PENGENALAN

Dalam pembentukan sejarah manusia, tamadun merupakan asas pelahiran dan

perjalanan sebuah bangsa dalam mencorak dunia ini. Wujudnya tamadun adalah

disebabkan pencapaian sesuatu bangsa itu atas nilai-nilai kehidupan dan moraliti

mereka. Ini kemudiannya diselangi dengan peningkatan kehidupan dan kemajuan

yang dicapai dalam tempoh tertentu dan dengan itu sesebuah tamadun itu telah

mencapai zaman kegemilangannya.

Sesebuah tamadun itu wujud atas beberapa faktor. Disebabkan faktor-faktor

ini juga tamadun itu terus berkembang maju dan meningkat. Antara faktor yang

membolehkan tamadun itu wujud, berkembang dan meningkat adalah lokasi. Lokasi

memainkan peranan yang penting dalam pembinaan sesebuah tamadun di mana

dari lokasi itu kemudiannya lahirlah satu kegiatan, baik ekonomi atau pembangunan,

yang kemudiannya membolehkan tamadun itu terus wujud dan kekal wujud.

Dalam tugasan kali ini, kita akan mengkaji tentang lokasi kemunculan

tamadun awal manusia, difokuskan di bawah tajuk sungai. Kita akan mengkaji

apakah itu sungai, mengapakan sungai menjadi pilihan kewujudan tamadun awal

manusia, bagaimanakah sungai memberi impak kepada perkembangan dan

peningkatan sesebuah tamadun, kenapakah sungai boleh menjadi penghalang

kepada pembangunan dan kekuatan sesebuah tamadun dan implikasi kewujudan

tamadun di sekitar sungai. Setiap satu persoalan di atas akan dikupas dengan

menyeluruh dan mendalam bagi mendapatkan pemahaman yang baik tentang

pembelajaran kursus Tamadun Islam Tamadun Asia ini. Segala hasil kupasan akan

dibentang dalam kertas kerja untuk kerja kursus ini.

1

1.0 TAMADUN

1.1 Pengertian tamadun

Pada dasarnya, perkataan tamadun ini berasal daripada perkataan dalam

bahasa Arab iaitu daripada perkataan ‘mudun’ dan ‘madain’. Selain dari dua

perkataan ini, terdapat satu lagi perkataan, yang turut daripada bahasa Arab,

iaitu ‘madana’. Semua perkataan ini membawa satu maksud yang sama iaitu

bererti “tinggi budi bahasa” dan “pembukaan bandar”, menjurus kepada

tamadun.

Di dalam bahasa Inggeris pula, ia dipanggil civilization yang mana akar

perkataan ini berasal daripada bahasa Greek iaitu ‘civitas’, bermaksud

bandar.

Dalam memahami apa itu tamadun, kebiasaan yang boleh kita gunakan ialah

peradaban, yang membawa maksud sama dengan tamadun. Definisi

tamadun pada keseluruhannya (gabungan daripada semua pandangan

sarjana) ialah:

1. Bagi masyarakat barat, tamadun bermaksud pembangunan lahiriah,

terutamanya dalam hal-hal kebudayaan. Pernyataan ini disokong oleh

beberapa cendikiawan barat dalam bidang sejarah seperti Darcy Riberio

(The Civilization Process), Clive Bell (Civilization and Old Finds), Redfield

(Introduction to the Civilization of India: Changing Dimensions of India and

Culture), Karl Witfogel (The Approaches to Asian Civilisation) dan Arnold

Toynbee (The Study of History) dan lain-lain lagi. Menurut Darcy Riberio

dan R. A. Buchanan, mereka berpandangan menolak unsur rohaniah dan

menekankan kepentingan dan pembangunan lahiriah dalam proses

perkembangan tamadun.

2. Pada pandangan Islam pula, tamadun merangkumi pembangunan lahiriah

dan rohaniah. Justeru itu, Islam menekankan kedua-duanya dalam proses

perkembangan tamadun. Definisi ini disokong oleh Syed Naquib al-Attas,

Abu Nasir al-Farabi (as-Siyasah al-Madaniah), Jurji Zaidan (Tarikh at-

Tamaddun al-Islami) dan Muhammad Rashid Redha berdasarkan

penjelasan definisi daripada sejarawan Islam yang terulung iaitu Ibnu

Khaldun (al-Muqaddimah). Terdapat juga segelintir cendikiawan barat

2

yang menyokong pandangan Islam ini seperti Richard Sullivan, dengan

mengakui bahawa unsur rohaniah sangat penting dalam konsep

ketamadunan.

Secara umumnya, konsep tamadun mementingkan pencapaian lahiriah

seperti kesenian dan pembinaan kota serta pencapaian dalam aspek

rohaniah, tatasusila dan moral.

1.2 Ciri-ciri tamadun

Antara ciri-ciri tamadun ialah:

1. Kewujudan petempatan kekal: manusia hidup secara menetap dan tempat

yang dipilih penting untuk menjamin bekalan makanan yang kekal.

Kemajuan dalam pertanian berlaku iaitu dari segi penanaman dan

penyimpanan makanan serta penternakan binatang. Peralatan baru

dicipta seperti cangkul dan penggunaan teknologi seperti sistem

pengairan yang baik. Pengeluaran meningkat dan membawa kepada

lebihan pengeluaran. Ini dapat menampung pertambahan jumlah

penduduk.

2. Kehidupan berorganisasi: kehidupan secara berorganisasi mampu

mengatur cara hidup manusia bagi memastikan kestabilan dan

kemakmuran kehidupan mereka. Pada mulanya, organisasi sosial yang

wujud ialah sistem keluarga. Proses pembahagian kerja masyarakat

menjadi lebih kompleks. Sistem sosial tamadun awal berbentuk piramid

dan bersusun lapis. Lapisan teratas ialah golongan bangsawan yang

menerajui pemerintahan yang diketuai oleh raja. Lapisan kedua ialah

golongan pembesar (golongan yang menguasai upacara dan hal-ehwal

agama, individu yang dihormati masyarakat serta kumpulan yang

mempunyai kepakaran dalam kesenian). Ini diikuti oleh golongan rakyat

biasa (jumlahnya paling ramai).

3. Sistem pemerintahan: sistem pemerintahan dibentuk untuk menjalankan

pentadbiran. Pemimpin atau raja menggunakan unsur magis dan

mendakwa dirinya sebagai wakil tuhan bagi mendapatkan pengiktirafan

3

sebagai ketua pemerintah. Sistem perundangan diwujudkan untuk

menjaga keamanan dan kemakmuran.

4. Pengkhususan pekerjaan: barangan dihasilkan oleh kumpulan tertentu

melalui pengkhususan. Pertukaran barangan (sistem barter) bermula dan

ini membawa kepada perdagangan. Kesannya ialah pertukaran ilmu

pengetahuan, teknologi dan kebudayaan.

5. Agama dan kepercayaan: agama dan kepercayaan berkait rapat dengan

pengiktirafan terhadap golongan pemerintah, pembahagian sosial

masyarakat, perkembangan ilmu pengetahuan, kesenian dan pembinaan

dalam proses pembentukan tamadun awal. Manusia menyesuaikan

kehidupannya dengan alam sekeliling. Alam sekitar dipercayai mempunyai

semangat dan dan mesti dihormati bagi menjaga keamanan dan

kemakmuran hidup. Manusia percaya bahawa terdapat kuasa ghaib yang

menguasai alam sekeliling (kepercayaan animisme). Kepercayaan ini

kemudian bertukar kepada agama. Agama tamadun awal dikenal sebagai

politeisme iaitu penyembahan terhadap banyak tuhan.

6. Bahasa dan sistem tulisan: sistem tulisan awal ialah cuneiform, hieroglif

dan ideogram. Peranan bahasa dan tulisan ialah penyebaran ilmu

pengetahuan dan perhubungan. Sistem tulisan penting untuk tujuan

pentadbiran seperti penyimpanan rekod, penulisan undang-undang dan

hal-hal keagamaan. Sistem ini juga merupakan instrumen untuk

menyampaikan, memperkembangkan serta mencatatkan idea dan

pemikiran manusia.

1.3 Proses pembentukan tamadun

Proses bermula apabila wujud hubungan iaitu penyesuaian antara manusia

dan alam sekelilingnya. Manusia memilih lembah sungai sebagai lokasi

petempatan kekal kerana kesuburan tanah untuk tujuan pertanian. Lokasi

tersebut dipilih kerana adanya kemudahan untuk mendapatkan bekalan air,

makanan serta kemudahan pengangkutan dan perhubungan. Akibatnya,

tamadun awal manusia terbentuk di kawasan lembah sungai. Contohnya

tamadun Mesopotamia di lembah Sungai Furat (Euphrates) dan Sungai

4

Tigris, tamadun Mesir Purba di lembah Sungai Nil, tamadun Indus di lembah

Sungai Indus dan tamadun Hwang Ho di lembah Sungai Hwang Ho.

5

2.0 TAMADUN AWAL DUNIA

2.1 Tamadun Mesopotamia

Tamadun Mesopotamia atau Sumeria merupakan tamadun terawal. Sumeria

merujuk pada wilayah di selatan Iraq iaitu Sumer. Kawasan ini diduduki oleh

tiga kumpulan etnik iaitu orang Sumeria, orang Semitik dan orang yang tidak

diketahui asal usul keturunannya. Tamadun Mesopotamia muncul di sekitar

Sungai Tigris dan Sungai Euphrates. Perkataan Mesopotamia itu sendiri

bererti ‘tanah di antara dua sungai’. Mesopotamia berkembang menjadi pusat

tamadun awal pada sekitar tahun 3500 S.M. Kerajaan yang terawal ialah

kerajaan Sumeria dan kerajaan yang terakhir ialah Chaldea. Tamadun

Mesopotamia boleh dibahagikan kepada tujuh zaman pemerintahan, iaitu

seperti pada jadual di bawah ini:

Zaman Tempoh masa

Kerajaan Sumeria 3500 – 2340 S.M

Kerajaan Akkad 2371 – 2006 S.M

Kerajaan Ur 2113 – 2006 S.M

Kerajaan Babilon Awal

atau Lama

2000 – 1530 S.M

Kerajaan Kassites 1530 – 1100 S.M

Kerajaan Assyria 1100 – 626 S.M

Kerajaan Chaldea 626 – 539 S.M

Apabila kerajaan Chaldea jatuh, Parsi menguasai kawasan Mesopotamia dan

ini menbawa kepada keruntuhannya. Kerajaan-kerajaan yang menjadi

penyumbang penting kepada Tamadun Mesopotamia ialah Sumeria, Akkad,

Ur, Babilon Lama dan Assyria.

2.2 Tamadun Mesir Purba

Tamadun Mesir purba bermula di lembah Sungai Nil. Sungai Nil berpunca

daripada dua anak sungai iaitu Sungai Nil Biru yang bermula dari tanah tinggi

di Ethiopia dan Sungai Nil Putih yang bermula dari Tasik Victoria di Uganda.

6

Lembah Sungai Nil merupakan sebuah kawasan yang subur untuk pertanian

dan petempatan manusia. Tamadun ini berkembang daripada petempatan

awal pada zaman Neolitik. Tamadun Mesir Purba dibahagikan kepada empat

zaman iaitu seperti dalam jadual berikut:

Zaman Tempoh masa

Awal 3100 – 2200 S.M

Pertengahan 2040 – 1785 S.M

Empayar 1570 – 1085 S.M

Keruntuhan 1085 – 322 S.M

Pada zaman Empayar, tamadun Mesir Purba mencapai zaman

kegemilangannya. Selepas zaman Empayar,ia mengalami zaman

kejatuhannya apabila pemerintahannya dikuasai oleh orang asing. Antara

orang asing yang telah menguasai Mesir ialah Libya, Kush, Assyria, Parsi,

Yunani dan akhirnya Rom pada tahun 30 S.M.

2.3 Tamadun Indus

Tamadun Indus di lembah Sungai Indus merupakan tamadun terawal di India.

Tamadun Indus juga dikenal sebagai tamadun Harappa. Tamadun ini muncul

pada sekitar tahun 2500 S.M dan mula merosot pada tahun 800 S.M. Sebab

kehancuran tamadun Indus masih belum dikenal pasti. Salah satu pendapat

ialah serangan orang Aryan serta bencana alam seperti banjir, kemarau dan

gempa bumi.

2.4 Tamadun Hwang Ho

Tamadun Hwang Ho bermula di lembah Hwang Ho atau Sungai Kuning

(sungai yang kedua terpanjang di China). Kemunculan tamadun Hwang Ho

dapat dikesan daripada penemuan tengkorak homosapien yang dikenali

sebagai Peking Man. Penemuan ini membuktikan bahawa wujudnya

kehidupan pada zaman Paleolitik. Kegiatan pertanian dan penternakan telah

7

muncul pada zaman Neolitik. Dinasti beraja pertama di China telah diasaskan

oleh Dinasti Hsia (2205 – 1766 S.M). Tetapi tidak wujud bukti sejarah yang

dapat mengesahkan kewujudan Dinasti Hsia. Terdapat bukti sejarah seperti

jumpaan arkeologi yang membuktikan kewujudan Dinasti Shang (1766 – 1050

S.M). Kezaliman pemerintahan Raja Shang telah membawa kepada

kebangkitan hamba. Suku Chou telah menggulingkan dan menggantikan

pemerintahan Shang. Seterusnya Dinasti Chou telah memerintah China

(1050 – 256 S.M).

8

3.0 SUNGAI DALAM PEMBENTUKAN TAMADUN AWAL

3.1 Sungai

Sungai merupakan sebuah model alam semula jadi yang mempunyai

pelbagai fungsi kepada sekalian makhluk yang telah Allah ciptakan. Sungai

adalah satu kawasan di mana mengalirnya sumber air bersih yang dapat

diminum dan digunakan untuk tujuan domestik lain, habitat pada hidupan

marin dan sebuah kawasan yang boleh mendatangkan pembangunan dan

kemajuan ekonomi. Sungai terdapat di mana sahaja tidak bergantung pada

keadaan geografi sesuatu tempat.

Dalam pembentukan tamadun awal, sungai merupakan lokasi yang amat

strategik dan sesuai untuk memulakan satu kehidupan berdasarkan

kepentingan sungai itu sendiri. Malah, sebelum wujudnya tamadun awal

dunia, sungai juga telah pun menjadi petempatan bagi zaman prasejarah.

Sebagai contoh, Lembah Bujang di Kedah yang merupakan tapak

petempatan manusia prasejarah zaman Neolitik. Maka tidak hairanlah sungai

berterusan digunakan untuk menjadi petempatan tamadun awal.

3.2 Peranan sungai dalam tamadun awal

Sungai memainkan beberapa peranan penting terhadap pembinaan tamadun

awal manusia. Peranan ini kemudiannya terus berkembang dan

membolehkan sesebuah tamadun itu mencapai kemajuan dan

kegemilangannya.

Antara peranan sungai dalam pembinaan tamadun awal manusia ialah:

1. Alat perhubungan: pada zaman dahulu, semasa tamadun awal baru

terbentuk, sungai merupakan satu alat perhubungan yang amat penting

dan paling meluas. Sungai merupakan satu jalan perhubungan yang boleh

dikatakan cepat dan mudah untuk ke sesuatu tempat memandangkan

jalan darat yang banyak rintangannya. Ini menjadi faktor utama dalam

menempatkan sesebuah tamadun itu.

9

2. Sumber ekonomi: selain perhubungan, sungai juga merupakan sumber

ekonomi. Sungai merupakan antara penyumbang ekonomi sesebuah

tamadun yang terpenting, terutamanya dalam sektor perikanan dan

perdagangan melalui laut.

3. Kesuburan tanah: kawasan lembah di setiap sungai mempunyai tahap

kesuburan tanah yang tinggi dan amat sesuai untuk menjalankan aktiviti

pertanian untuk meningkatkan ekonomi dan sumber makanan yang

berterusan kepada sesuatu tamadun. Ini menjadikan banyak kewujudan

tamadun awal manusia di sekitar sungai, terutama di lembah sungai. Ini

merupakan peranan paling penting dan merupakan asas dalam

pembentukan sesebuah tamadun, menjurus kepada sumber makanan.

4. Sumber air: bayangkan jika sesebuah petempatan itu dibina di kawasan

yang tiada sumber air atau sekurang-kurangnya menghadapi masalah

sumber air tidak bersih atau berada di persisiran pantai. Mampukah ia

terus berkekalan? Jadi, di sini sumber air yang bersih juga mempunyai

peranan yang penting dalam pembinaan sesebuah tamadun itu.

Itulah diantara peranan sungai dalam pembinaan tamadun awal manusia.

Peranan ini semua amat penting dalam memastikan tamadun itu wujud dan

kukuh dan berwarisan sehingga sekarang.

3.3 Impak pemilihan sungai sebagai lokasi tamadun awal

Tamadun Mesopotamia:

Perkembangan Tamadun Mesopotamia bermula di wilayah selatan iaitu

Sumer. Orang Sumeria datang mendirikan petempatan dan menjalankan

pertanian. Pertanian dapat dijalankan dengan pembinaan sistem pengairan.

Makanan yang berlebihan dihasilkan untuk menampung keperluan penduduk

yang kian meningkat. Kampung-kampung kecil berkembang menjadi bandar

dan kemudian menjadi negara kota seperti Ur, Uruk, Kish dan Mari. Semua

negara kota tersebut terletak di sepanjang sungai dan terusan.

10

Tamadun Mesir:

Sejak tahun 5000 S.M manusia yang mendiami Lembah Nil telah mencapai

tahap kebudayaan gangsa pada zaman Logam. Penggunaan alat logam

membolehkan orang Mesir membina sistem perparitan dan pengairan untuk

pertanian.mereka dapat membina sistem peralatan kawalan air dan terusan

untuk meningkatkan lagi nilai kesuburan tanah. Petempatan tetap di

sepanjang Lembah Nil kemudiannya berkembang menjadi perkampungan.

Kampung-kampung bergabung menjadi bandar dan bandar-bandar telah

bergabung untuk membentuk satu nome atau daerah. Semua nome telah

disatukan dengan salah sebuah bandarnya menjadi pusat pentadbiran.

Contoh pusat pentadbiran tersebut ialah Memphis, Thebes dan Thinis.

Tamadun Indus:

Di bahagian barat laut India sudah wujud penduduk yang mengamalkan

kehidupan secara nomad iaitu kehidupan secara berpindah-randah dan

menyara diri dengan memburu dan mengutip makanan. Penduduk tersebut

mendirikan petempatan kekal di sepanjang Sungai Indus. Petempatan kekal

didirikan di sekitar lembah Sungai Indus kerana sungai menyediakan sumber

air untuk pertanian penternakan dan kegunaan harian dan Sungai Indus telah

menyuburkan tanah. Hasil pertanian telah meningkat dan dapat menampung

bilangan penduduk yang kian bertambah. Perkampungan telah berkembang

menjadi bandar, contoh bandar ialah Harappa dan Mohenjo-Daro.

Tamadun Hwang Ho:

Hwang Ho menjadi nadi utama dalam pembentukan Tamadun Hwang Ho

kerana ia menyuburkan kawasan sekitarnya. Tanah yang subur menarik

penduduk nomad untuk mendirikan petempatan yang kekal di kawasan

tersebut. Petempatan awal penduduk Hwang Ho ialah tapak Banpo (dekat

bandar Xian moden). Aktiviti utama ialah pertanian, penternakan binatang,

memungut hasil hutan dan memburu. Beberapa buah bandar telah muncul di

Lembah Hwang Ho. Anyang dipilih menjadi pusat kerajaan Dinasti Shang.

Semasa Dinasti Shang, usaha perluasan wilayah dan penyebaran budaya ke

11

kawasan sekitar Hwang Ho berlaku. Semasa Dinasti Chou, Tamadun Hwang

Ho tersebar hingga ke bahagian selatan Sungai Yangtze.

3.4 Sungai sebagai halangan dalam perkembangan tamadun

Selain sebagai satu kepentingan dalam pembinaan sesebuah tamadun,

sungai juga merupakan sebuah penghalang yang nyata dalam perkembangan

tamadun. Halangan ini datang dari dua aspek utama iaitu datang dari

kejadian alam semula jadi dan datang dari manusia.

Antara halangan yang disebabkan oleh kejadian alam semula jadi ialah:

1. Banjir: banjir merupakan bencana alam yang umum kita ketahui. Banjir

berlaku disebabkan limpahan air dari satu kawasan seperti sungai atau

kawasan tadahan akibat kelebihan pada paras isipadu air. Dalam

pembentukan tamadun awal, banjir merupakan perkara yang ditakuti

kerana kesan daripada banjir itu memusnahkan, terutama pada tanaman

dan ternakan. Apabila berlakunya banjir, maka seluruh tanaman akan

rosak dan ladang akan musnah, membawa kepada berlaku kerencatan

produksi makanan. Selain daripada tanaman, pembangunan juga akan

terganggu disebabkan penangguhan pembinaan.

2. Perubahan cuaca: lokasi sungai merupakan antara kawasan yang paling

terkesan akibat perubahan cuaca. Ini jelas dilihat pada kawasan delta

sungai, di mana jika berlaku ribut atau taufan, kawasan ini akan

dimusnahkan dengan dahsyat sekali. Perubahan cuaca ini memberi kesan

dalam pembangunan serta ekonomi dalam pembinaan tamadun awal

manusia. Pada musim-musim tertentu atau bila berlakunya ribut dan

taufan, aktiviti perdagangan tidak dapat dijalankan dan akan berlaku

kesurupan dalam peningkatan ekonomi. Pembangunan juga akan

terganggu dengan pembinaan semula infrastruktur yang musnah yang

menelan belanja yang besar.

12

Halangan yang disebabkan tindakan manusia ialah:

1. Pembuangan sisa-sisa manusia dan bahan-bahan yang boleh

mencemarkan kebersihan sungai dan membawa kepada berlakunya

kekurangan sumber air bersih dan banjir.

2. Pembuangan mayat-mayat atau abu-abu mayat akibat proses upacara

pengebumian atau sebab berlaku peperangan.

3. Pembinaan dan pembangunan yang menganggu ekosistem dan

sebahagian sumber ekonomi berasaskan sungai.

4. Tebus guna tanah untuk pertanian yang mengurangkan kesuburan tanah

untuk pertanian.

Halangan-halangan yang datang dari dua aspek ini menghalang dan

merencatkan pembinaan tamadun awal. Disebabkan halangan-halangan ini,

proses perkembangan tamadun awal mengambil masa yang agak lama dan

ini yang membolehkan sesuatu tamadun itu kekal lama.

3.5 Implikasi sungai dalam pembentukan tamadun awal

Pemilihan sungai sebagai sebuah lokasi petempatan tamadun awal manusia

membolehkan manusia tamadun awal melakukan pelbagai aktiviti yang

membantu kepada perkembangan tamadun awal manusia. Kemajuan juga

dapat dicapai dengan peningkatan pada kegiatan ekonomi. Berikut adalah

apa yang dicapai oleh tamadun-tamadun awal manusia hasil daripada

pemilihan sungai sebagai lokasi petempatan awal tamadun:

Tamadun Mesopotamia:

Kod Undang-Undang Hammurabi digubal semasa zaman pemerintahan Raja

Hammurabi (1792 – 1750 S.M) di Babilon. Kod undang-undang Hammurabi

merupakan undang-undang yang berteraskan hak rakyat terhadap keadilan.

Hukuman dan denda mesti setimpal dengan kesalahan tetapi berbeza

mengikut susun lapis masyarakat. Undang-undang dipahat pada tembok

serta tiang besar supaya rakyat dapat membacanya. Menjadi dasar

perundangan dalam tamadun Mesopotamia.berjaya mengelakkan timbulnya

13

permasalahan dalam kalangan rakyat pelbagai kaum dan dalam kalangan

susun lapis masyarakat itu sendiri. Berjaya mewujudkan perpaduan dan

memperkuatkan sistem organisasi. Dapat membantu peradaban

Mesopotamia bertahan untuk jangka masa yang panjang. Tamadun

Mesopotamia juga menyumbangkan sistem tulisan kepada manusia sejagat.

Daripada sistem tulisan ini, semua urusan dapat dilakukan dan juga

melahirkan sebuah karya kesusasteraan yang agung iaitu epik Gilgamesh.

Ilmu astronomi telah membolehkan orang Mesopotamia menggunakan jalan

laut dan mencipta kalendar yang berasaskan sistem solar yang mempunyai

12 bulan dalam setahun. Ilmu matematik juga berkembang kerana

pencerapan terhadap pergerakan bulan, bintang dan matahari. Ilmu

perubatan juga berkembang dan ini diberi perhatian yang besar semasa

pemerintahan kerajaan Assyria kerana kerajaan ini sangat mementingkan

kesihatan anggota tenteranya. Sebanyak 500 jenis ubat-ubatan termasuk

herba dan ramuan perubatan telah dikatalogkan dan disampelkan

penggunaannya. Cara mengubati penyakit turut dicatatkan untuk dijadikan

panduan oleh pengamal perubatan. Penciptaan roda oleh orang

Mesopotamia adalah satu kejayaan besar. Dengan terciptanya roda, ia dapat

digunakan untuk kereta kuda bagi peperangan dan juga untuk tujuan

kegiatan ekonomi. Selain itu, roda digunakan sebagai kincir air untuk

mengalirkan air ke kawasan tandus dan menambahkan hasil pertanian serta

mengawal banjir. Orang Mesopotamia juga menyumbang kepada penciptaan

kenderaan terawal dunia iaitu penciptaan kapal layar dan kereta kuda,

bermula sejak tahun 3000 S.M. Mereka juga menyumbang kepada

pembuatan batu bata daripada tanah liat dan membolehkan mereka membuat

pelbagai seni bina yang antaranya ialah zigurat (tempat beribadat tamadun

Mesopotamia).

14

Tamadun Mesir:

Tamadun Mesir mencapai perkembangan dengan cepat kerana

kegemilangan zaman Logam tamadun itu. Tamadun ini telah dapat membuat

seni bina yang agung iaitu, piramid. Pembinaan piramid telah diilhamkan oleh

Imhotep, seorang saintis, arkitek, ahli fizik dan penasihat kepada firaun

Djoser. Beliau telah memperkenalkan teknik pembinaan bangunan dengan

batu bata dan selain itu, beliau juga merupakan seorang pengamal ilmu

perubatan dan pengarang buku sains dan sastera. Jasa beliau yang terbesar

ialah pembinaan piramid Sakkara. Kemajuan pendidikan serta penggunaan

kertas juga merupakan pencapaian penting. Orang Mesir purba telah berjaya

mencipta kertas daripada pokok papyrus. Penciptaan kertas telah

memudahkan segala urusan penting dan juga telah menyumbang kepada

penciptaan sistem tulisan iaitu sistem tulisan hieroglif. Tulisan hieroglif

merupakan tulisan awal Mesir dan merupakan tulisan bergambar. Tulisan ini

kemudian berkembang menjadi tulisan hieratik iaitu tulisan berangkai dan

kemudian ke tulisan demotik. Sistem pendidikan wujud, untuk kanak-kanak

dari keluarga golongan atasan dan pendidikan ini khas hanya untuk golongan

atasan kerana mereka adalah golongan pemerintahdan pendidikan yang

diberikan adalah untuk melahirkan pemerintah. Tamadun ini juga mencapai

kemajuan dalam ilmu perubatan dan antara kemajuan yang mereka capai

ialah proses memumiakan mayat yang memunyai kaitan dengan kepercayaan

orang Mesir Purba. Selain ilmu perubatan, mereka juga mempunyai kemajuan

dalam ilmu kimia, fizik dan perubatan. Pengawalan aliran air Sungai Nil

sangat penting bagi kemajuan Mesir Purba. Ilmu matematik seperti algebra,

geometri dan astronomi digunakan sepenuhnya dalam usaha untuk

mengawal banjir Sungai Nil. Sistem pengairan telah berjaya menukarkan

kawasan padang pasir menjadi kawasan tanah pertanian. Contohnya, firaun

Senuusret II telah membina sebuah tembok pengairan sepanjang 123

kilometer bagi menebus guna tanah kawasan padang pasir dan membina

terusan untuk mengairkan tanah seluas 10000 hektar. Orang Mesir juga telah

mencipta kalendar 365 hari berdasarkan 12 bulan setahun.

15

Tamadun Indus:

Masyarakat indus mempunyai keupayaan dan kebolehan mengeksploitasi

kelebihan yang mereka miliki untuk memudahkan kehidupan mereka. Mereka

berjaya mengeksploitasi Sungai Indus untuk memajukan kehidupan harian.

Tamadun Indus terkenal dengan perancangan bandar-bandarnya. Contoh

bandar-bandar yang terancang ialah Harappa dan Mohenjo-

daro.perancangan bandar memerlukan pemahaman tentang ilmu geometri,

matematik dan kesenian. Bandar-bandar menjadi tersusun kerana

pemahaman geometri hasil daripada pertembungan Tamadun Indus dengan

Tamadun Mesopotamia dan Tamadun Mesir. Bandar disusun berasakan

bentuk segi empat yang diikuti oleh jalan raya yang lurus. Hubungan dengan

Tamadun Mesopotamia dan Mesir Purba membawa faedah seperti

pertukaran ilmu teknologi dan sebagainya. Kematangan tamadun ini terbukti

melalui pencapaian yang cemerlang dalam berbagai-bagai bidang,

termasuklah perancangan bandar, aktiviti ekonomi, aspek kerohanian dan

kepercayaan.

Tamadun Hwang Ho:

Dengan wujudnya sistem organisasi masyarakat yang terancang daripada

pengkhususan pekerjaan dan petempatan tamadun, Tamadun Hwang Ho

telah mempengaruhi sistem pemerintahan China kuno iaitu dengan

kewujudan sistem pemerintahan monarki yang berterusan sehingga Dinasti

Ching. Konsep anak syurga, mandat dari syurga yang dikaitkan dengan raja

dan amalan putaran dinasti diteruskan oleh dinasti-dinasti di China sehingga

abad ke-20. Dari aspek ekonomi, berlakunya pembinaan sistem pengairan.

Pembangunan pertanian diberikan tumpuan yang besar. Terusan dibina untuk

mengairi kawasan pertanian serta mengelakkan berlakunya banjir. Sistem

pengairan ini diteruskan pada zaman Ching oleh Shih Huang Ti ke kawasan

barat daya China (sebuah terusan telah dibina di Szechwan). Terdapat

kemajuan dalam teknologi pembajakan serta penciptaan cangkul dan sabit.

Petani sudah mula menggunakan batas untuk tujuan penanaman.

16

4.0 PENUTUP

Setelah melakukan kajian dan pembacaan terhadap peranan sungai sebagai lokasi

terawal kelahiran tamadun-tamadun dunia, dapatlah dirumuskan bahawa sungai itu

memainkan peranan yang penting sebagai salah satu faktor dalam membentuk

sesebuah tamadun. Dengan segala kelebihan yang ada pada sungai iaitu sumber

yang dihasilkannya dan juga bentuk muka bumi yang ada di sekeliling kawasan

sungai itu menjadikan sesebuah tamadun itu berkembang dan maju dan mencapai

kegemilangannya. Namun sungai juga mampu memberi halangan terhadap

pembangunan, perkembangan dan kemajuan sesebuah tamadun. Ini tidak dinafikan

apabila kita melihat semula sejarah sesebuah tamadun itu.

Pemilihan sungai sebagai lokasi awal pembentukan tamadun-tamadun dunia juga

mendatang implikasi kepada sesebuah tamadun. Sebagai contoh, dengan pemilihan

Sungai Nil sebagai petempatan awal Tamadun Mesir Purba, setelah berjaya

mengeksploitasi sungai tersebut, mereka berjaya mencapai pelbagai kejayaan

dalam pelbagai bidang terutama sekali dalam bidang pertanian dan mereka mampu

mencapai kemajuan. Ini adalah salah satu contoh implikasi yang didapati hasil

pemilihan sungai sebagai petempatan awal tamadun. Kebanyakan implikasi yang

didapati ini semua merupakan implikasi positif yang menjamin kewujudan sesebuah

tamadun itu.

Jadi sudah jelaslah di sini faktor pemilihan lokasi bagi petempatan sesebuah

tamadun itu adalah amat penting untuk melahirkan sebuah tamadun yang gemilang

dan kekal wujud terutama warisannya. Lokasi sungai merupakan lokasi yang amat

strategik memandangkan ia mempunyai pelbagai kelebihan berbanding kekurangan.

17

REFLEKSI

Tajuk kerja kursus yang saya terima ialah Tamadun Islam Tamadun Asia: Peranan

Sungai sebagai Lokasi Terawal Pembentukan Tamadun-Tamadun Dunia, iaitu

berkait rapat tentang pemilihan sungai sebagai lokasi petempatan awal tamadun

dunia. Semasa menjalankan tugasan ini, saya telah memperolehi beberapa faedah

yang amat berguna kepada saya disamping beberapa masalah yang menjadi

pembantut kepada usaha untuk menyiapkannya.

Antara faedah daripada menjalankan tugasan ini yang saya perolehi ialah

saya dapat menjalankan kerja secara sistematik dan langkah demi langkah.

Sebelum menjalankan tugasan ini, saya dapati adalah amat sukar untuk melakukan

tugas secara teratur kerana saya bukanlah seorang yang tersusun cara kerjanya,

tambahan berkaitan dengan cara untuk mendapatkan maklumat dan

memprosesnya. Namun, dengan menjalankan tugasan secara teratur, dapatlah saya

mencari maklumat dengan baik dan memprosesnya mengikut kehendak tugasan.

Inilah apa yang diperlukan untuk saya melengkapkan diri menjadi bakal pendidik

anak bangsa.

Selain itu, saya juga dapat menimba faedah yang lain iaitu saya dapat

mengeratkan lagi hubungan persahabatan antara sesama rakan kelas, lebih-lebih

lagi rakan sekerja yang bersama-sama melakukan tugasan ini. Ini merupakan salah

satu faedah yang berharga juga kepada saya di mana sebagai seorang guru, kita

mesti mempunyai sikap saling bekerjasama dalam membentuk dan melahirkan

generasi bangsa yang cemerlang, gemilang dan terbilang. Dengan adanya sikap

seperti ini dalam diri saya, maka segala urusan lain yang akan dilakukan dengan

rakan sekelas akan mudah dilaksanakan dan dapat mewujudkan hubungan

kekeluargaan di dalam kelas seterusnya menceriakan suasana kelas.

Itulah di antara faedah yang saya perolehi melalui tugasan ini. Saya dapat

memperbetulkan diri saya melalui faedah yang saya terima dan saya harap dapat

18

melakukan yang terbaik pada masa akan datang dan berterusan melakukan yang

terbaik untuk sesuatu agar hasilnya memuaskan saya dan mendatangkan kebaikan

kepada saya. Tugasan ini telah banyak memberi pendedahan kepada saya dan

membentuk sahsiah diri saya sebagai seorang guru. Semoga apa yang saya

perolehi dan yang telah mengubah saya ini berterusan.

............................................

(MOHAMMAD IQRAM AKEEF BIN MOHD AMIN)

PISMP 1.14

19

BIBLIOGRAFI

Internet:

TITAS. Diambil pada Februari 11, 2011, dari

http://www.rujuknota.blogspot.com/TITAS.html

Buku:

Wai, Y.C. (2008). Nexus Xpress SPM Tingkatan 4 & 5 Sejarah. Selangor Darul

Ehsan: Sasbadi Sdn. Bhd.

20