1

SEMINAR PERISTILAHAN KEBANGSAAN 2019

Perkembangan Peristilahan Sebagai Bidang Ilmu: Teori dan Amalan

Oleh

Prof. Dr. Puteri Roslina Abdul Wahid

Akademi Pengajian Melayu

Universiti Malaya

puteri61@um.edu.my

PENDAHULUAN

Di Malaysia, peristilahan atau terminologi ialah unsur penting dalam perancangan bahasa sebagai

korpus bagi pengembangan dan pengayaan khazanah perbendaharaan kata bahasa Melayu.

Peristilahan atau terminologi merupakan satu disiplin ilmu yang meneliti antaranya,

perkembangan istilah dan hubungan istilah dalam domain khusus. Kerja peristilahan sering dirujuk

sebagai terminografi (terbit daripada bidang terminologi) melibatkan kajian konsep, sistem

konseptual dan label (istilah); yang berbeza daripada leksikografi (terbit daripada bidang

lesikologi) yang mengkaji perkataan dan maknanya. Perancangan bahasa dan peristilahan dalam

komuniti akademik seharusnya saling berhubungan agar ilmu pengetahuan daripada luar dapat

dipindahkan ke dalam bahasa ibunda. Istilah ialah kata atau gabungan kata atau ungkapan

multikata merujuk kepada makna khusus yang berkaitan dengan bidang tertentu, dan juga bersifat

kajian tentang kata khusus dan penggunaannya. Kata khusus ini mungkin menyimpang daripada

makna dalam konteks dan bahasa sehari-hari.

Dua bidang yang amat berkaitan dengan kajian tentang kata ialah terminologi dan

leksikologi, manakala kerjanya ialah terminografi dan leksikografi. Penggunaan kedua-dua istilah

saling berpasangan. Leksikologi merupakan sains yang mengkaji kata, manakala leksikografi ialah

penulisan kata dalam bentuk konkrit, iaitu kamus. Kedua-dua bidang ini mempunyai hubungan

yang sangat rapat dengan kata. Jumlah kata daripada keseluruhan bahasa membentuk sistem

2

perbendaharaan kata atau leksikal sesuatu bahasa. Dalam leksikologi kata dikaji sebagai

sebahagian daripada sistem, manakala leksikografi pula melihat kata dikaji sebagai satu unit

individu dalam hubungan dengan makna dan digunakan dari sudut praktikal, iaitu pengguna

kamus, pembelajaran bahasa atau pemahaman teks. Berdasarkan Rajah 1 di bawah, terminologi

atau peristilahan ialah pengajian atau ilmu tentang kata. Terminografi pula merupakan aktiviti

yang memberikan tumpuan kepada pengumpulan, penghuraian, pemprosesan, dan penyampaian

istilah, iaitu butir leksikal yang penggunaannya khusus dalam satu atau beberapa bahasa. Dari segi

matlamatnya, terminologi amat rapat dengan bidang leksikologi yang menggabungkan dua

matlamat, iaitu pengumpulan data tentang leksikon suatu bahasa dengan memberikan maklumat,

kadang-kadang nasihat dan perkhidmatan kepada pengguna bahasa1. Tafsiran ini membolehkan

terminologi sejajar dengan leksikologi, iaitu sains/pengajian/ilmu leksikon atau butir leksikal.

Bidang ini juga dikenali sebagai SAINS TERMINOLOGI/SAINS PERISTILAHAN.

Rajah 1 : Bidang Ilmu Peristilahan dan Perkamusan

Terminologi sebagai satu sains menggabungkan beberapa unsur daripada pendekatan

teoritikal yang berkaitan dengan penghuraian, penyusunan, dan pemindahan ilmu. Objek, konsep,

1 Sager J.C. 1995 Kursus Amali Pemprosesan Istilah Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka

Peristilahan

Terminologi

(Ilmu)

Terminografi

(Amali)

3

designasi, dan definisi merupakan asas terminologi. Bidang terminologi bersifat multidisiplin dan

didukung oleh beberapa disiplin lain (misalnya logik, epistemologi, sains falsafah, linguistik, sains

maklumat dan sains kognitif) dalam kajian konsep dan perwakilannya dalam bahasa khusus.

Dalam konteks perbincangan tulisan ini, istilah yang digunakan ialah peristilahan/terminologi dan

terminografi.

ISU DAN PERMASALAHAN

Bidang Peristilahan atau Terminologi ialah satu bidang profesionalisme yang menuntut

kemahiran bukan sahaja dalam satu bahasa tetapi lebih daripada satu bahasa. Seorang ahli

peristilahan atau terminologi perlu mempunyai kemahiran bahasa yang tinggi dan menguasai

kaedah penggubalan istilah dengan baik. Penguasaan mekanisme penciptaan istilah yang tidak

terikat kepada satu kaedah dapat membuka ruang yang lebih besar bagi mengangkat bahasa

Melayu ke persada antarabangsa. Pengetahuan dwibahasa atau multi bahasa dapat membantu

perkembangan peristilahan dalam bahasa Melayu kerana banyak konsep asas dalam bidang ilmu

kebiasaannya lahir dalam bahasa individu atau kelompok manusia yang melahirkannya. Malahan,

yang paling penting dia mestilah menguasai mekanisme bahasa sasaran dengan sebaik-baiknya.

Sebenarnya kekurangan inilah yang menjadi masalah besar dalam masyarakat kita hari ini.

Kurangnya keterampilan penguasaan dwibahasa atau multibahasa dalam kalangan mereka yang

terlibat dalam bidang khusus, sehinggakan penghasilan istilah dalam bahasa Melayu

dikesampingkan kerana mereka lebih banyak didedahkan kepada bahasa kedua dalam kehidupan

seharian.

Hal ini amat berkaitan dengan masalah kefahaman masyarakat memupuk bahasa Melayu

sebagai asas budaya ilmu. Banyak kecelaruan timbul hari ini tentang kedudukan bahasa Melayu

sebagai bahasa ilmu sehinggakan kita kembali mengagungkan bahasa Inggeris atas alasan bahasa

4

Melayu sudah tidak mempunyai nilai komersial dan istilah dalam bahasa Melayu kurang difahami,

atau kurangnya penerbitan buku dalam bahasa Melayu kerana penulis tidak dapat menulis apabila

kurang atau tidak ada istilah dalam bahasa Melayu yang sesuai untuk mendukung konsep baru

dalam ilmu yang datangnnya dari Barat. Pandangan sempit ini tidak harus dibiarkan berterusan

kerana sikap ini akan menjadi duri dalam daging yang kelak akan menghancurkan bahasa Melayu

sendiri. Sekiranya golongan cendekia zaman dahulu dapat menyepadukan bahasa dan ilmu untuk

melahirkan istilah baharu maka tidak ada sebab golongan cendekia hari ini menolak penggunaan

bahasa Melayu atas alasan yang kurang praktis. Istilah dalam bahasa Melayu dapat dihasilkan

sekiranya ada kesedaran penulis untuk menulis dalam bahasa Melayu dan menjana ilmu tersebut

untuk dimanfaatkan oleh masyarakat. Penyebaran ilmu dalam bahasa Melayu akan menjadi lebih

mudah sekiranya golongan cendekia memahami kaedah penggubalan istilah dalam bahasa Melayu

dan menggunakan sepenuhnya kaedah ini untuk menjana ilmu pengetahuan dalam bahasa Melayu.

Bahasa Inggeris ialah bahasa menimba ilmu tetapi bukan bahasa ibunda. Bahasa Inggeris perlu

dipelajari kerana fungsinya tetapi bukan untuk mengambil status bahasa Melayu yang sedia

termaktub dalam perlembagaan.

Pengetahuan tentang teori atau pendekatan dalam peristilahan juga amat penting. Sebagai

seorang ahli peristilahan, kita seharusnya membuka minda untuk melihat kaedah penggubalan

istilah yang dilakukan di luar negara. Pendekatan tradisional yang diamalkan oleh Dewan Bahasa

dan Pustaka perlulah digarap semula agar membuka ruang kepada pendekatan baharu dalam dunia

peristilahan antrabangsa yang diamalkan sama ada oleh ahli akademik atau badan pengurusan

istilah. Kebanyakan pengikut teori tradisional terminologi memetik buku “The General Theory of

Terminology” sebagai tulisan terbaik yang mewakili pemikiran Wüster dan sering merujuk kepada

penerbitan tersebut apabila memberi pandangan atau rujukan. Amalan Dewan Bahasa dan Pustaka

5

sejak sebelum dan selepas merdeka memperlihatkan perkembangan peristilahan bergerak ke arah

penstandardan sejajar dengan keperluan perkembangan pendidikan di negara kita. Hal ini amat

penting demi kepentingan anak bangsa khususnya dalam dunia pendidikan dan sewajarnya

diteruskan agar soalan-soalan peperiksaan tidak bermasalah. Namun selepas 62 tahun merdeka,

kita perlu membuka mata kepada amalan peristilahan di luar konteks penstandardan atau

pembakuan agar bahasa Melayu terus kekal relevan sebagai bahasa ilmu dalam era masa kini.

MENELUSURI PENDEKATAN DALAM PERISTILAHAN DI MALAYSIA – APAKAH

YANG TELAH KITA LAKUKAN?

Sepanjang tahun 1959 hingga 1975, tiga pedoman pembentukan istilah telah dihasilkan, iaitu

Pedoman Membentuk Istilah Baharu (1961), Dasar, Cara dan Pedoman Membentuk Istilah

Baharu Bahasa Melayu DBP (1971) dan Pedoman Pembentukan Istilah Universiti Malaya (1971).

Pedoman Membentuk Istilah Baharu (1961) telah dikelolakan oleh DBP dan diterima secara

meluas dalam usaha pembentukan istilah bahasa Melayu. Dasar, Cara dan Pedoman Membentuk

Istilah Baharu Bahasa Melayu DBP (1971) disusun oleh DBP dengan mengemukakan beberapa

perbaikan serta perincian mengikut kaedah linguistik. Namun begitu, pedoman ini kurang

sempurna disebabkan kekangan dari segi morfologi, pengejaan kata atau istilah pinjaman.

Pedoman Pembentukan Istilah Universiti Malaya (1971) telah disusun oleh Asmah Haji Omar

untuk kegunaan penggubalan istilah di Universiti Malaya. Ketika ini, setiap universiti perlu

menubuhkan jawatankuasa istilah masing-masing bagi menampung keperluan sendiri dalam

semua bidang akademik. Pada akhir tahun 1973, dasar pendidikan negara mula berubah dan

pelaksanaan dasar bahasa yang menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa pengantar di sekolah

rendah, menengah dan hinggalah ke peringkat institusi pengajian tinggi.

Selanjutnya, dalam tahun 1980-an, Dewan Bahasa dan Pustaka mengorak langkah

menerapkan pembentukan istilah berdasarkan teori Wuster yang bergerak ke arah penstandardan.

6

Hal ini membawa kepada pergerakan akif dalam MBIM dan MABBIM. Sebenarnya matlamat

akhir MABBIM ialah menjadikan bahasa Melayu/bahasa Indonesia berdiri sama tinggi dengan

bahasa-bahasa moden lain, khususnya dalam pengungkapan dalam bidang industri dan teknologi.

MABBIM mempunyai agenda yang lebih penting, iaitu mengembangkan bahasa Melayu sejajar

dengan agenda pembangunan masing-masing negara. Pemantapan dan peluasan pengembangan

bahasa Melayu sebagai bahasa antarabangsa merupakan agenda utama abad ke-21. MABBIM

sudah bergerak lebih daripada persoalan peristilahan tetapi juga soal-soal kebahasaan lain.

Peristilahan sekadar menjadi bahan pertukaran antara tiga buah negara tanpa ada lagi kegiatan

penstandardan.

Pada tahun 2004, Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Melayu (PUPIBM) Edisi

Baharu telah diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka. Pedoman ini telah dinilai dan dipinda

oleh ketiga-tiga negara anggota MABBIM dan disahkan dalam Sidang ke-43 MABBIM, di Kuala

Lumpur pada 10 hingga 12 Mac 2004. PUPIBM (2004) merupakan versi baru bagi pedoman yang

sedia ada PUPI (1975). Penerbitan PUPIBM (2004) adalah berdasarkan pendapat dan penilaian

daripada pakar-pakar yang menggunakan PUPI (1975) secara langsung sebagai pedoman dalam

pembentukan istilah. Segala pandangan dikumpulkan dan telah dimasukkan ke dalam pedoman

versi baru, iaitu Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Melayu (PUPIBM) Edisi Baharu

(2004).

Terdapat nilai tambah dalam teks PUPIBM (2004) berbanding pedoman asal. Pertama, teks

PUPIBM (2004) menggunakan gaya wacana yang lebih mesra pengguna, iaitu menerapkan

penghuraian yang lebih jelas serta menitikberatkan proses pembelajaran (learning process) dalam

pembinaan bahasa yang akan dilalui oleh penggubal istilah. Kedua, tajuk-tajuk serta butir-butir

peraturan disertai dengan contoh yang relevan bagi konteks penggunaan bahasa dalam wacana

7

ilmu di Malaysia. Ketiga, contoh-contoh yang diberikan adalah contoh yang autentik, iaitu contoh

yang sememangnya wujud dalam penggunaan bahasa di Malaysia, khususnya dalam bidang ilmu.

Ketiga-tiga ciri ini, iaitu jelas, relevan dan autentik merupakan nilai tambah kepada PUPIBM

(2004) berbanding dengan pedoman yang asal. Oleh itu, dalam kegiatan peristilahan rutin yang

sama diteruskan saban tahun dengan penambahan jumlah bidang sebagai bahan pertukaran pada

peringkat antarabangsa dan juga penambahan bidang bagi peringkat kebangsaan.

APAKAH TEORI-TEORI YANG BOLEH DITERAPKAN DALAM PERISTILAHAN

MELAYU?

Seorang pengkaji yang melihat perkembangan peristilahan tradisional yang menggunakan

The General (Classic or Traditional) Theory of Terminology –GTT– (Eugene Wüster) dan The

Extended Theory of Terminology, iaitu Myking telah mengemukakan soalan-soalan. Antaranya:

1. Apakah wajar mengenal pasti terminologi tradisional berdasarkan preskritivisme?

(Myking 2000 : 63) Menurut beliau, “Tidak” bagi pengikut setia Wuster.

2. Apakah objektif preskriptif merangkumi halangan kepada terminologi yang baik?

Myking mengatakan bahawa walaupun beliau menyedari tentang wujudnya

konteks tertentu dalam perancangan bahasa (merujuk kepada bahasa Perancis),

dimensi sosiolinguistik tidak diberikan penilaian yang sewajarnya dan penyatuan

itu lebih diperkukuhkan.

3. Apakah terminologi tradisional telah terputus daripada masyarakat? Dari sudut

pandangan pengikut setia, jawapannya ialah “Tidak”. Walaupun beliau menyedari

bahawa hubungan ini belum dihuraikan dengan mencukupi ataupun telah

diintegrasikan dengan memuaskan dalam teori terminologi.

8

Akibatnya, hal ini memberikan kesan imej terminologi hanyalah merupakan satu “alat

teknikal” semata-mata. Hal ini amat berkait rapat dengan peristilahan Melayu. Oleh itu, kita perlu

mengetahui perkembangan teori peristilahan di luar negara dan menimbangkan pendekatan yang

sesuai bagi keperluan negara dan keperluan serantau.

Salah satu yang dapat dipertimbangkan ialah teori sosioterminologi, iaitu satu cabang ilmu

terminologi. Sosioterminologi diperkenalkan sebagai usaha menangani kekurangan yang wujud

dalam aliran Wuster. Kerja-kerja yang dilakukan dalam sosioterminologi dikenali sebagai

sosioterminografi. Kerja-kerja terminografi meliputi pengumpulan, penghuraian, pemprosesan

dan penyampaian kosa kata milik penggunaan yang khusus dalam sesuatu bahasa (Sager, 1995,

p.7). Sosioterminologi ditakrifkan berdasarkan hubungannya dengan terminologi dan

sosiolinguistik. Sosioterminologi ialah rangka kerja untuk membina teori yang melihat terminologi

sebagai sistem kompleks dari aspek epistemologi dan metodologi yang beriringan bagi

penggunaan istilah dalam konteks sosial tertentu. Pendekatan ini menerapkan perspektif

sosiolinguistik yang menumpukan kepada "mana-mana aspek masyarakat (termasuk norma

budaya, harapan, dan konteks) dalam bahasa yang digunakan, dan kesan penggunaan bahasa

kepada masyarakat”. Pendekatan ini diperkenalkan oleh Gaudin dari Perancis. Pendekatan

sosioterminologi mengambil kira bahawa terminologi dipengaruhi oleh perubahan sosial

masyarakat penuturnya dan mempunyai pertalian dengan jati diri budaya penutur bahasa itu

sendiri. Berdasarkan pendekatan sosioterminologi, istilah dilihat sebagai sebahagian daripada

bahasa, bukan sekadar simbol atau tanda malah, merupakan sebahagian daripada kebudayaan.

Sosioterminologi lahir daripada aliran sosiolinguistik yang tidak bersetuju dengan universaliti dan

mempertahankan kepelbagaian bahasa. Sosioterminologi membahaskan terminologi sebagai satu

fenomena “keberkesanan dalam perkhidmatan masyarakat” (Rey, 1988).

9

Practical guidelines for socioterminologi (ISO TR 22134: 2007), telah menggariskan

beberapa aspek penting dalam sosioterminologi, iaitu:

1. Sosioterminologi mengkaji kaedah budaya mencipta konsep, dan proses untuk

menggubal dan menyesuaikan istilah dalam bahasa tradisi bahasa-bahasa yang ada

dan komuniti linguistik yang disasarkan dalam persekitaran sosiobudaya (ISO TR

22134, 2007). Sosioterminologi melihat aspek diakronik, iaitu melihat penggunaan

bahasa dua zaman atau dua tempat (Temmerman, 2000).

2. Segala sesuatu yang diucapkan, walaupun dalam bidang teknikal atau saintifik,

merupakan suatu lakuan bahasa. Setiap lakuan bahasa didasarkan kepada cara

persepsi, cara apropriasi dan dalam keadaan sebenar, semuanya termasuk ciri-ciri

kebudayaan dan sosiolinguistik. (ISO TR 22134, 2007).

3. Sosioterminologi dilahirkan untuk menyatukan konsep khusus kepada komuniti

penutur. Sosioterminologi mengambil berat tentang penyebaran dan

perkembangan istilah serta melihat istilah teknikal dan saintifik dari sudut

pandangan komunikasi (ISO TR 22134, 2007).

4. Bahasa tidak sesuai untuk distandardkan kerana bahasa merupakan struktur abstrak

yang mengalami perubahan berterusan. Penggunaan bahasa menggambarkan

pengetahuan pengguna, pendapat, status sosial dan profesional serta hubungan

antara unsur-unsur tersebut (Pihkala, 2006).

5. Bahasa memainkan peranan pembinaan konsep dan kategori (Temmerman, 2000,

p.3). Satu konsep tidak bersifat satu entiti sahaja, iaitu melibatkan wacana yang

melihat perubahan dalam sosial dan pemboleh ubah dalam sejarah. Konsep dan

definisi sentiasa berubah mengikut perubahan masa (Campo, 2012, p.148).

10

6. Polisemi dan sinonim merupakan sesuatu yang semula jadi terbentuk dalam bahasa

kerana ahli terminologi membentuk konsep yang berkait rapat terminologi dan asal-

usul ciptaan (Temmerman, 2000).

7. Konsep dan takrif tidak statik. Takrif berubah menurut evolusi bahasa kerana

maklumat dan teori yang berkaitan dengannya juga berubah (Temmerman, 2000).

Menurut ISO/TR22134:2007 (Practical Guidelines for Sociotermiology) (2007:4)

menjelaskan bahawa pendekatan sosioteminologi, ‘…mengkaji kaedah budaya mencipta konsep,

dan proses untuk menggubal dan menyesuaikan istilah dalam bahasa tradisi bahasa-bahasa yang

ada dan komuniti linguistik yang disasarkan dalam persekitaran sosiobudaya…”. Pengumpulan

istilah dalam kajian ini berdasarkan sosioterminologi dan kerja pengumpulan menurut

sosioterminografi. Masyarakat Melayu mencipta istilah berdasarkan pengalaman mereka

berinteraksi dengan alam. Dalam hal ini, istilah terkumpul merangkumi pengetahuan dan budaya

yang ada dalam bahasa. Aspek diakronik termasuk dalam prinsip ini yang menekankan

penggunaan bahasa dua zaman atau dua tempat (Temmerman, 2000).

Temmerman membawa pendekatan sosiokognitif dalam peristilahan dengan tumpuan

kepada bahasa untuk tujuan khas atau language for special purpose. Belia menumpukan kajian

peristilahan kepada kajian kes pengkategorian dan penamaan dalam sains hayat sepeerti biologi,

genetic, mikrobiologi, genetic molekul, biokimia, bioteknologi dan sains sosial. Apa yang

menjadikan istilah sosiokognitif berbeza daripada yang teori lain adalah penekanannya kepada

organisasi konseptual dan fokusnya kepada struktur kategori dari perpektif linguistik kognitif.

Kategori sosiokognitif dikatakan mempunyai struktur prototaip dan perwakilan konseptual pada

mulanya mengambil bentuk daripada model kognitif. Satu lagi perbezaan penting adalah ini

11

merupakan pendekaan pertama untuk benar-benar mengambil dimensi sejarah atau dimensi

diakronik istilah.

Pendekatan kounikatif dalam peristilahan yang memberikan pengesan kepada aspek

komunikatif, iaitu “The communicative theory of terminology is a linguistic approach which

studies terms simultaneously as units of language, of cognition and of social function.” Penekanan

pendekatan ini adalah kepada keadaan pragmatik dari segi komunikasi khusus yang merangkumi

kognitif, komunikatif dan fungsi terminologi. Menurut Cabré, istilah tradisional mempunyai

beberapa prinsip dogmatik , membingungkan prinsip-prinsp dengan fakta dan hasrta yang diubah

menjadi kenyataan. Prinsip ini gagal untuk mewujudkan rangka kerja teori yang menyokong

prinsip dan kaedahnya sendiri. Pada hakikatnya, penyelidikan telah dihalang oleh kepentingan

standardisasi. Hal ini membawa kepada The Communicative Theory of Terminology – The Theory

of Doors (CTT).

Benitez daripada Kumpulan Penyelidikan Leksikon, Universiti Granada di sepanyol pula

melahirkan Peristilahan Berasaskan Kerangka (Frame Based Terminology). Pendekatan ini

merupakan pendekatan kognitif yang banyak berkongsi pendekatan dengan pendekatan

komunikaif dan sosiokognitif. Sebagai contoh, pendekatan ini mengekalkan bahawa usaha untuk

mencari perbezaan abtara istilah dan kata tidak lagi membuahkan hasil atau berdaya maju, malahan

ditegaskan bahawa cara yang terbaik adalah untuk mempelajari unit pengetahuan khusus adalah

dengan mengkaji tingkah laku kata dalam teks. Oleh sebab fungsi umum teks khusus adalah

pemindahan pengetahuan, maka teks cenderung sesuai dengan templat bagi memudahkan

pemahaman dan secara umum dicirikan dengan pengulangan yang lebih besar daripada biasa –

ayat, frasa, istilah dan juga paragraph penuh. Ini adalah sesuatu yang dilakukan oleh pakar bidang

khusus yang memanfaatkan ingatan penterjemahan mereka. Teks saintifik dan teknikal biasanya

12

kaya dengan istilah disebabkan kuantiti unit bahasa khusus didalamnya dan distingtif seiring

dengan pembinaan sintaks. Akibatnya, pemahaman teks yang kaya dengan peristilahan

memerlukan pengetahuan tentang domain, konsep-konsep di dalamnya dalam hubungan dengan

teks serta hubungan konseptual antara konsep dalam lingkungan domain. Hal ini merupakan

langkah pertama ke arah mewujudkan teks bahasa sasaran yang boleh diterima. Semua ini

merupakan unsur-unsur yang disasarkan dalam istilah berdasarkan kerangka.

Dikri-Kidiri dari Afrika pula mencadangkan bahawa peristilahan merupakan cara untuk

melihat dunia bagaimana orang menentukan, mengklasifikasikan, menanggap dunia luar, dan

mengkategorikan segala yang dilihat dan difahami dan sebenarnya merupakan identiti mereka.

Pendekatan ini dikatakan pendekatan budaya dalam peristilahan. Belia menambah bahawa budaya

adalah keadaan cara orang melihat dunia dan bahawa pendekatan kebudayaan untuk peristilahan

mengambil kira bahawa manusia adalah satu-satunya yang mempunyai akses ke dunia nyata

melalui pernyataan mental dan budaya yang terkondisi. Beliau menggambarkan metodologinya

dengan mengambil kira penciptaan neologisme, pengetahuan linguistik dan pengetahuan

kebudayaan. Pendekaan budaya bertujuan untuk menggunakan istilah bagi menyumbang

pengetahuan yang lebih baik dan perkembangan teknologi yang lebih relevan. Caranya adalah

dengan mengubah peristilahan menjadi disiplin untuk penciptaan pengetahuan dan pengagihan

budaya tertentu.

Akhirnya perkembangan terkini teori dalam peristilahan ialah pendekatan tekstual (textual

approach). Teori ini lahir daripada kumpulan penyelidik Terminologie et Intelligence Artificillle

(TIA) yang berpangkalan di Perancis di bawah pimpinan Didier Bourigault dan Monique Slodzian

yang menyumbang penjelasan perinci tentang terminologi teks dan mencadangkan metodologi

yang kini digunakan oleh Pusat Rencherche en Ingénierie Multilingue (CRIM) di Perancis. Aspek

13

yang ditekankan ialah penciptaan korpus, eksplorasi korpus untuk pemerolehan istilah, eksplorasi

korpus untuk mencari hubungan antara unit istilah, pengesahan istilah dan hubungan antara istilah

dengan pakar bidang, penerokaan korpus bagi kesetaraan berbilang bahasa dalam bahasa sasaran

dan pengesahan daripada pakar bidang.

Sebagai kesimpulannya, sehingga kini terdapat hampir pendekatan dalam peristilahan

bermula dengan pendekatan tradisional The General Thory of Terminology (GTT) yang dipelopori

oleh Wuster dalam tahun 1930-an, The Extended Theory of Terminology oleh pengikut Wuster,

Sosioterminologi oleh Gaudin, The Comunicative Theory of Terminology oleh Cabre,

Sociocognitive Theory of Terminology oleh Temmermen, Frame Based Theory oleh Benetiz,

Cultural Approach oleh Diki-Kidri dan The Textual Approach oleh Didier. Kehadiran pandangan-

pandangan oleh pengkaji dari Barat ini dapat diterapkan dalam peristilahan di Malaysia walaupun

tidak boleh meninggalkan penstandardan istilah sebagai ciri utama demi kelangsungan sistem

pendidikan di Malaysia tetapi teori-teori ini dapat membantu melihat perkembangan peristilahan

dalam konteks yang lebih luas.

CADANGAN DAN SARANAN

1. Mengangkat istilah kearifan tempatan sebagai kajian utama. Kearifan tempatan merujuk

kepada disiplin ilmu dan kepakaran yang berasal daripada budaya asli tempatan,

berkembang sejak zaman silam, dan telah dipraktikkan sebagai sebahagian daripada cara

hidup masyarakat. Item spesifik budaya (culture specific items) merupakan khazanah

istilah yang perlu diangkat kepada masyarakat pengguna bahasa Melayu. Pendekatan

sosioterminologi dan sosiokognitif dalam peristilahan dalam membuka dimensi yang lebih

luas dalam kajian peristilahan. Dewan Bahasa dan Pustaka sewajar bertindak lebih

daripada menjadi urus setia semata-mata tetapi menggerakkan staf terpilih untuk mengkaji

14

keperluan istilah dalam bidang kearifan tempatan berdasarkan konsep-konsep yang sedia

ada dalam masyarakat setempat. Istilah-istilah ini perlulah distandardkan melalui kaedah

antarabangsa dan sekiranya konsep sedia ada dalam masyarakat Melayu itu tiada namanya,

maka kita ketengahkan istilah bahasa Melayu. Kita tidak seharusnya mencari persamaan

istilah tersebut dengan bahasa lain sekiranya konsep yang berbeza. Malahan, untuk

memudahkan penyebaran istilah ini, definisi boleh disediakan dalam dua bahasa tetapi

istilahnya dikekalkan dalam bahasa Melayu. Melalui kaedah ini, bahasa Melayu akan

diserapkan dalam penulisan bahasa Inggeris kerana konsep tersebut berasal dari dunia

Melayu. Hal ini dapat dilakukan dalam penyelidikan istilah seni tenun misalnya, seni tenun

pua kumbuh.

2. Dewan Bahasa dan Pustaka perlulah melibatkan diri dalam pendidikan TVET (singkatan

bagi Pendidikan dan Latihan Teknikal dan Vokasional. TVET), iaitu proses pendidikan dan

latihan yang mempunyai hala tuju pekerjaan dengan penekanan utama terhadap amalan

industri. TVET bertujuan untuk menghasilkan tenaga kerja yang kompeten dalam bidang-

bidang yang tertentu. Skop TVET perlu berdasarkan standard pekerjaan yang diiktiraf, dengan

penekanan kepada komponen praktikal, kemahiran psikomotor dan pendedahan kepada latihan

dalam industri. Penggunaan istilah bahasa Melayu dalam komponan TVET sudah pasti amat

penting kerana bahasa pengantar yang digunakan ialah bahasa Melayu. Penyediaan istilah

bahasa Melayu yang terkini dapat membantu kalangan pelajar untuk menguasai kemahiran

teknologi. Walaupun penekanan kepada pendidikan dua bahasa (Dual Language Program)

dilaksanakan tetapi pelajar TVET perlu diajar dalam bahasa Melayu agar memudahkan

kefahaman dan peningkatan kemahiran dapat dilaksanakan.

3. Dewan Bahasa dan Pustaka perlu menjalankan penyelidikan dengan tenaga akademik di

universiti. Penghasilan kajian tenang peristilahan boleh dilakukan melalui koloborasi

15

dengan ahli akademik dan peruntukan tertentu bagi penyelidikan. Penerapan ilmu

peristilahan ke dalam bidang-bidang tertentu dapat dilaksanakan melalui koloborasi dan

hasilnya boleh diterbitkan dalam bentuk buku kajian ilmiah. Hal ini bermaksud DBP bukan

sekadar menyediakan senarai istilah, kamus istilah, atau glosari istilah tetapi menerbitkan

kajian-kajian tentang peristilahan.

4. Kebanyakan badan-badan peristilahan kajian di luar negara bekerja sama dengan industri,

khususnya industri kecil sederhana yang memerlukan bantuan pemasaran. Penghasilan

produk sudah tentu memerlukan bantuan mendokumenkan proses dan istilah yang

digunakan. Dalam konteks ini DBP dapat menerapkan pendekatan yang dilakukan pada

peringkat antarabngsa dan tidak lagi bersifat preskriptif semata-mata.

KESIMPULAN

Peristilahan merupakan bidang yang mempunyai masa depan yang cerah di Malaysia dari segi

peranannya mengembangkan ilmu dalam bahasa Melayu. Khazanah perbendaharaan kata bahasa

Melayu khususnya dialek dan juga bahasa sukuan perlulah diterokai dengan lebih aktif serta

bidang kearifan tempatan perlulah diketengahkan melalui kajian dalam peristilahan. Adalah

menjadi harapan saya agar Bahagian Perisitalahan DBP bukan sekadar entiti yang menjalankan

kegiatan keurusetiaan semata-mata tetapi menanggap peristilahan sebagai satu bidang ilmu dan

terus menjalankan penyelidikan yang mencerminkan keintelektualan seorang ahli terminologi baik

pada peringkat kebangsaan ataupun antarabangsa. .

16

Rujukan:

Alain Rey. (1995). Essay on terminology. Philadephia: John Benjamins Publishing Company.

Antia, B.E. (2000). Terminology and language planning. An alternative framework of

practice and discourse. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing

Company.

Cabré, M. T. (1999). Terminology and language planning: An alternative framework Of

discourse and practice. Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Cabré, M. T. (1999). Terminology: Theory, method and applications. Philadelphia: John

Benjamins Publishing Company.

Campo, A. (2012). The reception of Eugen Wüster’s work and the development of terminology.

(Tesis PhD tidak diterbitkan). Université de Montréal, Canada.

Didi-Kidiri. (2000).Une approche culturelle de la terminologie. Terminologies Novelles.

Canada, Quebec: Rifal.

Felber, H. (1995). Panduan peristilahan. Diterjemahkan oleh Zahrah Ghafur dan Salamiah

Mat Sah. Teks asal Terminology manual. Kuala Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa

dan Pustaka.

Gaudin. (2003). Teories of terminology: Their description, prescription and explanation.

Terminology 9 (22), pp 163-199. Dipetik daripada

https://www.researchgate.net/publication/233586525.

ISO 704. (1978). Principles and methods of Terminology. Dipetik daripada

http:///www.iso.org/standard/4909.html.

Pihkala, T. (2006). Socioterminology. Dipetik daripada

http://www.tsk.fi/fi/ti/ti101_teksti.html.

Pitch, H. dan Draskau, J. (1985). Terminology, an introduction. Wien: K.G. Saur.

Puteri Roslina Abdul Wahid. (2012). Menelusuri Peristilahan Bahasa Melayu. Kuala

Lumpur: Universiti Malaya.

Puteri Roslina Abdul Wahid. (2005). Definisi dan konteks dalam terminologi bahasa

Melayu. Jurnal Pengajian Melayu, 16, p.55-71.

Sager, (1995). Kursus Amali Dalam Pemprosesan Istilah. Diterjemah oleh Sulaiman Masri.

Kuala Lumpur, Malaysia: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Temmerman, R. (2000). Toward new ways of terminology description: The sociocognitive

approach. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Pub. Co.