan 125

Objektif 125

10.1 Kepentingan Ubi Keledek 125

10.1.1 Antioksida 126

10.1.2 Anti Keradangan 127

10.1.3 Mengawal Gula dalam Darah 127

10.2 Kegunaan Ubi Keledek 128

10.3 Kepentingan Tanaman Ubi Kayu 132

10.3.1 Sumber Makanan 132

10.3.2 Makanan Haiwan Ternakan 132

10.4 Kegunaan Tanaman Ubi Kayu 133

10.4.1 Kerepek Ubi Kayu 133

10.4.2 Tepung Ubi Kayu 134

10.4.3 Kuih- Muih 135

10.4.4 Pallet (Makanan Haiwan Ternakan) 136

10.4.5 Bioetanol 137

10.4.6 Penghasilan Kertas 139

10.4.7 Produk Kesihatan Dan Kecantikan 140

Rumusan 142

Latihan 142

SIMULASI UJIAN DAN PEPERIKSAAN 143

xiii

PENDAHULUAN

Panduan KursusTerdapat sekitar 7000 spesis tanaman yang telah dikenal pasti sebagai tanaman

makanan. Daripada jumlah tersebut, hanya sekitar 200 spesis sahaja telah

diexploitasi sepenuhnya dan memberi manfaat kepada manusia atau haiwan

sebagai bahan makanan atau bahan mentah untuk kegunaan industri. Ini bererti

masih terdapat banyak lagi spesis tanaman yang berpotensi untuk diexploitasi

sebagai sumber bahan makanan manusia, makanan haiwan atau sumber bahan

mentah industri.

Spesies yang membekal bahan makanan samada untuk manusia atau haiwan hanya

sekitar 30 spesis. Daripada 30 spesies inilah membekalkan 95% bekalan makanan

kepada penduduk dunia. Antara spesis terpenting adalah daripada famili Poaceae

dan Legumioseae yang membekalkan bijirin. Manakala famili Convovulaceae dan

Euphorbiaceae membekalkan tanaman berubi. Walaupun hanya beberapa spesies

yang dibincangkan di dalam modul ini, namun asasnya boleh dijadikan sebagai

panduan kepada lain-lain spesies yang tergolong di dalam famili yang sama.

Modul ini hanya membincangkan beberapa tanaman terpilih dan penting sebagai

sumber makanan manusia, ternakan dan sebagai sumber bahan mentah industri.

Tanaman yang terpilih adalah padi, jagong, keledek dan ubikayu. Tanaman tersebut

merupakan tanaman makanan asas yang membekalkan tenaga kepada manusia dan

haiwan di seluruh dunia Setiap tanaman akan dibahagi kepada pengenalan kepada

spesis yang merangkumi ciri-ciri tanaman, keperluan persekitaran dan diikuti

dengan keadah atau teknologi penanaman serta pengurusan tanaman tersebut.

xv

RANGKA KURSUS

i. Nama Kursus

Tanaman Makanan

ii. Kod Kursus

AGR3502

iii. Kredit Kursus

2 (2+0)

iv. Prasyarat

Tiada

v. Hasil Pembelajaran

Pelajar dapat,

1. membezakan teknik penanaman dan menyelenggara tanaman makanan

untuk meningkatkan produktiviti (C4)

2. menghurai teknologi pengeluaran makanan yang lestari (CTPS)

3. mencadang kaedah penuaian dan pengendalian hasil yang sesuai dengan

jenis tanaman (A3,CS)

vi. Sinopsis Kursus

1. Industri tanaman makanan

- jenis tanaman dan kepentingan

- sumbangan terhadap ekonomi dan keselamatan makanan

2. Tanaman padi

- kitaran hidup tanaman padi

- fasa tumbesaran tanaman padi

- varieti padi

xvi

3. Penanaman benih dan pengurusan pengairan padi

- kaedah penyediaan tanah

- nurseri dan pengurusan semaian

- teknik menanam

- jenis pengairan dan teknologi penjimatan air

4. Pengurusan baja

- keperluan nutrient tanaman padi

- jenis baja dan penjadualan bekalan baja

- simpton kekurangan nutrient

5. Pengurusan penyakit dan perosak

- kawalan rumpai

- penyakit dan kaedah kawalan

- perosak serangga dan kaedah kawalan

- kawalan musuh bukan serangga

6. Penuaian dan pengurusan pasca tuai

- kaedah penuaian

- pengeringan dan pembersihan

- penyimpanan

- pemprosesan

7. Tanaman jagung

- kepentingan tanaman jagung

- varieti jagung

- penanaman dan pengurusan jagung

- pengawalan penyakit dann perosak jagung

- penuaian jagung

8. Tanaman keledek

- kegunaan dan varieti keledek

- penanaman dan pengurusan keledek

- penuaian dan pemprosesan keldek

9. Tanaman ubi kayu

- kegunaan dan varieti ubi kayu

- penanaman dan pengurusan ubi kayu

- penuaian dan pemprosesan ubi kayu

vii Penilaian

[CONTOH]

g. Penilaian Kursus

Penilaian kursus ini terbahagi kepada :

(i) Kerja kursus keseluruhan 30%

• Tugasan/Amali1/Ujian 15%

• Tugasan/Amali2/Ujian 15%

(ii) Peperiksaan pertengahan 30%

(i) + (ii) 60%

(ii) Peperiksaan akhir 40%

Jumlah keseluruhan 100%

** Penilaian kursus berubah daripada semasa ke semasa bergantung kepada pensyarah/pengajar kursus semasa.

Cadangan Jadual dan Aktiviti Pembelajaran

1. Perjumpaan Bersemuka 9 jam

2. Pembelajaran Kendiri 45 jam/seminggu

3. Sesi Tutorial (4-6 sesi) 8 – 12 jam

4. Pembelajaran Berkumpulan ….. jam

5. Online / Emel/Telefon/LMS/Kelas Maya dengan Pensyarah/Pengajar ….. jam

6. Latihan/Kuiz ….. jam

7. Tugasan/Amali dan Projek ….. jam

Jumlah Jam Keseluruhan ….. jam

xix

SIMULASI UJIAN DAN PEPERIKSAAN [CONTOH]

Peperiksaan Pertengahan (jika berkenaan)

Peperiksaan pertengahan perlu diduduki oleh pelajar yang berdaftar. Soalan

peperiksaan yang akan dikemukakan berdasarkan modul yang dimiliki. Bentuk

soalan adalah mesti berbentuk kombinasi objektif dan subjektif/esei. Peperiksaan

ini merangkumi unit 1 hingga 5, walau bagaimanapun maklumat muktakhir

mengenai peperiksaan seperti bentuk soalan, bilangan soalan dan topik yang

terlibat akan dimaklumkan kepada pelajar semasa perjumpaan bersemuka. Nilai

keseluruhan markah peperiksaan ini adalah bergantung kepada pensyarah/pengajar

kursus semasa.

Peperiksaan Akhir (jika berkenaan)

Soalan peperiksaan ini akan merangkumi kesemua topik dalam modul, walau

bagaimanapun penekanan ialah pada topik yang belum dinilai. Tutor di pusat

pembelajaran akan dimaklumkan mengenai topik-topik ini atau pelajar boleh

berhubung terus dengan pensyarah kursus untuk mendapatkan maklumat

muktakhir. Soalan peperiksaan akhir mesti berbentuk kombinasi objektif dan

subjektif/esei.

(Perhatian! bentuk soalan ini boleh berubah, maklumat terkini mengenai

peperiksaan boleh berhubung terus dengan pensyarah/pengajar semasa

perjumpaan bersemuka).

Contoh soalan peperiksaan pertengahan atau peperiksaan akhir adalah seperti berikut:

OBJEKTIF/ PELBAGAI PILIHAN

1) Contoh variety jagong manis

a. Sungai madu

b. Thai Super Sweet

c. Sri Kanji

d. Metro

e. Anak Sekolah

(Jawapannya b)

SUBJEKTIF / ESEI

1

AGR 3502 - Tanaman Makanan PJJ UPM/ UPM Education & Training

Unit 1 Tanaman Makanan

PENGENALANTerdapat ratusan ribu spesies tanaman yang telah dikenal pasti. Daripada jumlah

tersebut, hanya beberapa spesies sahaja yang telah dieksploitasi sepenuhnya dan

memberi manfaat kepada manusia dan haiwan sebagai bahan makanan dan bahan

mentah untuk kegunaan industri. Ini bererti masih terdapat banyak lagi spesies

yang berpotensi untuk dieksploitasi sebagai sumber bahan makanan manusia,

makanan haiwan atau sumber bahan mentah industri.

Spesies yang yang membekal bahan makanan samada untuk manusia atau haiwan

kurang daripada 10%. Antara spesies terpenting adalah adalah tergolong di dalam

famili Poaceae dan Fabaceae/Legumioseae yang membekalkan bijirin. Manakala

famili Convovulaceae dan Euphorbiaceae membekalkan tanaman berubi. Dua

spesies penting daripada Poaceae adalah padi dan jagung. Namun begitu masih

terdapat banyak lagi spesis tergolong didalam empat famili tersebut diatas yang

masih belum dieksploitasi sebagai tanaman makanan.

Unit ini membincangkan kepentingan tanaman beberapa spesies terpilih sebagai

sumber makanan manusia, ternakan dan bahan mentah industri. Spesies tersebut

merupakan tanaman makanan asas yang membekalkan tenaga kepada manusia

dan haiwan diseluruh dunia Ciri-ciri tanaman, keperluan persekitaran, kaedah

penanaman dan pengurusan tanaman akan dibincangkan secara terperinci.

Perkembangan terkini seperti pembiakbakaan, teknologi penanaman dan perubahan

iklim juga dibincangkan.

2


OBJEKTIF

Diakhir unit ini, pelajar dapat

1. mengenal kumpulan tanaman makanan

2. kepentingan dan sumbangan tanaman makanan

3. menilai cabaran yang dihadapi dalam penghasilan bahan 7.1 Jenis Data

1.1 Kepelbagaian Tanaman Makanan

1.1.1 Kumpulan Tanaman Makanan

Definasi Tanaman Makanan

Tanaman makanan mempunyai definasi yang sangat luas. Ianya merangkumi

tanaman yang menghasilkan produk secara langsung atau tidak langsung untuk

makanan manusia atau haiwan. Ini bererti produk tersebut boleh dimakan terus

atau perlu diproses terlebih dahulu.

Produk daripada tanaman yang boleh dimakan terus termasuklah sayuran, produk

herba, buah-buahan dan ulaman. Setengah produk daripada tanaman tidak boleh

dimakan terus sehinggalah diproses terlebih dahulu seperti ubi keledek, ubi kayu

dan kelapa sawit. Tetapi tanaman tersebut memeng diketahui sebagai tanaman

makanan.

Kebanyakan tanaman makanan adalah tanaman yang banyak ditanam hari ini dan

terdapat tanaman makanan yang telah pupus atau tidak lagi ditanam secara meluas.

Adakah spesis tanaman tersebut boleh dianggap sebagai tanaman makanan.

Manakala produk daripada tanaman untuk makanan haiwan pula tidak perlu

diproses atau perlu diproses terlebih dahulu seperti jagong. Ini bererti takrifan

tanaman makanan sangat luas sekiranya dibincangkan berdasarkan produk yang

dihasilkan atau haiwan dalam bentuk segar atau diproses.

3


Satu-satu tanaman boleh dikatakan tanaman makanan apabila tanaman yang

ditanam atau yang tumbuh liar digunakan untuk tujuan makanan kepada manusia

Manakala produk terhasil daripada tanaman tersebut samaada dalam bentuk

makanan segar, ubatan, minyak, minuman atau produk yang mempunyai nilai

nutrisi.

Famili Tanaman Makanan

Terdapat lebih daripada 200,000 spesis tanaman yang telah dikenal pasti. Tanaman-

tanaman tersebut telah dikumpulkan kepada famili tersendiri berpandukan

ciri botani atau morfologi. Daripada jumlah tersebut, hanya 203 spesies sahaja

dikategorikan sebagai tanaman makanan. Ini bererti masih banyak lagi spesis

tanaman yang berpotensi sebagai sumber bahan makanan.

Rajah 1 Perbandingan jumlah spesis organisma yang telah dikenal pasti.

Contoh famili penting dan spesies tanaman makanan adalah seperti berikut

Famili Tanaman

Actinidiaceae - kiwi

Apiaceae - jintan

Betulaceae - hazelnut

Cactaceae - buah naga

Juglandaceae - walnut

4


Malvaceae - durian

Rosaceae - epal, almond, aprikot

Theaceae - teh

Vitaceae -- anggur

Zingiberaceae - halia, kunyit

Manakala famili Poaceae mempunyai banyak spesies yang membekalkan bahan

makanan seperti padi, jagung, gandum dan barli. Famili Fabaceae pula banyak

terdapat spesis tanaman kekacang seperti kacang soya, kacang dal dan kacang

penutup bumi.

Daripada ratusan famili, lima famili penting yang mempuyai banyak spesies

tanaman makanan adalah:

• Poaceae, mempunyai banyak tanaman bijirin

• Fabaceae, banyak tanaman kekacang

• Brassicaceae, banyak tanaman sayuran

• Asteraceae, terdapat spsies yang boleh menghasilkan minyak

• Aracaceae, mengandungi banyak spesies palma

Daripada famili Poaceae, terdapat empat spesies tanaman makanan terpenting

didunia:

• gandum

• jagung

• padi

• barli

Manakala, kacang soya merupakan spesis tanaman makanan terpenting yang

tergolong di dalam famili Fabaceae.

5


Terdapat banyak makanan berubi sebagai makanan rugi di beberapa buah negara di

Afrika dan di Asia. Tanaman berubi terpenting di dunia adalah

• kentang

• keledek

• ubikayu

• keladi (yam)

1.1.2 Sumbangan Tanaman Makanan

Sumber Tenaga

Manusia sangat bergantung kepada bahan makanan daripada tanaman untuk

membekalkan tenaga. Manakala daging haiwan pula membekalkan protein kepada

manusia, namun haiwan pula sangat bergantung kapada tanaman.

Tenaga yang dibekalkan daripada tanaman mudah diperolehi dan melibatkan kos

yang rendah. Sumber tenaga daripada tanaman berbentuk makanan ruji seperti

nasi, jagung, keledek atau ubi kayu, merupakan makanan ruji terpenting untuk

kebanyakan negara kurang maju. Karbohidrat merupakan sumber tenaga utama

kepada manusia. Nasi, keledek dan ubi kayu merupakan sumber tenaga utama

kepada manusia terutama di negara kurang maju.

Nutrisi dan Kesihatan

Disamping karbohidrat, bahan makanan yang dihasilkan oleh tanaman mengandungi

unsur nutrisi penting seperti nutrien, vitamin dan protin. Masalah yang dihadapai

adalah unsur-unsur nutrisi tersebut adalah rendah dan tidak mencukupi keperluan

minima kepada manusia.

Kekurangan nutrisi didalam makan ruji merupakan satu cabaran kepada negara-

negara kurang maju pada hari ini. Secara semula jadi terdapat varieti tanaman

yang mempunyai kandungan nutrisi yang tinggi seperti varieti jagung yang tinggi

kandungan lysine, keledek yang tinggi kandungan karotina (carotene). Vareti

tanaman tersebut agak terhad dan susah diperolehi.

6


Disamping keperluan nutrisi, tanaman makanan juga membekalkan serat untuk

sistem penghadaman. Juga terdapat spesis tanaman yang mempunyai kandungan

gula alternatif kepada gula tebu. Gula didalam tanaman seperti tanaman lemba

sesuai untuk pesakit diabetes.

Hari ini tanaman makanan membekalkan bahan ubatan sebagai sumber mentah

alternatif kepada industri perubatan dan farmasi. Banyak tanaman herba dilaporkan

mempunyai faktor tertentu yang mampu mencegah penyakit kanser, darah tinggi

dan kencing manis

1.1.3 Klasifikasi Tanaman Makanan

Daripada perbincangan di atas, didapati tanaman makanan tergolong di dalam

banyak famili. Klasifikasi tersebut adalah berdasarkan ciri-ciri botani berpandukan

morfologi pokok. Oleh itu cara pengelasan tersebut adalah sangat sistematik dan

diterima pakai oleh ahli botani, ahli sains dan agronomist.

Pengkelasan secara botani, bererti tanaman makanan yang banyak ditanam hari ini

tersibar di dalam ratusan famili. Pengelasan secara botani seperti berasaskan famili

juga merangkumi tanaman bukan tanaman makanan.

Beberapa pendekatan telah dijalankan untuk klasifikasi tanaman makanan

berpandukan:

• Kumpulan monokot, dikot dan gymnosperm.

• Kitaran hidup: terdiri daripada semusim, dua musim dan saka.

• Bilangan kromosom, ploidi: terdiri daripada diploid dan polyploid

• Penggunaan; contoh tanaman bijirin, rempah, herba dan sayuran

• Produk yang dihasilkan; contoh produk minyak masakan, produk minuman,

produk biofuel

• Kaedah pembiakan: terdiri daripada pendebungaan sendiri, pendebungaan

kacuk dan vegetatif.

• Asal tanaman; terdiri daripada Abyssinia, Amazonia, Indo-Burma , China dan

Central Andean.

7


• Organ pada tanaman yang dijadikan bahan makanan; contoh tanaman berubi,

buah-buahan

• Pengkelasan berpandukan ciri-ciri di atas tidak tersusun dan kerapkali spesis

yang sama boleh dikelaskan kepada dua atau lebih kumpulan berdasarkan ciri

tersebut di atas

1.1.4 Cabaran Pengeluaran Bahan Makanan

• Pertambahan Penduduk

Penduduk dunia dianggarkan mencecah 8 bilion pada abad ini. Di Malaysia,

dianggarkan penduduk negara akan mencecah 50 juta pada tahun 2050 . Sekiranya

senario ini berlaku, keperluan makanan akan bertambah. Pertambahan penduduk

adalah sesuatu yang agak mustahil untuk dikekang. Pendekatan yang paling logik

untuk menampung pertambahan penduduk adalah dengan peningkatan hasil

tanaman pada unit keluasan pengeluaran yang sedia ada.

• Pekerja/Buruh Ladang

Guna tenaga untuk penghasilan bahan makanan mendapat persaingan daripada

industri lain. Pada masa ini, dianggarkan hanya 5-10% sahaja tenaga kerja yang

terlibat didalam aktiviti pertanian. Peratusan ini dijangkakan kekal untuk beberapa

tahun saja.

Perubahan gaya hidup dan taraf pendidikan menjadikan genarasi muda lebih

berminat untuk menceburi bidang bukan pertanian sebagai karier. Senario ini

sangat ketara terutama sektor perladangan dan ianya menjadi kritikal.

• Keperluan Sumber Asli – Air Dan Tanah

Selain aktiviti pertanian, dua sumber asas ini diperlukan untuk lain-lain aktiviti.

Dengan pertambahan penduduk, persaingan sumber tersebut semakin kritikal.

Peratusan penggunaan air dalam penghasilan bahan makanan jauh lebih tinggi

berbanding untuk kegunaan manusia.

8


Sumber tanah untuk pengeluaran bahan makanan boleh dikatakan terhad. Tanah

yang sesuai untuk aktiviti pertanian telah digunakan dengan sepenuhnya. Peluang

untuk meluaskan kawasan pengeluaran bahan makanan hanya pada tanah yang

marginal seperti tanah bermasalah dan aksesibiliti yang sukar.

1.1.5 Keselamatan Makanan

Keselamatan makan merangkumi keupayaan memperolehi makanan, selamat atau

sebaliknya makanan tersebut, kuantiti atau kecukupan produk. Isu keselamatan

makanan merupakan isu global dan boleh menjamin kestabilan sesebuah negara.

Keselamatan makanan sangat berkait rapat dengan pertambahan penduduk.

Faktor yang boleh mempengaruhi keselamatan makanan disatu-satu lokasi adalah

banyak dan saling berhubung kait. Antara faktor penting adalah:

• polisi pengeluaran makanan yang ditentukan oleh pemerintah

• taraf hidup masyarakat merangkumi pendidikan, pendapatan, gaya hidup, dan

pertambahan penduduk

• persekitaran pengeluaran merangkumi biotik dan abiotik

• Pengeluaran Lestari

Pengeluaran secara lestari juga dikenali sebagai pengeluaran mampan. Kesedaran

kepada pemuliharaan alam sekitar telah mendorong kepada pengeluaran produk

pertanian secara lestari. Konsep pengeluaran lestari adalah sangat luas dimana

asasnya adalah untuk memulihara alam sekitar semasa pengeluaran produk

pertanian dalam jangka masa panjang disamping menjaga kebajikan pengeluar dan

memberi pulangan ekonomi.

Pengeluaran lestari juga berkaitan dengan pembangunan dan kesihatan komuniti,

dan penjagaan sumber asli seperti tanah , air dan pemangsa semulajadi kepada

perosak tanaman. Oleh itu apa saja aktiviti pengeluaran pertanian yang menjurus

kepada kerosakan alam sekitar seperti pengunaan bahan kimia yang berlebihan

atau yang, mengekang pembangunan komuniti perlu dihentikan atau dikurangkan.

9


• Perubahan Iklim

Ketidaktentuan perubahan iklim di abad ke 21 ini menjadikan pengeluaran dan

aktiviti pertanian sangat mencabar. Perubahan iklim bukan sahaja merubah aktiviti

pengeluaran bahan makanan tetapi impak yang signifikan adalah kepada hasil.

Perubahan iklim memberi kesan sampingan secara langsung keatas hasil pertanian

atau tidak langsung seperti perubahan corak pengeluaran dan gaya hidup petani.

Perubahan iklim akan memberi impak jangka panjang dan diharapkan kemajuan

teknologi pengeluaran pertanian dapat mengimbangi kesan perubahan iklim.

KATA KUNCI Sekuriti makanan Klasifikasi tanaman makanan

Famili tanaman makanan

RUMUSAN1. Masih terdapat banyak spesies tanaman yang belum dikenalpasti

kepentingannya, Daripada ribuan spesies yang dikenalpasti, kurang daripada 10% boleh dianggap sebagai spesies tanaman makanan.

2. Pengkelasan spesies tanaman masih belum sistematik ini bererti satu spesies tanaman yang sama boleh dikelaskan kepada lebih daripada satu kumpulan.

3. Tanaman makanan bukan sahaja membekalkan bahan makanan dan sebagai sumber tenaga kepada manusia tetapi ianya adalah asas kepada sekuriti makanan kepada sesebuah negara.

LATIHAN 1.1

1. Senaraikan sekurang-kurangnya lima jenis tanaman makanaan

yang terdapat didalam famili Poaceae dan Palmae.

2. Semak dan senaraikan satu tanaman makanan yang penting

didunia hari ini berasal daripada Malaysia.

10


Unit 2 Padi

PENGENALANTanaman padi , Oryza sativa, merupakan tanaman makanan utama di Asia. Padi

juga didapati ditanam disemua benua, ini mengambarkan bahawa padi merupakan

tanam yang sangat versatil kepada keadaan iklim yang berbeza. Aktiviti

penanaman padi bukan sekadar membekalkan makanan ruji kepada hampir 4

billion penduduk dunia untuk membekalkan sumber tenaga. Ianya juga merupakan

punca pendapatan utama untuk kebanyakan penduduk di beberapa buah negara di

Asia. Padi bukan sahaja dilihat sebagai pembekal sumber tenaga kepada manusia,

tetapi dilihat sebagai keselamatan makanan untuk kestabilan sebuah Negara.

Dengan pertambahan penduduk dunia, permintaan beras akan bertambah setiap

tahun. Perubahan iklim yang tidak menentu juga menjadikan penanaman padi

lebih mencabar dimasa hadapan. Kekangan lain seperti persaingan tenaga buruh,

tanah dan air akan lebih menjadikan penanaman padi lebih bersaing. Kesedaran

keatas pencemaran alam sekitar juga mendorong kepada perubahan teknologi

penanaman padi di masa hadapan.

Pengeluaran padi bermula dengan memahami tanaman itu sendiri diikuti dengan

faktor persekitaran dan interaksi antara tanaman, iklim dan input pertanian.

Pengurusan tanaman dengan bantuan teknologi memainkan peranan yang penting

dalam pengeluaran dan peningkatan hasil padi. Peringkat pasca tuai, bermula

daripada penuaian sehingga kepada pengredan merupakan nilai tambah hasil padi.

OBJEKTIF

1. menilai cabaran yang bersifat jangka pendek, sederhana dan panjang yang

dihadapi oleh penanam padi

2. memahami kitaran hidup dan tumbesaran pokok padi

3. mengetahui pembentukan dan jenis varieti padi

11


2.1

2.1.1 Kepentingan Ekonomi dan Cabaran Pengeluaran

Penanaman padi merupakan satu budaya masyarakat di Asia. Budaya menanam

padi telah ujud di Asia sudah hampir 7000 tahun dan dipercayai bermula di China

atau di India. Ianya bukan sahaja sebagai satu aktiviti untuk membekal makanan

ruji malah ianya merupakan satu karier yang diwarisi dari satu generasi kepada

satu generasi.

Beberapa buah negara di Asia seperti China, India, Vietnam, Thailand , Myanmar

dan Cambodia, eksport beras merupakan penyumbang yang signifikan kepada

ekonomi negara di Asia (Jadual 1). Jumlah hasil padi dunia pada tahun 2015

adalah sebanyak 650 juta metrik tan, dan jumlah total eksport beras dunia adalah

USD21.2 billion pada tahun 2015.

Negara kita tidak tersenarai sebagai negara pengeksport beras dunia, tetapi

tersenarai sebagai sepuluh buah negara pengimport utama dunia melebihi USD500

million setahun sebanyak 950,000 metrik tan. Walaupun negara menghasilkan

padi, namun keperluan beras negara tidak mencukupi. Pengimportan yang tinggi

setiap tahun menggambarkan negara perlu lebih serius dalam pengeluaran padi.

Jadual 2.1 Jumlah dan nilai eksport beras negara terpilih di Asia, 2015-2016

NegaraPengeluaran (,000)

(Metrik tan)Nilai Eksport

(USD)Peratus Export

dunia

China 144,850 267.4 million 1.3

India 106,500 6.4 billion 31

Thailand 18,600 4.5 billion 21.4

Vietnam 27,861 1.6 billion 7.5

Indonesia 37,250 - -

Myanmar 12,400 644 million 3

Cambodia 4,554 335.1 million 1.6

Daripada Jadual 1 menunjukkan sumbangan padi kepada pendapatan kasar negara-

negara di Asia disamping menjamin sekuriti makanan negara pengeluar.

12


Cabaran yang dihadapi oleh penanam padi pada amnya adalah seperti yang telah

disenarai dan dibincangkan di dalam Unit 1. Namun terdapat beberapa cabaran

khusus untuk penanam padi:

• Pengunaan TanahTanah merupakan sumber utama dalam pengeluaran padi di seluruh dunia.

Dengan pertambahan penduduk dan proses pembandaran, persaingan dan

kekangan pengeluaran padi meningkat dari masa ke semasa. Diseluruh dunia,

kehilangan tanah pertanian (15%) kepada aktiviti bukan pertanian lebih tinggi

daripada pembukaan tanah baharu untuk dijadikan tapak pertanian. Diseluruh

dunia, terdapat hanya 22% permukaan tanah yang boleh diusahkan untuk aktiviti

penanaman. Adalah dianggarkan dunia memerlukan 0.3 ha keluasan tanah untuk

membekalkan makanan kepada seorang penduduk.

Mengikut bancian 2014, 70% penduduk Malaysia tinggal di bandar. Ianya

merupakan peningkatan yang mendadak semenjak tahun 1960. Ini bererti tanah

pertanian terutama tanah sawah yang berdekatan bandar akan ditukar kepada tapak

perumahan. Situasi ini memang sedang berlaku di kawasan bandar seperti di Alor

Setar, Seberang Perai dan di Kota Bharu.

Keluasan tanah untuk penanaman padi di Malaysia adalah seluas 684,506 ha.

Hampir 75% daripada keluasan tersebut terdapat di Semenanjung dan kesemuanya

adalah padi sawah. Ini menggambarkan potensi pembukaan tanah sawah di Sabah

dan Sarawak perlu dilakukan.

Keluasan penanaman padi huma di Sabah dan Sarawak hampir 71,000 ha, tetapi

hasil per ha kurang daripada 3 tan. Ini mengambarkan kaedah penanaman dan

pengurusan yang tidak cekap.

• Pengunaan dan Pengurusan AirAir merupakan input pertanian yang sangat penting. Penggunaan air untuk

menghasilkan 1 kg produk pertanian adalah sangat tinggi dibandingkan untuk

mengeluarkan 1 kg produk bukan pertanian. Dengan pertambahan penduduk,

persaingan untuk mendapatkan air diantara pertanian dan manusia meningkat.

Pertambahan pesat penduduk berlaku di Asia, dimana pengeluaran padi utama di

dunia juga adalah di Asia.

13


Padi memerlukan hampir 3000 L air untuk menghasilkan 1 kg hasil (padi). Jumlah

ini adalah tinggi jika dibandingkan dengan kelapa sawit atau sayuran. Hampir

75% jangka hayat padi memerlukan paras air 5-10cm daripada permukaan tanah.

Amalan pengurusan air yang diamalkan sekarang sewajarnya perlu dikaji semula.

Banyak kajian membuktikan padi tidak memerlukan air yang banyak, seperti yang

diamalkan oleh penanam padi sekarang ini. Oleh itu teknologi penjimatan air

dalam pengeluaran padi seharusnya diberi perhatian serius.

• Perubahan Iklim Perubahan iklim yang tidak menentu memberi kesan jangka panjang kepada aktiviti

dan pengeluaran pertanian. Perubahan iklim bukan saja melibatkan perubahan

suhu, malah juga memberi kesan kepada komponen gas dan kelembapan di udara,

berlaku kemarau dan banjir. Perubahan kepada persekitaran tanaman sudah pasti

memberi tekanan kepada tanaman. Demografi dan aktiviti pertanian juga turut

berubah.

Perubahan iklim juga berkait dengan perubahan serangan perosak dan penyakit

tanaman. Kebarangkalian kejadian serangan perosak dan penyakit baharu akan

berlaku tanpa diduga. Kesan sampingan adalah peningkat kos pengeluaran seperti

perubahan perancangan menanam dan input.

• Kesan kepada alam sekitarPengeluaran padi dikatakan sebagai penyumbang utama peningkatan metana

(methane) di udara. Penggunaan air yang banyak dan pereputan bahan organik

menyumbang kepada pelepasan gas metana ke udara. Pengurusan air dan

pengurusan sisa bahan tanaman perlu diberi perhatian untuk mengurangkan

pelepasan metana.

Peningkatan penggunaan bahan kimia seperti baja kimia untuk peningkatan hasil

padi sering diamalkan. Bahan kimia yang berlebihan samada kekal dikawasan

penanaman atau terlepas keluar masuk ke dalam sistem pengairan menimbulkan

masalah pencemaran air dan eutrophication.

14


Penggunaan racun kimia untuk kawalan perosak dan penyakit yang tinggi didapati

mempengaruhi biodiversiti semula jadi. Kesan negatif seperti kerosakan atau

ganguan kepada kitaran hidup organisma akan dirasai dalam jangka masa panjang.

2.1.2 Morfologi dan Tumbesaran Padi

• Morfologi Pokok PadiPadi ialah tanaman semusim (annual) dan tergolong di dalam keluarga rumput.

Terdapat juga spesis padi tergolong dalam tanaman saka terutama padi liar.

Kebanyakan varieti padi yang ditanam diseluruh dunia adalah jenis semusim.

Jangka hayat tanaman padi berbeza antara varieti, daripada 30 hari sehinggalah

200 hari. Kebanyakan jangka hayat varieti yang popular ditanam adalah antara

110-120 hari daripada menyemai sehingglah padi sedia untuk dituai.

Pokok padi terdiri daripada batang utama (culm) dan anak padi (tiller) yang

tumbuh daripada buku dan ruas berhampiran permukaan tanah. Bagi tanaman

padi, pembentukan anak padi sangat penting kerana ianya boleh mempengaruhi

hasil yang dituai.

Penanaman secara mengubah menghasilkan lebih banyak anak padi berbanding

secara tabur terus. Pokok padi yang terhasil daripada tabur terus menghasilkan

antara 2-5 anak padi berbanding 10-30 anak padi sekiranya ditanam secara

mengubah. Kebiasaanya tangkai padi terbentuk di batang utama dan anak padi

primer, Anak padi sekunder dan tetiari kebiasaanya tidak produktif.

Ketinggian pokok padi juga berbeza antara varieti. Varieti padi moden yang

banyak ditanam sekarang mempunyai ketinggian antara 90-120cm apabila matang

dan mempunyai 10-15 helai daun. Manakala varieti tradisional mampu mencecah

setinggi 200cm. Varieti padi jenis terapung pula mampu memanjang sehingga 5m

di permukaan air.

15


Rajah 2.1 Morfologi pokok padi yang matang

• Kitaran Hidup Pokok Padi

Kitaran hidup pokok padi boleh dibahagi dengan jelas kepada tiga fasa:

a) Fasa vegetatif,

b) Fasa reproduktif, dan

c) Fasa pembentukan buah (biji)/kematangan.

Fasa vegetatif bermula daripada percambahan bijibenih sehinggalah pembentukan

pemulaan tangkai. Tetapi tangkai padi masih belum muncul di celah daun

pengasuh. Jangkamasa fasa ini bergantung kepada varieti dan dipengaruhi

oleh persekitaran di ladang. Diakhir fasa vegetatif, pokok padi telah mencapai

ketinggian dan menghasilkan anak padi yang maksima pada keadaan yang ideal.

Keadaan persekitaraan boleh berubah samada memanjang atau memendekkan

fasa vegetatif. Sebagai contoh baja yang berlebihan akan memanjangkan fasa ini.

Serangan serangga atau penyakit diakhir fasa ini akan merangsang pengeluaran

anak padi baharu.

16


Fasa reproduktif bermula setelah pokok padi menghasilkan anak padi maksimum

dan pemulaan tangkai padi mula terbentuk.. Pembentukan pemulaan tangkai

juga dikenali sebagai padi bunting. Kebanyakan varieti padi moden mempunyai

jangkamasa fasa ini antara 35-40 hari. Fasa ini berakhir apabila tangkai (panicle)

mula berbunga dan membentuk biji. Fasa ini sangat sensitif kepada persekitaran

di ladang seperti kemarau, banjir dan kekurangan nutrien. Gangguan yang berlaku

pada fasa ini boleh merendahkan hasil padi.

Fasa kematangan bermula apabila biji padi telah terbentuk pada tangkai padi.

Jangkamasa fasa ini adalah antara 30-40 hari. Pembentukan biji padi bermula

apabila assimilat yang terhasil daripada proses fotosintesis dan terkumpul mula

disalurkan ke spikelet atau biji padi.

Rajah 2.2 Tiga fasa pertumbuhan pokok padi

2.1.3 Varieti Padi

Kesedaran untuk menanam padi dua kali setahun digunakan sebagai sandaran

untuk menghasilkan varieti yang mempunyai jangkamasa matang yang singkat.

Varieti tradisional mempunyai purata jangkamasa matang antara 160-170 hari, ini

menyukarkan penanaman dua kali setahun. Pada pertengahan tahun 1970an, IRRI

memperkenalkan varieti IR28, IR50, IR58, IR64 dan juga IR72 yang mengambil

masa 110-120 hari untuk matang. Dari sini bermulalah varieti moden yang banyak

ditanam hari ini.

17


Kerja-kerja pembiakan padi di Malaysia bermula seawal tahun 1915 di Krian Perak.

Semasa perang dunia ke dua, 1941-42, tentera Jepun di Malaya membawa masuk

varieti Japonica seperti Pebifun, Ryushu dan Taichung untuk ditanam di Perak.

Pada tahun 1950an beberapa varieti daripada India dibawa masuk ke Malaya untuk

dibuat pemilihan, dan pada tahun 1964 varieti Mahsuri dan Malinja diperkenalkan

kepada penanam padi. Varieti IR juga diperkenalkan di Malaysia sebagai varieti

padi Ria tetapi tidak mendapat sambutan disebabkan pokok yang rendah dan biji

padi yang bulat dan pendek.

• Kaedah pembiakbakaan untuk penghasilan varieti padi

Terdapat berbagai kaedah pembiakaan padi yang diamalkan oleh ahli pembiakbaka

Berikut adalah keadah-kaedah konvensional yang biasa digunakan. Kaedah berikut

telah terbukti kejayaan menghasilkan banyak varieti baharu. Hari ini kaedah

moden seperti bioteknologi digembleng bersama-sama kaedah konvensional untuk

mempercepatkan proses dan varieti yang dihasilkan lebih yakin.

Berikut adalah kaedah pembiabakaan yang sering digunakan untuk menghasilkan

varieti baharu:

1. Pemilihan pedigre (Pedigree selection)

Kaedah ini adalah sangat popular dalam kerja-kerja pembiakbakaan padi.

Kebanyakaan varieti elit yang dihasilkan oleh IRRI di peroleh melalui kaedah

ini. Kaedah ini memberi peluang kepada ahli pembiakbaka menunjukkan

kepakaran memilih progeni yang tepat bagi trait yang dikehendaki.

2. Pemilihan Waris Tulin (Pureline selection)

3. Pemilihan Kasar (Mass selection)

Bagi kaedah ini, individu dipilih dan dipukal berdasarkan ciri fenotip.

Pengunaan kaedah ini agak terbatas dalam kerja pembiakbakaan padi sekarang.

4. Kaedah Pukal (Bulk method)

Kaedah ini tidak popular disebabkan penilaian keatas ciri-ciri agronomi dan

ketahana kepada perosak dan penyakit tidak boleh dilakukan serentak.

18


5. Kacuk Balik (Backcross)

Tujuan kacukan backcross dilakukan ialah untuk menambahbaik kekurangan

trait tertentu pada varieti yang mempunyai hasil yang tinggi.

Perkembangan pesat bioteknologi pada abad ke-21 telah banyak membantu

dalam kerja-kerja pembiakbakaan varieti padi. Penggunaan bioteknologi telah

memudahkan pencarian gen sasaran dan mempercepatkan penghasilan varieti

baharu. Salah satu kaedah bioteknologi yang diguna bersama-sama kaedah

pembiakan konvensional ialah pemilihan berbantu marker (Marker Assisted

Selection, MAS).

• Jenis Varieti

Varieti padi boleh di kelaskan kepada tiga kumpulan

1. Inbred

Varieti inbred terhasil daripada kacukan dua atau lebih varieti yang berlainan

dan mengalami pemilihan beberapa pusingan. Inbred merupakan waris tulin

(pureline) dimana generasi-generasi yang dihasilkan oleh inbred mempunyai

kandungan genetik yang sama selagi mana kacukan sendiri berlaku. Varieti

padi yang banyak ditanam di Malaysia hari ini adalah varieti inbred.

2. Hibrid

Varieti hibrid terhasil daripada kacukan dua induk yang mewarisi kandungan

genetik yang sangat berbeza. Sekiranya dua induk dipilih dengan tepat, hibrid

yang terhasil mempunyai kecergasan dan hasil yang lebih tinggi daripada

kedua-dua induk.

3. Transgenik

Secara umum padi trangenik ialah varieti padi yang mewarisi gen asing

daripada organisma lain atau tumbuhan melalui kaedah bioteknologi. Varieti

padi trangenik boleh dikelaskan sebagai tanaman terubah genetik (GM plant).

Varieti transgenik yang terhasil diwajbkan menjalani ujian keselamatan biologi

yang ketat sebelum varieti terbabit disebar untuk penanaman.

19


Rajah 2. 3 Kacukan antara dua induk jantan dan betina yang berbeza menghasilkan varieti hibrid baharu.

Beberapa contoh varieti transgenik padi yang berjaya dihasilkan hari ini adalah

ketahanan kepada penyakit blight bakteria dan virus tungro. Penyebaran dan

penanaman varieti transgenik masih lagi terbatas.

AKTIVITI UNIT 2.1Senaraikan secara kronologi perkembangan atau pembentukan varieti

padi yang terdapat di Malaysia bermula daripada contoh-contoh

varieti yang dibawa masuk (introduced varieties) sehinggalah varieti

moden yang ditanam hari ini.

KATA KUNCI1. Fasa tumbesaran

2. Varieti

3. Kaedah pembiakaan

20


RUMUSAN• Pengeluaranpadihariinibukansahajaberdepandengan

peningkatan hasil per ha, tetapi juga berdepan dengan isu-

isu semasa seperti penggunaan sumber, perubahan iklim dan

keselamatan makanan.

• Tigafasatumbesaranpokokpadiadalahperingkatvegetatif,

reproduktif dan kematangan. Jangka masa peringkat vegetatif

membezakan di antara varieti.

• Ahlipembiakbakamenggunakankaedahyangspasifikuntuk

menghasilan varieti inbred, hibrid atau transgenik.

LATIHAN UNIT 2.1

1. Melalui bahan rujukan terkini seperti akbar, majalah, atau

buletin senaraikan satu cabaran utama yang dihadapi oleh

penanam padi di Malaysia.

2. Melalui bahan rujukan seperti di atas, senaraikan lima varieti

padi lama yang pernah ditanam di Malaysia sekitar tahun

1970an.

21


Unit 3 Penanaman Padi

PENGENALAN

Proses penanaman padi bermula dengan persediaan tanah. Persediaan tanah yang

baik menjamin pertumbuhan anakbenih ditapak semaian dan pertumbuhan pokok

padi di sawah. Tanah yang disediakan dengan baik akan memudahkan kerja-kerja

pengurusan tapak semaian atau petak sawah juga kerja-kerja menuai.

Persediaan bijibenih yang baik untuk digunakan sebagai bahan tanaman penting

untuk memperolehi percambahan yang tinggi dan sekata. Anak benih yang subur

dan bebas daripada perosak dan penyakit diperolehi daripada tapak semaian

sebelum dialih ke sawah menjamin hasil padi yang tinggi.

Perancangan awal sebelum menanam anakbenih atau menabur benih di sawah

dapat melicinkan aktiviti semasa menanam dan pengurusan tanaman. Perancangan

awal yang baik juga boleh menjimatkan masa, kos seterusnya meningkatkan hasil.

OBJEKTIF1. mengetahui tujuan dan kaedah penyediaan tanah sawahsebelum penanaman

1. membanding kaedah penyediaan dan perbezaan tapak semaian anakbenih

1. dapat membeza kaedah penanaman yang diamalkan oleh penanam padi

22


3.1

3.1.1 Persediaan Tanah

Persediaan tanah boleh dikatakan sama untuk semua jenis tanaman samada

untuk tapak samaian atau di kawasan penanaman. Persediaan tanah dijalankan

menggunakan tenaga haiwan atau traktor. Penggunaan traktor untuk persediaan

tanah telah dipraktikan dengan meluas oleh penanam padi di Asia.

Tujuan asas penyediaan tanah adalah untuk memperbaiki semula tekstur dan

struktur tanah. Struktur dan tekstur tanah yang baik memberi kebaikan seperti

berikut:

• menyimpan air dengan baik

• membantu proses percambahan dan pertumbuhan akar

• mengurang proses larutresap

Penyediaan tanah yang baik juga secara tidak langsung;

• dapat mengawal rumpai

• mengawal atau mengurang masalah perosak dan penyakit yang berpunca

daripada tanah.

• merata permukaan tanah

• membantu dalam pengurusan air sawah.

Persediaan awal atau pembajakan primari (utama) dilakukan sekurang-kurangnya

satu bulan bagi persediaan tapak semaian atau sebelum menanam anak benih di

sawah. Dua kaedah pembajakan awal boleh dilakukan:

• Bajak kering

Pembajakan dilakukan tanah dalam keadaan tiada air bertakung (Rajah

1). Tanah adalah dalam keadaan lembap. Traktor atau tenaga haiwan boleh

digunakan.

• Bajak basah

Pembajakan dilakukan tanah dalam keadaan bertakung air (Rajah 2)

23


Pemilihan diantara dua kaedah persediaan tanah tersebut bergantung pada amalan

penanam setempat. Ini bererti tiada bukti yang mengatakan terdapat kelebihan

diantara satu sama lain.

Rajah 3.1 Traktor digunkan untuk persediaan tanah secara bajak kering

Rajah 3.2 Persediaan tanah sawah secara bajak basah

3.1.2 Tapak Semaian Padi

Tapak semaian padi bermaksud dimana bijibenih disemai di atas batas yang telah

disediakan untuk memperolehi anakbenih yang akan ditanam di sawah. Anakbenih

yang subur, cergas dan tidak berpenyakit akan dicabut dan diubah ke sawah. Ini

bererti tapak semaian hanya diperlukan sekiranya kaedah mengubah digunakan.

24


Tapak semaian disediakan di dalam sawah atau dikawasan berhampiran dengan

sawah yang akan ditanam. Tapak semaian padi mestilah terdedah sepenuhnya

kepada cahaya matahari dan mudah mendapat sumber air.

Terdapat beberapa jenis tapak semaian yang sering diamalkan oleh penanam

padi untuk memperolehi anakbenih. Pemilihan tapak semaian bergantung kepada

amalan penanam setempat dan berkait juga dengan kemudahan sumber air di

kawasan terbabit. Diantara tapak semaian yang terdapat di Asia termasuk di negara

kita adalah seperti berikut:

• Tapak Semaian Basah

Setelah batas setinggi 5-10cm dibangunkan setelah persediaan tanah dilakukan

dengan baik, bijibenih pra-cambah ditabur diatas permukaan batas. Air pada

paras 2-5cm dimasukkan keseluruhan kawasan tapak semaian (Rajah 3). Baja

urea 20-40g per m2 dibekalkan. Anakbenih berumur 21 hari sedia dicabut dan

dialih ke sawah.

Rajah 3.3 Tapak semaian basah

25


• Tapak Semaian Kering

Batas setinggi 5-10cm dibangunkan. Sekam padi bakar digaul dipermukaan

batas untuk memperelok tekstur tanah batas dan seterusnya memudahkan

mencabut anakbenih. Pengairan perlu dikawal untuk mengelak tegasan air

berlaku.

Anak benih berumur 21 hari sedia untuk dicabut dan dialih ke sawah. Anak

benih terhasil daripada tapak semaian kering lebih kecil tetapi mempunyai

akar yang banyak.

Rajah 3.4 Tapak semaian kering

• Tapak Semaian Kotak Anakbenih yang terhasil daripada tapak semaian kotak adalah khusus untuk

mendapatkan anakbenih yang akan ditanam menggunakan mesin penanam

(transplanter)

26


• Anak benih berumur 15-20 hari sedia untuk dialih ke sawah (Rajah 5). Terdapat

pengusaha tempatan menghasilkan anakbenih menggunakan kaedah ini untuk

dijual kepada penanam.

Rajah 3.5 Tapak semaian kotak yang diusahakan oleh syarikat swasta

Tiga jenis tapak semaian diatas adalah yang paling asas dan dipratikkan oleh

penanam padi di negara kita. Terdapat lain-lain jenis tapak semaian di lain-lain

negara, namun asas penyediaan tanah dan pengurusan anakbenih ditapak semaian

adalah sama. Tapak semaian sedemikian adalah merupakan penambahbaikan

keatas tiga jenis yang disenaraikan diatas walaupun berbeza nama.

3.1.3 Kaedah Menanam di Sawah

Hanya terdapat dua kaedah menanam padi yang sering diamalkan oleh penanam

padi di negara kita. Kedua-dua kaedah yang akan dibincangkan mempunyai

kebaikan dan kelemahan masing-masing.

• Kaedah mengubah

Kaedah ini menggunakan anakbenih yang diperolehi daripada petak semaian.

Dengan adanya transplanter, menanam menggunakan kaedah ini adalah

popular. Masalah kekurangan tenaga kerja untuk menanam juga menyebabkan

kaedah ini mendapat sambutan dan diamalkan oleh penanam padi.

27


Anakbenih padi berumur 21 hari lazim digunakan untuk diubah ke sawah (Rajah

6). Anakbenih berumur 14 hari daripada tapak semaian kotak sering digunakan

untuk ditanam di sawah menggunakan mesin penanam (transplanter). Bagi

varieti tradisional yang mempunyai kitaran hidup yang panjang, anakbenih

berumur 30-40 hari biasa digunakan untuk ditanam di sawah. Anakbenih yang

masih muda mempunyai keupayaan untuk pulih dengan cepat daripada kejutan

mengubah (transplanting shock).

Anak benih ditanam dalam barisan pada jarak tertentu. Jarak tanaman 25-30cm

antara barisan dan 25-30cm antara pokok didalam barisan biasa diamalkan.

Anakbenih yang ditanam dalam barisan lebih mudah untuk pengurusan

tanaman disawah seperti kerja membaja dan kawalan perosak.

Rajah 3.6 Anakbenih terhasil daripada tapak semaian kotak diubah ke sawah

menggunakan transplanter.

• Kaedah tabur terus Di dalam kaedah ini, bijibenih pra-cambah ditabur terus di dalam petak

sawah yang telah disediakan. Bijibenih pra-cambah boleh diperolehi secara

merendam atau dilembabkan diantara kain basah selama 24-48jam. Kaedah

ini memerlukan jumlah bijibenih yang lebih banyak untuk penanaman satu

unit kawasan berbanding kaedah mengubah.

28


Kaedah ini digunakan dengan meluas dinegara maju disebabkan kawasan

penanaman yang luas dan lebih pratikal. Biasanya anakbenih terhasil akan tumbuh

dengan rapat antara satu sama lain, oleh itu kerja-kerja pengurusan tanaman di

sawah agak sukar.

AKTIVITI UNIT 3.1(a) Pelajar dikehendaki melaporkan kaedah penyediaan tanah

dikawasan masing-masing kaedah penyediaan tanah atau

persediaan benih padi

RUMUSAN• Persediaantanahuntukdijadikantapaksemaianataupersediaan

sawah pada asasnya adalah sama. Persediaan tanah yang baik

boleh melicinkan aktiviti penanaman, pengurusan tanaman dan

meningkatkan hasil padi.

• Menanamansecaramengubahmemerlukananakbenih

daripada tapak semaian manakala penanaman secara tabur terus

memerlukan persediaan bijibenih pra-cambah.

KATA KUNCI1. Bajak kering 4. Kaedah menanam secara mengubah

2. Bajak basah 5. Kaedah menanam secara tabur terus

3. Tapak semaian

29


LATIHAN UNIT 3.1

1. Senaraikan kebaikan dan keburukan di antara tapak semaian

basah dan tapak semaian kering.

2. Senaraikan faktor penyebab penanam padi menukar kaedah

menanam daripada cara mengubah kepada cara tabur terus.

30


Unit 4 Pengurusan Tanaman Padi

PENGENALAN

Didalam pengeluaran padi, pengurusan selepas anakbenih ditanam atau selepas

bijibenih ditabur mempunyai implikasi yang sangat besar. Perbezaan hasil antara

penanam adalah disebabkan oleh faktor pengurusan.

Pengurusan air bermula daripada peringkat semian sehinggalah padi sedia untuk

dituai merupakan faktor utama dalam menentukan hasil padi. Pengurusan air

semasa penyediaan tanah dan pada setiap peringkat pertumbuhan pokok memberi

kesan pelbagai kepada hasil.

Varieti padi yang banyak ditanam hari ini memberikan respons yang positif keatas

pemberian baja. Pengurusan baja yang baik akan meningkatkan pengambilan

nutrien oleh pokok padi dan sekaligus mengurangkan kehilangan nutrien terbabit.

Lain-lain faktor pengurusan tanaman seperti kawalan perosak dan penyakit dan

pemprosesan seharusnya juga diberi perhatian untuk menjamin hasil yang tinggi.

Tanaman padi, Oryza sativa, merupakan tanaman utama di Asia. Padi juga

didapati ditanaman disemua benua, ini mengambarkan bahawa padi merupakan

tanaman yang sangat versatile kepada keadaan iklim yang berbeza. Beras yang

terhasil merupakan makanan ruji kepada hampir 4 billion penduduk dunia

untuk membekalkan sumber tenaga. Padi bukan sahaja dilihat sebagai pembekal

sumber tenaga kepada manusia, tetapi dilihat sebagai keselamatan makanan untuk

kestabilan sebuah Negara.

31


OBJEKTIF1. menilai kesan pengurusan air keatas hasil padi

2. mengurus keperluan nutrien dalam pengeluaran padi

3. menilai kepentingan faktor pengurusan tanaman dalam pengeluaran padi

4.1 Faktor Pengurusan

4.1.1 Pengurusan Air Sawah

Pengeluaran padi merupakan aktiviti pertanian yang paling banyak memerlukan

air. Didalam pengeluaran padi sawah, hampir 85% tempoh kitaran hidup pokok

padi berada dalam keadaan persekitaraan berair. Pokok padi memerlukan sekitar

3000L air untuk menghasilkan 1 kg padi atau 600 g beras. Ini merupakan jumlah

yang besar jika dibandingkan dengan pengeluaran tanaman bijirin lain seperti

jagong dan gandum.

Keperluan air untuk pengeluaran padi sawah memerlukan antara 675-4450mm

untuk satu kitaran hidup. Perbezaan jumlah air bergantung kepada

1. Jenis tanah

2. Sistem pengeluaran yang diamalkan

3. Pengurusan air yang diamalkan

Komponen Keseimbangan Air Sawah

Memahami komponen keseimbangan air akan meningkatkan kecekapan

pengurusan air. Pengurusan air sawah perlu mengambil kira punca bekalan air

ke dalam sawah dan kehilangan air daripada sawah. Keperluan air oleh pokok

padi berbeza mengikut peringkat pengeluaran bermula daripada persediaan tanah

sehingga kepada menuai.

32


Punca kehilangan air

• Punca kehilangan air bermula daripada peyediaan awal tanah. Tanah sawah

yang dibiarkan selepas musim menuai akan terjadi retakan kecil dan terbentuk

jauh kedalam tanah atau ditepi batas. Apabila air dimasukkan kedalam sawah

semasa kerja-kerja pembajakan, air akan meresap hilang melalui celah retakan

tersebut.

a) Kerja-kerja pembaikan batas dapat mengatasi kehilangan air secara

mendatar melalui retakan melalui celah-celah retakan ke petak sawah

bersebelahan.

b) Pembajakan boleh mengatasi kehilangan air secara menegak melalui

celah-celah retakan kedalam tanah.

• Punca kehilangan air secara sejatan daripada permukaan tanah atau permukaan

daun juga kehilangan yang signifikan. Kehilangan air melalui permukaan

daun memberi kebaikan kepada pokok padi kerana ianya membantu proses

transpirasi. Manakalat proses kehilangan air daripada permukaan tanah agak

sukar dikawal, namun kehilangan boleh dikurangkan menggunakan teknik

pengursan air yang cekap.

Punca air

Air yang diperlukan oleh tanaman sepanjang tumbesaran pokok diperolehi

daripada berberapa sumber;

• Taliair

• Hujan

• Resapan daripada sawah bersebelahan

• Air kapalari (capillary rise) daripada dalam tanah

Di Malaysia, penanam padi masih lagi membekalkan air keparas 5-10 cm daripada

permukaan tanah bermula daripada menanam sehingglah 10-14 hari sebelum

menuai. Jumlah air tersebut didapati melebihi keperluan tumbesaran pokok padi.

Beberapa teknik diperkenalkan bertujuan untuk menjimatkan penggunaan air tanpa

mempengaruhi hasil padi. Teknik-teknik berikut telah dipratikkan dan didapati

tidak menjejaskan hasil padi, malah mampu menjimatkan 50% penggunaan air.

33


• Pembanjiran cetek berterusan (continuous shallow flooding, CSF)

Paras air 2-5 cm daripada permukaan tanah dibekalkan

• Selingan Basah dan Kering (Alternate Wetting and Drying, AWD)

Air dikeringkan selama 2-7 hari dan dimasukkan semula air keparas

2-5cm. Dilakukan berulang-ulang terutama pada peringkat vegetatif.

• Kultur Tanah Tepu (Saturated Soil Culture, SSC)

permukaan tanah kelihatan tepu. Air hanya dibekalkan 1-2 cm paras air

setelah petak sawah dibiarkan kering 1-2 hari.

Peringkat tumbesaran pokok padi yang kritikal apabila berlaku tegasan air

adalah semasa peringkat permulaan pembentukan tangkai sehinggalah peringkat

berbunga. Hasil padi akan terjejas sekiranya berlaku tegasan dalam jangkamasa

peringkat tersebut.

Manakala peringkat tumbesaran semasa pembentukan anakpadi aktif didapati

tahan kepada tegasan air. Malah dikatakan memberi rangsangan kepada pokok

untuk membentuk sistem akar yang ekstensif.

4.1.2 Pengurusan Baja

Disamping faktor varieti, musim menanam dan pengurusan, hasil padi sangat

dipengaruh oleh baja yang dibekalkan. Varieti moden yang banyak ditanam hari

ini sangat responsif kepada pemberian baja. Salah satu faktor dalam jurang hasil

(yield gap) antara potensi hasil dan hasil sebenar yang diperoleh oleh penanam

ialah pemberian dan pengurusan baja.

Baja yang diberi tidak memberi hasil yang diharapkan berkemungkinan disebabkan

oleh;

a) Kadar yang salah,

a) Masa pembajaan yang salah.

34


Nitrogen dan kalium merupakan yang terbanyak akan hilang selepas penuaian.

Punca kehilangan baja daripada tanah sawah:

a) pengambilan oleh pokok

b) Pengewapan

c) Larutresap (komponen perkolasi dan resapan).

• Nitrogen

Unsur N merupakan unsur terpenting untuk tanaman padi kerana unsur ini

mempunyai pertalian yang positif dengan peningkatan hasil dan kualiti hasil.

Keperluan dan kehilangan unsur N yang tinggi menjadikan unsur ini sangat diberi

perhatian didalam pengeluaran padi. Hanya 30-40% nitrogen yang dibekalkan

akan diambil oleh tanaman. Manakala nitrogen yang mampu diserap oleh tanaman,

sekitar 40% akan kekal didalam jerami selepas menuai. Ini bererti kehilangan

unsur nitrogen daripada sawah adalah tinggi.

Faktor pengurusan yang menyebabkan kekurangan N yang diperlukan oleh

tanaman adalah:

a) Kadar dan masa pemberian N yang salah,

b) Penggunaan varieti padi yang tidak responsif kepada pemberian N,

c) Penyediaan tanah, pengurusan dan kawalan air tidak dijalankan dengan baik.

Amalan berikut boleh dijadikan sebagai panduan untuk meningkatkan pengambilan

N oleh pokok padi:

a. Pemilihan varieti.

Kurangkan kadar baja bagi varieti jenis tinggi (varieti tradisional) kerana

varieti sedemikian tidak memberi respons yang baik dengan pertambahan baja

N.

b. Jarak tanaman.

Jarak tanaman atau densiti tanaman yang optimum pada satu-satu kawasan

akan meningkatkan efisiensi pengambilan N oleh pokok.

35


c. Pengurusan air.

Kawalan air di dalam sawah adalah penting untuk mengelak proses denitrifikasi,

proses kehilangan nitrogen dalam bentuk N2 dan N

2O ke udara. Membaiki

batas yang retak atau pecah juga penting untuk mengelak pengaliran keluar

unsur N daripada sawah.

d. Pengurusan tanaman.

Pokok padi yang sedang membesar perlu dikawal rumpai dan serangan perosak

dan penyakit.

e. Pengurusan tanah.

Respon pokok padi keatas pemberian baja N adalah rendah untuk tanah asid

atau tanah yang rendah CEC dan kekurangan unsur lain (P, K, Mg dan Zn).

Sekiranya masalah tersebut diatasi, pengambilan N oleh pokok padi akan

meningkat.

f. Pengurusan bahan organik

Pemberian bahan organik dan pembajakan 2-3 minggu selepas menuai akan

menambah kandungan N didalam tanah. Membajak sisa tanaman padi yang

tertinggal kedalam tanah selepas menuai akan melepaskan unsur N yang

terdapat di dalam jerami padi.

g. Pengurusan pemberian baja.

Penanam lebih mengambil berat tentang pengurusan baja berbanding amalan

(a) – (f) yang tersenarai di atas.

Kadar dan kaedah pemberian baja nitrogen

Jumlah baja nitrogen yang perlu diberi pada tanaman bergantung kepada kesuburan

tanah, musim dan kaedah menanam. Tiada kadar tetap yang boleh digunapakai

untuk semua lokasi. Secara am, kadar baja N diberi sebanyak 100-155 kg per ha.

Jumlah tersebut tidak diberi sekaligus, tetapi diberi secara beberapa pecahan.

36


Pemberian baja N secara pecahan terbahagi kepada baja permulaan (basal dressing)

dan baja susulan atau tambahan (top dressing). Pecahan dibuat 2-4 kali.

Panduan amalan pemberian baja secara empat pecahan adalah seperti berikut:

a) Baja permulaan. Diberi selepas pembajakan terakhir atau selewat-lewatnya 2

minggu selepas penanaman dilakukan. Kadar antara 25-50 kg per ha.

b) Pecahan kedua. Diberi semasa pokok padi mengeluarkan anak padi dengan

aktif

c) Kadar adalah antara 55-45 kg per ha.

d) Pecahan ketiga. Diberi semasa pokok padi sedang bunting, tetapi tangkai padi

belum terbit. Kadar antara 25-60 kg per ha.

e) Pecahan keempat. Diberi semasa pokok padi mengeluarkan tangkai. Sebanyak

25 kg per ha.

• Fosforas (P)

Pemberian unsur P yang cukup penting pada peringkat awal tumbesaran pokok padi.

Unsur P biasanya dikaitkan dengan pembentukan akar, anak padi, pembungaan

dan proses pembentukan biji padi. Kekurangan unsur P untuk pokok padi adalah

yang kedua selepas unsur N. Pemberian unsur P berserta N memberi respon yang

positif kepada peningkatan hasil berbanding pemberian unsur P bersendirian

tanpa mengambil kira keperluan unsur N.

Kedapatan unsur P bergantung kepada:

Keadaan tanah sawah. Unsur P mudah diperoleh di sawah yang di tenggelami air.

Sawah yang sentiasa ditenggelami air akan meningkatkan unsur P.

Pada keadaan tanah aerobik, unsur P sukar untuk diserap oleh akar.

Masa pembajaan dan kadar P

Unsur P merupakan unsur yang agak susah untuk hilang daripada sawah. Malah

dalam keadaan sawah ditenggelami air, unsur P akan dilepaskan oleh tanah dan

mudah diambil oleh akar padi. Oleh kerana unsur P susah hilang secara larutresap,

ianya diberi sekaligus tanpa pecahan.

37


Amalan yang biasa dilakukan oleh penanam ialah memberi kesemua baja P

semasa mengubah atau selewat-lewatnya semasa pokok aktif menghasilkan anak

padi. Kadar pemberian baja P sangat bergantung kepada kesuburan tanah. Musim

menanam juga boleh mempengaruh kadar P. Jadual 9.3 dibawah boleh dijadikan

panduan kadar baja P yang diperlukan. Kadar sebanyak 20-40kg baja P2O

5

memadai untuk kebanyakan tanah dinegara kita.

Pengurusan fosforas secara agronomi

Pengurusan unsur P di dalam tanah merupakan strategi jangka masa panjang

disebabkan unsur P tidak mudah hilang. Pengurusan harus memberi perhatian

kepada pertambahan dan mengekal unsur P.

Pengurusan berikut boleh diamalkan untuk mengelak kehilangan dan meningkat

efisiensi pengambilan P.

a) Membajak cetek jerami kedalam tanah dalam masa dua minggu selepas

menuai. Unsur P akan dilepaskan kedalam tanah dan tersedia diambil oleh

pokok padi pada musim penanaman akan datang.

b) Untuk tanah asid, masalah berkaitan dengan tanah berasid perlu diatasi terlebih

dahulu untuk memperoleh kesan positif pemberian unsur P.

• Kalium (K)

Unsur K diperlukan untuk aktiviti sel yang normal seperti pengaktifan enzim,

mengawal transpirasi oleh stomata dan mengawal pH sel, K diperlukan untuk

memberi kekuatan kepada dinding sel. Pada peringkat keseluruhan pokok, unsur K

diperlukan untuk peningkatan keluasan daun, kandungan klorofil dan seterusnya

fotosintesis.

Pada keadaan anaerobik, unsur K yang terlarut meningkat dan mudah diambil

oleh akar padi. Keperluan baja K untuk padi lebih tinggi berbanding baja P.

Ini disebabkan >80% K tersimpan di dalam jerami selepas menuai disamping

kehilangan secara larutresap. Keperluan baja K untuk varieti hibrid lebih rendah

berbanding varieti inbred. Respon unsur K keatas hasil padi hanya boleh dikesan

sekiranya unsur N dan P diberi dengan cukup. Simptom kekurangan unsur K juga

agak sukar untuk dicam.

38


Amalan ladang berikut boleh menyebabkan kekurangan unsur K :

a) Jerami padi yang dibawa keluar daripada sawah untuk kegunaan lain

b) Sistem saliran sawah yang tidak baik. Ini akan menyebabkan H2S, asid organik,

c) dan conc. Fe2+ yang tinggi, menganggu pengambilan K.

d) Pemberian kadar N atau N+P yang tinggi dan kadar K yang rendah.

Masa pembajaan dan kadar K

Disamping status kesuburan tanah, amalan pertanian di kawasan sawah

mempengaruh kadar K yang akan diberi. Kadar antara 20-90 kg K2O per ha adalah

amalan kebanyakan penanam padi di Asia. Variasi kadar baja K sangat bergantung

kepada sasaran hasil dan jerami yang tinggal di dalam sawah selepas menuai.

Baja K boleh diberi secara 1-3 pecahan seperti berikut.

a) Sekiranya baja K yang diperlukan kurang daripada 30 kg per ha, pemberian

sekaligus tanpa pecahan, diberi sebagai baja permulaan.

Kadar baja K yang lebih daripada 30 kg per ha boleh diberi dalam pecahan seperti

berikut:

a) Kadar 30-100 kg K per ha, diberi dalam 2 pecahan.

b) 50% sebagai baja permulaan atau dalam masa 14 hari selepas mengubah dan

50% semasa padi bunting (PI).

c) Kadar melebihi 100 K per ha, diberi dalam 3 pecahan.

d) 50% sebagai baja pemulaan atau dalam masa 14 hari selepas mengubah, 30%

semasa padi bunting (PI) dan 20% semasa berbunga.

Baja yang biasa digunakan untuk padi Muriate of Potash (MOP), 60% K2O.

39


Pengurusan unsur K secara agronomi

Pengurusan unsur K di dalam tanah sawah lebih bersifat pengurusan jangka masa

panjang. Disebabkan unsur K banyak terdapat didalam jerami selepas menuai,

pengurusan sisa pokok padi terutama jerami adalah penting. Jerami yang terdapat

didalam sawah dan dibajak dapat mengembalikan semula unsur K ke dalam tanah.

Sekiranya jerami dibakar, pastikan pembakaran dilakukan sekata di semua

permukaan sawah.

Sebagai panduan am, kadar baja K untuk musim penanaman akan datang boleh

berpandukan jerami yang terdapat di dalam sawah selepas menuai:

a) Sekiranya jerami sangat banyak ditinggalkan di dalam petak sawah, kadar

yang diperlukan adalah 3 kg K untuk setiap tan padi yang dituai. Contoh; 5

tan hasil padi memerlukan 15 kg K untuk menggantikan unsur K yang hilang.

b) Sekiranya jerami dikeluarkan daripada sawah, kadar yang diperlukan adalah

10 kg K untuk setiap tan padi yang dituai. Contoh; 5 tan hasil padi memerlukan

50 kg K untuk menggantikan unsur K yang hilang.

Padi varieti hibrid memerlukan kadar baja K yang lebih tinggi (50-100 kg K per

ha) berbanding padi varieti inbred.

Lain-lain unsur

Walaupun tiga unsur dibancangkan, lain-lain unsur juga penting dan diperlukan

oleh pokok padi. Unsur silicon (Si), Boron (B) dan Sulfur (S) didapati membantu

tumbesaran yang normal untuk padi.

4.1.3 Pengurusan Perosak dan Penyakit

Didalam pengeluaran padi, perosak yang sentiasa diberi penekanan adalah rumpai,

serangga dan fungi (kulat pembawa penyakit). Tiga organism tersebut merupakan

perosak yang sentiasa memberi persaingan disemua kawasan pengeluaran padi

diseluruh dunia. Namun perosak-perosak lain seperti bakteria, virus, siput dan

tikus tidak kurang penting malah telah menjadi masalah yang semakin serius.

40


Semua perosak diatas berpotensi untuk merendahkan nilai tanaman secara:

a) merendahkan hasil

b) merendahkan kualiti

c) merendahkan keupayaan reproduktif bahan tanaman seperti kualiti bijibenih.

• Rumpai

Kebanyakan spesies rumpai mempunyai daya saing yang tinggi, tumbuh dan

membiak dengan cepat. Ciri-ciri tersebut menjadikan rumpai mampu bersaing

pada setiap peringkat pertumbuhan pokok padi. Dilaporkan sebanyak 10-40%

pengurangan hasil disebabkan kehadiran rumpai.

Rumpai boleh diklasifikasi kepada semusim, dwi-musim atau saka. Kesemua tiga

kumpulan rumpai tersebut terdapat dikawasan sawah padi. Spesies yang sering

djumpai di kawasan padi adalah famili rumput (monokot), berdaun lebar (dikot),

atau rusiga. Rumpai yang terdapat di kawasan padi terdiri daripada sekitar 27

famili, spesies daripada famili Poaceae dan Cyperaceae sering dijumpai didalam

kawasan sawah.

Kawalan rumpai di sawah

• Kawalan kimia

Terdapat berbagai jenama racun rumpai didalam pasaran yang disyorkan untuk

mengawal rumpai di kawasan sawah. Berikut adalah beberapa contoh racun rumpai

yang biasa digunakan oleh penanam padi.

a) Molinate

b) Cinosulfuron

c) Bensulfuron methyl

d) Chlorimuron

e) Propanil

41


• Secara kultural

Persediaan tanah yang baik bukan sahaja dapat mengurangkan kehadiran rumpai

juga memudahkan kerja-kerja mengawal rumpai yang tumbuh. Persediaan tanah

merupakan kawalan rumpai secara tidak langsung dimana ianya mengurangkan

kos kawalan rumpai. Membajak rumpai kedalam tanah selepas menuai akan

membunuh rumpai. Permukaan tanah sawah yang rata memudahkan kerja

kawalan rumpai. Penyedian tanah yang baik lebih dikaitkan dengan kawalan air

yang efisien, tetapi ianya merupakan teknik kawalan rumpai secara tidak langsung.

Membajak kering juga dapat membunuh rumpai saka seperti Paspalum distichum,

Cynodon dactylon dan lalang (Imperata cylindrica). Memendekkan masa antara

selesai persediaan tanah dan menanam dapat menghalang rumpai bertapak dan

mengurangkan peluang rumpai yang tumbuh untuk bersaing dengan pokok padi.

• Kawalan air sawah

Pengurusan air yang baik disawah sekaligus merupakan kawalan rumpai yang

berkesan. Kawalan air yang baik berkait dengan permukaan tanah sawah yang rata.

Tanah sawah yang dirata dengan baik tidak memberi peluang kepada pertumbuhan

rumpai.

Masa kawalan air berpandukan peringkat tumbesaran pokok padi, jangkamasa dan

paras air dapat mempengaruh populasi rumpai di dalam sawah. Paras air sedalam

2.5 cm dapat mengawal pertumbuhan awal anakbenih rumpai yang tumbuh.

Apabila rumpai membesar dan telah bertapak , kawalan secara pengurusan

pengairan menjadi sukar dan kurang berkesan.

Amalan pengairan di kawasan sawah sedalam 5-10 cm sehingglah 10-14 hari

sebelum menuai tanpa disedari dapat mengawal rumpai. Sebaliknya, rumpai

akuatik seperti Monochoria vaginalis akan tumbuh dan membiak dengan baik.

42


• Serangga

Serangan perosak bergantung kepada amalan penanaman dan pengurusan. Sebagai

contoh, penanaman secara tabur terus dan kekerapan menanam dalam satu tahun

memberi perbezaan kerosakan serangan dan jenis perosak. Di kawasan sawah padi,

serangga yang dianggap sebagai perosak padi tergolong kepada:

a) Pengorek batang.

b) Pemakan daun

c) Penghisap cecair.

Terdapat beberapa spesies pengorek batang pokok padi di Malaysia:

a) Chilo suppressailis

b) Sesamia inferens

c) Chilo polychrysa

d) ryporyza incertulas

Bena perang ini juga merupakan perosak penting bagi tanaman padi. Serangan

oleh serangga ini biasanya bermula apabila pokok di peringkat padi bunting

(peringkat reproduktif). Kejadian serangan bena perang mempunyai kaitan dengan

penggunaan racun serangga yang berluasan. Kejadian outbeak serangga ini akan

berterusan sekiranya penggunaan racun serangga tidak dikawal.

Dua species bena perang yang terdapat di Malaysia adalah;

a) Nilaparvata lugens dan

b) Sogatelal furcifera

• Penyakit

Penyakit yang biasa menyerang pokok padi samada fungi (kulat) atau bakteria.

Penyakit padi yang disebabkan oleh virus, mikoplasma atau nematod juga berlaku

tetapi tidak memberi kesan yang besar dan kejadian serangan secara besaran jarang

berlaku.

43


Penyakit karah padi adalah terpenting yang disebabkan oleh serangan fungi

Magnaporthe oryzae/Pyricularia grisea. Penyakit karah menyerang daun, batang

dan tangkai padi, bererti penyakit ini menyerang pada semua peringkat tumbesaran

pokok padi (Rajah 1). Kehilangan hasil disebabkan oleh penyakit ini boleh

mencecah 50-60%.

Rajah 4.1 Simptom serangan karah

Kawalan penyakit karah padi:

a) Menggunakan varieti yang rintang.

b) Pemberian baja nitrogen secara pecahan untuk mengurangkan intensiti

serangan.

c) Menenggelam kawasan sawah sekerap mungkin dapat mengurangkan kejadian

serangan, dan

d) Penggunaan baja mempunyai unsur silicon (S).

Antara penyakit bakteria yang penting yang pernah dilaporkan di Malaysia ialah

penyakit bakeria yang disebabkan oleh Xanthomonas sp, Pseudomonas spp dan

Ervinia spp.

Sekiranya serangan bakteria berlaku, kawalan adalah mahal, oleh itu langkah

awal seperti pemilihan varieti dan bahan tanaman (bijibenih) yang bebas daripada

bakteria adalah penting.

44


• Siput Gondang Emas

Masalah siput merupakan masalah semasa. Siput gondang emas (SGE), Pomacea

canaliculata (warna kuning) atau Pomacea insularum (warna hitam). SGE berasal

daripada Amerika Selatan dan dibawa masuk ke Asia pada akhir tahun 1978 ke

Taiwan.

Rajah 4.2 Serangan siput gondang emas pada pokok padi.

Kawalan kultural siput gondang emas:

a) Kutip dan musnahkan telur, itik yang dilepas ke dalam sawah.

b) tanah sawah diratakan dengan sempurna semasa penyediaan tanah untuk

mengawal paras air kepada 1 cm.

c) jentera membajak dan jentuai bebas daripada telur dan siput.

d) bajak kering dan tabur kering.

e) pasang bubu atau jaring untuk memerangkap, memungut dan membunuh siput

atau beri makan kepada itik.

f) menggali parit ladang di sekeliling sawah untuk memudahkan pengutipan

siput.

g) meletakkan pancang kayu di kawasan parit ladang atau dalam bendang untuk

siput bertelur dan memudahkan pengutipan dan pelupusan telur.

45


4.1.4 Menuai dan Pemprosesan

Padi perlu dituai tepat pada masa dan perlu diproses sebelum disimpan. Penuaian

yang tepat pada masa berpandukan ciri-ciri morfologi pokok penting untuk

memperoleh hasil dan kualiti yang maksima. Walaupun padi dituai tepat pada

masa, tetapi pemprosesan yang bersesuaian mesti dilakukan sebelum disimpan

atau diproses.

Kebanyakan varieti padi yang ditanam hari ini dituai setelah 110-120 hari selepas

ditanam samada untuk dikilang dijadikan beras atau dijadikan bahan tanaman. Padi

yang telah dituai, diproses untuk dijadikan bahan tanaman perlu disimpan dengan

baik untuk menjamin bijibenih padi mempunyai kualiti yang baik. Di dalam unit

ini penekanan adalah untuk biji padi yang akan dijadikan bahan tanaman.

Penentuan Masa Menuai

Cuaca yang tidak menentu atau lain-lain faktor diluar jangkaan boleh mengganggu

perancangan masa menuai. Menuai terlalu awal boleh menyebabkan

a) Peratus padi hampa atau padi tidak matang akan tinggi.

b) Merendahkan kualiti beras yang dikilang.

c) Sekiranya kandungan air di dalam biji tunggi (>25%), biji padi akan sukar

terlerai daripada tangkai dan akan rosak terutama apabila menggunakan mesin

combine (combine harvester).

Penuaian yang lewat pula akan menyebabkan:

a) Sekiranya cuaca panas, kandungan air di dalam biji akan menurun (<20%).

Sekiranya ini berlaku biji benih akan lerai daripada tangkai dan mengurangkan

hasil.

b) Biji yang mengalami persekitaran kering disiang hari dan lembab diwaktu

malam akan memyebabkan keretakan pada biji.

Varieti padi moden yang ditanama hari ini mempunyai trait yang agak stabil dan

konsisten. Beberapa indikator berdasarkan morfologi pokok atau jumlah hari boleh

dijadikan panduan masa terbaik untuk menuai. Kesan persekitaran ladang atau

cuaca memberi sedikit sahaja perubahan kepada kedua-dua indikator tersebut.

46


Berikut adalah beberapa indikator untuk menentukan masa terbaik untuk menuai:

a) Hari selepas menanam.

Varieti Hari selepas menanam

Jangka pendek 110

Jangka sederhana 113-125

Jangka panjang 130-136

Hari selepas mengeluarkan tangkai:

Musim Hari

Luar musim 28-35

Musim utama 32-38

Warna biji. Sekiranya 80% atau lebih biji ditangkai telah bertukar warna daripada

hijau kepada kuning, pokok padi telah sedia untuk dituai. Atau, 20% biji yang

terbentuk dibahagian bawah tangkai diperingkat doug, pokok padi juga telah sedia

untuk dituai. Peringkat doug boleh dicam dimana apabila biji dipicit tidak akan

mengeluarkan ‘susu’ biji dan biji padi berisi penuh dan berwarna hijau kekuningan.

Kandungan air biji. Apabila biji mempunyai 20-25% kandungan air, ianya

merupakan masa yang terbaik untuk dituai. Penentuan kandungan air boleh

dilakukan dengan mengunakan ‘portable moisture meter’.

Pengeringan padi

Padi yang dituai apabila biji mempunyai 20-25% kandungan air adalah masa yang

terbaik dan dijadikan sebagai panduan untuk menuai. Kandungan air didalam

biji tersebut masih dianggap tinggi untuk kerja-kerja pembersihan di loji dan biji

tersebut juga tidak sesuai untuk simpanan.

Padi yang dituai perlu dikeringkan kepada sekurang-kurangnya 12-14% kandungan

air sebelum aktiviti pemprosesan seterusnya dilakukan. Pengeringan boleh

dilakukan menggunakan cahaya matahari atau udara panas di loji pemprosesan.

Suhu, teknik dan jangkamasa pengeringan boleh mempengaruhi kualiti beras

kilang dan beras yang dimasak.

47


Suhu pengeringan yang digunakan berbeza mengikut kegunaan akhir padi yang

dituai (Jadual 1). Suhu tidak melebihi 50oC digunakan sekiranya padi yang dituai

dijadikan bahan tanaman (bijibenih). Ini bertujuan untuk mengelak biji padi mati

semasa pengeringan. Manakala, suhu setinggi 80 oC boleh digunakan sekiranya

padi yang dikeringkan diproses untuk dijadikan bahan makanan (beras).

Jadual 4.1 Suhu yang sesuai untuk pengeringan padi

Kaedah pengeringan Suhu (oC)

Cahaya matahari 40-45

Oven 45-60

Udara panas (loji) 60-70

Pengeringan menggunakan suhu tinggi (60-70 oC) perlu dilakukan secara

berperingkat. Pada peringkat pertama, suhu setinggi 70 oC digunakan untuk

menurunkan kandungan air biji padi daripada 25% kepada 18%. Padi yang telah

dikeringkan ke 18% kandungan air dibiarkan stabil selama 4 jam. Peringkat kedua,

suhu tidak melebihi 42 oC digunakan untuk mengurangkan kandungan air padi

daripada 18% kepada 13-14%. Suhu tinggi berterusan tidak digunakan untuk

mengering padi kerana merosakan sifat kimia, physicokimia dan kualiti beras

setelah dikilang.

KATA KUNCI1. Kawalan air 4. Perosak utama padi

2. Pengurusan unsur nitrogen 5. Indikator penentuan masa

3. Teknik penjimatan air menuai

48


RUMUSAN1. Air adalah sumber terpenting dalam pengeluaran padi, pengurusan

air untuk mengelak kehilangan air daripada petak sawah adalah

kritikal.

2. Pengurusan tanaman yang baik bermula daripada penyediaan

tanah sehinggalah pokok sedia untuk dituai dapat mengurangkan

serangan perosak dan memudahkan kawalan yang akan dilakukan.

3. Pengurusan air adalah sangat penting dalam pengeluaran padi.

4. Unsur N, P dan K merupakan nutrien penting untuk tumbesaran

pokok padi. Pengurusan unsur tersebut seperti kadar dan masa

pembajaan yang tepat akan menjamin hasil yang diperolehi.

5. Perosak yang terdapat didalam ekosistem padi adalah komplek

dan dinamik. Oleh itu kawalan yang diperkenalkan haruslah

mengambil kira kesimbangan biodiversiti yang ujud.

6. Penuaian padi pada peringkat kematangan yang betul boleh

mempengaruhi hasil dan kualiti beras selepas padi dikilang.

LATIHAN UNIT 4.1

1. Lakarkan kitaran hidup pokok padi dan label peringkat

tumbesaran pokok yang memerlukan air dan peringkat

tumbesaran yang tidak memerlukan air dalam kawalan air dan

pembajaan.

2. Senaraikan peringkat-peringkat yang mesti dilalui bermula

daripada selepas padi dituai sehinggalah padi dikilang.

49


Unit 5 Jagung

PENGENALAN

Walaupun jagung tidak ditanam dengan meluas di Malaysia, tetapi ianya merupakan

makanan sampingan yang semakin popular. Pengimportan dan permintaan jagung

semakin meningkat setiap tahun. Penanaman jagung di Malaysia lebih tertumpu

kepada jagung manis hibrid manakala jagung bijirin tidak ditanam dengan meluas.

Jagung bijirin yang diimport masuk untuk diproses dan digunakan makanan

ternakan.

Kaedah penanaman dan pengurusan tanaman jagung pada asasnya sama seperti

penanaman lain-lain tanaman bijirin seperti padi, gandum dan barli. Penanaman

jagung, terutama jagung manis, boleh mendatangkan pendapatan sampingan yang

lumayan walaupun pada keluasan yang kecil. Pada kebiasaannya jagung ditanam

sebagai tanaman selingan dikawasan tanaman kekal.

Terdapat berbagai produk makanan berasaskan jagung. Jagung juga banyak

diproses untuk dijadikan produk untuk lain-lain industri.

OBJEKTIF

1. menilai cabaran yang sifat jangka pendek, sederhana dan panjang yang

dihadapi oleh penanam jagung

2. menilai kekangan dalam pengeluaran jagung

3. mengetahui strategi untuk mengatasi masalah pengeluaran jagung

50


5.1 Kepentingan Ekonomi

5.1.1 Pengeluaran dan Keluasan Tanaman

Kepentingan Ekonomi

Di Malaysia, jagung diklasifikasikan sebagai tanaman ladang atau kontan bersama-

sama tanaman ubi keledek, ubi kayu, ubi keladi, kacang tanah, tebu kuning dan

sengkuang. Keluasan penanaman jagung adalah diantara 10,000-11,000 ha dan

keluasan penanaman tertumpu di Selangor, Johor dan Sarawak.

Jagung ditanam beberapa musim dikawasan tanaman kekal sebelum tanaman kekal

seperti kawasan kelapa sawit atau getah menaungi keseluruhan kawasan. Penanam

jagung yang mengusahakan secara sepenuh masa, jagung ditanam pada kawasan

khusus sepanjang tahun. Terdapat juga kawasan yang ditanam secara selingan

dengan tanaman lain seperti di kawasan padi.

Penanaman jagung terutama jagung manis mampu memberi pulangan yang

lumayan. Jagung manis yang dihasilkan biasanya dipasarkan secara hasil segar

dengan harga sekitar RM1.00- 1.50 satu tongkol. Dianggarkan penanam jagung

boleh mendapat pendapatan bersih sehingga RM5,000-7,000 sehektar semusim.

Jagung bijirin boleh dikatakan tidak ditanam dengan meluas di Malaysia mungkin

disebabkan tiada permintaan. Jagung bijirin yang terdapat di negara kita hampir

100% di import daripada negara luar. Di negara seperti Amerika Syarikat,

Argentina, Australia, Brazil dan China mempunyai keluasan penanaman jagung

yang luas. Dianggarkan sebanyak 150-160 juta ha ditanam dengan jagung setiap

tahun mengeluarkan hasil sebanyak 750-800 juta metrik tan diseluruh dunia.

Jagung bijirin daripada negara-negara tersebut dieksport keseluruh dunia dan

menyumbang kepada pendapatan kasar negara.

51


5.1.2 Origin, morfologi dan tumbesaran

Origin

Jagung, Zea mays, tergolong di dalam famili Poaceae. Tanaman ini dipercayai

mempunyai origin di Mexico berdasarkan penemuan pelbagai jenis jagung liar

yang masih terdapat dan tumbuh di kawasan tersebut.

Daripada kajian, jagung liar teosinte (Euchlaena mexicana) yang terdapat di

Mexico merupakan asal usul jagung modern yang ditanam hari ini. Teosinte

merupakan sumber genetik terpenting untuk kerja-kerja pembiakbakaan jagung.

Rajah 5.1 Perbandingan morfologi pokok teosinte dan jagung modern hari ini

Morfologi dan botani pokok jagung

Pokok jagung adalah tanaman monosius dimana bunga jantan dan betina terdapat

pada satu pokok yang sama. Jagung adalah tanaman semusim dan mengambil

masa 3-4 bulan untuk matang. Varieti jagung yang ditanam hari ini mempunyai

antara 10-14 helai daun yang tumbuh menegak terbentuk di batang utama. Tidak

seperti tanaman padi, pokok jagung tidak mengeluarkan anak atau dahan daripada

batang utama. Jambak bunga jantan terbentuk di bahagian atas pokok. Jambak

bunga betina juga di panggil tongkol akan terbit daripada celah daun.

52


Pokok jagung mempunyai sistem akar serabut. Sistem akar ini terbentuk daripada

akar bijibenih semasa percambahan. Kepanjangan akar jagung bergantung kepada

sifat fizikal dan kimia tanah dan kandungan air dalam tanah.

Rajah 5.2 Pokok jagung dalam peringkat vegetatif

Rajah 5.3 Bunga betina terbit daripada celah daun

53


Jagung adalah tanaman kacuk dimana biji jagung yang terbentuk pada tongkol

adalah hasil kacukan polen dan pistil daripada pokok yang sama atau daripada

pokok yang berlainan. Ciri pendebungaan kacuk ini sangat diberi perhatian

apabila menanam varieti yang berbeza pada kawasan yang berhampiran. Ciri ini

digunakan dengan berkesan oleh plant breeder untuk menghasilkan varieti baharu

setiap tahun.

Tumbesaran pokok jagung

Pokok jagung dibiak menggunakan bijibenih. Anakbenih jagung yang tumbuh

akan membesar mengikut corak (patern) pertumbuhan yang jelas dan mudah

dikenalpasti. Kitaran hidup pokok jagung bermula dengan peringkat percambahan

bijibenih diikuti dengan peringkat vegetatif, peringkat reproduktif dan kematangan

bijibenih sehinggalah sedia untuk dituai seperti gambarajah dibawah (Rajah 5.4).

Memahami peringkat tumbesaran didalam kitaran hidup pokok jagung penting

dalam perancangan dan pengurusan tanaman di ladang. Sebagai contoh, masa

pembajaan pada peringkat tumbesaran yang tepat dapat memberi pulangan hasil

yang optima.

Rajah 5.4 Peringkat tumbesaran di dalam satu kitaran hidup pokok jagung

54


Rajah di atas menunjukkan pokok jagung mempunyai sembilan peringkat

tumbesaran yang jelas. Percambahan bijibenih adalah peringkat VE, peringkat

vegetatif (V1-V6), peringkat reproduktif (R7-R8) dan peringkat kematangan biji

adalah R9. Peringkat tumbesaran ini adalah yang terawal disyorkan, mudah diikuti

dan boleh dijadikan panduan.

Berasaskan Rajah 5.4 di atas, sekarang terdapat modifikasi dan penambahbaikan

peringkat tumbesaran jagung. Peringkat vegetatif telah dikembangkan kepada

V1-V14 dan diikuti dengan peringkat VT dimana pokok mula mengeluarkan

jambak bunga jantan (tasel). VT adalah peringkat terakhir vegetatif. Manakala

peringkat reproduktif pula adalah R1-R6. Peringkat R2-R6 adalah pembentukan

dan kematangan biji jagung.

Modifikasi dan penambahbaikan kitaran hidup pokok jagung adalah seperti berikut

5.1.3 Kumpulan Jagung

Jagung yang terdapat hari ini diklasifikasi berdasarkan kandungan ciri atau

rupabentuk yang boleh dilihat pada biji yang terbentuk apabila matang. Kandungan

kanji di dalam biji sangat mempengaruhi rupabentuk biji matang.

Kumpulan jagung yang telah dikenalpasti adalah seperti berikut:

• Zea mays var indentata (dent)

Varieti ini mempunyai biji yang lekuk dibahagian atas apabila matang. Lekuk

disebabkan kanji lembut di dalam endosperm mengecut.

55


Rajah 5.5 Biji jagung indentata yang mempunyai lekuk

Jagung indentata ditanam dengan meluas di seluruh dunia. Hampir 75% pengeluaran

jagung dunia adalah daripada varieti indentata. Biji jagung indentata kebiasaannya

dijadikan makanan ternakan dan kegunaan industri.

• Zea mays var indurata (flint)

Terdapat berbagai warna biji untuk varieti ini apabila matang. Lekuk pada biji tidak

terbentuk disebabkan kanji lembut di dalam endosperm mengecut dengan sekata.

Rajah 5.6 Biji jagung flint

Biji jagung flint mempunyai kandungan kanji dan protin yang tinggi. Biji jagung

diproses dijadikan makanan ternakan dan manusia.

56


• Zea mays var amylacea (flour)

Biji jagung variety ini mempunyai kandungan kanji lembut yang tinggi dan

diproses untuk makanan manusia. Tepung jagung yang dihasilkan daripada varieti

ini mempunyai kualiti yang tinggi. Jagung ini tidak ditanam dengan meluas.

Rajah 5.7 Biji jagung varieti amylacea.

• Zea mays var everta (pop)

Varieti ini hampir menyerupai varieti jagung flint. Yang membezakan adalah

kandungan kanji keras yang tinggi di dalam biji bagi variety pop. Biji jagung pop

akan meletup apabila dipanaskan disebabkan tekanan yang tinggi dan cepat pada

kandungan air di dalam biji. Jagong pop digunakan sebagai makanan ringan.

Rajah 5.8 Biji jagung pop.

57


• Zea mays var saccharata (sweet)

Jagung manis mengandungi nisbah gula yang lebih tinggi berbanding kandungan

kanji di dalam biji yang matang. Disebabkan kandungan gula yang tinggi, biji akan

mengecut dan kelihatan tranlusen apabila cukup matang.

Rajah 5.9 Biji jagung manis yang cukup matang dan kering.

Jagung manis digunakan untuk dimakan segar, disejukbeku atau ditinkan setelah

diproses.

• Zea mays var ceratina (waxy)

Biji daripada varieti ini mempunyai lebih 75% amylopectin dan kurang daripada

25% amylose. Produk utama daripada variety ini adalah penghasilan bahan pelekat

untuk kegunaan industri dan makanan.

• Zea mays var pod (pod)

Setiap biji yang terbentuk pada tongkol diselaputi oleh kulit dan keseluruhan

tongkol juga diselaputi oleh kulit. Endosperma pada biji mempunyai ciri-ciri

seperti jagung dent, flint flour, manis atau waxy. Jagung pod tidak ditanam secara

komersial.

58


Rajah 5.10 Tongkol jagung pod. Setiap biji pada tongkol mempunyai kulit tersendiri

5.1.4 Keperluan Persekitaran untuk Tumbesaran

Jagung merupakan tanaman yang boleh tumbuh pada keadaan persekitaraan yang

berbeza. Tidak hairanlah sekiranya jagung boleh di temui ditanam diseluruh dunia

• Adaptasi

Penyebaran pokok jagung sangat luas. Pokok jagung boleh hidup dan ditanam pada

latitude 58oN sehinggalah pada latitude 40oS. Juga boleh ditanam dibawah paras

laut seperti di dataran Caspian sehinggalah ke altitude 4000 m seperti di Andes,

Peru.

• Tanah

Pokok jagung boleh hidup pada kebanyakan tanah yang mempunyai pH 5.5-8.0.

Tanah yang subur mempunyai saliran yang baik seperti tanah loam akan memberi

kelebihan untuk tumbesaran pokok.

Tanah asid atau tanah yang mempunyai kurang daripada pH 5 akan memberi

masalah toksik aluminum (Al) kepada pokok jagung.

59


• Suhu

Suhu optima untuk memberi tumbesaran yang baik ialah antara 18-32o C. Suhu

udara melebihi 35o C akan menganggu tumbesaran. Pada suhu melebihi 35o

C semasa peringkat reproduktif seperti semasa peringkat tasel, VT, boleh

merendahkan hasil. Suhu tanah antara 12-30OC membantu proses percambahan

behih yang ditanam.

• Hujan

Kekurangan air yang berpanjangan dan suhu yang tinggi akan mengganggu

tumbesaran pokok. Hujan kurang daripada 500mm akan memberi kesan keatas

tumbesaran dan hasil jagung. Pokok jagung memerlukan hujan antara 500-

1200mm.

Jumlah air yang cukup adalah kritikal semasa peringkat reproduktif seperti

peringkat berbunga. Masalah ini boleh dikurangkan dengan pengairan atau

sungkupan (mulching). Ini dapat membantu mengurangkan masalah sejatan air

daripada permukaan tanah.

5.1.5 Varieti Jagung

• Varieti inbred

Varieti inbred juga dikenali sebagai varieti kacukan bebas (open pollinated variety,

OPV). Setiap pokok daripada varieti inbred mempunyai latar belakang genetik

yang bebeza kerana sumber pollen tidak dikawal (Rajah 6.0).

60


Rajah 5.11 Penghasilan varieti inbred atau varieti kacukan bebas (OPV)

Penanam boleh menyimpan biji OPV untuk ditanam dimusim akan datang. Pokok

yang terhasil pada musim berikutnya mempunyai latarbelakang genetik berbeza-

beza. Persekitaran di ladang boleh mempengaruhi prestasi pokok.

Varieti OPV yang mempunyai nama yang sama tetapi daripada pembekal benih

yang berbeza berkemungkinan mempunyai sedikit perbezaan. Penanam komersial

tidak menanam varieti OPV secara besar-besaran kerana hasil yang lebih rendah

berbanding varieti hibrid.

• Varieti hibrid

Varieti hibrid merupakan generasi pertama, F1, dihasilkan secara kacukan

terkawal antara induk inbred. Induk inbred (jantan dan betina) terpilih mempunyai

latarbelakang genetik yang berbeza.

Prestasi pokok yang ditanam dengan varieti hibrid adalah tinggi dari segi

keseragaman pertumbuhan, jangkamasa matang dan hasil yang tinggi. Penanam

tidak menyimpan benih yang terhasil daripada varieti hibrid kerana pokok yang

terhasil tidak akan memberi prestasi yang sama. Setiap musim penanam akan

membeli benih baharu daripada pembekal.

61


Terdapat beberapa jenis varieti hibrid yang ditanam;

a. Hibrid kacukan tunggal (Single cross hybrid)

Hibrid ini mempunyai dua induk yang mempunyai latarbelakang genetik yang

berbeza. Ditanam dengan meluas secara komersial dan mempunyai hasil yang

tinggi.

Rajah 5.12 Penghasilan hibrid kacukan tunggal.

b. Hibrid kacukan berganda (Double Cross Hybrid)

Terhasil daripada kacukan antara dua kacukan tunggal. Ianya melibatkan

empat induk yang mempunyai latarbelakang genetik yang berbeza.

Rajah 5.13 Penghasilan hibrid kacukan berganda

62


c. Hibrid kacukan tiga silang (Three way cross hybrids)

Terhasil daripada kacukan tunggal dan satu induk tambahan, bererti melibatkan

tiga induk.

Rajah 5.14 Penghasilan hibrid kacukan tiga silang

• Varieti transgenik

Varieti transgenik juga dikenali sebagai varieti terubah genetik atau GMO. Seperti

untuk lain-lain tanaman, penghasilan varieti jagung transgenetik melalui proses

bioteknologi. Gen terpilih daripada lain-lain organisma dimasukkan kedalam sel

jagung secara kaedah bioteknologi di makmal.

Antara gen yang telah berjaya dimasukkan adalah ketahanan pokok kepada

serangan serangga (Bt gene), rintang kepada racun herba dan peningkatan nutrition

dalam produk pertanian seperti vit A. Telah terdapat varieti jagung sedemikian

didalam pasaran.

Penghasilan varieti transgenik dikawal oleh syarikat gergasi dunia dan sejauh mana

kejayaan varieti ini menyumbang kepada permintaan makanan dunia tidak dapat

diukur dengan tepat.

63


AKTIVITI UNIT 5.1(a) Semak senarai jagung manis yang disyorkan oleh Jabatan

Pertanian

(b) Bincang potensi penanaman jagung berskala besar secara

komersial di Malaysia.

KATA KUNCI1. Teosinte 5. Jagung GMO

2. Jagung pop dan pod 6. Peringkat tumbesaran jagung

3. Varieti jagung OPV

RUMUSAN• JagungyangberasaldaripadaAmerikaTengahmerupakan

tanaman bijirin yang penting mempunyai adaptasi yang luas

oleh itu ianya boleh ditanam hampir di seluruh dunia.

• Tumbesaranjagungmempunyaiperingkattumbesaranyang

jelas dan boleh dijadikan sebagai panduan dalam kerja-kerja

pengurusan tanaman diladang seperti masa pembajaan.

• Kebanyakanjagungyangditanamsecarakomersialhariini

adalah jagung hibrid disebabkan hasil yang tinggi.

LATIHAN UNIT 5.1

1. Senaraikan secara kronologi perkembangan/pembentukan varieti

jagung di Malaysia.

64


Unit 6 Teknologi Penanaman Jagung

PENGENALAN

Maklumat berkaitan teknologi penanaman jagung telah banyak didokumenkan.

Namun begitu, teknologi yang diketengahkan adalah bersesuaian pada persekitaran

iklim temperat. Hanya sedikit sahaja maklumat berasaskan persekitaran iklim

tropikal yang boleh dijadikan panduan .

Asas penanaman jagung bermula daripada penyediaan kawasan sehinggalah

kepada menuai adalah sama seperti untuk lain-lain tanaman makanan. Penyedian

tanah yang baik, pengurusan tanaman di ladang sehinggalah kepada menuai bukan

sahaja dapat memberi pulangan hasil yang optima malah dapat menjimatkan kos

pengeluaran.

OBJEKTIF

1. menilai keperluan asas dalam pemilihan dan penyediaan kawasan penanaman

2. menilai kekangan dalam pengeluaran jagung

3. mengaplikasi sistem penanaman yang efisien dalam pengeluaran jagung

65


6.1 Persediaan Kawasan

6.1.1 Pemilihan Tanah

Di dalam unit 5 telah dibincangkan jenis tanah yang sesuai untuk ditanam

dengan jagung. Tanah yang mempunyai saliran yang baik seperti tanah loam dan

mempunyai pH 5.5-7.5 sesuai untuk pertumbuhan jagung. pH tanah diantara 6-6.5

adalah yang terbaik untuk tumbesaran jagung. Elak tanah yang terdedah kepada

keadaan banjir atau kekeringan.

Kawasan tanaman kekal seperti kawasan kelapa sawit atau getah muda sesuai

untuk ditanam dengan jagung sebagai tanaman selingan. Ini akan memberi punca

kewangan sampingan sementara menunggu tanaman kekal tersebut memberi hasil.

Beberapa pusingan penanaman boleh dilakukan sekiranya jagung diusahakan

sebagai tanaman selingan.

6.1.2 Pembajakan Kawasan

Tujuan pembajakan kawasan adalah untuk memperbaiki ciri struktur dan tekstur

tanah. Sebanyak dua kali pembajakan sebelum menanam adalah memadai bagi

kawasan yang khusus ditanam dengan jagung.

Disamping membaikpulih struktur dan tekstur tanah, pembajakan juga bertujuan

untuk meratakan permukaan tanah, mengawal pertumbuhan rumpai dan melicinkan

kerja-kerja pengurusan tanaman di ladang.

Panduan am pemberian kapur adalah apabila nilai pH kurang daripada 5.5 .

Sekiranya pengapuran diperlukan untuk meningkatkan pH tanah, kapur seperti

GML ditabur pada kadar 3-4 tan per ha di permukaan tanah dan dibajak semasa

pembajakan kali kedua.

Pemberian baja organik pada kadar 3-5 tan per ha seperti tahi lembu atau tahi

ayam juga boleh dilakukan semasa pembajakan kawasan kali kedua.

66


6.1.3 Persediaan Benih Tanaman

Jagung ditanam menggunakan bijibenih. Oleh itu bijibenih yang bernas dan

cergas, yang mempunyai peratus percambahan yang tinggi harus di beri perhatian.

Selain daripada kualiti bijibenih, varieti yang ditanam juga perlu diberi perhatian.

Sebelum penanaman, bijibenih perlu ditentukan peratus percambahan dengan

melakukan ujian percambahan. Ujian percambahan jagung boleh dilakukan dengan

mudah. Kaedah ujian percambahan jagung boleh dilakukan seperti berikut;

1. Bilang 100-200 bijibenih.

2. Guna pasir sungai atau tuala kain bersih sebagai media percambahan.

3. Masukkan pasir ke dalam dua kotak plastik.

4. Basahkan pasir atau tuala.

5. Tanam 50 bijibenih kedalam pasir untuk satu kotak atau letakkan 50 bijibenih

antara tuala lembab.

6. Kotak pasir atau tuala yang telah diletakkan bijibenih ditempatkan dikawasan

yang tidak terdedah terus kepada cahaya matahari untuk mengelakkan

kekeringan.

7. Pada hari ke 3 penilaian pertama percambahan dilakukan. Catat bijibenih yang

bercambah. Penilaian kedua percambahan dilakukan pada hari ke 7.

Daripada dapatan ujian percambahan, perkara-perkara berikut perlu diberi

perhatian:

1. Bijibenih yang mempunyai percambahan melebihi 90% sesuai untuk digunakan

dan ditanam di ladang.

2. Percambahan kurang daripada 70% tidak sesuai untuk ditanam di ladang.

Percambahan di ladang akan jauh lebih rendah daripada peratusan di makmal.

Racun kimia seperti thiram, disyorkan untuk merawat bijibenih sebelum ditanam.

Rawatan racun seperti thiram bukan untuk meningkatkan percambahan bijibenih

tetapi sebagai perlindungan untuk perosak lain yang terdapat di persekitaran

bijibenih di dalam tanah.

67


6.1.4 Menanam

Bijibenih jagung ditanam terus di ladang di atas tanah tanpa batas bagi kawasan

penanaman yang luas. Penyedian batas untuk kawasan yang luas tidak pratikal

dan melibatkan kos pengeluaran. Bagi kawasan kecil dan terdedah kepada air

bertakung, penanaman atas batas diperlukan.

Sekiranya penanaman sistem bergilir ingin diamalkan pada satu kawasan, jagong

diikuti dengan tanaman kekacang seperti kacang tanah atau kacang soya adalah

sangat sesuai. Kesan positif penanaman sistem bergilir antara jagong dan kekacang

disebabkan memberi kebaikan kepada struktur dan tekstur tanah.

• Masa menanam

Masa terbaik untuk menanam ialah semasa musim hujan atau tanah dalam keadaan

lembab. Air yang mencukupi di dalam tanah memberi ransangan kepada bijibenih

jagung untuk bercambah. Perancangan penjualan atau pasaran juga boleh dijadikan

panduan untuk memulakan penanaman.

• Kepadatan tanaman

Jarak tanaman akan menentukan jumlah atau kepadatan tanaman per unit kawasan

dan seterusnya mempengaruhi hasil. Kepadatan tanaman ditentukan oleh varieti

jagong yang akan ditanam. Panduan am kepadatan tanaman untuk jagung seperti

di Jadual 6.1.

Jadual 6.1 Panduan am kepadatan tanaman jagong

Varieti Kepadatan per ha

Jagong manis 50,000 -55,000

Jagong bijirin 47,000-50,000

Varieti hibrid 80,000 -85,000

Kepadatan tanaman yang dipilih juga boleh berpandukan sasaran hasil yang ingin

dicapai (Jadual 6.2)

68


Jadual 6.2 Panduan am kepada tanaman dan sasaran hasil

Hasil ingin dicapai (tan/ha) Bilangan pokok per ha

Tiada pengairan: 2 10,000

4 19,000

6 28,000

Pengairan: 8-10 45,000

>10 55,000

Sekiranya peratus percambahan bijibenih tinggi (>90%), hanya satu biji sahaja

ditanam pada setiap titik penanamandi dalam barisan. Sekiranya peratus

percambahan bijibenih rendah (80-90%) 2-3 biji boleh ditanam pada satu titik.

Penjarangan dengan meninggalkan satu anak benih dilakukan pada hari ke 7-14.

Bijibenih ditanam pada kedalaman tidak melebihi 5 cm.

Kebanyakan varieti hibrid hari ini ditanam dengan kepadatan yang jauh lebih tinggi

berbanding kepadatan yang biasa diamalkan. Kepadatan tanaman sehingga 90,000

pokok. per hektar didapati memberi hasil yang tinggi untuk varieti jagung hybrid.

Penanam jagung komersial yang menanam varieti hibrid secara besar besaran hari

ini lebih menumpukan jumlah pokok per hakter dengan hanya mengambil kira

jarak antara barisan tanaman. Ini disebabkan penanaman dilakukan menggunakan

jentera. Oleh itu jarak antara pokok dalam barisan dianggap tidak signifikan

asalkan jumlah pokok per hektar yang optima per unit kawasan diperolehi. Jadual

6.3 adalah panduan am jarak antara baris dan antara tanaman di dalam barisan

untuk memperoleh kepadatan tertentu.

69


Jadual 6.3 Jumlah tanaman per hakter berpandukan jarak antara baris dan jarak antara tanaman di dalam barisan

Jumlah tanaman (‘000)

Jarak antara barisan (m)

0.75 0.91 1.5 2.3

Jarak tanaman dalam barisan (cm)

90 15 12

80 17 14

70 19 16

60 22 19

50 27 22

45 30 25

40 33 28

35 38 32 19

30 44 37 22

27.5 40 24

25 43 26

22.5 50 29

20 56 33 22

18 37 24

16 42 27

10 44

6.1.5 Pengurusan Baja

Pokok jagung memerlukan elemen nitrogen (N), fosforos (P) dan kalium (K) yang

tinggi disamping elemen lain. Tanah pada pH 6-6.5 akan memudahkan pengambilan

unsur kalsium (Ca) dan magnesium (Mg). Unsur N, P, dan P akan hilang daripada

tanah selepas jagung dituai, oleh itu elemen yang hilang perlu di ganti semula.

• Nitrogen (N)

Keperluan nitrogen oleh pokok jagung sangat kritikal pada peringkat tumbesaran

tertentu. Ini bererti unsur nitrogen perlu ada di dalam tanah dengan cukup dan

mudah diserap oleh akar untuk menjamin hasil yang optima.

70


Unsur nitrogen perlu dibekalkan sekurang-kurangnya dua kali sepanjang

jangkamasa kitaran hidup. Pemberian nitrogen sangat baik di bahagi kepada dua

pecahan, pemberian kali pertama sebagai baja asas sebelum atau semasa menanam

dan kali kedua semasa pokok jagung berumur 21-30 hari atau semasa pokok jagung

pada peringkat tumbesaran V5-V6. Sekiranya unsur nitrogen dipecahkan kepada

tiga, pemberian kali ketiga adalah semasa pokok jagung hampir mengeluarkan

jambak bunga jantan (tassel) atau 50-60 hari selepas menanam.

Rajah 6.1 Masa pembajaan nitrogen secara pecahan berpandukan tumbesaran pokok

Baja urea (46%N) atau lain-lain baja pada kadar 50-60 kg N/ha sebagai baja asas

diberi secara meletakkan baja 3-5 cm dibawah permukaan tanah dan daripada

bijibenih yang ditanam. Pemberian baja yang mempunyai unsur nitrogen tidak

digalakkan terdedah di atas permukaan tanah untuk mengelakkan proses perwapan.

Pemberian unsur nitrogen sebanyak 200 kg N/ha boleh memberi hasil yang optima.

• Fosforas (P)

Unsur P tidah mudah hilang daripada tanah berbanding dengan unsur N. Oleh itu

unsur P tidak perlu diberi secara pecahan. Kebiasaanya unsur P diberi sebagai baja

asas/permulaan bersama-sama pecahan pertama unsur N.

71


Pemberian unsur P semasa tanah dalam keadaan lembab memberi respon yang

lebih baik keatas pengambilan unsur P berbanding apabila P diberi apabila tanah

dalam keadaan kering.

Kadar yang biasa diberi adalah antara 40-70 kg P per hektar. Baja CIRP atau TSP

biasa digunakan untuk pembajaan pokok jagung.

• Kalium (K)

Unsur K yang diperlukan oleh pokok jagung adalah antara 50-70 kg K per hektar

dan diberi sebagai baja asas. Baja MOP biasa digunakan untuk pembajaan pokok

jagung.

6.1.6 Pengurusan Perosak

Terdapat beberapa jenis perosak dan penyakit yang biasa meyerang pokok jagung

di ladang. Seperti untuk lain-lain tanaman, perosak pokok jagung terbahagi kepada

serangga, penyakit, rumpai dan perosak invertebrata.

• Serangga

Serangga merupakan perosak utama tanaman jagung. Terdapat banyak serangga

di dalam kawasan penanaman jagung, namun tidak semuanya dianggap perosak.

a) Pengorek batang, Ostrinia sp., merupakan perosak utama pokok jagung.

Serangan mula berlaku sekitar 6-7 minggu selepas menanam. Simptom

serangan boleh dilihat dengan jelas pada celah-celah daun atau terdapat lubang

kecil kesan serangan pada batang pokok (Rajah 6.2).

Kerosakan pada pokok jagung adalah serangan peringkat larva. Kawalan

menggunakan racun kimia atau kebersihan kawasan penanaman dapat

mengawal serangan perosak ini.

72


Rajah 6.2 Simptom serangan pengorek batang pokok jagung.

b) Pengorek tongkol, Heliothis sp.

Serangga pengorek tongkol sangat sukar untuk dikawal. Jagung manis sangat

mudah mendapat serangan serangga ini. Serangan sentiasa berlaku di semua

kawasan penanaman jagung (Rajah 6.3).

Simtom serangan pada tongkol jagung adalah akibat daripada serangan larva.

Apabila larva telah menyerang dan masuk ke dalam tongkol jagung, kawalan

adalah sangat sukar dan tidak berkesan.

Rajah 6.3 Simptom serangan pengorek tongkol jagung

Menaman varieti yang rintang kepada serangga ini dan kebersihan kawasan

disyorkan sebagai kawalan untuk mengurangkan serangan.

73


• Penyakit

Masalah penyakit pada pokok jagung adalah kurang dan tidak kritikal seperti

serangan serangga. Penyakit kulat yang biasa menyerang pokok jagung adalah

seperti smut (Ustilago mydis), karat daun (Puccinia sp.), dan hawar daun

(Helminthosporium mydis).

Penyakit yang disebabkan oleh bakteria dan virus berlaku secara kecilan dan

terpencil. Kos kawalan agak mahal untuk mengawal serangan penyakit disebabkan

bakteria dan virus. Kebersihan kawasan dan varieti rintang dapat mengawal

kejadian penyakit bakteria dan virus.

• Rumpai

Di kawasan tropikal, rumpai merupakan masalah utama yang dihadapi oleh

penanam. Kawalan secara manual atau kimia sangat kritikal dalam masa 6-8

minggu selepas menanam. Ini bererti, kawalan rumpai mesti dilakukan dalam

jangkamasa tersebut. Seandai tidak dilakukan hasil jagung akan terjejas dengan

signifikan.

Banyak terdapat racun rumpai di dalam pasaran dan boleh digunakan dengan

selamat. Racun rumpai boleh dipilih berdasarkan cara bertindak seperti selektif

atau masa penggunaan seperti racun pra-cambah (pre-emergent).

6.1.7 Menuai dan Memproses

Jangka masa matang diantara jagung manis dan jagung bijirin tidak sama. Masa

menuai hasil jagung boleh berpandukan kepada indikator berikut.

• Hari lepas menanam

Jagung manis mengambil masa 70 hari selepas menanam atau 21 hari selepas

pokok mengeluarkan jambak bunga jantan (tasel). Manakala jagung bijirin adalah

120-125 hari selepas menanam.

74


• Keadaan pokok/tongkol

Apabila biji pada tongkol berada pada peringkat susu (unit 5), tongkol jagung

manis berada pada masa yang terbaik untuk dituai dan dimakan (Rajah 6.4).

Selaput seperti daun yang menutupi tongkol masih kelihatan hijau

Rajah 6.4 Peringkat susu jagung manis

Bagi jagung bijirin, selaput seperti daun yang menutupi tongkol dan daun-daun

pada pokok kelihatan kering. Biji pada tongkol kelihatan kering dan akan kelihatan

lapisan hitam (black layer) di bahagian bawah bijibenih (Rajah 6.5)

Rajah 6.5 Tongkol jagung bijirin yang matang

75


• Kandungan air biji pada tongkol

Jagung manis di tuai apabila biji pada tongkol mempunyai 60-65% kandungan

air. Kandungan air yang tinggi ini adalah bersamaan dengan peringkat susu. Oleh

kerana kegunaan utama jagung manis adalah untuk dimakan segar, tongkol yang

dituai tidak perlu dikeringkan. Sekiranya bijibenih dituai untuk dijadikan bahan

tanaman, bijibenih dituai apabila kandungan air bijibenih menurun kepada 20-

25%.

Jagung bijirin dituai dan diproses untuk dijadikan makanan manusia, ternakan atau

lain-lain bahan industri. Tongkol dituai apabila pokok jagung kelihatan kering

dan kandungan air bijibenih telah menurun kepada 20-25%. Penentuan kandungan

air di dalam biji jagung boleh dilakukan dengan menggunakan meter mudahalih

(portable moisture meter). Walaupun kandungan air dalam biji rendah, namun

tongkol yang dituai masih perlu di keringkan untuk menurukan kandungan air biji

kepada 12-14%. Kandungan air yang rendah penting untuk mengekal kualiti biji

jagung semasa dalam simpanan.

AKTIVITI UNIT 6.1(a) Trend import jagung bijirin sebagai makanan ternakan lima

tahun kebelakangan.

(b) Perbandingan pengeluaran jagung manis dan jagung bijirin

secara komersial.

KATA KUNCI1. Garisan susu

2. Selaput hitam Black layer

3. Peringkat tumbesaran dan keperluan baja

76


RUMUSAN• Penanamanjagungmemerlukanperancanganbermuladaripada

penyediaan tanah sehinggalah menuai. Penanaman jagung di

Malaysia lebih tertumpu kepada jagung manis hibrid kerana

ianya memberi pulangan yang baik.

• PengurusanbajaterutamaunsurN,P,Kmengikutperingkat

tumbesaran pokok akan meningkatkan pengambilan unsur-unsur

tersebut.

• Terdapatindikatorpadatanamanuntukdijadikanpanduanmasa

menuai yang sesuai bagi jagung manis dan jagong bijirin.

LATIHAN UNIT 6.1

1. Varieti-varieti jagung yang dihasilkan di Malaysia.

2. Polisi pengeluaran dan pengimportan jagung untuk makanan

ternakan. Sejauh mana masalah diatasi dan halatuju pengeluaran

tempatan.

77


Unit 7 Teknologi Penanaman Keledek

PENGENALAN

Ubi keledek (Ipomoea batatas) merupakan sejenis tanaman umbisi yang tergolong

dalam famili Convoculaceae yang mempunyai nilai nutrisi pemakanan yang sangat

baik untuk kesihatan. Ubi keledek bersifat menjalar di atas tanah dan ianya mudah

ditanam dan senang untuk hidup walaupun di tanah yang kurang subur. Ianya

juga boleh dijadikan makanan ruji selain daripada beras, ubi kayu, ubi kentang,

gandum, jagung dan barli. Ubi keledek menduduki tempat yang ketujuh dalam

konteks pengeluaran makanan dunia dan merupakan tanaman umbisi yang penting

selepas ubi kayu dan ubi kentang. Tanaman ini dikatakan berasal daripada bahagian

Tropika Benua Amerika dan telah berkembang luas ke seluruh dunia terutama di

negara-negara Asia yang memaparkan lebih daripada 90% kawasan pengeluaran

ubi keledek dunia. Penanaman ubi keledek di Malaysia dijalankan secara kecil-

kecilan sebagai tanaman sampingan untuk pasaran segar. Namun begitu terdapat

juga kawasan penanaman yang ditanam secara komersial sebagai tanaman kontan

di kawasan penanaman semula getah dan kelapa sawit.

Di Malaysia, terdapat beberapa jenis keledek yang disyorkan untuk ditanam

seiring dengan keperluan pasaran dan minat petani. Antara varieti yang terdapat di

Malaysia adalah seperti Bukit Naga, Gendut, VitAto, Jalomas, Jepun dan beberapa

jenis lagi. Ubi keledek dikategorikan sebagai antara makanan terpenting yang

menyumbang kepada nilai karbohidrat sehingga 80% daripada berat kering. Ubi

keledek juga turut kaya dengan kandungan protein, vitamin A, vitamin C, mineral,

potassium, zat besi, dan serat.

78


OBJEKTIF

1. Pelajar dapat mengetahui maklumat berkaitan botani, morfologi dan

mengenalpasti varieti-varieti tanaman ubi keledek.

2. Pelajar dapat mempelajari kaedah penanaman tanaman ubi keledek.

3. Pelajar dapat mempelajari kerja-kerja pengurusan tanaman ubi keledek.

7.1 Botani dan Morfologi Tanaman

7.1.1 Batang Ubi Keledek

• Ubi keledek mempunyai batang yang lembut yang membolehkannya mudah

untuk menjalar di atas tanah.

• Ia mempunyai buku (node) dan ruas (internode) di mana sulur sisi boleh

didapati dari batang utama. Akar serabut akan keluar dari buku batang

sekiranya tersentuh di permukaan tanah.

• Ubi keledek mempunyai akar serabut yang akan membentuk umbisi keledek.

• Kebiasaannya, akar akan muncul seawal kira-kira satu hari selepas proses

penanaman bergantung kepada keadaan tanah.

7.1.2 Daun Ubi Keledek

• Daunnya berbeza dari segi saiz mengikut kultivar/varieti. Saiz daun yang besar

adalah lebih kepada daun berbentuk lebar manakala saiz yang kecil adalah

lebih kepada daun yang berbentuk jejari.

• Daunnya mempunyai beberapa jenis warna yang berbeza mengikut varieti.

• Bentuk daunnya berbentuk segi tiga, tombak dan bentuk hati/daun sireh.

• Terdapat daun yang berwarna hijau gelap, ungu kehijauan dan ungu gelap.

79


7.1.3 Bunga Ubi Keledek

• Bunga ubi keledek pula berwarna putih kemerahan dan putih keunguan.

• Bunga ubi keledek mempunyai diameter 3 sm hingga 4 sm.

• Bunganya keluar secara sekuntum atau berkelompok dan keluar dari ketiak

daun.

7.1.4 Ubi Keledek

• Ubi keledek mempunyai saiz ubi, warna kulit dan isi yang berbeza mengikut

jenis varieti.

• Kebiasaanya, ubi keledek mempunyai kulit bewarna putih krim, kuning,

jingga, dan ungu gelap.

• Begitu juga dengan warna isinya, ianya boleh berwarna samada oren, ungu,

atau kekuningan.

• Ubi keledek boleh dikelaskan keada 2 kategori iaitu ubi jenis berair dan ubi

jenis kering.

• Ubi jenis berair mempunyai ciri-ciri yang lembut apabila direbus dan digoreng.

Kebiasaanya, ubi jenis ini mempunyai kulit yang berwarna merah dan mampu

menghasilkan kuantiti ubi keledek yang tinggi.

• Ubi jenis kering pula adalah jenis ubi keledek yang tidak mudah lembut apabila

digoreng ataupun direbus. Jenis ubi ini mempunyai kulit yang berwarna putih

dan menghasilkan kuantiti yang rendah berbanding ubi jenis berair.

7.2 Varieti Tanaman Ubi KeledekTerdapat beberapa varieti ubi keledek yang disarankan untuk ditanam di negara ini

iaitu:

• Large White

» Kulit ubi berwarna merah samar.

» Isi berwarna kuning pucat.

» Hasil 12 tan/ha

80


• Bukit Naga

» Kulit ubi berwarna ungu tua.

» Isi berwarna kuning keorenan.

» Hasil 20-30 tan/ha.

• Serdang

» Kulit ubi berwarna ungu tua.

» Isi berwarna putih kekuningan.


• Gendut (MSP94)

» Kulit ubi berwarna perang kekuningan.

» Isi berwarna kekuningan pucat.


• VitAto

» Kulit ubi berwarna oren muda.

» Isi berwarna oren.

» Hasil 40 tan/ha.

81


(A)

(B) (C)

Gambar 7.1 menunjukkan varieti-varieti ubi keledek; (A) Varieti Bukit Naga, (B) Varieti Gendut dan (C) Varieti VitAto

7.2.1 Ciri-Ciri Perbezaan antara Varieti

Setiap varieti ubi keledek boleh dibezakan mengikut ciri-ciri tertentu. International

Potato Centre (CIP) telah menyenaraikan dengan terperinci lebih daripada 20

morfologi ubi keledek yang dikumpul di seluruh dunia untuk membuat pengkelasan

terhadap koleksi-koleksi ubi keledek yang dikumpulkan. Antara ciri- ciri yang

diambil kira adalah:

• Bentuk daun

• Warna daun

• Bentuk ubi

• Warna kulit luar ubi

• Warna isi ubi

• Bentuk akar

82


• Kedalaman akar

• Masa matang

• Tahap ketahanan terhadap penyakit

• Tekstur isi ubi selepas dimasak

(A) (B)

(C) (D)

Gambar 7.2 menunjukkan bentuk daun dan warna daun yang berbeza di antara; (A) varieti Bukit naga dan (B) varieti VitAto. Bentuk ubi dan warna isi ubi yang berbeza

antara (C) varieti Jepun dan (D) varieti Bukit Naga.

7.3 Penanaman dan Pengurusan Ubi KeledekPenanaman ubi keledek memerlukan beberapa persediaan selain daripada prasarana

di ladang itu sendiri. Ladang perlulah mempunyai kemudahan seperti jalan ladang,

sistem saliran dan infrastuktur pengairan yang baik dan juga kemudahan stor

untuk menyimpan baja dan alatan ladang. Proses penanaman melibatkan beberapa

amalan agronomi di ladang untuk menjamin pertumbuhan pokok yang baik iaitu:

83


7.3.1 Pemilihan dan Penyediaan Tanah

• Tanah yang sederhana subur dengan jenis tanah seperti tanah loam berpasir,

tanah mineral dengan saliran yang baik adalah sesuai untuk penanaman ubi

keledek.

• Tanah jenis gambut dan asid sulfat juga boleh digunakan untuk menanam

ubi keledek tetapi perlu mempunyai saliran yang baik. Untuk tanah asid

sulfat, iainya perlu dirawat untuk meningkatkan pH tanah (>5.0) iaitu dengan

meletakkan kapur dalam kuantiti sebanyak 3-6 tan/ha.

• Menanam ubi keledek di tanah jenis tanah liat perlu dielakkan kerana ianya

akan menghasilkan kualiti ubi yang rendah dan hasil yang kurang. Selain

daripada itu, ubi yang akan terhasil adalah dalam bentuk yang tidak seragam

dan ganjil. Ini berlaku kerana pembentukan ubi terhalang oleh struktur tanah

yang melekit dan padat.

• Tanah bukit yang bercerun juga tidak sesuai untuk ditanam dengan ubi keledek.

• Penyediaan tanah yang baik akan meningkatkan pertumbuhan pucuk daun dan

mengurangkan persaingan di antara rumpai dan tanaman.

• Tanah di tapak penanaman perlulah dipastikan tidak terkontaminasi dengan

penyakit bawaan tanah, nematod dan juga kewujudan serangga perosak seperti

kumbang belalai. Salah satu kaedah untuk mengawal penyakit bawaan tanah

adalah dengan melakukan tanaman giliran (crop rotation).

• Penanaman ubi keledek perlulah dielakkan daripada menanam pada plot

penanaman yang sama. Sebaiknya plot yang baru perlulah jauh daripada jarak

plot yang sedia ada ataupun plot yang lama. Ini bertujuan untuk mengelakkan

daripada serangan penyakit dan serangga ataupun makhluk perosak.

• Tanah yang kaya dengan kandungan bahan organik juga tidak digalakkan

untuk digunakan kerana ia akan menyebabkan ubi cepat merekah, melebihi

saiz (oversize), dan menggalakkan pertumbuhan vegetatif tanaman.

• Sebelum menanam, tanah perlu dibajak dengan bajak piring (disc plough)

untuk menghapus dan mematikan rumpai dan juga meningkatkan bahan

organik dalam tanah.

• Seterusnya sikat piring (disc harrow) digunakan untuk menghancurkan ketulan

tanah yang besar kepada struktur tanah yang lebih kecil.

84


• Kemudian diikuti dengan bajak pemutar – pembatas (rotor-ridger) untuk

menggemburkan tanah dan pada masa yang sama membuat batas.

• Ketinggian batas kebiasaannya adalah di antara 30 hingga 40 sm dan lebar

batas adalah 60 sm. Manakala jarak di antara batas adalah 1 m.

7.3.2 Bahan Tanaman

• Ubi keledek boleh dibiakkan melalui dua cara iaitu samaada menggunakan

keratan batang atau ubi (tuber slips).

• Menanam ubi keledek menggunakan keratan batang adalah lebih mudah dan

cepat. Keratan batang daripada bahagian pucuk adalah bahagian yang paling

baik untuk dijadikan bahan tanaman. Keratan daripada bahagian tengah dan

pangkal batang ubi keledek juga boleh digunakan tetapi kebiasaannya akan

memberikan hasil yang lebih rendah.

Gambar 7.3 menunjukkan keratan batang ubi keledek

• Keratan batang yang digunakan sebagai bahan tanaman perlu diambil daripada

pokok yang berumur di antara 2 ke 3 bulan dengan ukuran panjang keratan di

antara 20 ke 40 sm (mengandungi 7-8 nod).

85


• Keratan batang daripada pokok yang berumur 2 ke 3 bulan akan menghasilkan

hasil ubi yang lebih tinggi daripada keratan batang diambil daripada pokok yang

lebih tua iaitu yang berumur di antara 4 ke 5 bulan. Ianya berlaku disebabkan

pokok yang lebih tua mengumpulkan lebih nutrien untuk pembentukan ubi

menyebabkan bahagian pucuknya akan tumbuh dengan lebih perlahan.

Manakala keratan batang daripada pokok yang muda akan tumbuh dengan

cepat selain daripada faktor kurangnya serangan penyakit dan kumbang belalai.

• Keratan batang ubi keledek boleh terus ditanam di ladang. Sekiranya tidak

ditanam terus diladang ianya boleh diletakkan di kawasan yang teduh/nurseri

selama 1 ke 3 hari dan akar akan mula tumbuh dalam tempoh tersebut.

• Manakala menanam ubi keledek menggunakan ubi (tuber slips) adalah lebih

susah, mengambil masa yang agak lama dan mempunyai risiko bawaan

penyakit yang tinggi.

Gambar 7.4 menunjukkan “Tuber slips” yang boleh digunakan sebagai bahan tanaman

• Selain daripada ditanam terus di ladang, ubi keledek boleh dibiarkan bercambah

terlebih dahulu di nurseri sebelum ianya ditanam. Ubi keledek yang digunakan

sebagai bahan tanaman perlu direndam terlebih dahulu dengan larutan sodium

hypochlorite selama 5 ke 20 minit untuk memusnahkan spora-spora penyakit

bawaan kulat seperti leaf scab disease yang berada diluar permukaan ubi

keledek. Selain itu, penggunaan “tuber slips” sebagai bahan tanaman adalah

berisiko terhadap bawaan penyakit “litte leaf disease” dan juga virus yang

boleh berada di dalam ubi keledek itu sendiri.

86


• Ubi keledek yang ditanam dinurseri perlu ditutup dengan 5 cm lapisan tanah

dan diletakkan sungkupan untuk mengekalkan kelembapan tanah dan air

diberikan secukupnya.

• Apabila ‘tuber slips’ telah tumbuh dengan ketinggian 40 ke 50 sm panjang

(lebih kurang 1 ke 3 bulan), ianya dipotong di atas paras permukaan tanah dan

digunakan untuk penanaman.

• Untuk memperbanyakkan lagi bilangan “tuber slips” yang tumbuh, bahagian

pucuk (adventitous shoots-slips) yang tumbuh dibuang sebaik sahaja ianya

berukuran 20 sm untuk menggalakkan percambahan.

• Setiap ubi boleh dipotong kepada dua ke tiga bahagian untuk meningkatkan

bilangan “slips” yang akan dihasilkan.

7.3.3 Jarak Tanaman

• Jarak tanaman yang sesuai diperlukan bagi memberi ruang yang cukup

untuk tanaman ubi keledek membesar dan mengurangkan persaingan dalam

mendapatkan keperluan nutrien untuk setiap tanaman.

• Jarak tanaman yang biasa digunakan bagi penanaman ubi keledek ialah 25 -

30 sm antara pokok dan 1 - 1.5 m antara antara batas iaitu bersamaan dengan

12,500 - 14,500 keratan batang per hektar.

Gambar 7.5 menunjukkan proses penanaman ubi keledek dengan jarak 25 cm di antara setiap pokok

87


7.3.4 Pembajaan

• Pembajaan bagi ubi keledek perlu dilakukan seminggu sebelum penanaman

dengan meletakkan baja organik iaitu baja tahi ayam sebagai baja asas pada

kadar 5-10 tan/ha.

• Baja organik dapat membantu meningkatkan kesuburan tanah dan keupayaan

memegang air oleh tanah.

• Seminggu setelah penanaman, baja sebatian NPK biru (12:12:17:2) diberikan

kepada pokok ubi keledek dengan kadar 750 kg/ha.

• Baja ditabur di dalam alur yang dibuat bersebelahan dengan baris tanaman dan

di kambus dengan tanah.

• Pembajaan kali kedua setelah penanaman pula disyorkan dilakukan pada

minggu ke-4 dengan kadar 750 kg/ha menggunakan baja sebatian NPK biru.

• Pembajaan ketiga setelah penanaman dilakukan turut dilakukan menggunakan

baja sebatian NPK biru iaitu pada minggu ke-7 dengan kadar 750 kg/ha.

• Tanaman ubi keledek yang mengalami kekurangan unsur-unsur nutrien

akan menunjukkan simptom-simptom kekurangan. Kemunculan simptom

kekurangan berlaku apabila paras nutrien di dalam tisu tanaman jatuh di bawah

0.12% P, 0.75% K, 0.16% Mg, 0.2% Ca, 0.08% S atau 18-25 ppm Mn.

• Simpton kekurangan nutrien boleh di atasi dengan penambahan samaada

menggunakan baja tunggal ataupun baja sebatian yang lain.

Nitrogen (N)

• Mempengaruhi pertumbuhan pokok ubi keledek dan sekaligus memberi kesan

terhadap tumbesaran umbisi.

• Kekurangan kandungan unsur nitrogen akan mengakibatkan pertumbuhan

tanaman ubi keledek terbantut dan penghasilan protein yang rendah dalam

umbisi.

• Simptom kekurangan nitrogen pada tanaman ubi keledek ialah daun menjadi

kekuningan.

88


Fosforus (P)

• Kekurangan kandungan unsur fosforus akan menyebabkan pengurangan

pertumbuhan tanaman ubi keledek sebanyak 50%.

• Simptom kekurangan fosforus dapat dilihat apabila daun menjadi hijau

kebiruan, pertumbuhan daun matang terbantut dan berlakunya pigmentasi

berwarna ungu pada permukaan daun muda tanaman ubi keledek.

Kalium (K)

• Mempunyai kesan yang signifikan terhadap tumbesaran ubi.

• Kekurangan kandungan unsur kalium mengakibatkan penghasilan ubi

yang kecil dan mengandungi kadar karotin yang rendah (bagi kultivar yang

mempunyai isi berwarna oren).

• Simptom kekurangan nutrien ini dapat dilihat apabila daun matang menjadi

kekuningan dan seterusnya bertukar menjadi kering.

Mangan (Mn)

• Simptom kekurangan unsur mangan dapat dilihat apabila pokok menjadi

bantut, daun-daun tua mengalami klorosis dan menjadi kuning sementara urat-

urat daun masih kelihatan hijau.

Magnesium (Mg)

• Kekurangan kandungan unsur magnesium menyebabkan kekuningan pada

daun tua bermula daripada kawasan berhampiran urat daun dan merebak ke

bahagian tepi daun.

• Walaubagaimanapun, daun-daun masih kekal hijau. Hanya daun-daun yang

terlibat akan luruh.

Kalsium (Ca)

• Kekurangan unsur kalsium menyebabkan pokok terbantut.

• Daun pokok akan menjadi kecil dengan pembentukan nekrosis pada hujung

daun muda dan daun tua.

89


Sulfur (S)

• Tanda mula-mula kekurangan unsur sulfur menyebabkan daun muda bertukar

warna menjadi kuning, sementara urat daun masih kekal hijau.

• Daun-daun yang terlibat menjadi cembung di bahagian permukaan atas.

7.3.5 Pengairan

• Tanaman ubi keledek memerlukan kawasan penanaman yang kering dan tidak

bertakung air.

• Sistem pengairan yang baik penting bagi pengurusan kawasan tanaman ubi

keledek yang baik.

• Pemasangan sistem renjis berputar (sprinkler) sesuai bagi membekalkan air

di kawasan penanaman ubi keledek terutamanya ketika musim kering dan

sewaktu peringkat awal pertumbuhan.

• Tapak ladang perlu berada berhampiran dengan sumber air sekiranya

menghadapi masalah untuk menyediakan sistem pengairan yang baik.

Contohnya seperti kolam buatan, paya atau anak sungai supaya keperluan air

dapat diberikan secukupnya.

7.3.6 Pengawalan Rumpai

• Bagi tanaman ubi keledek pengawalan rumpai dilakukan seawal penyediaan

tanah iaitu sebelum penanaman dilakukan.

• Kawalan ini dilakukan menggunakan racun pracambah (metolachlor) dengan

kadar 1.8 liter/hektar.

• Sekiranya penanaman dilakukan di tanah gambut, maka kadar racun pracambah

(metolachlor) yang lebih tinggi diperlukan iaitu 4.2 liter/ha.

• Racun tersebut disembur diseluruh kawasan penanaman termasuk di antara

batas 4-7 hari sebelum penanaman.

• Tujuan penyemburan racun pracambah adalah bagi membunuh benih rumpai

dan mengawal pertumbuhan rumpai pada peringkat awal.

90


• Pengaplikasian racun pracambah yang baik boleh bertahan bagi mengawal

rumpai selama 2-3 bulan.

• Seterusnya, aktiviti kawalan rumpai dilakukan secara manual dengan

menggunakan cangkul atau dengan semburan racun rumpai terkawal.

• Setelah pokok ubi keledek membesar dan membentuk kanopi pokok dan

keseluruhan bahagian batas, pertumbuhan rumpai akan terhalang dan secara

tidak langsung akan berkurangan.

• Tetapi sekiranya semburan racun rumpai masih diperlukan setelah

pengaplikasian racun pracambah, maka racun rumpai sentuh seperti glufosinate

ammonium, 13.5% w/w boleh digunakan dengan menyembur di antara batas

45 hari selepas menanam.

• Selain daripada kaedah di atas, plastik sungkupan ‘silvershine’ juga boleh

digunakan untuk mengawal pertumbuhan rumpai.

7.3.7 Penuaian Hasil

• Petunjuk untuk ubi keledek mencapai masa yang sesuai adalah anggaran

bilangan hari tuaian iaitu di antara 120-130 hari selepas ditanam bergantung

kepada varieti ubi keledek tersebut.

• Secara amnya ubi keledek boleh dituai apabila saiz ubi mencapai saiz yang

sesuai untuk dijual dipasaran. Saiz ubi boleh dibahagikan kepada beberapa

kategori iaitu:

» Besar (>200 g).

» Sederhana (~100- <200 g)

» Kecil (~50-<100 g) dan

» Di bawah saiz (<50 g)

• Sebelum memungut hasil ubi, batang pokok ubi keledek perlu dikumpulkan

dahulu untuk memudahkan kerja-kerja menggali ubi dilakukan.

• Kerja-kerja menggali ubi keledek boleh dilakukan secara manual samaada

dengan menggunakan cangkul atau dengan tangan, bergantung kepada jenis

dan keadaan tanah.

91


• Kebiasaannya cangkul digunakan untuk ubi yang ditanam di tanah mineral

manakala ubi keledek boleh digali menggunakan tangan atau ditarik di

bahagian pangkal pokok sekiranya ia ditanam dalam tanah yang lebih peroi

seperti tanah gambut dan berpasir.

Gambar 7.6 menunjukkan batang ubi keledek perlu dibuang dan dikumpulkan dahulu sebelum kerja-kerja menggali ubi dilakukan

Gambar 7.7 menunjukkan kerja-kerja menggali ubi keledek secara manual dengan menggunakan cangkul

92


• Ubi-ubi yang telah digali diletakkan di atas batas sebelum dikumpul dan

dimasukkan ke dalam guni atau bakul.

• Tanah-tanah yang melekat pada hasil tuaian ubi perlulah dibersihkan sebelum

ianya dikumpulkan untuk dijual ataupun disimpan.

• Ubi-ubi yang dituai hendaklah disimpan di tempat yang mempunyai

pengudaraan yang baik dan cukup tempoh matangnya.

• Mesin tuai adalah disyorkan untuk petani yang mengusahakan tanaman ubi

keledek secara berskala besar atau komersial.

• Tempoh maksimum untuk menyimpan ubi keledek adalah selama dua minggu.

• Penuaian ubi keledek yang melebihi 130 hari akan menyebabkan ubi keledek

merekah, buruk dan berserat.

• Sekiranya ubi keledek dibiarkan berada di ladang melebihi 4 bulan, ubi keledek

akan terus membesar dan mengeluarkan tunas dan pucuk baru.

• Ubi keledek yang tidak dituai juga akan mengundang kehadiran tikus dan juga

serangan kumbang belalai.

Gambar 7.8 menunjukkan ubi keledek ungu yang telah dituai selepas 4 bulan ditanam

• Anggaran hasil ubi keledek yang boleh diperolehi adalah di antara 10-15 tan/

ha bergantung kepada varieti, tahap penjagaan dan pengurusan tanaman.

93


• Sebagai contoh Lembaga Pertubuhan Peladang Kerandang, Terengganu melalui

projek perintis yang dilaksanakan dapat menghasilkan sebanyak 20 tan metrik

sehektar ubi keledek varieti VitAto. Manakala varieti Gendut boleh mencapai

hasil di antara 20-25 tan metrik sehektar sekiranya ditanam mengikut amalan

agronomi yang bersesuaian.

• Keratan batang ubi keledek boleh juga diambil untuk dijadikan benih

untuk disemai dan dijadikan bahan tanaman untuk musim penanaman yang

seterusnya.

• Lebihan pokok yang diambil sebagai benih keratan boleh di potong,

dikumpulkan dan dijadikan makanan binatang ternakan seperti lembu dan

juga boleh dijadikan kompos.

AKTIVITI UNIT 7.1 (a) Berikan pandangan anda terhadap potensi dan permintaan ubi

keledek di Malaysia.

(b) Dapatkan maklumat berkenaan kawasan-kawasan pengeluaran

utama ubi keledek di Malaysia.

RUMUSAN• Terdapat pelbagai jenis varieti ubi keledek yang dapat dibezakan

dari segi ciri-ciri morfologi tanaman tersebut.

• Amalan agronomi yang baik adalah penting untuk mendapatkan

hasil ubi keledek yang tinggi dan berkualiti.

KATA KUNCI1. Varieti ubi keledek 3. Pembajaan ubi keledek

2. Tuber slips 4. Pengawalan rumpai

94


• Penuaian ubi keledek perlu dilakukan dalam tempoh yang

sepatutnya untuk mengelakkan serangan daripada serangga

perosak dan perosak lain seperti tikus selain daripada kualiti ubi

yang rendah.

LATIHAN UNIT 7.1

1. Dapatkan maklumat statistik keluasan penanaman ubi keledek di

Malaysia.

2. Nyatakan varieti ubi keledek yang menjadi pilihan para petani di

Malaysia.

95


Unit 8 Tanaman Ubi Kayu

PENGENALAN

Ubi kayu merupakan di antara 100 spesies tanaman daripada genus Manihot

(Famili Euphorbiaceae) yang berasal dari Selatan Brazil. Food and Agriculture

Organization (FAO) menganggarkan hasil pengeluaran ubi kayu di seluruh dunia

pada tahun 2012 adalah melebihi 280 juta tan, iaitu sebanyak 60% peningkatan

telah berlaku sejak tahun 2000. Keluasan penanaman ubi kayu di seluruh dunia

juga telah bertambah sejak tahun 1980 sehingga tahun 2011, dimana kawasan

penanaman tanaman ini meningkat kepada 44%, iaitu daripada 13.6 juta hektar

kepada 19.6 juta hektar.

Ubi kayu tergolong dalam lima jenis tanaman makanan terbesar dunia termasuklah

beras, jagung, ubi kentang dan gandum. Pada lewat abad ke 18, tanaman ubi kayu

mula diperkenalkan ke negara Asia terutamanya di India, Jawa dan Filipina oleh

warga Eropah. Antara negara pengeluar terbesar ubi kayu adalah seperti Indonesia,

Thailand, India, China, Filipina dan Vietnam. Di Malaysia, sebanyak 40,998 tan

hasil ubi kayu dituai setiap tahun pada keluasan 3,053 hektar pada tahun 2012.

Tanaman ubi kayu merupakan tanaman saka, batang berkayu dan mampu mencapai

ketinggian di antara 1 – 5 meter. Di antara spesies yang ditanam di Malaysia adalah

M. esculenta manakala spesies liar adalah terdiri daripada M. flabellifolia, M.

peruviana, M. carthaginensis dan M. grahami. Secara morfologi, akar tanaman

ubi kayu merupakan tempat utama penyimpanan makanan yang bersifat serabut

dan dikategorikan sebagai tumbuhan dikotil. Daun ubi kayu pula adalah bersifat

tunggal, menyerupai seperti telapak tangan dan setiap tangkai mempunyai daun

sekitar 3 – 8 lembar. Bunga tanaman ini adalah monoecious yang mana bunga

jantan dan betina mempunyai tahap kematangan yang berbeza. Tanaman ubi kayu

mempunyai khasiat yang tinggi seperti karbohidrat, kalsium, protein, vitamin C,

vitamin B1, fosforus, zat besi dan lemak.

96


OBJEKTIF

1. Pelajar dapat mengenalpasti varieti-varieti ubi kayu yang terdapat di Malaysia.

2. Pelajar dapat mempelajari cara-cara penanaman dan pengurusan tanaman ubi

kayu.

3. Pelajar dapat mengetahui teknik-teknik penuaian dan pemprosesan tanaman

kayu.

8.1 Botani dan Morfologi TanamanUbi kayu atau nama saintifiknya Manihot esculenta tergolong di bawah genus

Manihot di dalam famili Euphorbiaceae. Ubi kayu merupakan tanaman umbisi

yang tertanam dan membesar di dalam tanah. Ubi kayu mempunyai daun yang

bersusun dalam bentuk berpilin serta berwarna hijau di bahagian pucuk dan hijau

tua bagi daun matang. Daun ubi kayu juga mempunyai tangkai yang panjang yang

berwarna kuning kehijauan atau merah. Batang ubi kayu yang matang mempunyai

bentuk silinder yang berdiameter 2 sm hingga 6 sm. Warna kulit yang terdapat

pada batang ubi kayu adalah coklat atau kelabu dan bertekstur kasar. Pokok ubi

kayu mempunyai sistem akar serabut yang akan membentuk isi ubi kayu. Akar

ubi kayu mempunyai bentuk silinder, bulat, kecil, besar dan sederhana bergantung

kepada cara penanaman dan pertumbuhan ubi. Isi ubi kayu yang berwarna putih

atau kuning akan diselaputi oleh kulit tebal yang berwarna coklat. Sekiranya

terlalu tua, isi ubi akan bertukar kepada warna merah dan kulit ubi kayu akan

merekah serta terkoyak dan akan mendedahkan sebahagian daripada isi ubi kayu.

Kepelbagaian dari segi morfologi struktur daun, batang dan warna isi ubi kayu

adalah bergantung jenis varieti ubi kayu tersebut.

8.2 Varieti Tanaman Ubi Kayu• Terdapat 2 jenis tanaman ubi kayu yang ditanam di Malaysia iaitu tanaman ubi

kayu jenis manis dan jenis pahit.

97


• Jenis-jenis ubi kayu boleh dikenalpasti seperti berikut:

» Bentuk dan saiz daun, warna tangkai daun, tinggi pokok, batang dan kulit

ubi.

» Kandungan asid prussic yang terdapat pada tanaman ubi kayu.

• Ubi kayu jenis manis :

» Ubi kayu jenis manis mempunyai kandungan asid prussic kurang daripada

0.017%.

» Merupakan makanan penduduk setempat dan kebanyakannya untuk

kegunaan sendiri. Ianya boleh dimakan selepas direbus.

» Dari segi morfologi, kebiasaanya ia mempunyai batang daun yang

berwarna merah.

» Antara varieti ubi kayu yang tergolong dalam jenis manis ialah varieti

Sawah, Medan, Jurai, Betawi, Putih dan Pulut.

» Ubi kayu jenis manis mampu mencapai kematangan pada 6–10 bulan

selepas ditanam. Manakala hasilnya adalah di antara 9 – 14 metrik tan/

hektar.

» Umbisi tanaman mudah rosak jika penuaian lambat dilakukan.

» Penanaman ubi kayu varieti Sawah adalah disyorkan oleh Jabatan Pertanian

kepada para petani kerana ianya sesuai untuk dimakan setelah direbus,

isinya juga empuk dan lazat. Manakala varieti Sri Pontian adalah ubi

kayu yang diperkenalkan oleh Institiut Penyelidikan Pertanian Malaysia

(MARDI).

» Varieti Sawah didapati amat sesuai untuk dibuat kuih manakala varieti

Putih sesuai dijadikan kerepek ubi kayu yang mana secara tidak langsung

dapat meningkatkan produk makanan negara.

98


Gambar 8.1 menunjukkan tiga varieti ubi kayu; (A) Ubi kayu varieti Sawah, (B) Ubi Kayu varieti Putih dan (C) Ubi kayu Varieti Medan

(Sumber: Jabatan Pertanian Sarawak)

• Ubi kayu jenis pahit

» Ubi kayu jenis pahit mengandungi kandungan asid prussic lebih daripada

0.017%.

» Ditanam untuk pengeluaran kanji dan makanan ternakan secara komersial.

» Dari segi morfologi, varieti jenis pahit mempunyai tangkai daun berwarna

kuning atau hijau.

» Antara varieti yang tergolong sebagai ubi kayu jenis pahit ialah varieti

Black Twig, Batang hitam, Perintis, Batang hijau, Sri Kanji 1, Sri Kanji 2,

MM 92 dan C 5.

» Ubi kayu jenis pahit dapat mencapai kematangan pada 12 – 14 bulan

selepas ditanam dengan anggaran hasil 30-38 metrik tan/hektar.

» Varieti jenis pahit tidak mudah rosak jika penuaian lambat dilakukan

disebabkan kandungan serat yang terdapat pada ubi kayu ini adalah tinggi.

» Di antara varieti-varieti yang disyorkan oleh Jabatan Pertanian untuk

ditanam oleh petani ialah MM 92 dan Perintis. Manakala ubi kayu varieti

Sri Kanji 1 dan Sri Kanji 2 adalah varieti-varieti yang diperkenalkan oleh

Institiut Penyelidikan Pertanian Malaysia (MARDI).

99


A B

Gambar 8.2 menunjukkan dua varieti ubi kayu ; (A) Ubi kayu varieti MM 92 dan (B) Ubi kayu varieti Perintis yang disyorkan ditanam oleh petani.

(Sumber: Jabatan Pertanian Sarawak)

8.2.1 Ciri-ciri Perbezaan di antara Varieti

Jadual 8.1 Ciri-ciri ubi kayu jenis manis (Varieti Sawah dan Putih) dan ubi kayu jenis pahit (Varieti Perintis dan MM 92).

Ciri-ciriVarieti

Perintis MM92 Sawah Putih

Tabiat pokokBercabang

sekaliBercabang sekali

Bercabang dua

kali

Tidak

bercabang

Warna kulit

batang tua

Putih

kekelabuan

Perang muda dengan

bekas tangkai daun

kemerahan

Perang

keputihan

Putih

keperangan

Warna

pucukkeungguan Hijau muda keperangan

Hijau muda

keperanganHijau muda

Bentuk daunKecil panjang,

obovatLebar, obovat Lebar, obovat Lebar, obovat

Warna

petiole

Hijau

kemerahanHampir semua merah merah Hijau muda

Kulit ubi kasarLicin sehingga sedikit

kasarkasar

Licin sehingga

sedikit kasar

Warna kulit

ubiPerang muda Perang muda keperangan Perang muda

Warna isi

ubi

Putih

kekuningankrim putih

Putih

kekuningan

Tinggi pokok 1.5-3.0 1.5-3.0 1.5-3.5 1.5-3.0

100


Tempoh

matang

(bulan)

10-12 6-12 10-12 10-12

Hasil ubi

segar (mt/

ha)

30.0-40.0 30.0-40.0 20.0-30.0 20.0-30.0

Kandungan

Kanji (berat

kering)

78.4% 80.1% 72.1% 80.8%

Kegunaan kanji kanji makan segar kerepek

8.3 Penanaman dan Pengurusan Ubi KayuUbi kayu merupakan tanaman yang sangat mudah untuk ditanam di samping

potensi untuk hidup adalah tinggi. Pengurusan tanaman ubi kayu juga tidak banyak

oleh kerana kurangnya serangan daripada perosak dan penyakit.

8.3.1 Keadaan Persekitaran

Ciri-ciri keadaan persekitaran yang sesuai untuk tanaman ubi kayu adalah:

• Keadaan suhu yang optimum : 25 oC – 29oC

• Taburan hujan: Kadar 600 mm – 1500 mm setahun

• Ianya tidak sesuai ditanam di kawasan yang berada di aras ketinggian melebihi

1,000 m dari paras laut.

8.3.2 Ciri-ciri Kesesuaian dan Persediaan Tanah

• Di antara jenis tanah yang sesuai untuk penanaman ubi kayu adalah seperti

tanah yang bersifat peroi berpasir, gambut dan juga tanah liat laterit.

• pH tanah yang sesuai adalah di antara 6.0-7.5.

• Aktiviti-aktiviti penyediaan tanah hendaklah dilakukan sebelum penanaman

iaitu dengan melakukan pembersihan kawasan dan pembuangan tunggul-

tunggul.

• Selepas itu tanah perlulah di bajak untuk mendapatkan struktur tanah yang

kecil sebelum penanaman dilakukan.

101


8.3.3 Penyediaan Bahan Tanaman

• Bahan tanaman adalah terdiri daripada keratan ubi kayu yang berumur di

antara 6 – 8 bulan. Sebatang pokok ubi kayu mampu memberikan sebanyak

4 – 5 keratan. Manakala, sebatang ubi kayu yang berumur 10-12 bulan mampu

memberikan sebanyak 9 – 10 keratan. Jumlah keratan yang diperlukan untuk

kawasan tanaman yang berkeluasan 1 hektar adalah sebanyak lebih kurang

2,000 batang pokok ubi kayu.

• Antara ciri-ciri pemilihan keratan ubi kayu adalah seperti:

– Keratan hendaklah diperolehi daripada bahagian batang yang telah cukup

matang iaitu bahagian tengah batang (bahagian batang yang muda tidak

sesuai dijadikan bahan tanaman kerana ianya mudah kering. Bahagian

pangkal batang perlu dielakkan kerana bahagian ini selalu diserang oleh

virus mosaik).

– Keratan batang hendaklah berukuran lebih kurang 20 ke 30 sm (6-7 mata

tunas).

– Keratan hendaklah diperolehi dari pokok-pokok yang bebas penyakit.

Gambar 8.3 Keratan batang ubi kayu sebagai bahan penanaman

• Keratan batang ubi kayu mengambil masa sehingga 2-4 bulan sebelum ianya

berakar dan menghasilkan ubi.

102


8.3.4 Jarak Tanaman dan Cara Penanaman

• Jarak penanaman yang disyorkan bagi tanaman ubi kayu adalah 1.0 m X 1.0 m

dengan kepadatan pokok berjumlah 10,000 pokok/hektar.

• Terdapat tiga cara penanaman tanaman ubi kayu iaitu:

– Menegak/tajak (Vertical):

Pertumbuhan keratan melalui kaedah ini adalah cepat dan mempunyai akar

yang dalam ke bawah tanah namun begitu akan menyebabkan penghasilan

umbisi yang padat serta sukar untuk dituai.

– Condong (Angle):

Keratan ditanam dengan membiarkan lebih kurang 10 cm batang di atas

permukaan tanah dengan kecondongan di antara 40o – 45o. Kebiasaannya, para

petani menggunakan cara ini bagi mendapatkan hasil yang lumayan.

103


– Baring/melintang (Horizontal):

Cara ini adalah sesuai untuk kawasan yang kurang menerima hujan atau tanah

yang mudah kering kerana melalui cara ini keratan tidak terdedah kepada

sinaran matahari dan menyebabkan kekeringan. Cara ini adalah lebih baik

daripada cara menanam secara tegak atau condong kerana pembentukan ubi

adalah tidak terlalu dalam ke dalam tanah (cetek) dan juga mudah untuk dituai.

Untuk tanah yang sering basah, ianya berkemungkinan akan menyebabkan

keratan mudah rosak atau buruk. Jika penanaman menggunakan jentera

diamalkan, kaedah penanaman secara baring adalah sesuai.

• Di antara ketiga-tiga cara penanaman yang diberikan di atas, cara menanam

secara menegak dan condong akan memberikan hasil yang lebih tinggi

berbanding dengan cara baring/melintang.

8.3.5 Pembajaan

• Ubi kayu memerlukan kadar Nitrogen (N) dan Kalium (K) yang tinggi,

namun begitu kadar N yang tinggi akan menyebabkan pengeluaran daun yang

berlebihan, mengurangkan kadar kanji di dalam ubi kayu dan meningkatkan

kandungan toksik oleh hydrogen cyanide (HNC) dalam umbisi.

• Kadar N yang diperlukan oleh tanaman adalah bergantung samaada ubi kayu

ditanam secara tunggal (monocropping) atau pun ditanam dengan tanaman lain

(mixed cropping). Sekiranya hanya ubi kayu sahaja ditanam maka kandungan

N yang diperlukan adalah di 50 kg N/ha. Manakala sekiranya ditanam dengan

tanaman lain kandungan N yang diperlukan adalah 150 kg N/ha.

104


• Kuantiti fosforus yang diperlukan adalah dalam kuantiti yang sederhana.

• Secara ringkasnya, kadar baja yang diperlukan oleh ubi kayu adalah berbeza

mengikut jenis tanah. Sebagai contoh, kadar pembajaan di tanah mineral

adalah 60 kg N/ha, 30 kg P2O

5/ha dan 160 kg K

2O/ha. Di tanah gambut adalah

200 kg N/ha, 30 kg P2O

5/ha dan 160 kg K

2O/ha dan di tanah berasid adalah

112 kg N/ha, 156 kg P2O

5/ha dan 187 kg K

2O/ha.

• Cara yang terbaik untuk membaja adalah dengan membuat lubang sedalam 4 –

5 cm dan mempunyai jarak antara 5 – 10 cm daripada pokok ubi kayu.

• Pembajaan boleh dilakukan semasa penanaman dan pembajaan kali ke-2 boleh

dilakukan pada ketika umur pokok 2 bulan selepas ditanam.

8.3.6 Kawalan Rumpai

• Kawalan rumpai boleh dilakukan samaada melalui kaedah manual atau

menggunakan racun rumpai.

• Pengawalan rumpai secara manual adalah dengan menggunakan tajak atau

cangkul. Kerja-kerja merumpai boleh dilakukan sebanyak dua kali iaitu ketika

pokok berumur 25 - 30 hari selepas ditanam dan pada ketika pokok berumur

tiga bulan selepas merumpai kali pertama.

• Menyembur racun rumpai boleh dilakukan sebelum (pra cambah) atau sejurus

selepas penanaman. Antara racun rumpai yang kebiasaannya digunakan adalah

seperti Diuron, Atrazine dan Alachlor.

8.3.7 Pengairan

• Ubi kayu adalah sejenis tanaman yang tidak memerlukan penjagaan dan

pengairan yang sistematik memandangkan ianya boleh hidup pada semua jenis

tanah dan hanya memerlukan kandungan air yang tinggi pada fasa pertama

pertumbuhan akar ubi kayu sahaja.

• Selepas fasa pertumbuhan akar, ubi kayu boleh hidup dengan bergantung

kepada kadar hujan yang turun.

105


8.3.8 Penuaian hasil

• Tahap kematangan ubi kayu bergantung kepada jenis varieti ubi kayu yang

ditanam, keadaan cuaca, dan juga keadaan tanah.

• Ubi kayu biasanya boleh dituai selepas 6-12 bulan ditanam.

• Pembentukan ubi berlaku selepas 2 bulan keratan ditanam.

• Faktor utama yang mempengaruhi penghasilan ubi ialah :

– Kesuburan tanah

– Jenis tanah

– Jenis varieti yang ditanam

– Penjagaan pokok

– Penggunaan baja

– Umur pokok

– Jarak penanaman

– Keadaan cuaca

• Cara- cara penuaian ubi kayu :

– Pokok ubi kayu terlebih dahulu dipotong dan ditinggalkan lebih kurang 25

cm dari permukaan tanah.

– Kemudian, kerja-kerja menggali ubi kayu dilakukan.

– Kerja- kerja menggali boleh dilakukan samada dengan menggunakan fork

yang mempunyai tiga mata ataupun dengan menggunakan jentera.

– Penggunaan jentera untuk proses menggali agak sukar kerana ubi kayu

mungkin masuk jauh ke dalam tanah.

• Kerja-kerja penuaian perlulah dilakukan tepat pada masa tempoh kematanganya

dan sebaiknya sebelum penuaian dilakukan. Pemborong, pembeli perlu

dikenalpasti supaya hasil ubi yang dituai dapat dijual ataupun dihantar kepada

pembekal/kilang dalam masa yang ditetapkan kerana ubi segar cepat rosak.

106


Gambar 8.4 Kerja-kerja penuaian ubi kayu secara manual dan hasil tuaian

• Ubi kayu yang dituai hanya boleh bertahan selama lebih kurang 48 jam.

Gambar 8.5 Cara penuaian ubi kayu menggunakan jentera

107


AKTIVITI UNIT 8.1(a) Namakan contoh varieti ubi kayu daripada jenis manis dan

kesesuaian penggunaannya.

(b) Namakan varieti ubi kayu daripada jenis pahit dan kesesuaian

penggunaannya.

RUMUSAN• Terdapat pelbagai varieti ubi kayu yang ditanam di Malaysia

yang terbahagi kepada jenis manis dan jenis pahit.

• Penanaman ubi kayu perlu dilakukan dengan amalan agronomi

yang betul merangkumi penyediaan tanah, bahan tanaman,

pengurusan ladang, pembajaan dan pengurusan perosak dan

penyakit.

• Penuaian ubi kayu perlu dilakukan mengikut tempoh yang

sepatutnya mengikut jenis dan varieti ubi kayu tersebut bagi

mendapatkan hasil ubi yang berkualiti.

LATIHAN UNIT 8.11. Namakan penyakit utama yang sering menyerang tanaman ubi

kayu yang menyebabkan kesan pada kehilangan hasil dan kualiti

ubi.

2. Kenal pasti varieti ubi kayu berdasarkan ciri morfologi pokok.

KATA KUNCI1. Varieti ubi keledek 4. Cara tegak

2. Ubi kayu jenis manis 5. Cara baring

3. Ubi kayu jenis pahit 6. Cara condong

108


Unit 9 Pengurusan Perosak dan Penyakit Tanaman Umbisi

PENGENALAN

Tanaman umbisi merupakan antara tanaman yang mudah terdedah kepada serangan

penyakit tanaman dan serangga perosak. Tindakan pengawalan secara insentif

perlu dilakukan bermula pada peringkat awal penanaman bagi mengelakkan

pengeluaran hasil rendah dan tidak berkualiti.

OBJEKTIF

1. Pelajar dapat mengenalpasti simptom serangan penyakit dan perosak tanaman

umbisi.

2. Pelajar dapat mempelajari cara pengurusan penyakit dan perosak tanaman

umbisi.

9.1 Pengurusan Penyakit dan Perosak Ubi KeledekTanaman ubi keledek terdedah kepada pelbagai jenis serangan perosak dan

penyakit. Amalan pengurusan bersepadu boleh dilaksanakan pada peringkat awal

untuk mencegah dan mengelakkan sebarang serangan. Di antara penyakit dan

perosak yang menyerang tanaman umbisi adalah:

9.1.1 Penyakit reput batang

• Penyakit reput batang disebabkan oleh kulat Rhizoctonia spp. Kulat Rhizoctonia

spp adalah sejenis kulat bawaan tanah (soil born disease) dan kebiasaannya

akan menyerang akar pokok. Penyakit ini bukan sahaja menyerang bahagian

akar, tetapi juga menyerang bahagian batang dan daun.

109


• Ianya menyerang tisu tumbuhan dan menyebabkan bahagian yang diserang

akan bertukar menjadi lembik, mengecut, reput dan akhirnya bertukar warna

coklat kehitaman.

Gambar 9.1 Kesan penyakit reput batang oleh serangan kulat Rhizoctonia spp.

• Selain itu, penyakit reput batang juga disebabkan oleh serangan kulat

Curvularia spp.

• Kedua-dua kulat ini kebiasaannya aktif pada suhu persekitaran antara 25oC

hingga 35oC dan juga turut aktif pada keadaan yang lembap.

• Serangan kulat Curvularia spp. menyerang batang ubi keledek yang bersentuh

dengan permukaan tanah. Batang ubi keledek akan bertukar menjadi putih

kelabu sebelum ianya mati sepenuhnya. Daun ubi keledek juga akan mula layu

dan mati.

Gambar 9.2 Kesan serangan kulat Curvularia spp terhadap tanaman ubi keledek

110


Gambar 9.3 Koloni Curvularia spp

• Pengawalan serangan daripada kedua-dua kulat ini dapat dielakkan dengan

menyembur racun kulat (fungicide) seperti benomyl 50% dan difenoconazole

23.23% di permukaan tanah (soil drenching).

• Memandangkan kedua-dua kulat ini aktif dalam persekitaran yang lembap,

keperluan air haruslah diberi dalam kuantiti yang mencukupi agar tidak

berlaku lebihan air.

9.1.2 Serangan Perosak

• Tikus merupakan antara haiwan perosak yang sering menyerang tanaman ubi

keledek.

• Kebiasaannya, tikus akan memakan ubi keledek yang terkeluar dari permukaan

tanah dan turut mengorek tanah yang mengandungi ubi keledek. Kebiasaannya

serpihan ubi keledek yang telah dimakan bertaburan di sekitar kawasan yang

dimakan.

• Lebihan ubi keledek yang masih di dalam tanah yang tidak dimakan oleh tikus

akan menyebabkan ubi keledek menjadi buruk dan busuk serta berair.

• Populasi tikus perosak biasanya dikawal dengan memasang perangkap tikus di

sekitar kawasan penanaman ubi keledek.

• Selain itu, penggunaan racun kimia tikus seperti brodifacoum juga boleh

digunakan untuk mengawal serangan tikus.

111


Gambar 9.4 Serangan tikus terhadap ubi keledek

9.1.3 Kumbang belalai (Sweet potato weevil: Cylas formicarius)

• Kumbang belalai merupakan serangga yang menyebabkan kerosakan teruk

terhadap tanaman ubi keledek.

• Kebiasaanya, kumbang belalai ini terlebih dahulu akan menyerang ubi keledek

yang tidak tertimbus di dalam tanah.

• Kumbang belalai yang dewasa akan memakan bahagian permukaan ubi keledek

manakala larvanya akan membuat lubang dalam batang dan ubi keledek.

• Serangan kumbang ini dapat dikesan apabila terdapat lubang-lubang kecil

pada permukaan ubi. Sekiranya ubi keledek dipotong, akan kelihatan banyak

lubang yang berwarna coklat dan larva di dalam isi ubi keledek.

• Serangan kumbang belalai dapat dikawal dengan melakukan tanaman secara

bergilir dengan tanaman daripada famili yang lain.

• Selain itu, penanaman ubi keledek di kawasan yang sama untuk 2 tahun

berturut-turut perlu dielakkan bagi mengelakkan populasi serangga perosak

ini bertambah.

• Penggunaan bahan tanaman yang bebas daripada perosak juga perlu diambil

kira dalam memastikan pokok terhindar daripada sebarang serangan.

• Pengawalan dengan menggunakan racun kimia heptachlor juga boleh

digunakan.

• Sekiranya ubi keledek telah mencapai tahap kematangan yang sesuai untuk

dituai, penuaian perlu dilakukan dengan segera bagi mengelakkan kumbang

belalai merosakkan isi ubi keledek.

112


Gambar 9.5 Serangan kumbang belalai terhadap isi ubi keledek

9.1.4 Ulat pengorek batang (Omphisa anastomosalis)

• Serangan ulat pengorek batang memberi kesan kerosakan yang besar terhadap

tanaman ubi keledek.

• Ulat ini kebiasaannya akan menyerang bahagian akar batang ubi keledek

sehingga ke bahagian batang dan terdapat lubang di dalam batang ubi keledek.

• Selain itu, daun ubi keledek akan bertukar menjadi kekuningan dan layu.

• Serangan yang serius akan menjejaskan pertumbuhan ubi keledek dan

seterusnya mengurangkan penghasilan ubi.

• Penanaman secara bergilir perlu dipraktikkan bagi mengawal populasi ulat

pengorek batang.

• Selain itu, penyemburan racun serangga carbary 0.1 % dapat membantu untuk

mengawal serangan ulat pengorek batang.

Gambar 9.6 Ulat pengorek batang (Omphisa anastomosalis) yang menyerang bahagian batang ubi keledek

113


9.1.5 Lain-lain serangga perosak

• Tanaman ubi keledek tidak terkecuali daripada serangan belalang (Oxya

chinensis), ulat (Hippotion celerio), (Spodoptera litura) dan pianggang

(Physomerus sp.).

• Belalang dan ulat akan memakan daun, manakala kumbang akan menghisap

cecair dari daun menyebabkan daun ubi keledek berlubang.

• Serangan serangga perosak ini dapat dikawal dengan menggunakan racun

deltamethrin atau cypermethrin.

Gambar 9.7 Serangan serangga perosak terhadap pokok ubi keledek

9.2 Pengurusan Perosak dan Penyakit Ubi KayuTerdapat pelbagai jenis penyakit dan perosak yang menyerang tanaman ubi kayu.

Kawalan terhadap serangan penyakit dan perosak perlu sentiasa dilakukan supaya

tanaman ubi kayu dapat hidup subur dan dapat memberi hasil yang banyak dan

berkualiti tinggi.

9.2.1 Penyakit Hawar Daun (Cassava Bacterial Blight)

• Penyakit hawar daun disebabkan oleh bakteria Xanthomonas campestris pv.

manihotis yang menyerang bahagian daun dan batang pokok ubi kayu.

• Antara simptom yang dapat dilihat pada bahagian daun adalah terdapat bintik-

bintik perang, daun menjadi layu dan pucuk tanaman mati (dieback).

114


• Simptom yang teruk kebiasaannya dapat dilihat apabila terbentuknya kesan

chlorotic pada permukaan daun. Kawasan yang diserang akan membentuk

bintik-bintik perang yang membesar dan menyebabkan seluruh daun mati.

• Penyakit ini dapat dikawal dengan menanam varieti ubi kayu yang tahan

serangan penyakit dan memusnahkan bahagian yang diserang penyakit pada

pokok ubi kayu.

• Selain itu, kaedah tanaman bergilir juga dapat mengawal bakteria ini membiak

dan memusnahkan tanaman ubi kayu.

Gambar 9.8 Penyakit hawar daun yang menyerang daun ubi kayu

9.2.2 Penyakit Layu Bakteria

• Penyakit layu bakteria disebabkan oleh bakteria Pseudomonas solanacearum.

• Tanaman ubi kayu yang diserang oleh bakteria ini menyebabkan daun layu,

akar dan umbisi menjadi buruk dan busuk.

• Simptom yang dapat dilihat pada bahagian yang diserang adalah empulur

batang berwarna coklat dan berlendir. Daun yang diserang juga akan menjadi

layu.

• Antara cara pengawalan penyakit ini adalah dengan menanam keratan tanaman

yang bebas penyakit, memusnahkan tanaman yang dijangkiti dan melakukan

kaedah tanaman bergilir.

115


Gambar 9.9 Penyakit layu bakteria yang menyerang bahagian daun (a) dan batang (b) ubi kayu

9.2.3 Penyakit Bintik Daun Coklat

• Penyakit bintik daun coklat ini selalu menyerang daun ubi kayu yang disebabkan

oleh kulat Cercospora henningsii.

• Penyakit ini selalunya menyerang tanaman yang berusia 4-9 bulan dan

menyerang daun yang telah tua.

• Serangan ini menyebabkan daun berbintik berwarna coklat yang kemudian

akan mengering dan daun mati.

• Serangan penyakit ini tidak menjejaskan hasil ubi.

• Langkah yang penting dalam pengendalian penyakit ini adalah dengan

menggunakan keratan tanaman yang bebas penyakit.

• Selain itu, penggunaan varieti ubi kayu yang tahan terhadap serangan penyakit

ini adalah disyorkan untuk memastikan tanaman ubi kayu akan tumbuh dengan

sihat.

• Semburan racun kulat seperti benlate juga dapat mengawal serangan kulat ini

terhadap pokok ubi kayu.

• Cara kawalan lain adalah dengan menambahkan jarak tanaman antara pokok

ubi kayu.

116


Gambar 9.10 Penyakit bintik coklat Cercospora pada daun ubi kayu

9.2.4 Penyakit Bintik Daun Berpusar

• Penyakit bintik daun berpusar ini adalah disebabkan oleh kulat Phoma

phyllostica.

• Kulat ini biasanya hidup di dalam daun.

• Penyakit ini biasanya menyerang bahagian daun pokok ubi kayu yang masih

muda.

• Terdapat bintik berpusar kecil dan titik-titik di atas permukaan daun.

• Penyakit ini dapat dikawal dengan menambahkan jarak tanaman antara pokok

ubi kayu.

• Selain itu, cara pengawalan yang lain adalah dengan mencabut pokok yang

dijangkiti dan membakarnya.

Gambar 9.11 Penyakit bintik daun berpusar

117


9.2.5 Penyakit akar putih

• Penyakit akar putih menyerang bahagian akar yang disebabkan oleh kulat

dalam tanah (soil borne).

• Kulat ini membiak berpunca daripada tunggul dan sisa-sisa kayu yang

tertinggal dalam tanah.

• Bahagian yang diserang akan diselaputi dengan bebenang kulat yang berupa

seperti kapas.

• Apabila dipotong, ubi ini kelihatan kering dan berbau seperti kayu reput.

• Penyakit ini hanya menyerang pokok setempat dan tidak merebak ke pokok

yang lain. Penyakit ini akan merebak sekiranya pembajakan tanah dilakukan

untuk musim penanaman seterusnya.

• Pengawalan penyakit ini dapat dilakukan dengan membuang pokok yang

dijangkiti dan membakarnya.

• Selain itu, kaedah rawatan tanah (soil drenching) dengan menggunakan

racun kulat seperti difenoconazole atau benomyl boleh diaplikasikan untuk

mengawal penyakit ini.

Gambar 9.12 Penyakit akar putih

118


9.2.6 Virus African Cassava Mozaic

• Penyakit ini merupakan antara penyakit yang banyak menyerang tanaman ubi

kayu.

• Penyakit ini adalah disebabkan oleh patogen yang berupa virus yang dikenali

sebagai African Cassava Mozaic Virus (ACMV).

• Di Afrika, penyakit ini telah dikenalpasti disebabkan oleh Manihot virus 1,

iaitu virus yang dibawa melalui penularan lalat putih (white flies).

• Kebiasaannya, virus ini banyak menyerang bahagian pangkal pokok ubi kayu.

• Serangan virus ini akan menyebabkan warna daun berubah menjadi hijau

muda dan muncul corak kuning atau putih pada daun ubi kayu.

• Jangkitan ACMV juga akan menyebabkan pertumbuhan pucuk muda terbantut

dan mengecil.

• Bagi kultivar ubi kayu yang tidak mempunyai daya tahan terhadap virus ini

akan menyebabkan pertumbuhan menjadi perlahan dan kualiti hasil juga

rendah.

• Sebagai langkah pengawalan, penggunaan bahan tanaman daripada pokok

yang telah terkena serangan penyakit ini hendaklah dielakkan.

• Pokok yang didapati menghidap penyakit ini juga hendaklah dimusnahkan

dengan cara membakar tanaman tersebut.

Gambar 9.13 Keadaan daun ubi kayu yang diserang oleh ACMV

119


9.2.7 Hama merah

• Serangan hama merah (Tetranychus bimaculatus) terhadap ubi kayu bermula

dengan cara ia menghisap cecair pada pucuk, daun muda, dan batang yang

masih muda.

• Sekiranya serangan teruk berlaku, daun muda akan menjadi cacat dan daun

tua akan layu dan gugur. Pucuk muda juga berkemungkinan akan turut mati.

• Kesan parut juga turut terdapat pada permukaan batang selepas diserang.

• Kebiasaannya, serangan serangga perosak ini aktif pada musim kemarau yang

berpanjangan.

• Serangan hama merah ini menyebabkan kehilangan hasil antara 15-70%.

• Antara kawalan yang dapat dilakukan untuk mengelakkan serangan hama

merah ini adalah dengan kaedah tanaman bergilir.

(a) (b)

Gambar 9.14 Hama merah yang terdapat di permukaan bawah daun (a) dan daun yang diserang hama merah (b)

120


9.2.8 Lalat putih (Whitefly)

• Lalat putih atau bena putih (Bemisia tabaci) merupakan serangga perosak

yang utama pada pokok ubi kayu.

• Simptom serangan lalat putih adalah seperti pokok terbantut, terdapat bintik-

bintik choloris, warna kehijauan yang tidak sekata dan terdapat kulapuk hitam

pada daun.

• Lalat putih dewasa mempunyai ciri-ciri fizikal bersaiz 0.5-0.8 mm panjang

serta badan yang berwarna kekuningan yang dilitupi oleh serbuk putih berlilin.

• Lalat putih dewasa akan menghisap cecair daripada daun dan merembeskan

sisa madu yang menyebabkan pertumbuhan kulapuk hitam pada daun.

• Pokok yang diserang akan kehilangan banyak air dan nutrien, lalu menyebabkan

pertumbuhannya terjejas.

• Walaupun serangan lalat putih ini tidak menunjukkan kerosakan yang sangat

serius, namun begitu, tumbesaran pokok ubi kayu turut akan terbantut sekiranya

populasi lalat putih meningkat.

• Lalat putih merupakan vektor kepada penyakit virus African Cassava Mosaic.

• Hisapannya menyebarkan atau meninggalkan virus secara kekal.

• Serangan lalat putih boleh dikawal dengan menyembur racun serangga

malathion atau secara organik iaitu dengan semburan bawang putih yang

dicampur dengan minyak masak dan sabun pencuci pinggan.

• Selain itu, kaedah tanaman bergilir juga dapat mengawal serangan lalat putih

terhadap tanaman ubi kayu.

(a) (b)

Gambar 9.15 Lalat putih (whitefly) pada permukaan bawah daun (a) dan (b)

121


9.2.9 Ulat putih

• Ulat putih (Xylenthropus) ini berada di bawah permukaan tanah.

• Ulat putih menyerang bahagian akar ubi kayu terutama pada peringkat awal

penanaman.

• Ulat ini akan menyebabkan akar ubi kayu rosak dan seterusnya menyebabkan

pokok mati pada peringkat yang masih muda.

• Serangan ulat putih dapat dikawal dengan membersihkan kawasan penanaman

dengan membuang sisa-sisa kayu yang reput dalam tanah kerana sisa-sisa ini

menjadi sumber makanan bagi ulat putih.

• Selain itu, semburan racun serangga seperti Sevin boleh mengawal serangan

ulat putih pada akar ubi kayu.

Gambar 9.16 Ulat putih yang menyerang akar ubi kayu

9.2.10 Kepinding (Mealybug)

• Kepinding (Phenacoccus sp.) juga merupakan serangga perosak terhadap

tanaman ubi kayu.

• Kepinding betina kebiasaannya berbadan lembut dan bersegmen dengan

panjang 2.5 mm yang diselaputi filamen putih berlilin.

• Kitaran hidup serangga ini adalah selama 6 minggu bermula dari peringkat

telur.

• Kepinding banyak menyerang tanaman ubi kayu pada musim kemarau.

122


• Serangga ini menyerang bahagian daun, batang dan tangkai daun ubi kayu.

• Serangga ini akan merembeskan cecair manis yang akan menggalakkan

kehadiran kulat berjelaga dan seterusnya akan mengakibatkan kehitaman pada

daun, batang dan ubi kayu.

• Serangan serangga ini turut mengakibatkan bahagian pucuk berubah bentuk

dan bertukar menjadi warna kuning.

• Serangan yang teruk akan menyebabkan kehilangan hasil ubi sehingga 60%.

• Cara kawalan daripada serangan kepinding adalah dengan menggunakan

keratan tanaman yang bebas daripada kepinding dan memusnahkan tanaman

yang telah diserang oleh serangga ini.

(a) (b)

Gambar 9.17 Serangan kepinding pada permukaan bawah daun (a) dan batang

(b) ubi kayu

123


AKTIVITI UNIT 9.1(a) Nyatakan serangan perosak utama yang menyerang tanaman ubi

keledek yang menyebabkan kehilangan hasil yang tinggi.

(b) Kenalpasti kawasan pengeluaran tanaman ubi kayu yang terdapat

di Malaysia.

RUMUSAN• Terdapat pelbagai perosak dan penyakit yang menyerang tanaman

ubi keledek dan ubi kayu yang berpunca daripada serangan tikus,

kumbang belalai, lalat putih, kulat, bakteria atau pun virus.

• Serangan perosak dan penyakit terhadap kedua-dua tanaman

umbisi ini akan memberikan simpton yang berbeza.

Pengenalpastian punca serangan perosak dan penyakit akan

memberikan kaedah pengurusan dan pengawalan yang terbaik

bagi mengawal serangan tersebut.

KATA KUNCI1. Perosak dan penyakit 5. Whitefly

2. Pseudomonas solanacearum 6. Tikus

3. Rhizoctonia 7. Xylenthropus

4. Tikus

124


LATIHAN UNIT 9.1

1. Nyatakan amalan-amalan kultura yang bersesuaian untuk

mengawal serangan penyakit yang disebabkan oleh serangan

kulat bawaan tanah.

2. Kenalpasti varieti-varieti ubi keledek dan ubi kayu yang telah di

perkenalkan oleh Institut Penyelidikan dan Pertanian Malaysia

(MARDI).

125


Unit 10 Kepentingan dan Kegunaan Tanaman Umbisi

PENGENALAN

Tanaman umbisi seperti ubi keledek dan ubi kayu merupakan tanaman yang

penting untuk sumber makanan manusia dengan pelbagai kegunaan. Ia juga

menjadi sumber makanan sampingan sebagai makanan haiwan ternakan. Sehingga

kini, pelbagai kajian penyelidikan dan inovasi telah dilakukan samada diperingkat

institusi pendidikan mahupun penyelidikan di seluruh Malaysia. Terdapat pelbagai

jenis varieti tanaman ubi keledek dan ubi kayu yang ditanam di Malaysia. Namun

begitu setiap varieti mempunyai kegunaan dan nilai nutrisi yang tersendiri.

Kedua-dua tanaman umbisi ini selain daripada menjadi sumber makanan manusia

dan haiwan, ianya boleh diproses menjadi produk-produk lain seperti produk

kecantikan, produk kesihatan, sumber bahan api biodiesel dan sebagainya.

OBJEKTIF

Pelajar dapat mengetahui kepentingan nilai khasiat tanaman umbisi yang berman-

faat kepada kesihatan manusia.

1. Pelajar dapat mengetahui kegunaan-kegunaan tanaman umbisi terutamanya

dalam industri pemprosesan makanan dan produk-produk lain

10.1 Kepentingan ubi keledekUbi keledek boleh didapati dalam pelbagai jenis warna seperti kuning, oren dan

ungu yang merupakan sumber tanaman makanan yang mempunyai pelbagai

khasiat yang tinggi. Ubi keledek kaya dengan pelbagai khasiat seperti vitamin

A, B2, C dan E, zat mineral dan karotenoid. Selain daripada itu, unsur nutrien

yang boleh didapati daripada ubi keledek ialah kanji, beta karotena, antosianin,

126


polifenol, dan serat yang tinggi. Ubi keledek juga mempunyai kandungan protein

yang tinggi di antara 26 hingga 33%. Unsur-unsur nutrien tersebut boleh memberi

kepentingan nilai khasiat yang tinggi untuk kesihatan manusia selain daripada

pelbagai kegunaan terutamanya di dalam industri pengeluaran produk makanan

dan produk lain. Di antara nilai kepentingan dan manfaat ubi keledek adalah:

10.1.1 Antioksida

• Ubi keledek adalah di antara tanaman makanan yang mempunyai sumber

antioksida yang mudah diperolehi disebabkan ciri ubi keledek yang boleh

ditanam di kebanyakan negara dan keupayaannya untuk hidup sepanjang tahun.

• Ubi keledek yang berwarna ungu kaya dengan pigmen antosianin yang

merupakan salah satu antioksida yang penting untuk kesihatan.

• Pigmen antioksida dalam ubi keledek berbeza daripada buah-buahan kerana

didapati pigmen tersebut lebih banyak pada bahagian kulit.

• Selain itu terdapat kandungan cyanidin dan peonidin yang didapati berada

lebih banyak di dalam isi berbanding kulit ubi keledek. Kandungan cyanidin

dan peonidin dalam ubi keledek ungu boleh membantu mengurangkan risiko

kesihatan terutamanya masalah penghadaman, melindungi kerosakan DNA,

membantu mengurangkan perkembangan sel kanser, menstabilkan penyakit

kencing manis serta meningkatkan daya ingatan.

• Kedua-dua kandungan cyanidin dan peonidin dalam keledek ungu dapat

merencatkan pertumbuhan sel penting bagi sel-sel kanser, tetapi kedua-dua

unsur ini tidak memberi kesan yang ketara.

• Manakala ubi keledek yang berwarna oren kaya dengan pelbagai karotenoid

seperti beta karotena, yang mana ia mendominasi vitamin di dalam tubuh

seperti vitamin A. Karoteniod membantu menguatkan kadar penglihatan dan

meningkatkan sistem imunisasi terhadap penyakit.

• Di negara seperti Afrika, India dan Kepulauan Carribean, ubi keledek dijadikan

sumber yang amat sesuai dalam membekalkan vitamin A harian kepada kanak-

kanak.

127


10.1.2 Anti Keradangan

• Antosianin dan pigmen berwarna yang lain yang terdapat pada ubi keledek

turut mempunyai ciri anti keradangan untuk kesihatan manusia.

• Kandungan antosianin di dalam ubi keledek boleh melawan pigmentasi serta

bertindak sebagai anti keradangan kepada kulit.

• Kehadiran fibrinogen dan fibrin yang berlebihan akan mencetuskan rembesan

molekul pro-radang yang tidak dikehendaki (penyebab masalah kesihatan

seperti multiple sclerosis). Ianya dapat dikurangkan melalui pengurangan

fibrinogen dan/atau fibrin yang berlebihan dengan mengambil ekstrak warna

daripada ubi keledek sekaligus mengurangkan keradangan.

• Dalam bidang penyelidikan terhadap haiwan, para saintis mendapati

pengaktifan nuclear factor-kappa B (NF-kB); inducible nitric oxide synthase

(iNOS), dan cyclooxygenase-2 (COX-2); serta pembentukan malondialdehyde

(MDA) dapat mengurangkan masalah keradangan selepas pengambilan ubi

keledek.

• Hasil kajian telah membuktikan masalah keradangan di dalam tisu otak dan

tisu saraf di seluruh anggota badan haiwan tersebut telah berkurang kesan

daripada pengambilan ubi keledek.

10.1.3 Mengawal Gula dalam Darah

• Ubi keledek mempunyai potensi dalam meningkatkan pengawalan gula dalam

darah untuk lebih stabil terutamanya bagi mereka yang mempunyai masalah

diabetis.

• Ubi keledek mempunyai indeks glisemik (kadar menukar glukos dalam darah)

sebanyak 54 iaitu lebih rendah jika dibandingkan dengan roti putih (96) atau

nasi putih (70) (Jadual 10.1).

128


Jadual 10.1 Jadual perbandingan indeks glisemik

Jadual perbandingan indeks glisemik

Jenis makanan Indeks glisemik

Glukos 100

Roti putih 96

Cornflakes 84

Rice crispies 82

Jejari kentang 75

Madu 73

Karot 71

Nasi putih 70

Minuman ringan 70

Kacang panggang 68

Aiskrim 61

Ubi keledek 54

Sumber: MARDI

• Kajian terbaru juga menunjukkan ekstrak daripada ubi keledek secara

signifikannya dapat membantu meningkatkan adiponectin dalam badan

bagi mereka yang mempunyai masalah diabetes. Adiponectin merupakan

hormon protein yang dihasilkan oleh sel-sel lemak dan ia berfungsi sebagai

pengubahsuai penting insulin dalam badan.

• Untuk individu yang mempunyai kadar kawalan metabolisma insulin yang

kurang baik dan insulin yang tidak sensitif adalah cenderung untuk mempunyai

kadar adiponectin yang lebih rendah. Manakala bagi individu yang mempunyai

kadar metabolisma insulin yang baik adalah cenderung untuk mempunyai

kadar adiponectin lebih tinggi.

10.2 Kegunaan Ubi Keledek• Ubi keledek selain dimakan segar, ianya boleh diproses untuk penghasilan

pelbagai produk bergantung kepada varieti ubi tersebut.

• Ubi keledek menjadi makanan ruji bagi penduduk di sesetengah negara seperti

Papua New Guinea.

129


• Terdapat beberapa varieti ubi keledek yang berpotensi telah diperkenalkan oleh

Institut Penyelidikan dan Kemajuan Pertanian Malaysia (MARDI) melalui

hasil kajian yang telah dijalankan. Varieti tersebut adalah :

• Gendut - merupakan salah satu daripada varieti yang didapati dapat tumbuh

subur dengan persekitaran tempatan dan sesuai diproses untuk dijadikan

kerepek.

• JaloMas dan Telong - adalah didapati sesuai untuk dijadikan tepung dan

digunakan dalam pelbagai kegunaan produk makanan.

• VitAto - merupakan varieti yang sesuai ditanam di tanah Bris dan adalah satu

lagi varieti ubi keledek yang sesuai diproses untuk dijadikan tepung.

(A) (B)

Gambar 10.1 menunjukkan ubi keledek; (A) varieti Gendut dan (B) Varieti VitAto yang diperkenalkan oleh MARDI.

• Ubi keledek boleh digunakan untuk penyediaan kuih-muih tradisional seperti:

» Cek mek molek

» Onde-onde

» Kuih lopes

» Kuih keria

» Kuih bingka

» Kuih talam lapis

» Lepat/belebat

» Kuih seri muka

» Cucur badak

» Kuih bom

130


Cek mek molek Kuih keria

Onde-onde ubi keledek Kuih talam ubi keledek

Lepat ubi keledek Kuih bom ubi keledek

Gambar 10.2 menunjukkan contoh kuih muih berasaskan ubi keledek

• Ubi keledek juga boleh diproses untuk dijadikan produk makanan seperti jejari

goreng (fries), roti ban dan muffin.

• Produk minuman daripada jus ubi keledek juga boleh dihasilkan. Untuk nilai

khasiat yang lebih baik, jus ubi keledek boleh di campur dengan roselle.

Sebagai contoh campuran jus ubi keledek ungu dengan roselle menghasilkan

minuman kesihatan yang mempunyai kandungan antosianin yang tinggi

berbanding dengan minuman buahan yang lain.

• Ubi keledek juga boleh diproses untuk dijadikan produk makanan bayi.

• Puri ubi keledek VitAto juga boleh digunakan dalam masakan seperti mee

bandung untuk menambahkan kemanisan dan keenakan dalam masakan.

• Pucuk muda ubi keledek boleh di makan dan dijadikan sumber sayuran daun.

131


• Selain daripada kegunaan untuk manusia, ubi keledek juga boleh diproses

untuk dijadikan bahan campuran dalam makanan haiwan. Daun dan batang

ubi keledek juga boleh dijadikan makanan haiwan ternakan seperti lembu.

Kerepek ubi keledek Jejari ubi keledek

Bebola ubi keledek Puri ubi keledek

Muffin ubi keledek Ubi keledek goreng

Ubi keledek rebus

Gambar 10.3 menunjukkan produk berasaskan ubi keledek

132


10.3 Kepentingan Tanaman Ubi KayuBermula daripada zaman penjajahan Jepun (sekitar 1940-an), ubi kayu menjadi satu

tanaman yang penting kerana ia menjadi sumber makanan utama menggantikan

nasi sebagai sumber karbohidrat. Malahan, sehingga kini, ia masih menjadi pilihan

petani untuk diusahakan berbanding dengan tanaman seperti getah ataupun kelapa

sawit. Ini kerana tempoh pulangan hasil yang lebih pendek (6-12 bulan) berbanding

tanaman industri (3 - 5 tahun). Ubi kayu juga merupakan sumber makanan yang

mampu menyumbang nutrisi kepada hampir 500 juta penduduk di seluruh dunia.

Selain daripada itu, ubi kayu juga menjadi sumber ekonomi kepada kebanyakan

kaum petani yang mengusahakan produk-produk berasaskan ubi kayu samada

produk makanan ataupun bukan makanan. Ubi kayu juga mempunyai kepentingan

sebagai makanan haiwan ternakan.

10.3.1 Sumber Makanan

Ubi kayu menjadi sumber makanan utama kepada sesetengah penduduk. Sebagai

contoh di Afrika. Ubi kayu sebaiknya perlu dimasak terlebih dahulu, kerana ianya

mempunyai kandungan unsur ‘Cyanogen’ yang tinggi dan boleh memudaratkan

kesihatan.

10.3.2 Makanan Haiwan Ternakan

• Selain mempunyai kepentingan sebagai sumber makanan manusia, ubi kayu

dapat dijadikan bahan makanan untuk haiwan ternakan. Tanaman ini penting

sebagai sumber nutrisi kerana haiwan ternakan memerlukan tenaga diet dalam

bentuk larutan karbohidrat.

• Ubi kayu dapat menggantikan sehingga 30% kadar import jagung untuk

makanan ternakan.

• Makanan ternakan berasaskan ubi kayu perlu dicampur dengan sumber protein

yang lain (contohnya : mil ikan) kerana kadar proteinnya yang rendah (<2%)

berbanding makanan ternakan berasaskan jagung yang mempunyai kadar

protein yang lebih tinggi (7%). Khasiat lain yang terdapat pada ubi kayu ialah

rendah kandungan ‘amylose’.

• Selain daripada itu, kajian menunjukkan penggunaan ubi kayu sebagai

makanan tambahan dalam diet seharian dapat meningkatkan pengeluaran hasil

susu seperti kambing dan lembu tenusu.

133


10.4 Kegunaan Tanaman Ubi KayuUbi kayu banyak digunakan dalam industri pemprosesan produk makanan. Selain

daripada itu, ubi kayu juga boleh diproses untuk dijadikan pelbagai produk bukan

makanan. Di antara kegunaan ubi kayu adalah:

10.4.1 Kerepek Ubi kayu

• Ubi kayu diproses untuk dijadikan kerepek. Ubi kayu dari jenis isinya berwarna

kuning dan berumur tidak lebih dari lapan bulan amatlah sesuai diproses untuk

dijadikan kerepek.

• Ubi kayu varieti Putih adalah sesuai diproses menjadi kerepek kerana ianya

manis.

• Berikut adalah jenis kerepek ubi kayu yang dihasilkan :

» Kerepek ubi kayu masin

» Kerepek ubi kayu lada hitam

» Kerepek ubi kayu pedas

» Kerepek ubi kayu pedas basah

» Kerepek ubi kayu BBQ

» Kerepek ubi kayu perasa kari

» Kerepek ubi kayu perasa ayam

» Kerepek ubi kayu jejari (Spicy)

Kerepek ubi kayu BBQ Kerepek ubi kayu masin

Gambar 10.4 menunjukkan antara produk kerepek ubi kayu

134


Berikut adalah cara- cara penyediaan kerepek ubi kayu :

Rajah 10.1 Carta aliran pemprosesan ubi kayu untuk dijadikan kerepek

10.4.2 Tepung Ubi Kayu

• Ubi kayu juga boleh diproses untuk dijadikan tepung ubi kayu. Tepung ubi

kayu berwarna putih bersih.

• Tepung ubi kayu boleh dijadikan bahan utama untuk membuat kuih berasaskan

ubi kayu.

135


Rajah 10.2 Carta aliran pemprosesan ubi kayu untuk dijadikan tepung

10.4.3 Kuih- muih

• Pelbagai jenis kuih tradisional melayu dapat dihasilkan daripada ubi kayu. Ubi

kayu boleh dijadikan bahan utama untuk membuat kuih ataupun dicampur

dengan tepung gandum untuk penyediaan kuih-muih.

• Contoh kuih-muih daripada ubi kayu :

» Putu halba

» Kato ubi kayu

» Ubi kayu sira

» Tepung manis ubi kayu

Natrium beta

bisulfit 0.1%

air

136


» Tepung boko ubi kayu

» Tepung gomak ubi kayu

• Kebanyakan kuih muih yang dihasilkan daripada ubi kayu ini dimakan dan

digaul dengan kelapa parut dan gula melaka.

Tepung manis ubi kayu Putu halba Kato ubi kayu

Gambar 10.5 menunjukkan contoh kuih-muih tradisional daripada ubi kayu

10.4.4 Pallet (makanan haiwan ternakan)

Ubi kayu juga diproses menjadi makanan haiwan ternakan dalam bentuk pallet.

Kebiasaanya, makanan ternakan berasaskan ubi kayu ini dihasilkan untuk ternakan

seperti lembu, kambing, kuda, burung dan ikan.

137


Rajah 10.3 Carta aliran pemprosesan ubi kayu untuk dijadikan pallet

10.4.5 Bioetanol

• Ubi kayu boleh juga diproses untuk menghasilkan bioetanol. Bioetanol adalah

salah satu bahan bakar yang boleh diperbaharui. Ianya boleh digunakan

sebagai gantian atau penambahan kepada bahan bakar gasoline (petrol) dan

diesel dalam sektor pengangkutan dan bukan pengangkutan.

• Inovasi bioetanol daripada ubi kayu boleh dijadikan sebagai alternatif untuk

menampung keperluan penggunaan petroleum yang akan kehabisan pada

masa hadapan dan ianya tidak boleh diperbaharui selain daripada harganya

yang semakin meningkat dari semasa ke semasa.

138


• Kebaikan penggunaan bioetanol juga adalah ianya dapat mengurangkan

jumlah karbon monoksida yang dihasilkan oleh kenderaan, selain cirinya

adalah biodegradasi dan kurang toksik berbanding bahan bakar fosil.

• Penghasilan bioetanol menggunakan kanji yang diekstrak daripada ubi kayu

dihidrolisis dengan enzim untuk ditukarkan kepada glukosa. Ianya melibatkan

proses penukaran karbohidrat menjadi gula (glukosa) larut air.

• Glukosa tersebut ditukar menjadi etanol melalui proses penapaian menggunakan

yis Sacharomyces cerevisiae.

• Seterusnya bioetanol yang terhasil daripada proses penapaian ini akan melalui

proses penyulingan untuk mendapatkan etanol yang tulen.

• Bioetanol yang terhasil tidak boleh digunakan terus sebagai minyak kereta

tetapi perlu diubah komposisinya terlebih dahulu sebelum sesuai digunakan

sebagai sumber untuk berfungsi sebagai minyak kereta.

Rajah 10.4 Carta aliran pemprosesan ubi kayu untuk dijadikan bioethanol

139


10.4.6 Penghasilan kertas

• Ubi kayu juga boleh digunakan untuk penghasilan kertas.

• Kertas yang dihasilkan dari ubi kayu adalah lebih kuat daripada kertas dari

kulit kayu.

• Methyl cellulose glue digunakan dalam pemprosesan kertas dari ubi kayu

sebagai bahan pelekat.

Rajah 10.5 Carta aliran pemprosesan ubi kayu untuk dijadikan kertas

140


10.3.7 Produk kesihatan dan kecantikan

• Ubi kayu juga mempunyai kepentingan di dalam industri ubat-ubatan/farmasi.

• Tepung ubi kayu dijadikan sebagai binder (bahan pengawet) bagi ubatan yang

dibentuk sebagai pil.

Gambar 10.6 menunjukkan kasul dan tablet ubatan yang mengandungi bahan pengawet dari ubi kayu

• Selain daripada itu, ubi kayu juga memainkan peranan dalam industri kosmetik.

• Air ubi kayu diproses menjadi toner kulit dan masker.

• Di antara manfaat ubi kayu dalam produk kecantikan ialah ia berperanan untuk

mencerahkan kulit wajah dan menghilangkan jerawat.

• Penggunaan ubi kayu juga boleh digabungkan dengan madu dan minyak zaitun

(madu atau minyak zaitun bermanfaat untuk melembabkan kulit).

141


Rajah 10.6 Carta aliran penggunaan ubi kayu sebagai masker

AKTIVITI UNIT 10.1(a) Nyatakan kegunaan utama ubi keledek yang biasa digunakan

oleh masyarakat di Malaysia.

(b) Selain daripada dimakan sebagai sayuran, apakah kegunaan lain

yang dapat di hasilkan daripada daun ubi keledek?

KATA KUNCI1. Antioksida 4. Ubat –ubatan

2. Anti keradangan 5. Etanol

3. Pallet 6. Produk kesihatan dan kecantikan

142


RUMUSAN• Terdapat pelbagai kepentingan dan kegunaan tanaman ubi

keledek dan ubi kayu.

• Ubi keledek dan ubi kayu bukan sahaja boleh dijadikan sumber

karbohidrat tetapi dapat dijadikan bahan utama untuk membuat

kuih, produk makanan seperti bun roti, dan juga kerepek dan

juga sebagai produk ubatan dan kesihatan.

• Kedua-dua tanaman umbisi ini juga bukan sahaja memberi

kepentingan kepada sumber pemakanan dan kesihatan manusia

sejagat tetapi ianya juga bermanfaat kepada haiwan ternakan

sebagai sumber makanan.

LATIHAN UNIT 10.1

1. Apakah kegunaan utama yang dapat diperolehi daripada ubi

keledek dan ubi kayu yang memberi sumber pendapatan tinggi

kepada petani.

2. Berdasarkan pemerhatian anda sejauh manakah golongan petani

di Malaysia cenderung untuk mengusahakan penanaman ubi

keledek dan ubi kayu.

143


Penerangan Mengenai Ikon dalam Modul

Untuk membantu pelajar memahami dengan lebih mudah kandungan modul ini.

Beberapa ikon telah digunakan. Ikon ini bertujuan untuk memudahkan ingatan

pelajar mengenai struktur modul. Di bawah disenaraikan ikon tersebut berserta

dengan maksudnya.

a) Objektifè Objektif modul, unit atau topik.

b) Pengenalanè Sama ada pengenalan unit, topik atau sub

topik.

c) Isi Pentingè Kumpulan isi penting yang terdapat dalam

unit, atau topik.

d) Pemerhatian/

Pandangan

è Mengenai topik yang telah di kaji oleh

beberapa sarjana atau maklumat daripada

hasil kajian.

e) Kesimpulanè Kesimpulan yang boleh dibuat berdasarkan

unit atau topik yang telah dipelajari.

f) Soalan dalam

Teks

è Soalan yang disisipkan oleh penulis semasa

membincangkan sesuatu topik.

g)

Soalan

Penilaian

Kendiri

è Soalan yang disediakan oleh penulis

untuk menolong pelajar mengetahui

tahap kefahaman terhadap topik yang

dibincangkan.

h)

Semak

Jawapan

Latihan

è Jawapan berdasarkan latihan-latihan yang

telah disediakan di setiap unit.

i) Rujukanè Bahan rujukan yang boleh dijadikan

panduan tambahan dalam kursus tersebut.

j) Rumusanè Ringkasan daripada keseluruhan isi

kandungan sesuatu topik

k)Semakan

Kendiri

è Soalan untuk menilai keupayaan dan

pencapaian kefahaman bagi setiap unit

Penerbit Universiti Putra Malaysia Serdang • 2018vodppl.upm.edu.my/uploads/docs/AGR3502_TANAMAN...

Documents

Transcript of Penerbit Universiti Putra Malaysia Serdang • 2018vodppl.upm.edu.my/uploads/docs/AGR3502_TANAMAN...