PENGARUH VARIASI WAKTU HARDENING

TERHADAP LAJU KOROSI PADA BAJA AISI 1045

DENGAN MEDIA AIR TAWAR

Tugas Akhir

Diajukan Kepada

Universitas Muhammadiyah Malang

untuk Memenuhi Persyaratan Guna Memperoleh Gelar

Sarjana Teknik Program Strata Satu (S1) Jurusan Teknik Mesin

Disusun Oleh :

Husni Atok Illah

201510120311229

JURUSAN TEKNIK MESIN

FAKULTAS TEKNIK

UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH MALANG

2020

KATA PENGANTAR

Puji dan Syukur kehadirat Allah SWT. karena atas berkat dan rahmatNya

saya dapat menyelesaikan tugas akhir ini. Tugas akhir ini dilakukan untuk

memenuhi salah satu syarat untuk mencapai gelar sarjana teknik mesin fakultas

teknik universitas muhammadiyah malang. Saya menyadari bahwa, tanpa bantuan

dan bimbingan dari berbagai pihak, dari masa perkuliahan sampai pada penyusunan

skripsi ini, sangatlah sulit bagi saya untuk menyelesaikan skripsi ini. Oleh karena

itu, saya mengucapkan terima kasih kepada :

1. Kedua orang tua yang selalu memberikan dukungan dan doa agar tugas

akhir ini dapat diselesaikan tepat pada waktunya.

2. Bapak Murjito, ST., MT, dan Ibu Dini Kurniawati ST, MT , selaku dosen

pembimbing yang telah banyak meluangkan waktu, tenaga, pikiran dan

kesabarannya dalam memberikan bimbingan serta pengetahuannya.

3. Seluruh dosen, staf dan karyawan di jurusan Teknik Mesin yang telah

memberikan bantuan dan pengertiannya selama kuliah di Universitas

Muhammadiyah Malang

4. Teman-teman mesin angkatan 2015 Kelas E yang selalu memberikan

semangat serta masukan kepada penulis.

5. Teman-teman perkopian duniawi yang selalu memberikan tekanan dan

hujatan yang berdampak motivasi bagi saya.

Penulis menyadari bahwa penulisan tugas akhir ini masih jauh dari

sempurna dan masih banyak terdapat kesalahan dan kekurangan. Untuk itu penulis

dengan senang hati merima kritik, masukan dan saran untuk mencapai

menyempurnakan tugas akhir ini.

Akhir kata semoga tugas akhir ini dapat bermanfaat bagi pembacannya.

Malang, 28 Januari 2020

Husni Atok Illah

DAFTAR ISI

LEMBAR JUDUL .................................................................................................. i

POSTER ................................................................................................................. ii

LEMBAR PENGESAHAN ................................................................................. iii

LEMBAR ASISTENSI ........................................................................................ iv

LEMBAR PERNYATAAN TIDAK PLAGIAT ................................................ vi

ABSTRAK ........................................................................................................... vii

ABSTRACT ........................................................................................................ viii

KATA PENGANTAR .......................................................................................... ix

DAFTAR ISI ........................................................................................................... x

DAFTAR TABEL............................................................................................... xiv

DAFTAR GAMBAR ......................................................................................... xiiv

BAB I PENDAHULUAN ...................................................................................... 1

1.1 Latar Belakang ....................................................................................... 1

1.2 Rumusan Masalah .................................................................................. 3

1.3 Tujuan Penelitian ................................................................................... 3

1.4 Batasan Masalah..................................................................................... 3

1.5 Manfaat Penelitian ................................................................................. 4

BAB II TINJAUAN PUSTAKA ........................................................................... 5

2.1 Baja ........................................................................................................ 5

2.1.1 Struktur Baja ................................................................................ 5

2.1.2 Klasifikasi Baja ............................................................................ 7

2.1.3 Jenis-jenis baja ............................................................................. 9

2.1.4 Baja AISI 1045 .......................................................................... 10

2.1.5 Pengaruh korosi terhadap baja AISI 1045 ................................. 11

2.1.6 Diagram fasa Fe-3C ................................................................... 11

2.2 Korosi ................................................................................................... 12

2.2.1 Kerugian Akibat Korosi ............................................................. 14

2.2.2 Laju Korosi ................................................................................ 15

2.2.3 Jenis-jenis Korosi ....................................................................... 16

2.3 Heat treatment ...................................................................................... 21

2.3.1 Hardening .................................................................................. 22

2.3.2 Holding time .............................................................................. 24

2.3.3 Quenching .................................................................................. 25

2.4 Air ........................................................................................................ 26

2.5 Penelitian Terdahulu ............................................................................ 27

BAB III METODE PENELITIAN .................................................................... 29

3.1 Waktu dan Tempat Pelaksanaan .......................................................... 29

3.2 Diagram Alir Penelitian ....................................................................... 29

3.3 Alat dan Bahan Penelitian .................................................................... 31

3.3.1 Alat............................................................................................. 31

3.3.2 Bahan ........................................................................................ 35

3.4 Variabel Penelitian ............................................................................... 35

3.4.1 Variabel Bebas ........................................................................... 35

3.4.2 Variabel Tetap............................................................................ 35

3.5 Prosedur Penelitian............................................................................... 36

3.5.1 Heat treatment ........................................................................... 36

3.5.2 Pengorosian ................................................................................ 36

3.6 Pengambilan Data ................................................................................ 37

BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN............................................................. 38

4.1 Perhitungan Laju Korosi ...................................................................... 38

4.1.1 Data Berat Spesimen .................................................................. 38

4.1.2 Perhitungan ................................................................................ 39

4.2 Data Hasil Perhitungan Laju Korosi .................................................... 40

4.3 Pengaruh Holding time terhadap Laju Korosi ..................................... 41

4.4 Pengamatan Foto Macro dan Pembahasan ........................................... 44

BAB V KESIMPULAN DAN SARAN .............................................................. 47

5.1 KESIMPULAN .................................................................................... 47

5.2 SARAN ................................................................................................ 47

DAFTAR PUSTAKA .......................................................................................... 48

LAMPIRAN

DAFTAR TABEL

Tabel 2.1 Holding Time.......................................................................................... 25

Tabel 4.1 Data berat specimen ............................................................................... 39

Tabel 4.2 Data hasil laju korosi ............................................................................. 41

Tabel 4.2 Foto macro pengamatan uji korosi ........................................................ 44

DAFTAR GAMBAR

Gambar 2.1 Diagram Fasa Fe-3C...................................................................... 11

Gambar 2.2 Korosi Merata Pada Kaleng Minuman ......................................... 16

Gambar 2.3 Korosi Galvanik Pada Sambungan Baut ....................................... 17

Gambar 2.4 Korosi Celah Pada Pipa ................................................................. 18

Gambar 2.5 Korosi Sumuran Pada Wastafel..................................................... 18

Gambar 2.6 Korosi Erosi Pada Blade ............................................................... 19

Gambar 2.7 Korosi SCC Pada Baja .................................................................. 19

Gambar 2.8 Skema Korosi Selektif (jones, 1992)............................................. 20

Gambar 2.9 Skema Korosi Antar Butir (Jones, 1992) ...................................... 20

Gambar 2.10 Diagram Temperatur Terhadap Waktu

(Karmin dan Ginting, 2012) .............................................................................. 22

Gambar 3.1 Diagram alir pelaksanaan kegiatan .............................................. 30

Gambar 3.2 Tungku Pemanas ........................................................................... 31

Gambar 3.3 Tang penjepit ................................................................................. 31

Gambar 3.4 Air di dalam ember ........................................................................ 32

Gambar 3.5 Amplas .......................................................................................... 32

Gambar 3.6 Timbangan analitik ........................................................................ 32

Gambar 3.7 Gerindra ......................................................................................... 33

Gambar 3.8 Stopwatch ...................................................................................... 33

Gambar 3.9 Breaker gelas ................................................................................. 34

Gambar 3.10 Penggaris ..................................................................................... 34

Gambar 3.11 Oven ........................................................................................... 34

Gambar 3.12 Ukuran specimen ......................................................................... 35

Gambar 4.1 Hubungan waktu hardening terhadap laju korosi ......................... 42

DAFTAR PUSTAKA

Amanto, Hari. I999. Ilmu Bahan. Bumi Aksara, Jakarta.

ASM International. 1991. ASM Handbook Heat Treating (Vol. 4).

Amsori. 2010. Studi Dampak Korosi Terhadap Material Baja. Jurnal Ilmiah

Universitas Batanghari Jambi. Indonesia.

Chamberlain J., Trethewey KR. 1991. Korosi Untuk Mahasiswa dan Rekayasa.

PT Gramedia Pustaka Utama, Jakarta.

Davis, Troxell, dan Hauck. 1998. The Testing of Engineering Materials Edisi 4.

Penerbit Mc Graw Hill. New York.

Jaya, Halwan, dkk. 2010. “Laporan Kerja Praktek Katodik Pipa”. Departemen

Metalurgi dan Material FTUI. Depok.

Jones, D. A. 1992. Principle and Prevention of Corrosion. MacMillan.

Karmin dan Ginting, M. 2012. Analisis Peningkatan Kekerasan Baja Amutit

Menggunakan Media Pendingin Dromus. Jurnal Austenite. Vol. 4. No. 1.

Kodoatie, robert j., dan Roestam, Sjarief, 2010. Tata ruang air. Yogyakarta: Andi.

Lakhtin, Y.1968. Engineering Physical Metallurgy. MIR Published, Moscow.

Nawawi, G. 2001. Kualitas Air dan Kegunaanya di Bidang Pertanian. Jakarta:

Direktorat Pendidikan Menengah Kejuruan.

Oentoeng, Ir. 1999. Konstuksi Baja. Andi. Yogyakarta.

Smallman, R. E. and Bishop, R. J. 1999. Modern Physical Metallurgy and

Materials Engineering. Oxford, Butterworth-Heinemann. Hal 298.

Syaefudin. 2001. Pengerasan Baja Karbon Rendah dengan Metode Nitridasi

dan Quenching. (Skripsi). Universitas Diponegoro. Semarang.