GARIS PANDUAN - moh.gov.my

GARIS PANDUANAudit Teknikal Pendidikan

Kesihatan DalamPerkhidmatan Diabetes

Cawangan Penyakit Tidak BerjangkitBahagian Kawalan Penyakit

Kementerian Kesihatan Malaysia2010

© Kementerian Kesihatan Malaysia 2010

Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada terbitan iniboleh diterbitkan semula, disimpan untuk pengeluaran atauditukar dalam apa jua bentuk atau alat mekanikal atauelektronik kecuali setelah mendapat kebenaran daripadapenerbit.

Edisi Pertama 2010

Diterbit, dicetak dan diedarkan oleh:Cawangan Penyakit Tidak Berjangkit (PTB)Bahagian Kawalan PenyakitKementerian Kesihatan MalaysiaAras 6, Blok E10, Kompleks EPusat Pentadbiran Kerajaan Persekutuan62590 Putrajaya

Tel: 603-8883 4145 Faks: 603-8888 6277Laman web: http://www.moh.gov.my

ISBN 978-983-3433-78-0

3GARIS PANDUAN • Audi t Tekn ika l Pend id ikan Kes iha tan Da lam Perkh idmatan D iabe tes

JAWATANKUASA KERJA 4

1.0 PENGENALAN 6

2.0 OBJEKTIF DOKUMEN GARIS PANDUAN AUDIT TEKNIKAL 6

3.0 SKOP PELAKSANAAN GARIS PANDUAN 6

4.0 KAEDAH AUDIT TEKNIKAL 7

5.0 PROSES KERJA AUDIT TEKNIKAL 7

6.0 SASARAN PROSES KERJA 8

7.0 SENARAI-SENARAI SEMAK 9

8.0 PENILAIAN TAHAP PENGETAHUAN PESAKIT 9

9.0 KESIMPULAN 10

10.0 RUJUKAN 10

SENARAI-SENARAI SEMAK 11

SOALAN-SOALAN PENILAIAN 33

I S I K A N D U N G A N

4 GARIS PANDUAN • Audi t Tekn ika l Pend id ikan Kes iha tan Da lam Perkh idmatan D iabe tes

J A W A T A N K U A S A K E R J A

PENYUMBANG

PPP Azharudin bin OthmanJabatan Kesihatan Negeri Perlis

JT Haslina binti HassanKlinik Kesihatan Butterworth

KJK Norisah binti NayanKlinik Kesihatan Medan Maju Jaya

KJK Jumiatin binti OthmanHospital Putrajaya

JT Wirda Nor binti MisromPejabat Kesihatan Daerah Kota Tinggi

PPP Jumari bin SopamanKlinik Kesihatan Senawang, Seremban

JT Siti Zauyah binti Ab.HamidKlinik Kesihatan Alor Setar

JT Hamidah binti KamisKlinik Kesihatan Jaya Gading, Kuantan

JT Nur Kartini binti KarimKlinik Kesihatan Putrajaya

JT Rosmawati binti YahyaKlinik Kesihatan Permaisuri, Setiu

KJK Rokiah binti Alang Mat DinKlinik Kesihatan Peringgit, Melaka Tengah

JT Lina EmpangKlinik Kesihatan Tamparuli

PPP Marzuki bin Mohamad Jabatan Kesihatan Negeri Perak

JT Rozila binti BeramKlinik Kesihatan Seremban

PPP Adil bin Abd.RahmanKlinik Kesihatan 3 Pontian, Pontian

PPP Mohamed Lone bin JaafarPejabat Kesihatan Daerah Kuala Krai

PPP Kamarul Ariffin bin SaidinKlinik Kesihatan Mak Mandin

PPP Borhan bin BahaniHospital Dalat Fasa 1, Bahagian Mukah

EDITOR

Dr. Zainal Ariffin bin OmarPakar Perunding Kesihatan Awam &Timbalan Pengarah (Penyakit Tidak Berjangkit)Bahagian Kawalan Penyakit, KKM

Dr. Feisul Idzwan bin MustaphaPakar Perubatan Kesihatan Awam &Ketua Penolong Pengarah KananBahagian Kawalan Penyakit, KKM

Dr. Fatanah IsmailPakar Perubatan Kesihatan Awam &Ketua Penolong Pengarah KananBahagian Pembangunan KesihatanKeluarga, KKM

Dr. Madihah binti MustafaKetua Penolong Pengarah KananBahagian Kawalan Penyakit

Dr. Norhayati binti Ab.ShatarKetua Penolong PengarahBahagian Kawalan Penyakit

Pn. Normah binti Md RaisPenyelia Jururawat KesihatanBahagian Kawalan Penyakit

Pn. Mahawa binti MananKetua Penyelia Jururawat KesihatanBahagian Pembangunan KesihatanKeluarga


GARIS PANDUANAudit Teknikal Pendidikan Kesihatan

Dalam Perkhidmatan Diabetes


1.0 PENGENALAN

Perkhidmatan diabetes di Malaysia kini dilaksanakan oleh semua anggotaperubatan dan kesihatan di peringkat negeri, daerah dan fasiliti kesihatan, baikklinik mahupun hospital. Semua anggota kesihatan, termasuklah PakarPerubatan Kesihatan Keluarga, Pegawai Perubatan dan Kesihatan, PenolongPegawai Perubatan, Jururawat, Pegawai Zat Makanan, Pegawai Dietetik danPegawai Farmasi adalah bertanggungjawab dan mempunyai peranan diperingkat masing-masing bagi menyampaikan pendidikan kesihatan kepadapesakit diabetes dan ahli keluarga bagi memperkasakan mereka dalampenjagaan kendiri. Kajian saintifik telah menunjukkan bahawamemperkasakan pesakit dalam penjagaan kendiri merupakan satu faktorutama dalam mencapai kawalan penyakit diabetes yang baik.

2.0 OBJEKTIF DOKUMEN GARIS PANDUAN AUDIT TEKNIKAL

Dokumen ini adalah bertujuan untuk memberikan garis panduan kepadaanggota kesihatan bagi menjalankan aktiviti audit atau penyeliaan ke atasanggota kesihatan di bawah seliaan dan jagaan beliau, khususnya dalampenyampaian pendidikan kesihatan kepada pesakit diabetes dan ahlikeluarga pesakit.

Ini merupakan satu inisiatif untuk memperkasakan anggota kesihatan yangkanan dan mempertingkatkan kemahiran dalam melakukan penyeliaansecara tetap dan berkala.

Garis panduan ini adalah khusus bagi audit teknikal penyampaian pendidikankesihatan sahaja dan ia bukan garis panduan bagi proses penyeliaan secaramenyeluruh.

3.0 SKOP PELAKSANAAN GARIS PANDUAN

Dokumen ini diguna-pakai di mana-mana fasiliti kesihatan yang menyampaikanperkhidmatan rawatan diabetes kepada pesakit. Pengguna bolehmenggunakan mana-mana komponen (iaitu senarai semak atau soalanpenilaian tahap pengetahuan pesakit) yang dirasakan perlu. Pengguna jugabebas mengubah atau mengadaptasi mana-mana komponen supaya lebihbersesuaian dengan situasi di tempat kerja masing-masing.

Anggota yang diaudit (auditi) adalah mana-mana anggota kesihatan, tanpamengira jawatan dan gred, yang menyampaikan perkhidmatan rawatandiabetes.

Anggota yang menjalankan audit (auditor) boleh terdiri dari mana-manaanggota kesihatan, tanpa mengira jawatan dan gred, dan memainkanperanan sebagai penyelia perkhidmatan NCD di peringkat fasiliti (klinik),daerah atau negeri.


4.0 KAEDAH AUDIT TEKNIKAL

Audit ini dilaksanakan secara direct observation proses pendidikan kesihatanyang disampaikan oleh auditi kepada pesakit diabetes di bilik konsultasi difasiliti kesihatan primer.

5.0 PROSES KERJA AUDIT TEKNIKAL

1. Sebelum audit • Wujud dan kemaskini pengkalan data senarai nama auditi

• Sediakan jadual audit & skop audit (tajuk-tajuk)• Maklumkan auditi• Sediakan senarai semak dan format audit

2. Semasa audit • Perkenalkan diri kepada pesakit• Terangkan tujuan audit kepada pesakit dan

dapatkan keizinan pesakit untuk hadir bersama• Laksanakan audit berdasarkan senarai semak

dan format audit• Beri teguran secara serta-merta jika terdapat

keperluan

3. Selepas audit • Berikan maklumbalas secara terus kepada auditi sejurus tamat proses audit

• Siapkan laporan audit mengikut format yang telah ditetapkan

• Hantar salinan laporan audit kepada penyelia NCD di Pejabat Kesihatan Daerah/Bahagian (jika auditor dari peringkat fasiliti)

• Hantar salinan laporan audit kepada auditi• Kemaskini jadual audit

4. Tindakan • Laksana audit susulan jika terdapat pembetulan ketidakakuran atau kelemahan yang

dikenalpasti

5. Analisa laporan • Penyelia NCD di peringkat daerah dan negeri di peringkat perlu menganalisa laporan audit dan laporan daerah & negeri audit susulan, dan membuat ulasan dan

rumusan

Aktiviti Proses KerjaBil.


6.0 SASARAN PROSES KERJA

1. Pengkalan data • Perlu dikemaskini setiap 6 bulansenarai nama • Mengandungi maklumat berikut:auditi - Nama penuh

- Jawatan & Gred- Pengalaman bekerja dalam memberikan

rawatan penyakit NCD- Latihan berkaitan penyakit NCD yang pernah

diikuti (termasuklah post-basic)

2. Jadual audit • Jadual Audit perlu dikemaskini setiap 6 bulan• Auditi perlu diaudit sekurang-kurangnya 1 kali

dalam tempoh 6 bulan• Minimum 3 tajuk audit setiap sesi audit, pilihan

secara rambang

3. Maklumkan auditi • Auditi perlu dimaklumkan sekurang-kurangnya sebelum diaudit 2 minggu sebelum tarikh audit secara lisan atau

bertulis

4. Laporan audit • Laporan audit perlu disiapkan dalam tempoh 1 minggu selepas tarikh audit

• Salinan asal perlu disimpan di dalam fail di bawah selenggaraan auditor

5. Audit susulan bagi • Audit susulan perlu dijalankan dalam tempoh tindakan 1 bulan dari tarikh audit asalpembetulan

6. Analisa laporan • Analisa penemuan audit dan audit susulan perlu audit dilakukan oleh penyelia NCD di peringkat

daerah & negeri setiap 6 bulan [tetapkan tarikh]

Proses kerja SasaranBil.


7.0 SENARAI-SENARAI SEMAK

Berikut merupakan senarai-senarai semak yang terkandung di dalam dokumengaris panduan ini.

A Keperluan Persediaan Penyampaian Pendidikan Kesihatan

B Penilaian Teknik Penyampaian Pendidikan Kesihatan

Tajuk-Tajuk Pendidikan Kesihatan

1 Penyakit Diabetes

2 Pengambilan Ubat-ubatan

3 Kecemasan Diabetes (Hipoglisemia & Hiperglisemia)

4 Pemakanan Diabetes

5 Senaman & Aktiviti Fizikal

6 Penjagaan Kaki

7 Ujian Glukosa Darah Kendiri (Self Monitoring of Blood Glucose)

8 Penjagaan Luka

9 Suntikan Insulin

TajukSenaraiSemak

8.0 PENILAIAN TAHAP PENGETAHUAN PESAKIT

Berikut merupakan senarai-senarai soalan yang boleh digunakan bagi menilaitahap pengetahun pesakit diabetes yang telah menerima pendidikankesihatan dari anggota kesihatan. Metodologi yang dicadangkan adalahdengan bertanya secara terus kepada pesakit (interviewer-led) dan bukannyadiisi sendiri oleh pesakit (self-administered).

1 Penyakit Diabetes

2 Pengambilan Ubat-ubatan

3 Kecemasan Diabetes

4 Pemakanan Diabetes

5 Senaman & Aktiviti Fizikal

6 Penjagaan Kaki

7 Ujian Glukosa Darah Kendiri (Self Monitoring of Blood Glucose)

8 Penjagaan Luka

9 Suntikan Insulin

Tajuk Soalan-Soalan PenilaianSoalan


9.0 KESIMPULAN

Pendidikan Kesihatan Diabetes yang berkesan adalah satu komponen yangsangat penting bagi mencapai kawalan penyakit diabetes yang baik. Namunbegitu, pengetahuan yang mencukupi sahaja adalah tidak memadai.Sebagai anggota kesihatan, kita juga perlu memastikan bahawa klien-klienyang dirawat memahami maklumat yang disampaikan, dan seterusnyapengetahuan tersebut diterjemahkan menjadi amalan gaya hidup yangpositif.

Perubahan tingkahlaku boleh dicapai, cuma memerlukan sedikit usaha darisemua anggota kesihatan untuk mempraktikkan beberapa teori perubahantingkahlaku dalam kerja seharian.

10.0 RUJUKAN

• KKM. 2005. Garis Panduan Pengendalian Diabetes. Kementerian KesihatanMalaysia. Putrajaya.

• KKM. 2005. Protokol Pendidikan Pesakit Diabetes Bagi Warga Kesihatan.Hospital Putrajaya Dan Bahagian Pendidikan Kesihatan. BahagianPerkhidmatan Kesihatan Perubatan. Kementerian Kesihatan Malaysia,Putrajaya.

• Manual of Clinical Dietetics, American Dietetic Association, 6th Edition, 2005

• Medical Nutrition Therapy Guidelines for Type 2 Diabetes, MalaysianDietitian’s Association, 2005.

• KKM. 2006. Buku Panduan Audit Teknikal Kejururawatan Dalam PenjagaanKesihatan Primer, Bahagian Pembangunan Kesihatan Keluarga.Kementerian Kesihatan Malaysia.

• KKM. Manual 3.0/2008. Manual Pengguna Audit Klinikal Diabetes di FasilitiKesihatan. Cawangan Penyakit Tidak Berjangkit, Bahagian KawalanPenyakit, Kementerian Kesihatan Malaysia, Putrajaya.

SENARAI-SENARAI SEMAK


SENARAI SEMAK A

KEPERLUAN PERSEDIAAN PENYAMPAIAN PENDIDIKAN KESIHATAN

Klinik Kesihatan : ____________________

1. Tempat yang sesuai

2. Peralatan / Bahan rujukan

2.1 Buku kecil Diabetes

2.2 Risalah

2.3 Flipchart

2.4 Poster

2.5 Lain-lain bahan pameran

2.6 Sampel-sampel ubat

2.7 Foot-care kit

2.8 Peralatan tunjuk-ajar penggunaan insulin

2.9 Glucometer

2.10 CD tunjuk-ajar

2.11 TV & pemain CD/DVD

2.12 Lain-lain bahan untuk tunjuk-ajar

3. Buku daftar pesakit

Perkara Ada Tiada CatatanBil.

Nama & Tandatangan: Tarikh:


SENARAI SEMAK B

PENILAIAN TEKNIK PENYAMPAIAN PENDIDIKAN KESIHATAN


Nama Auditi : _______________________ Jawatan & gred : __________________

1. Latihan yang telah diikuti

a. pos basik

b. latihan berkala

c. attachment

2. Bahasa yang digunakan:

a. mudah difahami

b. bersesuaian dengan pesakit

3. Komunikasi :

a. sehala

b. dua hala

c. soal jawab

4. Penggunaan bahan mengajar:

a. digunakan sepenuhnya

b. sebahagian sahaja

c. tiada peralatan / tidak digunakan langsung

5. Kemahiran :

a. baik

b. sederhana

c. kurang mahir


Ulasan keseluruhan oleh penyelia :____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________



SENARAI SEMAK 1

PENYAKIT DIABETES



1. Apakah Penyakit Diabetes

2. Fungsi Insulin dalam tubuh badan

3. Jenis-jenis Diabetes

4. Siapakah yang berisiko mendapat penyakit Diabetes

5. Tanda-tanda penyakit Diabetes

6. Tahap Kawalan Diabetes

7. Komplikasi akut & kronik

8. Pencegahan Diabetes




SENARAI SEMAK 2

PENGAMBILAN UBAT-UBATAN



1. Sampel-sampel ubat

2. Pendahuluan: Tujuan pengambilan ubat oral anti-diabetic (OAD)

3. Klasifikasi ubat, cara tindakan, contoh ubat, cara pengambilan & kesan sampingan

3.1 Sulphonyluria

• Cara tindakan

• Contoh ubat (Glibenclamide/ Gliclazide/Glimepiride/Glipizide)

• Cara pengambilan

• Kesan sampingan

3.2 Biguanide

• Cara tindakan

• Contoh ubat (Metformin)


• Kesan sampingan

3.3 α-Glucosidase Inhibitors

• Cara tindakan

• Contoh ubat (Acarbose/Miglitol)


• Kesan sampingan

3.4 Meglitinide

• Cara tindakan

• Contoh ubat (Nateglinide/Repaglinide)


• Kesan sampingan



3.5 Thiazolidinediones (TZD)

• Cara tindakan

• Contoh ubat (Rosiglitazone/Pioglitazone)


• Kesan sampingan

4. Nasihat

i. Mengikut arahan doktor

ii. Semak arahan pada sampul ubat

iii. Sebelum / semasa / selepas makan

iv. Ikut masa yang disyorkan

v. Jika tertinggal dos ubat…(apa tindakan?)

vi. Jangan mengambil ubatan lain kecuali dibenarkan oleh doktor

vii. Elakkan alkohol

5. Cara penyimpanan

i. Bekas kedap udara

ii. Tempat kering, jauh dari cahaya matahari

iii. Jangan simpan ubat melebihi tarikh luput / bertukar warna

iv. Jangan campurkan ubat dalam satu bekas

v. Jauhi dari kanak-kanak

6. Langkah keselamatan semasa mengambil OAD

i. Beritahu doktor bahawa anda mengambil OAD

ii. Jangan mengambil OAD jika anda hamil atau menyusukan anak

iii. Jika mengalami gejala hipoglisemia (apa tindakan yang perlu diambil)

7. Maklumbalas dari klien

8. Soal jawab




SENARAI SEMAK 3

KECEMASAN DIABETES (HIPOGLISEMIA & HIPERGLISEMIA)



HIPOGLISEMIA

1. Definisi Hipoglisemia

i. Keadaan di mana paras glukosa terlalu rendah dalam darah

2. Patofisiologi hipoglisemia

i. Pengambilan OHA dan insulin dalam dos yang berlebihan

ii. Tidak makan selepas pengambilan OHA dan insulin

iii. Melakukan aktiviti yang berat tanpa mengambil makanan terlebih dahulu

iv. Makan terlalu sedikit, lewat makan atau tidak makan

3. Tanda-tanda hipoglisemia

i. Merasa lapar

ii. Berpeluh-peluh atau berpeluh sejuk

iii. Letih lesu dan berasa mengantuk

iv. Gelisah dan gementar

v. Menggigil

vi. Palpitation

vii. Penglihatan menjadi kabur

viii. Keliru

ix. Pengsan

x. Koma

4. Tindakan segera semasa Hipoglisemia

i. Sekiranya ada glucometer, periksa paras glukosa darah (bacaan kurang dari 4 mmol/L)



ii. Makan gula atau karbohidrat ringkas

iii. Rehat selama 10-15 minit untuk proses penyerapan

iv. Periksa paras glukosa darah. Ulang langkah (i) hingga (iii) di atas sebanyak 3 kali. Jika bacaan masih <4 mmol/L, segera ke klinik / hospital yang berhampiran

v. Sekiranya pesakit tidak sedar diri bawa segera ke hospital / klinik yang berhampiran

5. Pencegahan Hipoglisemia

i. Ambil ubatan mengikut dos dan kekerapan yang telah ditetapkan oleh doktor

ii. Ambil makanan selepas mengambil ubatan

iii. Ambil makanan karbohidrat sebelum melakukan aktiviti berat

6. Nasihat umum

i. Pesakit perlu membawa gula ringkas ke mana-mana

ii. Pesakit digalakkan berteman semasa melakukan senaman / aktiviti berat

iii. Pakai tanda seperti gelang / rantai untuk pesakit diabetes



HIPERGLISEMIA

1. Definisi Hiperglisemia

i. Keadaan di mana paras glukosa terlalu tinggi dalam darah

2. Patofisiologi hiperglisemia

i. Pengambilan OHA dan insulin dalam dos yang tidak mencukupi/tidak mengikut arahan doktor

ii. Pengambilan makanan yang tinggi karbohidrat dan gula

iii. Mengalami jangkitan atau demam yang tinggi

iv. Pengambilan alkohol yang tidak terkawal

v. Tekanan emosi

3. Tanda-tanda hiperglisemia

i. Merasa dahaga

ii. Hilang selera makan


iv. Loya dan muntah

v. Pening

vi. Kerap kencing


viii. Keliru

ix. Sukar bernafas

x. Pengsan

xi. Koma

4. Tindakan segera semasa Hiperglisemia

i. Ambil bacaan paras glukosa pesakit jika ada glukometer

ii. Minum banyak air dan segera ke hospital/ klinik yang berhampiran



5. Pencegahan Hiperglisemia

i. Ambil ubatan mengikut dos dan kekerapan yang telah ditetapkanoleh doktor

ii. Mengambil makanan yang seimbang, lebih serat dan mengikut sukatan yang disarankan

6. Nasihat umum

i. Pakai tanda seperti gelang / rantai untuk pesakit diabetes




SENARAI SEMAK 4

PEMAKANAN DIABETES



1. Peralatan khusus

i. Sampel Menu - 1,200, 1,500, 1,800 &2,000 kcal

ii. Peralatan untuk sukatan – cawan,mangkuk kecil

2. Objektif dan matlamat pengawalanpemakanan dalam perawatandiabetes

3. Nilai pemakanan pesakit mengikut umur, jantina dan aktiviti

4. Nilai tahap kesediaan untuk mengubah tabiat pemakanan

5. Terangkan jenis atau kumpulan makanan dan fungsi setiap kumpulanmakanan, iaitu karbohidrat, protein,lemak, vitamin, mineral dan air

6. Kumpulan makanan dikelaskan kepada:

a. Makanan perlu dielakkan

b. Makanan perlu disukat

7. Jadual pengambilan makanan dalam sehari – tekankan pengambilan sedikittetapi kerap

8. Amalkan tabiat diet yang sihat dan seimbang

9. Mengira BMI pesakit

10. Kiraan Kalori – Berat x Tahap Aktiviti

11. Sampel Menu mengikut Kiraan Kalori. Lakukan demo mengikut sukatan yangdifahami oleh pesakit



12. Sasaran penurunan berat badan

i. Kiraan berat sasaran

ii. Penurunan berat badan sekurang-kurangnya 10% dalam setahun

iii. Tidak mengambil makanan yang berlemak

iv. Elakkan makanan dan minuman manis

13. Pertukaran hidangan bagi jenis yang berikut boleh dilakukan

i. Karbohidrat: contoh nasi kepadamee hoon

ii. Protein: contoh ayam kepada ikan

iii. Buah: contoh tembikai kepada betik atau epal

14. Makan buah-buahan sebelum atauselepas makan mengikut sukatan yangditetapkan

15. Buah-buahan tidak sesuai dijadikan jus kerana kalorinya akan meningkat

16. Kurangkan pengambilan makanan yang tinggi lemak dan kolesterol untukelak penyakit kardiovaskular (contoh:santan, minyak, organ dalamanhaiwan)

17. Tukar cara masak kepada kukus, merebus dan bakar. Elakkan makananyang bergoreng. Gantikan santankepada susu rendah lemak

Perkara Ada Tiada Catatan


Bil.


SENARAI SEMAK 5

SENAMAN & AKTIVITI FIZIKAL



1. Persediaan khusus (sebelum)

i. Penilaian tempat yang sesuai dan selamat

ii. Penilaian tahap kesihatan dan kecergasan pesakit untuk melakukan senaman atau aktiviti fizikal

2. Tujuan senaman/ aktiviti fizikal

3. Kekerapan senaman

4. Paras gula pesakit sesuai untuk melakukan senaman antara 5-10mmol/L

5. Pakaian dan kasut yang sesuai untuk melakukan senaman

6. Periksa kaki sebelum dan selepas bersenam untuk mengenalpastikecederaan

7. Pemilihan senaman dan kaedah yang sesuai mengikut pesakit

8. Tunjuk ajar/ penerangan yang jelas mengenai aktiviti yang dipilih

9. Peringkat senaman – lakukan senaman mengikut 3 fasa (i) warm up,(ii) senaman, dan (iii) cool down

10. Langkah berjaga-jaga. Kenali tanda-tanda hipoglisemia

11. Tindakan selepas bersenam

i. Pemeriksaan kaki

ii. Banyakkan minum air



Bil.


SENARAI SEMAK 6

PENJAGAAN KAKI



1. Apa itu diabetic foot

2. Apakah penyebab diabetic foot

3. Tanda dan gejala

4. Apa akan terjadi jika kaki pesakit tidak dijaga dengan betul

5. Peralatan pemeriksaan kaki

i. kapas

ii. pin / needle

iii. monofilamen

iv. tuning fork 128

v. tendon hammer

vi. cermin

vii. ketip kuku

6. Pemeriksaan fizikal

i. kulit kering

ii. callous / corn

iii. fissure

iv. kerosakan kulit

v. deformed nail

vi. deformed feet

7. Pemeriksaan vaskular

i. pedal pulse

ii. posterior tibialis

iii. dorsalis pedis

iv. capilary refill

v. temperature gradient



vi. warna

vii. doppler ultrasound

8. Penjagaan kaki

i. kebersihan kaki

ii. pemeriksaan kaki

iii. contoh kasut yang sesuai

iv. kesan buruk jika memakai kasut yang tak sesuai

v. contoh sarung kaki yang sesuai

vi. cara betul memotong kuku

9. Cara-cara senaman kaki yang betul



Bil.


SENARAI SEMAK 7

UJIAN GLUKOSA DARAH KENDIRI (SELF MONITORING OF BLOOD GLUCOSE)



1. Persediaan peralatan khusus

i. glucometer (milik pesakit, jika ada)

ii. diari pesakit

iii. strip

iv. lancet

v. lancing device

vi. swab kering

2. Maklumkan tujuan SMBG kepada pesakit

i. memantau paras gula di rumah

ii. mengelakkan komplikasi diabetes

iii. memastikan pengawalan pemakanan / senaman untuk mencapai paras gula yang optima

iv. untuk menentukan tahap hipoglisemia atau hiperglisemia

3. Masa / waktu untuk SMBG berdasarkan CPG dan keperluan pesakit

4. Cara menggunakan glucometer

i. pastikan glucometer berfungsi

ii. strip tidak luput tarikh

iii. cuci tangan dan lap kering

iv. pastikan kod meter sama pada botol strip

v. masukkan strip ke dalam meter

vi. masukkan lancet ke dalam lancingdevice



vii. ubah kedalaman jarum 1 hingga 5 dan tarik sehingga bunyi klik

viii. tentukan tempat yang hendak dicucuk adalah betul dan sesuai

ix. membuat cucukan pada jari

x. letakkan sampel darah ke strip ujian dan pastikan darah mencukupi

xi. membaca keputusan anda

xii. mencatat keputusan ujian

5. Maklumkan sasaran kawalan yang bagus kepada pesakit

i. Berpuasa: 4.4-6.1 mmol/L

ii. 2 jam selepas makan: 4.4-8.0 mmol/L



Bil.


SENARAI SEMAK 8

PENJAGAAN LUKA



1. Pengetahuan mengenai penjagaan luka

i. Beritahu kepentingan penjagaan luka

ii. Beritahu bagaimana pembentukan luka terjadi

iii. Di mana lokasi lazim terjadinya luka

iv. Komplikasi jika penjagaan luka tidak dilakukan

v. Bagaimana kaedah mempercepatkan penyembuhan luka

2. Tunjuk cara kaedah melakukan pencucian luka

2.1 Teknik aseptik

i. cuci tangan

ii. lap tangan dengan tuala yang bersih

2.2 Gunakan peralatan yang betul

i. disposable dressing set atau alatan pencucian luka

ii. penggunaan normal saline

iii. penggunaan sarung tangan

2.3 Konsep pencucian luka yang betul

i. cuci tangan

ii. dari bahagian dalam ke luar

iii. penggunaan satu kapas satu cucian

iv. buang kulit yang mati (debridement)

v. balut (pack)

vi. perlu ditukar setiap hari

vii. kapas/pembalut luka yang kotor perlu dibuang ke dalam plastik khas

3. Minta klien tunjuk cara pencucian luka



Bil.


SENARAI SEMAK 9

SUNTIKAN INSULIN



1. Persediaan peralatan khusus

i. Peralatan suntikan insulin (contoh: dummy pen insulin)

2. Menerangkan tujuan prosedur suntikan kepada pesakit

3. Mengajar pesakit kaedah persediaan peralatan dan suntikan insulin

3.1 Menunjukkan alatan suntikan

3.2 Mengenalpasti jenis insulin:

i. nama insulin

ii. tindakan insulin

iii. warna insulin

iv. tarikh luput

v. masa suntikan

vi. dos insulin

4. Mengajar pesakit teknik suntikan insulin (menggunakan pen)

4.1 Cara membuka kotak

4.2 Ambil dan membuka penutup pen

4.3 Mengeluarkan katrij denganmemusing lawan jam, menolak piston pen dengan jari (untuk human pen); jika menggunakan novopen, tarik badan pen sehingga nampak cincin dan tekan piston sehingga habis

4.4 Memasukkan vial insulin ke dalam katrij dengan arah kepala ke bawah

4.5 Menyambungkan katrij dengan badan pen mengikut pusingan jam



4.6 Menggoncangkan pen (dengan teknik yang betul) untuk mencampurkan insulin (jenis keruh)

4.7 Mengoyak penutup plastik pada jarum dan memasang pada katrij mengikut pusingan jam

4.8 Membuka penutup jarum

4.9 Dengan kedudukan jarum ke atas, ketuk vial dengan jari untuk memastikan udara ke atas

4.10 Dengan kedudukan yang sama, dail dos sebanyak 2 unit dan tekan (setiap kali sebelum suntikan)

4.11Pastikan ada cecair insulin keluar melalui hujung jarum suntikan (ini untuk memastikan tiada udara terperangkap di dalam vial)

4.12Mengenalpasti tempat suntikan:

i. kawasan perut

ii. kawasan peha

iii. kawasan bahu

iv. mencadangkan kepada pesakit memilih kawasan perut kerana penyerapan paling pantas dan kawasan yang luas

4.13 Menggunakan teknik 2 jari dari dan (seterusnya) dan tidak menyuntik di tempat yang sama

4.14 Cuci tempat suntikan dengan kapas beralkohol atau sabun, dan keringkan

4.15 Dail dos mengikut arahan yang ditetapkan oleh doktor

4.16 Beri suntikan pada tempat yang dipilih bersudut 90 darjah dan tekan sehingga habis

4.17Kira sampai 10 dan cabut pen dari tempat suntikan



4.18 Tekap tempat suntikan dengan kapas kering

4.19 Keluarkan jarum suntikan dan simpan di dalam tempat khas dalam kotak pen (jarum suntikan biasanya boleh digunakan sebanyak 4 kali suntikan)

4.20Tutup pen dan simpan di dalam kotak

4.21Nasihatkan kepada pesakit menyimpan pen di tempat yang selamat (jauhi tempat panas dan jauhi dari kanak-kanak). Ubat yang belum digunakan perlu disimpan di dalam peti sejuk bersuhu 2-8 darjah selsius dalam keadaan baring. Pen tidak perlu disimpan dalam peti sejuk

4.22 Minta pesakit tunjukkan cara suntikan menggunakan pen seperti yang diajar

5. Mengajar pesakit teknik suntikan insulin (menggunakan syringe)

5.1 Menyediakan peralatan

i. syringe 1 cc

ii. jarum 26G

iii. kapas kering / beralkohol

iv. vial insulin (mengikut jenis yang ditetapkan)

v. sharp bin (klinik) / bekas tertutup (di rumah)

5.2 Semasa prosedur

5.3 Cantumkan syringe 1 cc dengan jarum 26G

5.4 Ambil vial dari peti sejuk dan goncangkan secara perlahan untukmencampurkan insulin (keruh)

5.5 Cuci penutup vial dengan kapas beralkohol



5.6 Sedut udara dengan menggunakan syringe yang sama dan suntik ke dalam vial (untuk memudahkan ubat disedut ke dalam syringe); contohnya: dos sebenar 10 iu masukkan udara 12 iu

5.7 Kenal pastikan tempat suntikan:

i. kawasan perut

ii. kawasan peha

iii. kawasan bahu

5.8 Bersihkan tempat suntikan dengan kapas beralkohol atau sabun

5.9 Cubit sedikit dan suntik ubat sehingga habis

5.10Kira hingga 10 kemudian cabut jarum suntikan

5.11 Tekap tempat suntikan dengan kapas kering

5.12 Buang jarum ke dalam bekas tertutup, kemudian kumpulkan dan hantar ke klinik kesihatan untuk dilupuskan atau dibakar sendiri di rumah

6. Suntikan Insulin semasa bulan puasa

6.1 Bagi insulin tindakan jangka masa pendek, contohnya actrapid (3 x sehari). Pesakit dinasihatkan rujuk kepada doktor untuk mengubah masasuntikan sekiranya ingin berpuasa

6.2 Bagi insulin tindakan jangka panjang, contoh Insulartard (1 x sehari). Pesakit dinasihatkan boleh meneruskan puasa

6.3 Bagi insulin tindakan jangka sederhana, contoh mixtard (2 x sehari) – dinasihatkan mengambil insulin 15 min sebelum buka puasa / sahur



Bil.

SOALAN-SOALAN PENILAIAN


SOALAN PENILAIAN TAHAP PENGETAHUAN PESAKIT 1

PENYAKIT DIABETES

Klinik Kesihatan : _________________________

Nama Pesakit : ___________________________ No.IC/RN : __________________

1. Penyakit Diabetes adalah disebabkan olehpeningkatan paras gula di dalam darah

2. Penyakit Diabetes juga disebabkan olehtindakan insulin yang tidak berkesan

3. Orang yang berisiko mendapat Diabetes

i. Berumur lebih 35 tahun

ii. Berat badan berlebihan

iii. Kolesterol tinggi

iv. Darah tinggi atau hipertensi

4. Tanda-tanda penyakit Diabetes adalah

i. Kurang Berat Badan

ii. Letih dan Lesu

iii. Kerap kencing

iv. Sentiasa lapar dan dahaga

v. Penglihatan kabur

5. Bacaan gula dalam darah semasa berpuasaialah 4.4 hingga 6.1 mmol/L

6. Bacaan tekanan darah bagi pesakit Diabetesadalah melebihi 130/80 mmHg

7. Pesakit Diabetes berisiko mengalami masalah:

i. Buta

ii. Lemah jantung

iii. Angin Ahmar

iv. Sakit Buah Pinggang

v. Mati Pucuk

8. Penyakit Diabetes boleh disembuhkan

9. Kawalan Pemakanan yang baik mampumengawal Penyakit Diabetes

Perkara TidakPastiSalahBetulBil.




PENGAMBILAN UBAT-UBATAN



1. Ubat diabetes boleh diambil ketika perut kosong

2. Apabila terlupa dos, dos tersebut boleh diambilbersama dos seterusnya

3. Ubat diabetes boleh diambil bersama alkohol

4. Ubat diabetes perlu diambil mengikut jadualyang ditetapkan

5. Ubat boleh disimpan di dalam satu bekas yangsama

6. Ibu mengandung tidak boleh mengambil ubatoral anti-diabetes

7. Pengambilan ubat secara berlebihan bolehmenyebabkan hipoglisemia

8. Ubat diabetes boleh diberhentikan setelah parasglukosa normal

TidakPastiSalahBetulBil.




KECEMASAN DIABETES (HIPOGLISEMIA & HIPERGLISEMIA)



HIPOGLISEMIA

1. Hipoglisemia ialah keadaan di mana parasglukosa terlalu rendah dalam darah

2. Tanda-tanda hipoglisemia

i. Merasa lapar

ii. Berpeluh-peluh atau berpeluh sejuk


iv. Gelisah dan gementar

v. Menggigil

vi. Palpitation


viii. Keliru

ix. Pengsan

x. Koma

3. Penyebab paras glukosa darah menjadi terlalurendah

i. Pengambilan OHA dan insulin dalam dos yang sedikit

ii. Makan selepas pengambilan OHA dan insulin

iii. Melakukan aktiviti yang berat tanpa mengambil makanan terlebih dahulu

iv. Makan terlalu sedikit

v. Mengambil makanan yang tinggi kandungan karbohidrat

vi. Lewat atau tidak makan



4. Cara pencegahan hipoglisemia

i. Tidak mengambil ubatan mengikut dos dan kekerapan yang telah ditetapkan oleh doktor

ii. Mengambil makanan selepas mengambil ubatan

iii. Mengambil makanan karbohidrat sebelum melakukan aktiviti berat

iv. Minum banyak air kosong


(bersambung)


HIPERGLISEMIA

1. Hiperglisemia ialah keadaan di mana parasglukosa terlalu tinggi dalam darah

2. Tanda-tanda hiperglisemia

i. Merasa lapar

ii. Merasa dahaga

iii. Hilang selera makan

iv. Letih lesu dan berasa mengantuk

v. Loya dan muntah

vi. Kerap kencing

vii. Sukar bernafas

viii. Penglihatan menjadi kabur

ix. Keliru

x. Pengsan

xi. Koma

3. Penyebab paras glukosa darah menjadi terlalutinggi

i. Pengambilan OHA dan insulin dalam dos yang banyak

ii. Makan selepas pengambilan OHA dan insulin

iii. Makan terlalu sedikit

iv. Pengambilan makanan yang tinggi kandungan karbohidrat

v. Lewat makan atau tidak makan





PEMAKANAN DIABETES



1. Pernahkah mendengar pendidikan kesihatanberkaitan pemakanan diabetes?

2. Pengawalan diet boleh mengawal penyakitdiabetes

3. Adakah anda tahu apa itu makanan seimbang?Jika Ya, sila nyatakan.......

4. Adakah anda tahu setiap fungsi kumpulanmakanan mengikut piramid makanan?

5. Tahukah anda makanan yang perlu dielakkanbagi pesakit diabetes?Jika Ya, nyatakan contoh......

6. Makanan yang perlu disukat?Berikan contoh…….

7. Makanan yang boleh diambil secara bebas?Berikan contoh........

8. Adakah pesakit diabetes perlu makan padawaktu yang tetap?

9. Tahukah bahawa pengambilan makanan yangsedikit tetapi kerap perlu diamalkan oleh pesakitdiabetes?

10. Adakah anda mengamalkan tabiat diet yangsihat dan seimbang?

11. Adakah anda tahu bahawa pesakit diabetesperlu berat badan sasaran dalam pengawalandiabetes?

12. Bolehkah pesakit diabetes mengambil buah-buahan dalam kuantiti yang banyak?





SENAMAN & AKTIVITI FIZIKAL



1. Senaman dapat membantu mengekalkan parasgula normal dalam darah

2. Paras gula yang sesuai untuk melakukansenaman di antara 5-20 mmol/L

3. Senaman yang disarankan adalah 3 kaliseminggu

4. Tiga (3) fasa penting dalam senaman adalahwarm up, senaman dan cool down

5. Hipoglisemia bermaksud paras gula melebihi 20 mmol/L

6. Berhenti bersenam sekiranya mengalami tanda-tanda seperti menggeletar, kabur penglihatandan rasa nak pitam





PENJAGAAN KAKI



1. Adakah anda pernah diberi nasihat atau kaunselingberkaitan dengan penjagaan kaki diabetes?

i. Jika ya, sila jelaskan dan adakah anda melakukannya sendiri di rumah?

2. Komplikasi kaki diabetes

i. Adakah anda pernah diberitahu komplikasi kaki pesakit diabetes? Jika Ya, sila beritahu

ii. Adakah anda merasa takut jika anda mendapat komplikasi kaki diabetes?

3. Penggunaan kasut dan sarung kaki yang sesuai

i. Pernahkah anda di beri nasihat/ kaunseling berkaitan dengan cara pemilihan kasut yang sesuai dengan bentuk kaki?

ii. Adakah anda membuat pemeriksaan kasut dansandal sebelum dipakai? Jika Ya, sila nyatakan

iii. Adakah anda pernah diberi nasihat tentang pemilihan kasut dan sarung kaki yang sesuai? Jika Ya, sila beritahu

4. Mengelak kecederaan kaki

i. Adakah anda pernah diberi nasihat berkaitan dengan pengunaan alat getaran kaki (electric heating pad)

ii. Adakah anda pernah diberi nasihat bahaya merendam kaki terlalu lama dengan suhu yang panas?

5. Senaman kaki

i. Adakah anda pernah diberi tunjuk ajar/ nasihat cara melakukan senaman kaki/ Jika ya, adakah anda pernah melakukannya sendiri di rumah? Sila tunjukkan





UJIAN GLUKOSA DARAH KENDIRI (SELF MONITORING OF BLOOD GLUCOSE)



1. Adakah anda tahu maksud SBMG? Jika Ya, silajelaskan

2. Tahukah anda cara menggunakan glucometer?Jika Ya, sila tunjuk cara menggunakannya

3. Bilakah masa yang sesuai melakukan SMBG? Silaperjelaskan

4. Saya tidak perlu membuat ujian glukosa dalamdarah secara kerap kali jika saya berjayamengawal pemakanan? Mengapa?

5. Adakah anda tahu sasaran kawalan yangbagus? Sila huraikan





PENJAGAAN LUKA



1. Pada pendapat anda, perlukah pencucian lukaperlu dilakukan setiap hari? Jika Ya, sila jelaskan

2. Apakah amalan pencucian luka yang betul?

i. Teknik aseptik (atau bebas kuman)

ii. Cuci dari bahagian dalam ke luar

iii. Penggunaan satu kapas satu cucian

iv. Buang kulit yang mati

v. Balut dan tutup bahagian yang luka

3. Pencucian luka hanya boleh dilakukan di kliniksahaja

4. Pencucian luka hanya boleh dilakukan olehorang yang terlatih sahaja

5. Pengawalan pemakanan, senaman sertapengambilan ubat-ubatan mengikut jadual tidakmembantu dalam proses penyembuhan luka

6. Pesakit mempunyai luka pada kaki bolehmelakukan kerja berat

7. Adakah anda tahu sasaran kawalan yangbagus? Jika Ya, sila huraikan





SUNTIKAN INSULIN



1. Adakah anda yakin untuk melakukan suntikansendiri di rumah? Jika Ya, sila tunjukkan

2. Bilakah anda perlu melakukan suntikan? Silanyatakan

3. Adakah anda tahu mengapa anda perlumengambil suntikan? Jika ya, sila nyatakan

4. Adakah anda mempunyai glucometer dirumah? Jika Tiada, apa yang anda lakukan?

5. Bolehkah anda menambah atau mengurangkandos insulin? Jika Ya, jelaskan mengapa

6. Adakah anda tahu komplikasi diabetes? Jikatahu, sila nyatakan

7. Adakah anda tahu suntikan insulin perluditeruskan semasa berpuasa? Jika ya, silajelaskan



GARIS PANDUAN - moh.gov.my

Documents

Transcript of GARIS PANDUAN - moh.gov.my