5/11/2018 Harmonisasi TRIPs Dengan Undang-undang HaKI

1/5

IM P L E M E N T A S I P E R S E T W U A N T R iP s D A L A M U N D A N G o U N D A N G H A K C IP T A I N D O N E S IAO le h : H . A l i S ya frJ e T an ju ngD os en T eta p Y ay as an U N P A B , M ad an

Abs t rakP enu lisa n m aka lah in i b ertu ju an u ntu k m en ge ta hu i im plem en ta si p erse tu ju an T RIP s d ala m U nd an g"U nd an g H ak C ip ta In do nes ia . P enu lisa n m en gg un aka n m eto da lib ra ry re se arch . D an h as il pe mb ah asan d ap atd is im p ulk an b ah wa m e sk ip un b era da d ala m fo ra in te ma sio na l, U nd an g.u nd an g H ak C ip ta su da h se ha lU sn ya ju gad ib en tu k d an d iim p le m en ta sik an d en ga n m e m pe rh atik an d an d en ga n c ara y an g p alin g d ap at m e m en uh i k ep en tin ga nn as ion a l. tan p a m em pe rh a tika n ke pe n tin ga n n as ion a l te rse b u t U n da n 9-U n d an g H a k C ip ta h an ya a ka nm e n ga k om o d as i k e pe n tin g an -k a pe n tin g an n a ga ra la in d a n o le h k a re n a 00 . h a ny a a k an b e rm a n 'a a t b a gi o ra n g- ora n gas ing .K ata k un ci : im p le m e n ta s i . T R IP s , d an U n d an g" U n d an g H a k C ip ta1 . P endahu l uan1 .1 . L a ta r B e la k ln gP erse tu jua n te n tan g A sp e k"aspe k H a kA ta s K e ka ya an In te lek tu a l (H A K I) ya ng te rka itd en ga n p erd ag an ga n (a gre em e nt o n T ra de R ela te dA sp ec ts o f In te lle ctu al P ro pe rty R ig hts ;T R IP s) y an gm elU pa ka n b ag ia n ya ng tida k te rp isa hk an da nP ers etu ju an P e m be ntu ka n O rg an is ai P e ro ag an ga nD u n ia (A g re e m en t E s ta b lis ing the W orld T rad eO rg an is atio n) te la h d ira tifik as i b erd as ark an U d an g-U nda ng N om or 7 T ahu n 1 99 4. im plika siny a, b ahw aIn do n es ia ha lU S m ela ku ka n h arm on isa s i de n ga nk e te n tu a n-k e te n tu tll y a ng a d a d id a la m n ya .M e sk ip u n k e te n tu a n- ke te n tu a n T R IP s b a rua k an b e rla k u bagi I nd o ne sia , s eb a ga i n e ga ra s ed a ngb erke m b an g, p ad a ra hu n 2 00 0 , na m u n u pa yah arm o nis as i te la h s ec ara d in l d ifa ku ka n. S ala h satub en tu k u pa ya h arm on isa si te rs eb ut a da la h d en ga n

d ike lu arka nny a U nd an g-U nd an g N om or 1 2 th 19 97te nta ng p eru ba ha n alas u nd a ng -u n da n g N om or 6T a h un 1 98 2 te n tan g H ak C ip ta seb a g im an a te lahd iu ba h d a ng a n U n d an g .u nd a ng N o m o r 7 Ta h un1 9 87 . P e rm asa la ha n ya a d a la h , se ja uh m a n are le v an si T R IP s d a la m u n da n g.u n da n g t er se b ut .T R IP s seb e na m ya m erup ak an isu b a ruda la m p erse tu ju an U m um te n ta ng T arif d a nP e ro ag a ng a n (g en e ra l A gre em ent on ta riffs an dT ra c ie ; G AT T ) y an g d i asum sika n m ele lu i P u ta raU ru gu ay y an g b erja la n d ari ta hu n 1 98 6 s am p ai ta hu n1 99 4. s eb elu mn ya p erso ala n H A KI b era da d i b aw ahp en ga tu ran se jum la h p erja njia n m ultila te ra l y an gd iad m in is tra s ika n oIeh fo ru m la in . se pe rti W orldIn te le ctu al P ro pe rty O rg ais atio n (W IP O ), U N ES C Od an U NC ED . W IP O ya ng b erka n tor p usa t d ije ne w am a ng a d im is tra s ik an se ba n ya k 2 5 pe lja n jia nm u ltila te ra l te nta ng H AK I y an g te diri d an p eja njia nh ak d ib id an g H ak C ip ta se ba ny ak 8 b ua h, b id an g h aka ta s K ek ay aa n in du str i se ba ny ak 1 7 b ush . S ela in f l uW I P O ju ga m e n ga d m in is tra s ik an ko nv en si

p e nb e n tuk an W IP O (19 6 7) se n d ir i. U N E S C Omange lo la U n iv a s a l C o p y r ig h t C o n ve n t io n , d a nU N C eD m en ge lo la satu pe ~ a n jian ya ng

d se ben am ya tid ak se ca ra kh usu s m an gatu r H AK I,te tap i H A K I m erup ak an sa la h satu a spek yangd ia tu m y a . y a it u B io d iv e rs it y C o n v e n tio n .M a su kn ya m asa la h H A K i ke d la m G AT I,se be na mya m eru pa kn usu la n d ari n ag ara -n eg araind u str i ag a r H A K I m ere ka leb ih te ja m inpe rlin d un g an n ya d a la m g lob a lisa i p ed ag a ng a nde n ga n a tasan b ah w a p e na g ak an hu ku m m ela lu iM a h ka m ah In te m as ion a l ya n g d ia n u t da la mp elja njia n-p elja njia n te rs eb ut d ia gg ap tid ak e fe ktif.N a ga r-n ag a ra ind u str i m e m an d an g b a hw am ek an ism e p en ye le sa ia n s en gk eta m a la lu i G A ST Tak an e fe k tif.2 ka ren a d iroo n gk ink an n ya u n tukm e la ku ka m p em b ala sa n (re ta lia tio n) d an p eb ala sa ns ila ng (c ro ss re ta lia tio n ) y an g b eru pa s an gs i-s an gs ip eroa g an g an ya n g d ik en a ka n te rh ad a p b a ra ng -b ara ng e xs po r n eg ara y an g m e la ku ka n p ela ng ga ra nT RIP s. M es tin ya na gars-na gara m aju m ela ku ka n

p en ye m pum aan m eka n ism e p en eg a ka n h uk umd a lam ke ra n gk a W IP O , te ta p i m ere ka tida km e lak uk an m e n g in g a t s is ta m p en g am b ilank ep utu sa n p ad a le m ba ga te rs eb ut d id as ark an p ad ap em un gu ta n su ara y an g je la s a ka n m e ng ala hk an yak are na ju mlah m ere ta j a u h leb ih k e d ! da n pa d ane ga ra -na g ara be rke m ba ng . S e da n gk an da la mG A T I. y an g b as isn ya a cIa ia h ne g os ias i. Y an gm em u ng k in ka n a d an ya sa lin g m e n erim an d a nm em b eri a kse s d i n eg ara -n eg ara a ng go ta . n ag ara -na gara in du stri rne nga ngg ap ba hw a ke pe nting anleb ih te lja m in k aren a m ere ka da p a t m em ain ka nP O S t S ; ta w ara ny a (b arg ain in g power ) ya n g ku m .M asuk ny a m asa la h H AK I ke d ala m G ATT m en dap atta ntan gan ya ng ke ra s da n ne gara -n eg ara se da ngb erke mba ng. M ere ka m em an dan g b ahw a tida k ad ah ub un g an a n ta ra H AK I d e ng a n pe rd a ga n ga n , da no leh k aren a ny a G A TI b u ka n forum ya ng te p a t u nu km elU n d in g ka n H A K I4 k e da lam G AIT jus tru a ka nm e ru sa k s is te m p e rd a ga n ga n it u s en dir i k are na a O Om e n ja d i se m a ca n pro tak s io n ism e da n a ka nm e ng uk uh ka n p as is i m on op olis tik n eg ara -n eg arain dus tri da lam p erd ag ang an in te mas ion al. A kib atle bih ja uh a da la h te rh am ba tn ya p en ge m ba ng an d an

26

5/11/2018 Harmonisasi TRIPs Dengan Undang-undang HaKI

2/5

penyeba ran im u penge tahuan dan tekno log i bag in eg ara -n eg ara y an g s ee la ng b erk em b an g. M e sk ip und ira sa s an ga t m e mb era tk an , n am u n n eg ara -n eg aras ed an g b er lc em b an g, te rm a su k In do ne sia , a kh im y am enyepaka ti T R IP s , ka rena ba rga in ing pow em w e r e k a y an g S M ga t ie ma h.

1 .2 . T u J ua n P e n ul ls a nP enu lisan m aka lah in i be rtu juan un tukm e ng eta hu i im p le m en ta si p ers etu ju an T R IP s d ala mU n da ng -U n da ng H a k C ip ta In do ne sia .2 . Ura lan Teorl t l .2 .1 . T RIP I; K om ple ks , K om pre he nsif. E ks te ns lf:K om p le k, K om p re ha n,I '. E ks te ns lfT RIP s m eruppakn da lah s a t u perjan j ianau tam a yang d ihas ilkan da lm pu ta ran U ruguay yangd im aksu d kannun tu m engu rang i gangguan danh am ba ta n te rfld ap p op erd ag an ga n in te ma sio na l,m e nin gk atk an p er 1in du na n y an g e f e l t i f d an m e ma dh ite rfladap H A K I se rta un tuk m en jam in bahw aprodedu r da n langkah .langkah penegakan hokumH A K i it u s en dri tid ak m e nja di h am b ata nn te rh ap sa pp er da ga ng an y an g a bs ah .A dapun sasa ran yang ing in d icapa i o lehT R IP s ada lah te rpacunya penem uan ba ru b idangtekno log i dan un tuk m em perlanca r a lih se rta

p en ye ba ra n te kn olo gi, d e ng an te ta p m e m pe rh atik ank ep en tin ga n p ro du se n d an p en gg un a p en ge ta hu anten tang takno log i da n d ilakukan dengan ca ra yan gm en un ja ng k ese ja hte ra an s os ia l d an e ko no mi,d ank es eim b an ga n a nta ra h ak d an k ew ajib an .D ala m m e ne ra pk an k ere nru an -k er en tu ante nta ng H AK l,T RIP s ju ga m en ga cu k ep ad a p rin sip "p rin sip u mu m G AT T, se pe rti N a tio n a l T re a tm e n danM ost F avou red -na tion .7T R IP s m erupakanpe rse tu juan yang s ifa tnya sanga t kom p leks ,kom prehens if dan eks tens if. H al te rsebu t dapa tte rliha t da r i bebe rapa ha l pokok yang m en jad ic ak up an T R IP s , y ak ni:1. K eten tuan m engena i jen is hak a t a s kekayaani nt ei ek tu a l y a ng t er ca k up d a la m p e lj an ji an ;2 . S tanda r m in im um perlindungan a tau rinc ian

k ete ntu an m e ng en ai s eja uh m a na p er lin du ng ante rs eb ut h ar us d ila ku ka n o le h n eg ar a p es er ta ;3 . K e ten tuan m engena i e n r o r c e m 6 n t ataup e Ja ks an aa n k ew a jib an p er lin du ng an H A K I;4 . K e te n tu a n m e n g en a i k e le m b a ga a n; da n5 . K e te ntu an m e ng en ai p en ye le sa ia n s en gk eta .2 .2 . Jen ls H A K I y an g D llln du ng i

S ebaga im ana yang d itegaskan pasa l 1aya t(2 ) T R IP s , a da bebe rapa jen is H A K I yangte rcakup da lam perse tu juan , ya itu ; hak c ip ta danh ak -h ak te rk a~ la in ny a (copy righ ts and re la tedrights), m erek dagang ( t rademarks) , ind ikasigeograf is ( g eog raph ica l i nd ic a ti on s ) d es ain p ro du kindusb i ( in d us tr ia l d e sig n ), paten(patent} , d e s an -

layout ( t o p o g r a f i s ) ranka ian e lek tron ik te rpadu{ la yo ut-D es ig n (T op og ra ph is ) o f in te grs ed C irc uit},dan pe rlindungan te rhadap in fonnas i yangdirahasiakan (ProJect ion on Undjsc losedinfonnation).K hu su s m en ge na i J an is h ak c ip ta d an h ak -hak te rka~ tB inya , P asa l 9 aya t (1 ) T R IP s m eru jukkepada jen is hak cipta yang d ia tu r da lam pasa l 2k on ve ns i B ern 1971 yang m encakup saga la jan isk ary a d ala m b id an g sastra , ilm u p en ge ta hu an d ansen i, apapun c a r a a t a u b en tu k e ks pr es in ya( e x s p r e s s i o n ) . Selan ju tnya a y a t ( 2 ) menegaskaanb ah wa y an g d ilin du ng i h ak c ip ta ny a C Kla ny a k ary ay an g s ud ah d ie kp re sik an d an tid ak h an ya b eru pa id e,p rosedu r , m e t o d e4 ke~ a a tau konsep m atem atisse jen isnya . -

P ro g ram K om pu te r, ba ik yang m as ihbe rben tuk rum usan aw a l m aupun yang sudahb eb en tu k k od e-k od e te te ntu , d im as uk ka n s eb ag aije nis h ak c ip ta ya ng d iJ in du ng i ya itu s eb ag ai k al)'Bs a s t r a m en uru t k on ve ns i B em 1971 (Pasa l 10 aya t(1 ) T R IP s ). D e m ik ia n p ula k om p ita si O a ta a ta u m a t e r ila in te rm a su k y an g d ilin du ng i h ak c ip ta ny a (P as al 10aya t (2 ) T R IP s ). S e la in it u Pasa l 11 dan P asa l 14aya t ( 4 ) T RIP s rnem berikan hak kepada penc ip tap ro gra m re ka ma n m us ik d an p em eg an g h ak la in a ta srekam an m us ik un tuk m am beri ijin a tau m ela rangp en ye w aa n h ak c ip ta e ta s h as il k ary a m e re ka (re nta light) . Sedangkan pasal14 r n e m b e ri k an p e r 1i n du n g a nte rfla da p P ela ku p ertu nju ka n, P ro du se r, R eka ma n( R ek am a n M u sik ) d an O r ga nis as i S ia ra n.2 .3 . S ta nd ar M in im u m P er fln du ng anJ ik a d ia m ati s ec ara s ek sa m a, d ap at d llih atb ah wa s ta nd ar p er lin du ng an b erb ag ai b id an g H AK Id ala m T R IP s m e ru ju k k ep ad a s ta nd ar m in im u m y an gada da lam berbaga i konvens i yan g sudah adas eb elu m ny a, te ru ta m a y an g s ud ah d ia dm in is tr as ik ano le h W I PO s ep er ti Th e Pa r is Con vent io n , The BerneC onv entio n, T he R otr1 8 C onv ention, T he T reaty onIntellectual P r o p e r l y in R e sp ec t o f I nte gra te d C irc uits(Washington T re aty ).T R IP s m e ne ntu ka n n o r m a -nonna dan standa r subs tan tif m in im um m angena is eja uh m a na p erlin du ng an d ib erik an d an b ag aim a nap e rl in d un g an t er se b ut d ia p li ka s ik a n. S ep a nja n g t id a kb er te nta ta ng an d en ga n T R 1 Ps ,n eg ar a A n gg ota d ap atm en era pk an n orrn a-n orm a d an s te nd ar s ub ste ntifyang m eleb ih i da rl yang d iha ruskan o leh T R IP sd a la m h u ku m n a si on a ln y a.D a lam b idang H akC ip ta ,T R IP sm em pergunakan s tanda r m in im um T h e B e m eConven t ion 1971 y an g p ad a p rin sip ny a r ne m be rik anpe rlind ungan seum ur h idup kepada s i penc ip tad i t a m b a h 50 t ah un s el9 la h ia m en in gg al, d en ga nkekecua lian m enu ru t jen is hak c ip ta yangdiJ indunginya.

27

5/11/2018 Harmonisasi TRIPs Dengan Undang-undang HaKI

3/5

2.4 . P en eg ak an H uk umD alam b id ang penegakan hokum , T RIP sm ew ajib ka n n eg ara A ng go ta u ntu k m en ja min b ah wap ro se du r p en eg ak an h uk um H AK J te rse dia d i d ala mhukum nasiona l negara A nggota m asig -m asingseh igga m em ungk inkan d ilaku kan nya guga tanse ca ra e fe ktif te rh ad ap p ela ng ara n H A KI, te nn as uku paya s ingka t un tuk m encegah te rjad inyap e lan ggaran dan upaya yan g d apa t m em buat je rap e lan gar H A K I yang la in . N am un prosedurpenegakan hU kum H AK I harus w aja r dan ad il, tid akbo leh m en jad i ha m batan te rhadap perda gangany an g s ah , b e rb elit -b elit a ta u m a ha l, a ta u b erla ng su ngt er la lu l am a .M esk ipun dem ikian TR IP s tidakm ew ajibkan A nggota nya un tuk m em bentuk s is temperac lilan khusus yang berba da denga n sis temperad ilan yang secara um um berlaku d alam rangkapeneg akan hukum pada um um nya . S elan ju ln ya .da lam penegakan hU kum H A K I in i, TR IP s jug am en ga tu r p ersya ra ta n k hu su s y an g te rk ait d en ga ntin da ka n d i ta pa ! b ata s n eg ara . D ala m h al in i n eg arsA nggota d iharuskan un tuk m encegah te rjad inyapeng im po ran a tau pengeksporan barang-baranghasil pe langgaran H AK I dengan c a r a penundaand ile pa sl< an ya b ara ng -b ara ng te rs eb ut o le h p ab ea n.S is tem penagakan hukum seperti ito berlaku un tukse m ua b id an g H A KI, te rm a su k h ak c ip ta .2 .5 . K e le m b a g a a nM en gin ga t c ak up an nya y an g sa ng at lu as.da lam pe laksanaannya TR IP s m em erlukan su a tule m ba ga b aru y an g d is eb ut T rade R elated A spect o fIn te lle ctu al P ro pe rly C o un cil (D ew an H AK I). D ew anH A K I te rsebu t berfu ngsi sebaga i pengaw asp ela ksa na an T RIP s d an p em en uh an k ew ajib an o le hp a r a A n gg ota . S e la in it u D ew an in i juga berfungs isebaga i fo rum untuk m em bicarakan m a sa lah-m asa lah yang berka itan dengan T R IP s, un tukm e la ks an ak an ta ng gu ng j awab la in y an g d ite ta pk ano leh A nggo ta se rta m em berikan ban tuan da lamrangka penye lesa ian sengke ta . D e w an in i dapa td im anfa atka n o leh sem ua b idan g H AK I. te rm asukh ak c ip ta , y an g m e nja di o bje k p en ga tu ra n T RIP s.2 .6 . P e n y e le s a la n Sengke taS is tem penye lesa ian sengke ta s e m u ab idang H A KI, te rrnasuk hak cip ta . m anuru t TR IP sm engacu kepad a sis tem pen ye lesa ian sengke taterpadu ( in te g r a te d d is pu te s e t t le m e n t s ys te m ) dalamkerangka . W TO . D a lam rangka penye tesa iansengke ta H AK I d i a n t a r a n eg a ara -n eg ar a A n gg otadan sebaga i upaya un tu k rne n jam in kepa tuha nte rh adap T R IP s, sis tem penye lesa ian te rpadum am benarka n adanya re ta lias i s ilang ( c r o o sretaliat ion) ya ng sifa ln ya in ta s se kto ra l. S ua tu p ih akdapa t m enunda konses i yang d iberikannya a taukew ajiban la inn ya d i da lam sector Ja in se la in dari

TR IP s d i da lam terjad inya p enghapusan dan a taupengh ilangan ke un tungan yang d idapa t da tip ers etu ju an a kib at k eb ija ks an aa n d ari n eg ara y an gdituntut .3 . P e m b a ha s anD ik elu ark an ny a U n da ng -u nd an g N o m or 12Tahun 1997 (U ndang-undang H ak C ip ta 1997 )ten tang perubahan a tas U ndang-undang N om or 6Tahun 1982 te nta ng H ak C ip ta S eb ag aim an a T ela hD iubah dengan U ndang-und ang N om or 7 Tahun1987 m e ru pa ka n u pa ya p e m erin ta h In do ne sia d ala mm elakukan harm on isas i hukum H AK I Indone sia , d ib id an g h ak c ip ta , d ep ga n p erse tu ju an T RIP s. H al in ite rlih at d en ga n je la s k on sid era n U nd an g-u nd an gte rsebu t bah wa penyesua ian u ndang-undang hakc ip ta m erupakan konsekuensi Iog is darik eik uts erta an In do ne sia d ala m p ers etu ju an T RiP s.A da pun U ndang-undang H ak C ip la 1997d im aksud kan un tuk m em berikan perlindunganhukum yang se m ald n e fek tif te rhadap H A K I,khususnya d ib idang H ak C ip ta . S asaran nyadiarahkan k e p a d a te r.w ju dn ya ik lim y an g le bih b aikbag i tum buh dan berkem bangnya sem angatm enc ip ta d i b idang ilm u p enge tahuan , sen i dansastra , y an g sa ng at d ip e~ uk an d ala m p ela ksa na anp em ba ng un an n asio na l. U nd an g-u nd an g H ak C ip la1997 te lah m em uat beberapa perubahan yangs ub sta ns ia l s eh in g ga re le va n d an s ig nifik an s eb ag a iim p le m en ta si T R IP s. P e ru ba ha n -p eru ba ha n te rs eb utb ero rie nta si k ep ad a p em ua ta n n orm a-n on na y an gb aru , s ta nd ar y a n g leb ih tingg i da n ke ten tuanpen egakan hukum yang ke ta t. N onna-nonna barud is in i d apa t d isebu tkan m isa lnya penam ba hanpe ngertian m engena i pe taku , prod user rekam an,le m b a ga p e ny ia ra n dan k an to r h ak c ip ta ; re nta l rig htsba g i ka rya s inem atogra fi, film , v ideo film , dank ew ajib an u ntu k m a mb eri p e~ in du ng an k ep ad a p araperfo rm er, producers o f phonogram s, dan ba d an-b ad an s ia ra n . D isam pin g ito juga le rda pa tp en am ba ha n k ete ntu an m en ga ju ka n g an ti ru gi a t a sp ela ng ga ra n h ak m o ra l, p en am b ah an k ete ntu an b arum e ng en ai h ak -h ak y an g b erk aita n d eg an h ak c ip ta .S ta nd ar y an g le bih tin gg i d ap at d ilih at d atiper l indungan bagi com pute r program yang harusb erla ng su ng s etid ak ny a se la m a w a k t u 50 tahun.Sedangkan p en eg aka n h uku m yang k e t8 t dapetd iliha t dari te rsed ia nya m ekan ism e penegakanhukum yang m em ugk inkan d ilakukannya guga tansecara e f e k t i f te rh ad ap p eJ an gg ara n H AK I. U ntu km end uku ng peneg aka n hukum y a n g e fe k ti f s e la inP eny id ik P ejaba t P egaw ai N ageri S ip il te rten tu d i

lingkungan departem en yang lingkup tugas danta ng gu ng ja wa bn ya m eJ ip uti p em bin aa n H ak C ip ta ,d ibe ri w ew enang khusus sebag a i peny id iksebaga im ana d im aksud da lam U ndang-undangH ukum A cara P id ana N om or 8 Ta hun 1981 un tuk

28

5/11/2018 Harmonisasi TRIPs Dengan Undang-undang HaKI

4/5

m elakukan penyid ikan tindak p idana d i b idang H akCipta .S ela nju tn ya , d ala m p en eg ak an h uk um H a kC ipta , T R IP s juga m enga tu r persyaratan khususya ng te rk ait d en ga n tin da ka n d i ta pa l b ata s n eg ara .D a lam ha l in i nega ra A nggo ta d iha ruskan un tukm encegah te rjad inya peng im poran a tau

pengeksporan ba rang -ba rang has il pe langga ranH AK I (coun te rfe it goods) dengan cam penundaand ile pa sk an ny a b ar an g- ba ra ng te rs eb ut o Ie h p ab ea n.N am un penga tu ran sem acam in i tidak te rdapa td ala m u nd an g-u nd an g H ak C ip ta 1 99 7, te ta pi da la mU ndang -undang N om or 10 T ahun 1995 ten tangkepabeanan , khususnya P asal 54 sam pa i denganP asa l 63 yang m en ga tur P en ge nd alia n Im po r d anE kspor B a rang H asH P e langgaran H ak A tasK ekayaan Jn te lek tua l. B e rdasa rkan keten tuan -ke ten tuan tersebu t P e jaba t B ea C uka i d ibe rlkew enangan , ba ik be rdasa rkan pe rin tah te rtuJ isK e tua P engad ilan N age ri yang d ibua t a t a spenn in taan pem ilik pem egang hak c ip ta m aupuns ec ar a E X -o ffic io , u ntu k m e na ng gu hk an p en ge lu ar anba rang im por a tau ekspr da ri Kawasan P a be an jik abe rdasa rkan buk tl yang cukup d iduga m erupakanhasil pe langa ran hak ap ta yang d ilindungi d iIndonesia . D alam rangka m endukung im plem en tas i

T R iP s da lam undang -undang H ak C ip ta 1997 ,I nd o ne s ia t el ah m e ra ti fi ka s i k o nv e ns J .. .k o nv e ns i H A K Ipada tahun 1997 , te rm asuk konvens i ten tang H akC i pt a. K o n ve n si -k o nv e ns l t er se b ut a d al ah :1 . P aris conven tion fo r the P ro tec tion o f Indus tr ia lP ro pe rty a nd C onv en tio n E sta blis ln g th e W ordIn te llectua l P rope rty O rgan isa tion yangd ira tifik as i d en ga n K ep re s N o. 1 5 T ah un 1 99 7.2. P a tent C oope ra tion T rea ty (P C T ) andR eg ulay io n u nde r th e P CT , d ira tifik as i d en ga nK ep re s N o . 1 6 T ah un 19 97 .3 . T ra de marks L aw T re aty y an g d ira tilik asi d en ga nK ep re s N o. 17 19 97 .

4 . B em C onven tion fo r the P ro tection o f U tea rya nd A rtis tic W o rk , d ir atifik as i d en ga n K e pr es N o .1 8 ta hu n 1 99 7.,5 . W IP O C opyrigh t T rea ry , d ira tifikasi m ela lu iK ep re s N o. 1 9 T ah un 1 99 7.

D engan asum si bahw a tidk adap eru nd an g-u nd an ga n ya ng be tu J-b etu l se mp um a,dan tanpa m engabaikan adanya usu lan rev is i,10im ple me nta si T RIP s d ala m b en tu k U nd ang -u nd an gH ak C ip ta 1997 te lah cukup m em ada i A rtinya ,n or ma -n orm a y an g m en ja di m ua ta n u nd an g- un da ngte rs eb ut s ab ag ia n b as ar te la h m e nja di b ag ia n T R IP s.T e tapi yang tidak ka lah pen tingnya ada lahb ag aim a na a ga r u nd an g-u an da ng te rs eb ut m e milik is ign ifikan sos ia l yang tingg i d i m asya raka t k ita ,s eh in gg a b eb era pa s as ara n d ap at te rc ap ai. P erta m ajika U ndang -undang H ak C ip ta 1997 m em punya is ig nifik an si s os ia l y an g tin gg i, m a ka p ela ka sa na an ya

o le h m a sy ara ka t a ka n e f e k t i f . O le h k are na i t u , perlua da ny a s os ia lis as i1 1 d an e du ka si y an g e f e k t i f pula ,m en gin ga t pa te ns i u ntu k tid ak m en gh orm ati H AK I.tennasuk ha ll ap ia , jus tru ada pada m asya raka t.D ala m ta ta p erg au la n in te m as io na l m a sy ara ka t k itad ikena l; sebaga i rnasya raka t yang ku rangm e ng ha rg ai h ak a t a s k e ka y aa n in te le k tu a l, t er m a su khak ap ta . P elanggaran hak c ip ta ba ik yang d im ilik ia tau d ipegang w arga nega ra Indones ia sendirim aupun fihak as ing oIeh m asya raka t Indones iasudah sam pa i pada ta ra t yang m engkhaw atirkan .Sa lah satu has ;1 pene litian yang d ilakukan o lehb us in es s S oftw are A llia nc e y an g d ila ns ir p ad a ta hu n1997 m enun jukan da ta yang spek taku le r, bahw a93 % so ftw are kon fpu te r yang be reda r d i Indones iapada tahun te rsebu t ada lah has f ba jakan . A k iba tp ela ng ga ra n h ak c ip ta s oftw are c om p ute r te rs eb ut,khusus yang dim ilik i o rang a tau badan hukum dante rdafta r d i A merika S eriaka t, te lah m en im bu lkank eru gla n s eb es ar U S $ 2 26 ,8 s ela m a ta hu n 1 99 7.M enu ru t lapo ran M ed ia Indonesa i, se jakan jloknya ku rs rup iah tehadap D o lla r, adak ec en de ru ng an b ah w a p ela ng ga ra n- pe Ja ng ga ra nH A KI m en ga la m i p en in gk ata n y an g s ik nifik an . P ad atahun 1998 sam pa i a w a I taoon 1999, B ea C uka i IIB anda ra S oekam o H a tta te lah m enggaga lkansebanyak 67.527 unit C om pac t D isc (C D) ba jakand en ga n k eru gia n n eg ara s eb esa r R p. 7 99 m ily ar.1 4P ela ng ga ra n-p ela ng ga ra n la in s ep erti b em b aja ka nbuku , kase t , V CD dan la in- la in sudah m erupakanb e ri ta s e ha ri- ha ri . P e la n gg a ra n -p e la n gg a ra n d ib id a ngh ak c ip ta te rs eb ut u m um ny a, s ela in d is eb ab ka n o I e 1 1adanya pe luang yang d itaw aJ1< an o leh kem ajuante kn olo gi in fo rm a si d an k om u nik as i, ju ga k ura ng ny a

p em a ha m an d an k es ad ar an h uk um m as ya ra ka t.K ed ua , s ig nilika n s os ia l u nd an g-u nd an gte rsebu t juga akan m em baw a dam pak bag i pa rapenegak hukum un tuk m elaksanakan tugasnyaseca ra e fek tif. P e laga ran -pe langaran hak c ip tasa lam a in ; j uga ~ ik it banyak d isebabkan o lehlem ahnya penegakan hukum , te ru tam a ka renakoord inasi dan pem aham an hak cip ta d i an ta raaparat penegak hukum .16 U ntuk itu , te rsed ianyasum ber daya m anusia penegak hukum yangq ua lifle ld , s er ta s ara na d an p ra sa ra na y an g m e ma da im erupakan kebu tuhan yang tidak b isa d itaw a r.K e tig a, d en ga n s ig nitik an s; s os is y a n g tin gg i m a keundang -undang te rsebu t akan dapa t be rfungs isebaga i a la t rekayasa sos ia l seh ingga sasa ranT RIP s d an u nd an g-un da ng H ak C ip ta 1 99 7 te rca pa i,yakn i tum buh dan be rkem bangnya sem anga tm enc ip ta d ib idang ilm u pengetahuan , sen i dans a s t r a . T anpa te rcapa inya sasa ran ke tiga ini ,Ind on es ia tid ak a ka n d ap at m em ain ka n p era n y an gs as un gg uh ny a d ala m p erd ag an ga n in te m as io an al.D ala m p erd ag an gan b aran g y an g b erb asis h ak c ip tad an p erd ag an gan Iis en si h ak cip ta In do ne sia h an ya

29

5/11/2018 Harmonisasi TRIPs Dengan Undang-undang HaKI

5/5

akan m enjad i pengim por. In i be ra rli dev isa akanm en ga lir k en eg ara -n ag ara la in , k hu sus nya na ga ra-negara y a n g dun ia H AK I n y a sudah m aju. H a l in ije Ja s a ka n. m e ru pa ka n a nc am a n y an g ser ius bag ik ese im ba nga n ne ra ca p em ba ya ra n In don es ia . O le hkarena i t u , budaya H A K I ha rus te rus m ene rusd ikembangkan .4 . Kes lmpu lanJ ik a k etig a s as ara n te rs eb ut d ic ap ai b era rtibahw a nagara kits b ena r-b en ar d apa t m era sa kan

m an faa t ke iku ts erta an nya da la m T RIP s. M e s k i p u nbe rada da lam fo ra in tem as iona l, U ndang -undangH ak C ip ta sudah seha rusnya juga d iben tuk dandi implementasikan dengan memperha t i kan dandengan ca ra yang pa ling dapa t m em enuh ikepentingan nasiona l. tanpa m em perha tikank ep en tin ga n n as ion al te rse bu t U nd an g-u nd ang H akC ip ta hanya akan rnengakom odas l kepen tingan -k ep en tin ga n n aga ra la in d an o le h ka re na itu, hanyaa ka n b er rn an fa at b ag i o ra ng -o ra ng a sin g.

D AF TA R P US TA KA

G au tam a , S uda rgo dan R izaw an to W ina ta . 1998 . } .K onv ens l-konv ens l H ak M ilik In te le ldua l S ara un tukIndones ia ( 19 97 ).B A N DU N G :C itr a A d ity a B a kti.

Kar tadjoemena,H .S . 1997 .GA1T .w rO , dan H as ul U ru gu ay R o un d. JakaJ1a :UJPress .K e s o w o , B am bang . "Im plem entas i P ersebJjuan T RIP S da lam H ukum H alt A tas K ekayaan ln te lekbJa i N as iona l

." Ma ka la h d is ajik an d ala m P en ata ra n H uk um A ktiv ita s P em la ga an In te ma slo na l.F ak ulta s HukumU n ive rsitas P ad jad ja ran . B andung . 29 Ju li 1997 . ._ , P e rlindungan H ak C ip ta atas K om pute r P ro gram ". S am buta n A ra ha n p ada S em in ar H ak C J pta P ro gra m

K om pu te r s erta P en gg un aa nn ya d i In do ne sia . D is ele ng ga ra ka n o le h F ak ulta s H uk um U niv ers ita s A lm aJaya . P .T . M ic roso fllndones ia dan P erh im punan M asya rakat H AK I Indonesia . D i Y ogyaka rta . 28 A pril1999 .M a ula na . In sa n B ud i. 1 99 7. S uk se s B is nis lIe la lu lM ere k, P ate n d an H ak C lp ta . B an du ng : P T C itra A dity a B alc ti._ ,Sepu ta r T iga R UU HA Kl (Kapan D lte tapakan U U D esa ln Indus tri, Tata L eta k s lrk ult T e rp ad u & Rahas l a

DagangJ . M ak ala h d is am p aik an d ala m D is ku si P an el y an g d is ele ng ga rk a o le h F ak ulta s H uk um U niv ers ita sIs la m In do ne sia Y og ya ka rta . 3 0 J un i 1 99 9.P eng, M artin K hor K ok. 1993 . Im pe ria lis ms E kon om l B aru : P uta ra n U ru gu ay d an K ed au la ta n D un ia K et/g a.J ka rta P T G ra me dia P urta ka U ta ma d an K oh pa lin do .S im a nju nta k, W o lte r." Be be ra pa p er ma sa la ha n P e na ga ka n H u ku m B ld an g H a k C ip ta ".lfa sy ar ak at HAKI . V ol 2 . N o.

1. 2 8 A p n 11 9 99 .V ies, R ona ld J . e t aI., C re ato rs a nd P erfo rm ers ; d ala m D en nis C am pb ell d an R us se l E . C arlis le ed.. T h e T ra ns -

na tiona l P elS on : P riva te R igh ts In th e In te rn atio na l B u ss ln es s C omm un ity . D ev en te r d an B so to n:K luwe r La w a nd T a xa tio n P u blis he rs . 1 99 2.

W o rld In te lie ctu alb Ja I P ro pe rty O r ga nis atio n. B ac kg ro und R ea din g M ate ria l o n In te /e ctu a/ P rop erty . Geneva .1 9 8 8 . Med ia / nd one sla . 1 6 F e b ru a ri 1 9 99 . Repub l l ka . 9 J an ua ri 1 99 9.

30