PEMBELAJARAN BERASASKAN KERJA PROJEK SEBAGAI STRATEGI PENGAJARAN & PEMBELAJARAN

Chan Giew Hee

PENGENALAN

Murid-murid yang terlibat dalam aktiviti kepimpinan mempunyai tahap pencapaian

akademik yang lebih tinggi dan menunjukkan perubahan peribadi berbanding dengan

pelajar-pelajar yang tidak melibatkan diri dalam aktiviti-aktiviti sedemikian (Astin, 1993).

Pembangunan kemahiran dan keupayaan kepimpinan di kalangan murid menduduki tempat

yang unggul dalam pernyataan misi institusi pelajaran sebagai suatu aspek penting dalam

pembentukan individu yang dilatih secara vokasional (Clark, 1985; Roberts, 1997). Cress et

al. (2001) melaporkan bahawa perubahan-perubahan peribadi murid adalah seperti

peningkatan kemahiran kepimpinan, penyelesaian konflik, komitmen terhadap

tanggungjawab sivik, kesedaran tentang kepelbagaian budaya, pemahaman teori-teori

kepimpinan serta nilai-nilai individu dan sosial.

Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek (Project-Based Learning) adalah satu teknik

dalam pengajaran dan pembelajaran yang masih baru diperkenalkan. Kerja projek

(Cortellessa, 2006) melibatkan perkongsian dan pembelajaran nilai, sumber dan cara

melaksanakan kerja. Interaksi dalam kumpulan bergantung kepada rasa hormat-

menghormati dan saling memberi dorongan. Kekuatan kumpulan adalah pada keupayaan

memperkembangkan idea-idea yang diberi dan kesedaran tentang konflik. Dalam erti kata

lain, kerja projek merupakan pengalaman pembelajaran bersifat kolaboratif dan koperatif.

1

Objektif utama kerja projek adalah apa yang dipelajari dan dihasilkan. Daya kepimpinan

semakin berkembang dan memerlukan langkah-langkah pembentukan yang lebih teratur.

Menurut Astin (1985 dalam Jacob, 2006), jumlah pembelajaran murid dan

perkembangan individu adalah berkadar langsung kepada kualiti dan kuantiti penglibatan

murid-murid dalam proses pembelajaran, termasuk penglibatan dalam aktiviti dan

pengalaman kepimpinan. Jacob (2006) meyatakan bahawa potensi kepimpinan wujud pada

setiap murid, maka institusi pelajaran perlu menyediakan, mempromosikan dan melibatkan

murid-murid dalam latihan kepimpinan dan program-program pendidikan. Pengalaman-

pengalaman kokurikulum ini dapat menambah kemahiran kepimpinan, keupayaan dan

pengetahuan murid, Cress et al. (2001) menyatakan bahawa murid-murid yang terlibat

dalam kepimpinan menunjukkan perkembangan dalam tanggungjawab sivik.

Astin (1985) menyatakan amaun pembelajaran dan perkembangan peribadi murid

adalah berkadar langsung dengan kualiti dan kuantiti penglibatan murid dalam proses

pembelajaran, termasuk penglibatan dalam aktiviti-aktiviti dan pengalaman kepimpinan.

Daya kepimpinan murid boleh diperkembangkan melalui aktiviti-aktiviti kurikulum dan

kokurikulum, contohnya kerja projek. Hasil penyelidikan melaporkan bahawa penglibatan

murid dalam aktiviti-aktiviti bidang akademik dan interpersonal mempunyai korelasi yang

signifikan dengan perkembangan murid (Pace, 1984, 1987, 1990) termasuk perkembangan

daya kepimpinan (Kezar & Moriarty, 2000). Malangnya hanya sebilangan kecil sahaja

murid yang bergiat aktif dalam aktiviti kokurikulum berbanding dengan bilangan sebenar

murid di sekolah (Mashitah, 1994).

2

Pembentukan nilai dan kemahiran kepimpinan untuk penglibatan sivik yang efektif

selalunya menjadi fungsi sekunder, dan bukannya fungsi utama bagi instituisi pendidikan.

Kebanyakan institusi pendidikan secara tradisinya memberi tumpuan minima terhadap

pembentukan kepimpinan murid melalui program kepimpinan yang spesifik (Cress et al,

2001). Namun, kajian menunjukkan murid-murid yang terlibat dalam aktiviti kepimpinan

mempunyai tahap yang tinggi dalam pencapaian akademik dan penambahan nilai-nilai

individu seperti keinginan untuk memupuk persefahaman kauman, berbanding dengan

pelajar-pelajar yang tidak terlibat dalam aktiviti sedemikian (Astin, 1993).

2.0 KEPIMPINAN

2.1 Kepentingan Kepimpinan

Pemimpin merupakan individu yang berwibawa, berketerampilan, berdaya tahan

dan berkarisma. Proses membentuk pembentukan pemimpin yang unggul

memerlukan jangka masa yang panjang. Pemimpin yang unggul tidak dilahirkan

sebagai pemimpin secara semulajadi, sebaliknya perlu melalui proses pembentukan

daya kepimpinan yang berterusan sejak zaman persekolahan (Azizah, 1991).

Pembangunan kepimpinan merupakan proses sepanjang hayat tetapi tempoh

masa kritikalnya adalah pada masa persekolahan (Omatsu, 2002). Daya

kepimpinan murid dapat dibentuk melalui program-program dan aktiviti-aktiviti

yang berbentuk kepimpinan (Kezar & Moriarty, 2000). Dengan pendedahan yang

mencukupi, dan bimbingan daripada guru, murid-murid sekolah rendah dapat mula

membangunkan daya kepimpinan mereka. Murid-murid di sekolah perlu diberi

ruang untuk mengembangkan potensi mereka secara menyeluruh dan bersepadu

3

agar mereka menjadi insan yang seimbang dari segi intelek, rohani, emosi dan

jasmani.

Kerja projek mempunyai peranan dalam pembentukan personaliti pemimpin

pada diri pelajar. Dapatan ini disokong oleh Omardin (1996) yang menegaskan

aktiviti kokurikulum yang diadakan bertujuan melahirkan pemimpin di kalangan

murid. Berdasarkan kepada permasalahan-permasalahan yang dinyatakan terdahulu

dan kepentingan yang dinyatakan di atas maka kajian tentang tahap penglibatan

murid dalam aktiviti kepimpinan seperti kerja projek dan pembentukan daya

kepimpinan didapati amat penting.

2.2 Daya Kepimpinan

O’Dannel dan Wairich (1992) menyatakan daya kepimpinan adalah satu keupayaan

dan kebolehan seseorang untuk mempengaruhi tingkahlaku individu lain sama ada

melalui pemikiran, pelaksanaan atau tindakan. Ia adalah keupayaan sesuatu

pengaruh, kaedah atau tanggapan proses dalam mempengaruhi orang ramai supaya

mereka boleh berusaha secara sukarela ke arah pencapaian matlamat.

Setiap insan adalah pemimpin kepada diri sendiri, keluarga, masyarakat dan

negara. Daya kepimpinan boleh dibentuk oleh individu sama ada melalui

pengalaman atau dipelajari. Daya kepimpinan seseorang individu boleh dijangka

dan boleh dianalisa melalui ukuran tertentu. Abdullah Hassan and Ainon Mohd.

(2005) menyatakan salah satu tugas pemimpin yang paling penting ialah membuat

keputusan. Pemimpin yang berkesan berkebolehan membuat keputusan yang baik.

4

Keupayaan membuat keputusan dalam kajian ini merujuk kepada berani, bersedia

untuk membuat keputusan, memberi nasihat dan peringatan dan bertanggungjawab

terhadap keputusan yang telah dibuat.

Ab. Aziz (2003) berpendapat masalah adalah cabaran dan peluang bagi

mempertingkatkan diri seorang pemimpin. Menyelesaikan masalah melibatkan

usaha-usaha yang diambil oleh pemimpin untuk merapatkan jurang perbezaan yang

terdapat sama ada antara ahli, kumpulan atau organisasi dan juga masalah yang

timbul semasa berhubungan dengan organisasi lain. Kebolehan menyelesaikan

masalah adalah daya kepimpinan yang penting dalam menentukan pencapaian

matlamat aktiviti atau organisasi. Apabila ditimpa masalah dan kesukaran,

seseorang pemimpin akan mengenalpasti masalah dan menyelesaikan masalah

secara logik dan kritis. Setiap kali seseorang pemimpin berjaya menyelesaikan

masalah, potensi pemimpin akan meningkat. Dalam masa yang sama, pengalaman

akan bertambah dan keyakinan diri juga akan meningkat. Kebolehan

menyelesaikan masalah dalam kajian ini merujuk kepada kebolehan berfikir secara

kritikal, logik dan kreatif, iaitu boleh mengambil tindakan yang wajar mengikut

situasi.

Terdapat murid-murid yang berlagak sebagai pemimpin dengan

menunjukkan kemampuan merancang, melaksanakan dan mengambil keputusan

berkaitan aktiviti yang dilakukan bersama-sama rakan sebaya di sekolah. Itulah

tanda murid itu ada daya terpendam yang perlu dicungkil dan disuburkan. Daya itu

perlu dikembangkan lagi kepada aktiviti yang mendatangkan kebaikan. Selain

5

membentuk daya kepimpinan, aktiviti berkumpulan dapat meningkatkan

kemampuan berkomunikasi, kerjasama dan membina ketahanan minda dan fizikal

yang dapat membantu murid menjadi lebih cergas dan bijak.

Jaafar (1997) mengatakan kepimpinan ialah aktiviti mempengaruhi individu

supaya berusaha secara sukarela untuk mencapai objektif kumpulan atau sesuatu

tujuan tertentu yang ingin dicapai atau diselesaikan melibatkan pertalian antara

beberapa orang dan melibatkan penggunaan pengaruh oleh pemimpin kepada orang

yang dipimpin. Kepimpinan yang berkesan bukan sahaja akan memberikan

kebaikan, kesejahteraan dan keharmonian kepada semua ahli atau pengikut, malah

menentukan kestabilan organisasi dan kejayaan pencapaian matlamatnya.

3.0 KERJA PROJEK

Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek adalah teknik pembelajaran yang lebih tertumpu

kepada murid, memerlukan masa untuk disiapkan, merentasi kurikulum dan kemahiran.

Teknik ini memerlukan murid berinteraksi dengan amalan dunia sebenar mereka. Ini

memberi peluang kepada murid untuk memahami suatu perkara. Ini merupakan ilmu

pengetahuan yang sebenar. Melalui kerja projek, murid menjelajah pengetahuan-

pengetahuan baru, membuat pertimbangan, interpretasi serta membuat sintesis kepada

semua maklumat yang telah diperoleh secara bermakna (K.P.M., 2007). Menurut Sylvia

Chard, teknik Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek merupakan suatu penyelidikan topik

dunia sebenar secara mendalam yang amat berbaloi atas perhatian dan usaha yang diberikan

oleh kanak-kanak (Ministry of Education, Malaysia, 2006).

6

3.1 Latar belakang Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek

Menurut Buck Institute For Education (2009) dalam artikel “Introduction to Project

Based Learning”, bagi tempoh masa seratus tahun yang lepas, pakar pendidikan

seperti John Dewey (1859 – 1952) telah melaporkan pelbagai manfaat berkenaan

dengan pembelajaran yang berasaskan pengalaman, hands-on dan pembelajaran

secara langsung oleh murid. Kebanyakan pendidik, yang mengenali nilai-nilai

berkenaan dengan pengikatan dan penglibatan dalam projek-projek yang mencabar

untuk murid-murid, telah merancangkan lawatan lapangan, penyelidikan makmal,

dan aktiviti-aktiviti interdisiplinari yang telah memperkayakan dan melanjutkan

kurikulum. “Melaksanakan projek” telah menjadi suatu tradisi yang berkekalan

dalam pendidikan Amerika Syarikat.

Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek merupakan hasil daripada dua

perkembangan yang penting bagi tempoh masa dua puluh lima tahun yang lepas.

Pertama sekali adalah berlakunya revolusi dalam teori pembelajaran. Penyelidikan

dalam neurosains dan psikologi, yang menyokong kepada arahan terus tradisional,

menunjukkan bahawa pengetahuan, pemikiran, perbuatan dan konteks pembelajaran

adalah suatu ikatan yang tidak dapat diasingkan. Pembelajaran adalah sebahagian

daripada aktiviti sosial. Ia berlaku dalam lingkungan konteks budaya, komuniti dan

pengalaman yang lepas. Murid-murid tidak sahaja bertindak balas dengan memberi

maklum balas, mereka juga menggunakan pengetahuan sedia ada untuk menjelajah,

merunding, menginterpretasi dan menghasilkan sesuatu (Buck Institute For

Education, 2009).

7

Kedua, dunia sudah berubah. Budaya perindustrian telah membentuk

organisasi dan kaedah sekolah pada kurun ke-19 dan kurun ke-20. Murid-murid

memerlukan pengetahuan dan kemahiran untuk menjayakan diri. Keperluan ini

bukan sahaja digerakkan oleh permintaan tenaga kerja bagi pekerja-pekerja yang

berprestasi tinggi, di mana mereka berkebolehan untuk merancang, berkolaborasi

dan berkomunikasi, tetapi juga oleh keperluan untuk membantu generasi muda

mempelajari tanggungjawab sivik dan menguasai peranan-peranan baru mereka

sebagai rakyat global. Pembelajaran berasaskan projek boleh dilihat sebagai cara

untuk mengorganisasikan kerja. Oleh it, pembelajaran Berasaskan Kerja Projek

menjadi semakin popular pada hari ini adalah disebabkan wujudnya keperluan

pendidikan bagi penyesuaian terhadap dunia yang kerap berubah ini (Poell, Yorks &

Marsick, 2009).

Kementerian Pelajaran Malaysia (2006) dalam proses mengambil pelbagai

langkah demi memastikan pendekatan bercorak inovatif instruksional yang telah

digunakan secara meluas di negara-negara membangun ini berlaku di sekolah-

sekolah di negara kita. Sebagaimana yang dinyatakan oleh Menteri Pelajaran dan

menurut dokumentasi “Malaysia Smart School Conceptual Blueprint”, pelaksanaan

Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek tentunya dapat memenuhi keperluan

kurikulum dan mempertingkatkan pendekatan-pendekatan baru untuk penilaian

murid (Ministry of Education, Malaysia, 2006).

8

3.2 Matlamat Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek

Matlamat utama Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek adalah untuk menghasilkan

murid-murid yang dapat mencapai kefahaman bagi setiap bidang disiplin.

Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek adalah berdasarkan teori konstruktivitism

Piaget dan pergerakan keseluruhan bahasa (whole-language movement).

Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek membantu murid-murid mencapai

pembelajarn yang lebih bermakna dan pemahaman melalui pendedahan kepada

cabaran-cabaran berkenaan maklumat baru, pengalaman-pengalaman atau

pendedahan kepada dunia sebenar pada masa sekarang dan dibentuk berasaskan

pemahaman-pemahaman yang lama (Ministry of Education, Malaysia, 2006).

3.3 Konsep Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek

Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek adalah satu teknik dalam pengajaran dan

pembelajaran yang masih baru diperkenalkkan. Ia adalah satu model bagi aktiviti

pengajaran dan pembelajatan dalam bilik darjah yang berlainan daripada apa yang

ada sekarang. Teknik pembelajaran ini lebih bertumpu kepada murid, memerlukan

masa untuk disiapkan, merentasi kurikulum dan kemahiran. Teknik Pembelajaran

Berasaskan Sekolah memerlukan murid berinteraksi dengan amalan dunia sebenar

mereka. Ini memberi peluang kepada murid untuk memahami suatu perkara. Ini

merupakan ilmu pengetahuan yang sebenar. Melalui Pembelajaran Berasaskan

Kerja Projek, murid menjelajah pengetahuan-pengetahuan baru, membuat

pertimbangan, interpretasi serta membuat sintesis kepada semua maklumat yang

telah diperolehi secara bermakna (K.P.M., 2007).

9

“We are living in a new economy – powered by technology, fueled by

information, and driven by knowledge”

(US Department of Labour, 1999 dalam Ministry of Education, 2006).

Ini bermakna penggunaan Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek ini membantu

murid untuk membina kemahiran dan ketrampilan dalam menghadapi masyarakat

masa depan yang lebih berasaskan kepada maklumat dan teknologi. Bagi

menyelesaikan permasalahan yang kompleks misalnya, murid memerlukan

kemahiran-kemahiran asas dan kemahiran zaman digital. Melalui kemahiran-

kemahiran ini, murid mampu mengurus pembelajaran kendiri secara lebih berkualiti

dan berkesan. Maka faktor seperti keupayaan sendiri, struktur organisasi,

kepimpinan merupakan faktor sejauh manakah pelajar akan menggunakan

pembelajaran kearah kendiri perlu diambilkira (Poell, Yorks & Marsick, 2009).

Menurut Fanter (2006), gaya pembelajaran murid-murid menjurus ke arah

kumpulan kecil atau kerja projek untuk mempertingkatkan pengalaman

pembelajaran murid. Ini adalah kerana murid dapat dilibatkan secara aktif dalam

proses pembelajaran. Murid-murid juga dapat menghargai nilai kolaborasi dalam

kerja projek. Kerja projek biasanya bermula dengan mesyuarat pertama di mana

ahli kumpulan berkongsi maklumat perhubungan dan menyusun suatu jadual

mesyuarat yang umum. Ini diikuti dengan perbincangan, merangka objektif projek

dan pembahagian tugas termasuk bidang penyelidikan, data organisasi, analisa,

persediaan dan pembentangan hasil kerja.

10

Menurut Crystal (2009), Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek adalah

berpusat kepada murid dan membolehkan murid-murid dengan peluang untuk

menjalankan penyelidikan secara mendalam bagi topik-topik yang berkenaan.

Murid-murid adalah lebih berautonomi kerana mereka mereka mengkonstruk

artifaks-artifaks yang mewakili pembelajaran meraka, maka ini membawa makna

kepada individu berkenaan. Pelbagai penyelidikan juga menunjukkan kecerdasan

bukanlah suatu keupayaan yang boleh diukur tetapi merupakan suatu set kecerdasan

atau kebolehan yang boleh diperkembangkan dan boleh dinilai. Gardner (2004)

dalam “Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligences” menghuraikan tujuh

jenis kecerdasan pelbagai di mana manusia berfikir, belajar dan memproses

maklumat. Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek member peluang kepada murid-

murid untuk mengembang dan mengaplikasikan ketujuh-tujuh kecerdasan, maka ia

dapat menampung pelbagai gaya pembelajaran.

3.4 Tata Cara Pelaksanaan Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek

Terdapat enam langkah dalam melaksanakan pendekatan Pembelajaran Berasaskan

Kerja Projek di sekolah-sekolah (K.P.M., 2007). Langkah-langkah tersebut

dihuraikan secara ringkas di bawah.

i. Mendapatkan Topik Penyiasatan

Topik hendaklah diambil daripada Huraian Sukatan Pelajaran. Topik yang

dipilih mestilah berkisar dengan kehidupan sebenar dan sesuai dengan murid.

ii. Membuat Perancangan

11

Pada tahap ini, murid membuat sumbang saran tentang aktiviti yang akan

dibuat bagi menyokong proses inkuiri. Projek dan pelaksanaannya dibina oleh

murid sendiri dengan pengawasan guru sebagai fasilitator.

iii. Membuat Penjadualan

Bagi melaksanakan projek, murid harus membuat jadual bagi keseluruhan

projek serta had masa untuk setiap aktiviti. Jadual ini haruslah disetujui

bersama oleh ahli kumpulan.

iv. Pemerhatian dan Pemantauan

Guru sebagai fasilitator haruslah berperanan aktif sebagai fasilitaor. Guru perlu

membimbing murid dalam semua aspek yang memerlukan kemahiran sebelum

murid melakukan sebarang aktiviti.

v. Membuat Penilaian

Penilaian dibuat secara berterusan sepanjang proses. Malah setiap aktiviti yang

dilakukan oleh murid harus dinilai melalui penggunaan rubrik. Alat-alatan

penilaiannya terdiri daripada skala pengkadar, satu set kriteria penilaian dan

descriptor (Ministry of Education, Malaysia, 2006).

vi. Penilaian Keseluruhan

Penilaian keseluruhan dibuat setelah projek selesai. Refleksi boleh dibuat

secara individu ataupun berkumpulan. Perbincangan secara terbuka dalam

kumpulan amat berkesan bagi penilaian semula projek, memperbaiki mana-

mana bahagian yang kurang lengkap serta membuat perkongsian pengalaman

yang dilalui.

Langkah-langkah yang dihurai di atas dapat diringkaskan seperti Rajah 1.

12

Rajah 1: Steps in Project Based Learning

(Dipetik daripada: PROJECT-BASED LEARNING HANDBOOK: Educating the

Millennial Learner

Educational Technology Division, Ministry of Education, Malaysia, 2006, pg 22)

3.5 Manfaat-manfaat Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek

Crystal (2009) menyenaraikan beberapa manfaat yang boleh diperolehi daripada

Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek, iaitu :

i. Menyediakan pelbagai cara bagi murid-murid untuk mengambil bahagian dan

mendemonstrasikan pengetahuan mereka.

ii. Menampung pelbagai jenis kecerdasan, contohnya kecerdasan kinesthetic.

iii. Boleh dikait kepada gaya pembelajaran murid, sama ada pembelajaran kendiri

seperti membaca dan menaksir, atau pembelajaran berkumpulan seperti

membaca dan membincang.

iv. Memberi peluang kepada murid sebagai pemimpin dalam tugasan.

v. Menggalakkan penguasaan alatan-alatan teknologi. Projek menyediakan suatu

konteks yang idea untuk mmempelajari penggunaan teknologi pengkomputeran

dan alatan grafik kesenian, yakni memperlanjutkan keupayaan murid dan

Plan

1

2

Schedule3

4

5

6

Monitor

Assess

Evaluate

Essential Question

13

memperlengkapkan murid-murid dengan kemahiran-kemahiran bagi

menghadapi alam dunia selepas tamat persekolahan.

vi. Bertindak sebagai suatu media untuk melibatkan murid-murid yang biasanya

tidak mengambil bahagian dengan aktif.

vii. Menggalak murid-murid berkolaborasi dan pada masa yang sama menyokong

pembelajaran kendiri.

viii. Menawarkan pengalaman pembelajaran yang menarik pada pemikiran dan

perkongsian usaha bagi beberapa individu.

ix. Membantu murid-murid memperkembangkan kemahiran-kemahiran sosial yang

berkenaan dengan kerja kumpulan dan berunding.

x. Membantu memperdalami konsep-konsep, nilai-nilai dan mode pemikiran,

khususnya yang melibatkan kerja sama dan penyelesaian konflik.

3.6 Perkembangan Kepimpinan Murid

Perkembangan kepimpinan murid adalah proses yang melibatkan murid-murid di

dalam dan di luar bilik darjah melalui cara-cara yang bermakna (Sacerdote, et al.,

2003 dalam SABES, 2007). Peluang-peluang disediakan kepada murid-murid untuk

mempamerkan bakat, kemahiran dan minat mereka, dan pada masa yang sama

memperkembangkan kemahiran-kemahiran baru. Ia juga agak menyerupai memberi

murid-murid lebih kuasa kepunyaan atas projek yang mereka hadiri.

Kepimpinan murid dapat dikembangkan melalui projek. Pertama sekali,

input murid-murid dapat memperkukuhkan projek-projek yang dijalankan dengan

memberi tenaga baru dan idea-idea baru. Kedua, kepimpinan muridmenyediakan

14

peluang-peluang untuk murid-murid melibatkan diri dan mempelajari kemahiran-

kemahiran yang dapat dipindahkan ke tempat kerja atau kominiti. Akhirnya,

kepimpinan murid dapat mendalami komitmen setiap murid ke alam kedewasaan

dan menambah peluang-peluang bagi murid meneruskan proses pembelajaran.

3.7 Tahap Penglibatan

Astin (1984) mengukur tahap penglibatan murid dalam aktiviti kokurikulum ialah

sejauh mana interaksi fizikal dan psikologi dalam mendapatkan pengalaman

kokurikulum. Terdapat empat unsur penting iaitu:

i. Penglibatan dirujuk kepada penglibatan tenaga fizikal dan psikologi dalam

pelbagai aktiviti yang benar-benar boleh dirumuskan.

ii. Penglibatan berlaku secara berterusan. Tahap penglibatan murid berbeza untuk

setiap individu walaupun dalam aktiviti yang sama.

iii. Tahap penglibatan mempunyai ciri kuantitatif dan kualitatif. Sejauh mana

penglibatan murid dalam aktiviti kokurikulum boleh diukur secara kuantitatif

dan kualitatif.

iv. Banyaknya pembelajaran murid dan perkembangan kendiri berkaitan dengan

mana-mana program kokurikulum sama ada ia sesuai dengan kuantiti dan

kualiti penglibatan murid.

Kepimpinan berlaku apabila seseorang cuba untuk mempengaruhi

tingkahlaku seseorang individu, sesuatu kumpulan atau sesuatu organisasi (Hersey

& Blanchard, 1988). Ia merupakan satu proses pengaruh dalam keadaan dan

15

tempoh masa yang khusus di mana individu, ahli-ahli dalam kumpulan atau ahli-ahli

organisasi dirangsang untuk berusaha secara rela hati bagi mencapai matlamat

bersama. Kepimpinan yang cekap dan berkesan boleh menentukan maju

mundurnya sesebuah organisasi (Gribben, 1972).

Kajian-kajian pelaksanaan Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek masih

agak kurang dijalankan di negara kita, maka Laporan Pelaksanaan Projek Rintis

Project-Based Learning Bahagian Teknologi Pendidikan Negeri Sabah 2007 adalah

dirujuk. Projek Rintis ini melibatkan tujuh (7) buah sekolah menengah di negeri

Sabah. Dalam melihat sejauh mana keberkesanan rancangan kokurikulum

mempengaruhi kualiti kepimpinan, Salmah (1993) telah membuat kajian di

Universiti Sains Malaysia dan mendapati rancangan kokurikulum di institusi

pengajian tinggi banyak memberi manfaat kepada pelajar. Penglibatan dalam

aktiviti kokurikulum boleh melatih pelajar-pelajar menjadi seorang pemimpin yang

berkaliber, boleh mengawal diri dalam keadaan tertekan, berupaya membentuk

warganegara yang sejahtera, rasa berjaya dan rasa termilik. Beliau juga mendapati

melalui aktiviti kokurikulum berjaya melahirkan pemimpin yang lebih

mengutamakan pandangan dan perasaan ahli-ahli sebelum melaksanakan sesuatu

rancangan yang melibatkan rakan sebaya atau masyarakat luar.

Salmah (1993) juga menyatakan pelajar yang melibatkan diri dalam aktiviti

kokurikulum khususnya aktiviti kepimpinan masyarakat mempunyai aspirasi yang

tinggi untuk melanjutkan pelajaran dengan persepsi yang cemerlang. Kenyataan ini

telah di disokong oleh kajian yang telah dijalankan oleh Kuek (1990) yang

16

merumuskan wujudnya perkaitan yang positif di antara penglibatan pelajar dalam

kokurikulum dengan pembentukan aspirasi dan daya kepimpinan pelajar.

Kajian-kajian yang dikemukakan oleh pengkaji di atas sebenarnya bukan

merupakan satu kesimpulan yang menyeluruh tentang pengaruh penglibatan

seseorang pelajar dalam kerja projek. Aktiviti dalam kerja projek dapat melatih

murid patuh kepada disiplin, bekerjasama, kebolehan mengarahkan orang lain,

boleh mengendalikan mesyuarat, menguruskan kewangan, membina semangat

gigih, dan daya saing serta bijak mengatur strategi bagi mencapai kemenangan

dalam sesuatu pertandingan. Oleh yang demikian, penglibatan pelajar dalam aktiviti

kerja projek sedikit sebanyak memberi sumbangan kepada pembinaan murid dengan

unsur-unsur pembentukan kepimpinan yang memberikan nafas baru dan kekuatan

dalaman.

Kajian-kajian pelaksanaan Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek masih

agak kurang dijalankan di negara kita, maka Laporan Pelaksanaan Projek Rintis

Project-Based Learning Bahagian Teknologi Pendidikan Negeri Sabah 2007 adalah

dirujuk. Projek Rintis ini melibatkan tujuh (7) buah sekolah menengah di negeri

Sabah.

Berikut adalah petikan daripada Bab 5: Dapatan Pelaksanaan Projek Rintis

Project-Based Learning dalam Laporan Pelaksanaan Projek Rintis Project-Based

Learning Bahagian Teknologi Pendidikan Negeri Sabah 2007 (K.P.M., 2007) :

Melalui projek yang telah diberikan, murid telah memperoleh banyak manfaat:-

17

i. Projek yang telah diberikan kepada murid telah memberikan banyak faedah

kepada semua ahli pasukan secara keseluruhannya. Banyak pengalaman dan

kemahiran baru ditempuhi dan dipelajari. Murid mengalami keseronokan dan

kepuasan semasa dan selepas melaksanakan projek yang diberikan.

ii. Pendekatan ini memberi peluang kepada murid untuk mempelajari suatu topik

yang terkandung dalam Huraian Sukatan Pelajaran (HSP) secara mendalam.

iii. Murid dapat mempelajari pelbagai kemahiran ICT semasa melaksanakan

projek. Misalnya, kemahiran membuat carian di internet, membangunkan

multimedia, PowerPoint, menggunakan Window Movie Maker dan perisian

grafik seperti Adobe Photoshop.

iv. Murid memperoleh kemahiran berkomunikasi terutama sekali semasa sesi temu

bual dan pembentangan dalam sesi POL. Kemahiran berkomunikasi juga dapat

dipertingkatkan semasa perbincangan dan refleksi kumpulan.

v. Selain daripada itu, murid juga dapat mempertingkatkan lagi kemahiran

mereka dalam penguasaan Bahasa Inggeris.

vi. Murid juga dapat memupuk semangat kerjasama dalam kumpulan, semangat

setiakawan dan belajar untuk memperkukuhkan motivasi individu serta

kumpulan.

vii. Mempertingkatkan lagi keyakinan untuk membuat pengucapan awam dan

memperoleh kemahiran dalam menangani soalan-soalan yang dikemukakan

semasa POL.

viii. Murid juga memperoleh kemahiran dalam menganjurkan suatu projek seperti

lawatan, temu bual dan mengusahakan sesi pembentangan hasil p’laksana prjk

rintis (i-50) 35 05/31/2032, 9:09 AM projek di sekolah sebagai latihan sebelum

18

POL sebenar. Ini memberikanpeluang kepada murid untuk membuat sesuatu

keputusan, berfikiran kritikal dan kreatif dan terbuka.

ix. Memahami suatu perkara secara pengalaman sebenar dan bukan secara teori

sahaja. Ini memberikan kesan pembelajaran yang mendalam dan tekal.

Kebaikan-kebaikan yang tersenarai ini masing-masing merupakan kualiti-

kualiti yang amat diperlukan oleh seorang pemimpin murid, sama ada ia merupakan

kualiti interpersonal atau intrapersonal, di mana kemahiran berkomunikasi,

kemahiran berICT, kemahiran mengurus telah dilibatkan. Penggunaan

Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek lebih dipraktikkan di peringkat kolej dan

university di Malaysia. Md. Baharuddin Haji Abdul Rahman et al. (2009)

menjalankan kajian di Politeknik Kota Bharu dengan modul Pembelajaran

Berasaskan Kerja Projek dalam subjek pembangunan projek untuk kejuruteraan

mekanikal. Penggunaan Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek membolehkan

pelajar merancang, bekerja secara kolaboratif dengan pemantaun yang minima

dearipada pensyarah dan telah berjaya menyiapkan projek pada masa yang

ditetapkan. Daripada dapatan ini, dapat dilihat pelajar mempunyai sifat kepimpinan

dalam diri untuk menjayakan kerja projek kumpulan. Roslan Hashim & Mokhtar

Azizi Mohd Din. (2009) mendapati bahawa terdapat peningkatan dalam kompetensi

pelajar semasa Pembelajaran Berasaskan Kerja Projek. Ini juga menunjukkan

bahawa terdapat sifat usaha diri dan kepimpinan dalam Pembelajaran Berasaskan

Kerja Projek.

Kesimpulan

19

Rekabentuk kurikulum yang berasaskan kerja projek perlu dimulakan sejak dari sekolah

lagi. Kemahiran yang dikuasai oleh pelajar akan dapat bantu mereka maju jaya dalam dunia

kerja yang semakin memerlukan kemahiran menyelesaikan masalah dan menjayakan

projek. Lebih banyak kajian perlu dijalankan untuk melihat rekabentuk kurikulum yang

berasaskan kerja projek yang sesuai dalam konteks pendidikan Malaysia.

Aktiviti dalam kerja projek dapat melatih murid patuh kepada disiplin, bekerjasama,

kebolehan mengarahkan orang lain, boleh mengendalikan mesyuarat, menguruskan

kewangan, membina semangat gigih, dan daya saing serta bijak mengatur strategi bagi

mencapai kemenangan dalam sesuatu pertandingan. Oleh yang demikian, penglibatan

pelajar dalam aktiviti kerja projek sedikit sebanyak memberi sumbangan kepada pembinaan

murid dengan unsur-unsur pembentukan kepimpinan yang akan memberikan nafas baru dan

kekuatan dalaman.

RUJUKAN:Ab. Aziz Yusof. (2003). Gelagat Organisasi: Teori, Isu dan Aplikasi. Petaling Jaya:

Prentice Hall Pearson Malaysia Sdn.Bhd.Abdullah Hassan, & Ainon Mohd. (2005). “Bakat Dan Kemahiran Mempimpin.” Kuala

Lumpur: PTS Publications & Distributors Sdn.Bhd.Astin, A. (1984). “Student Involvement:A Developmental Theory For Higher Education.”

Journal Of College Student Personnel. July. Dalam Cress, C.M. Astin, H.S., Oster, K.Z., & Burkhardt, J.C.. (2001). Developmental Outcomes of College Student’s Involvement in Leadership Activities. Journal of College Student Development.

Astin, A. W. (1985). Achieving educational excellence: A critical assessment of priorties and practices in higher education. San Francisco: Jossey-Bass.

Astin, A. W. (1993). What matters in college: Four critical years revisited. Dalam Jacob, A. (2006). Implementing an Effective Leadership Development Program for Community College Students. Hamilton: Mohawk College of Applied Arts and Technology.

Azizah Nordin. (1991). Kokurikulum dan Sumbangannya Terhadap Perkembangan Diri Individu Secara Menyeluruh. Jurnal Pendidikan Guru. 7, 33-42.

Buck Institute For Education. (2009). Introduction to Project Based Learning. Dipetik dari http://www.rwnc.org/problem-based-learning/2-pbl-intro

Clark, K.E. (1985). Teaching Ungergraduates to be Leaders. Di dalam Cress, C.M., Astin, H.S., Oster, K.Z,. & Burkhardt, J.C. (2001). Developmental Outcomes of College

20

Student’s Involvement in Leadership Activities. Journal of College Student Development.

Cress, C.M. Astin, H.S., Oster, K.Z., & Burkhardt, J.C.. (2001). Developmental Outcomes of College Student’s Involvement in Leadership Activities. Journal of College Student Development.

Crystal, P.H. (2009). What is Project Based Learning? Dipetik dari http://www.yesnet.yk.ca/schools/wes/what_is_pbl.html

Cortellessa, C (2006). Group Projects for School. Dipetik dari http://kidshealth.org/kid/feeling/school/group_projects.html

Fanter, A. (2006). Working with & Learning from Classmates. World Wide Leam Columnist.

Gardner, H. (2004). Frames of Minds : The Theory of Multiples Intelligences. New York: Basic Books, Perseus Books Group.

Gribben, J. J. (1972). Effective Managerial Leadership. New York: American Management Association.

Hersey & Blanchard. (1988). Managing Change in Organizations: Leadership in Practice. UK: Prentice Hall International (UK).

Jaafar Muhamad. (1997). Kelakuan Organisasi Kuala Lumpur: Leeds Publications.Jacob, A. (2006). Implementing an Effective Leadership Development Program for

Community College Students. Hamilton: Mohawk College of Applied Arts and Technology.

Kementerian Pelajaran Malaysia. (2007). Laporan Pelaksanaan Projek Rintis : Project-Based Learning – Bahagian Teknologi Pendidikan Negeri Sabah 2007. Kuala Lumpur : Bahagian Teknologi Pendidikan.

Kezar, A., & Moriarty, D. (2000). Expanding our understanding of student leadership development : A study of gender and ethnic identity. Journal of College Student Development, 41(1), 55-69.

Kuek, Sook Seem. (1990). Kajian Mengenai Pertalian Antara Penglibatan Pelajar Dalam Kokurikulum Dengan Perkembangan Personaliti Murid: Kajian Ilmiah. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.

Mashitah Hj. Ghazali (1994). Kegiatan Kokurikulum Di sekolah Membantu Membina Daya Kepimpinan Di Kalangan Pelajar Menengah Atas Kolej Sultan Abdul Hamid. Tesis Sarjana. Jitra: Universiti Utara Malaysia.

Md. Baharuddin Haji Abdul Rahman, Khairul Azhar Mat Daud, Kamaruzaman Jusoff, & Nik Azida Abd Ghani. (2009) Project Based Learning (PjPL) Practices at Politeknik Kota Bharu, Malaysia. International Education Studies, 2(4), 140-148. Retrieved from http://www.ccsenet.org/journal.html

Ministry of Education, Malaysia. (2006). Project-Based Learning : Educating the Millennial Learner. Kuala Lumpur: Educational Technology Division.

O’Dannel, K.H., & Wairich, H. (1992). Pengurusan: Terjemahan Mohd. Salmi Mohd. Soned dan Siti Nazdrah Sheikh Omar. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Omardin Ashari. (1996). Pengurusan Sekolah: Suatu Pandangan Lengkap. Kuala Lumpur: Utusan Publications and Distributors Sdn. Bhd.

Omatsu, G. (2002). Student Leadership Training Booklet”. Dipetik dari http://www.csun.edu/eop/htdocs/leadership_booklet.pdf

Pace, C. (1990). The undergraduates: A report of their activities and progress in college in the 1980;s. Los Angeles : University of California, Center for the study of Evaluation.

21

Pace,C. (1984). Measuring the quality of college student experiences. Los Angeles: University of California, Higher Education Research Institute.

Pace,C. (1987). Good things go together. Dalam Jacob, A. (2006). Implementing an Effective Leadership Development Program for Community College Students. Hamilton: Mohawk College of Applied Arts and Technology.

Poell, R.F., Yorks, L., & Marsick, V.J. (2009). Organizing project-based learning in work contexts: A cross-cultural cross analysis of data from two projects. Adult Education Quarterly, 60(1), 77-93. Retrieved from Ebscohost database.

Robert, D.C. (1997). The Changing Look of Leadership Programs. Concepts & Connections. A Newsletter of Leadership Educators, 5(2), 1-14.

Roslan Hashim & Mokhtar Azizi Mohd Din. (2009) Implementing outcome based education using project based learning at University of Malaya. European Journal of Scientific Research. 26(1). 80-86. Retrieved from http://www.eurojournals.com/ejsr.htm

SABES. (2007). Student leadership materials. System for Adult Basic Education Support. Dipetik dari http://www.sabes.org/student/student-leadership-packet.pdf

Salmah Hj. Ayob. (1993). Keberkesanan Perancangan Kokurikulum. Kajian Penyelidikan. Pulau Pinang: Universiti Sains Malaysia.

22