1.1 Sipnosis

Tajuk ini akan membolehkan pelajar mengenal pasti tiga perkara utama, iaitu konsep

fonetik dan fonologi, matlamat sebutan baku dan pelaksanaan sebutan baku. Fonologi

ialah kajian tentang sistem bunyi sesuatu bahasa yang terhasil melalui mulut manusia.

Fonologi lazimnya dibahagikan kepada dua bidang, iaitu fonetik dan fonemik. Fonetik

mengkaji bunyi bahasa dari segi cara pengeluarannya, daerah pengeluarannya dan sifat

fizikalnya. Fonemik ialah cabang fonologi yang menitikberatkan analisis sistem bunyi

sesuatu bahasa yang dikaji pada masa tertentu khususnya untuk menghasilkan sistem

tulisan. Pandangan yang ini, digambarkan dalam rajah di bawah, menjadi pegangan

kita.

1.2 Hasil Pembelajaran

Pada akhir tajuk ini, anda akan dapat:

i. menjelaskan konsep fonetik dan fonologi;

ii. membanding beza antara bidang kajian fonetik dan fonologi;

iii. menerangkan matlamat sebutan baku bahasa Melayu;

iv. menerangkan pelaksanaan sebutan bahasa baku bahasa Melayu.

1.3 Definisi

Fonologi ialah bidang yang mengkaji bunyi-bunyi yang diucapkan melalui mulut

manusia. Bunyi-bunyi itu pula ialah bunyi-bunyi yang bermakna. Apakah yang

dikatakan bunyi-bunyi yang bermakna itu? Kita sedia maklum pertuturan ialah bunyi-

bunyi yang bermakna kerana apabila dua orang bertutur, mereka saling memahami

perkara yang dituturkan. Dengan itu, bunyi yang bermakna itu ialah bunyi bahasa.

Cuba anda fikirkan pelbagai bunyi yang boleh dihasilkan melalui mulut selain daripada

pertuturan. Misalnya bunyi siulan, batuk, dengkuran dan berdehem. Adakah bunyi ini

bermakna? Boleh ya, boleh tidak.

TAJUK 1 FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU

Oleh itu, bunyi bahasa ialah bunyi yang bermakna adalah yang dihasilkan oleh alat

artikulasi. Kesimpulannya, bidang fonologi sebenarnya adalah merumuskan,

menghuraikan dan menjelaskan segala bentuk bunyi dalam sesuatu bahasa dengan

teliti untuk menentukan peraturan dan bentuk bunyi yang tertentu. Fonetik pula ialah

kajian yang ditinjau dari segi bahan fizik atau jizim yang mewujudkan bentuk ucapan.

Oleh itu, fonetik ialah kajian yang berkaitan dengan alat-alat yang menghasilkan bunyi

atau fonetik artikulasi, pendengaran, iaitu bunyi yang keluar dari mulut atau fonetik

auditori dan sifat bunyi atau fonetik akustik. Seterusnya, fonemik pula ialah bidang yang

mengkaji bunyi-bunyi sesuatu bahasa, iaitu pengkajian tentang fungsi atau struktur

bunyi bahasa itu.

1.3.1 Fonetik Artikulasi

Cabang ini mengkaji tentang cara penghasilan bunyi bahasa dan bahagian-bahagian

(artikulator) yang terlibat dalam penghasilan bunyi. Selain itu, cabang ini juga melakukan

pengelasan terhadap bunyi bahasa berdasarkan cara bunyi itu dikeluarkan oleh alat tutur

(artikulator), seperti lidah, bibir, lelangit keras, lelangit lembut, anak tekak, dan

sebagainya.

1.3.2 Fonetik Akustik

Cabang ini mengkaji sifat-sifat bunyi bahasa. Sifat fizikal yang dimaksudkan di sini ialah

gelombang bunyi ujaran yang dihasilkan oleh pita suara. Gelombang bunyi ini dapat

diukur dengan menggunakan alat seperti spektrogram dan osiloskop. Antara sifat yang

diberi perhatian dalam kajian fonetik akustik termasuklah nada, frekuensi dan amplitud.

1.3.3 Fonetik Auditori

Cabang ini mengkaji tentang cara bunyi bahasa ditanggapi oleh pendengar melalui

pendengaran dan diterjemahkan (persepsi) oleh otak. Proses ini adalah proses yang

Aktiviti 1 Catatkan perbezaan definisi fonologi dan fonetik yang telah anda pelajari.

paling kompleks dalam kajian fonetik kerana proses ini melibatkan kajian yang bersifat

mujarad.Dari ketiga-tiga cabang ini, fonetik artikulasi adalah cabang yang paling diberi

tumpuan dalam pengajaran dan pembelajaran fonetik di Malaysia. Dua cabang lagi, iaitu

fonetik akustik dan fonetik auditori agak kurang diberi perhatian kerana tiadanya

peralatan dan kepakaran yang menyebabkan kesukaran untuk pengajaran.

1.4 Perbezaan Fonetik dan Fonologi

Fonologi ialah satu cabang ilmu yang mengkaji tentang sistem bunyi yang diucapkan

oleh manusia yang berfungsi atau dalam bahasa yang lebih mudah difahami bahasa

yang difahami oleh kedua-dua belah pihak. Fonetik pula bermaksud bidang yang

mengkaji segala bunyi bahasa yang dihasilkan oleh alat-alat artikulasi manusia dan ia

memberi lambang kepada bunyi-bunyi tersebut. Anda boleh membaca perbezaan antara

kedua-dua bidang kajian ini dengan merujuk buku Siti Hajar Abd. Aziz (2008).

Aktiviti 1

1. Secara berkumpulan, anda dikehendaki melayari internet untuk mendapat

msklumat tentang fonetik artikulasi, fonetik akustik, dan fonetik auditori.

2. Banding beza bahan tersebut, kemudian bentangkan di dalam kelas anda.

1.5 Matlamat Sebutan Baku Bahasa Melayu

Bahasa baku ialah bahasa standard, mempunyai struktur yang lengkap dan sempurna

dari segi sistem ejaan, tatabahasa, dan kosa kata. Bahasa Melayu baku mempunyai

keseragaman dalam empat sistem yang utama iaitu fonologi, morfologi, sintaksis dan

semantik. Sebutan baku pula mencakup aspek fonologi sahaja. Menurut Awang Sariyan

(2004), sebutan baku di Malaysia telah ditetapkan dalam Kongres Bahasa dan

Persuratan Melayu Kali Ke-3 (1956) yang memutuskan bahawa sebutan baku ialah

sebutan fonemik (berdasarkan ejaan) bukan berdasarkan kelaziman sebutan menurut

dialek Riau-Johor. Pelaksanaan sebutan baku di institusi pendidikan khususnya sekolah

berjalan serentak dengan KBSM (1988).

1.6 Pelaksanaan Sebutan Baku Bahasa Melayu

Sebutan bagi kata bahasa Melayu hendaklah berdasarkan sebutan fonemik atau

sebutan berdasarkan ejaan. Perkara ini adalah bertepatan dengan keterangan K.L pike

dalam bukunya Phonemics (1943:57) iaitu ”Kata-kata dieja sebagaimana diucapkan dan

diucapkan sebagaimana dieja, dan tidak ada huruf yang senyap”.

Garis panduan dasar umum tentang sebutan baku bahasa Melayu adalah seperti berikut

:

Sebutan Huruf: Pada umumnya, setiap huruf dalam ejaan Rumi atau Jawi perlulah

dilafazkan dengan jelas mengikut nilai bunyi bahasa Melayu yang dilambangkan.

Sebutan Kata: Sebutan kata hendaklah berdasarkan ejaan secara keseluruhan dan

juga berdasarkan bentuk kata (pola pada suku kata) sama ada kata dasar atau kata

terbitan.

Intonasi: Intonasi ialah nada suara yang turun naik atau tinggi rendah sewaktu

bercakap dan hendaklah berdasarkan jenis dan bentuk ayat atau kalimat dalam Bahasa

Melayu serta keperihalan keadaan yang berkenaan.

Huruf dan fonem vokal ‘a’

Sebutan Baku

Vokal ‘a’ dilafazkan dengan [ a ] pada bahagian mana pun ia terletak sama ada terbuka,

tertutup, di tengah atau di akhir kata.Ini bermakna vokal ‘a’ disebut seperti mana dieja

dan dieja seperti mana dilafazkan.

Contoh:

Huruf Vokal Fonem/ bunyi Ejaan Sebutan

a [a] saya

berapa

apa

[sa ya]

[be ra pa]

[a pa]

Fonem vokal yang dilambangkan dengan huruf ‘i’.

Berdasarkan sebutan baku, fonem vokal ‘i’ perlu dibunyikan dengan [ i ], sama ada

terletak pada suku kata akhir terbuka dan suku kata tertutup. Ini bermaksud vokal ‘i’

perlu dibunyikan seperti mana dieja. Sebutan Johor-Riau bagi fonem vokal ‘i’ pada suku

kata tertutup dibunyikan dengan [e].

Contoh:

Ejaan Sebutan baku Sebutan Johor Riau

Alih

Mukim

Hasil

[a lih]

[mu kim]

[ha sil]

[ a leh]

[mu kem]

[ha sil]

Fonem vokal yang dilambangkan dengan huruf ‘u’.

Mengikut sebutan baku fonem vokal ‘u’ perlu dibunyikan dengan [ u ], sama ada terletak

pada suku kata akhir terbuka dan suku kata tertutup. Ini bermaksud vokal ‘u’ perlu

dibunyikan seperti mana dieja. Sebutan Johor-Riau bagi fonem vokal ‘u’ pada suku kata

tertutup dibunyikan dengan [o].

Contohnya:

Ejaan Sebutan baku Sebutan Johor-Riau

Betul

Lanun

tutup

[be tul]

[la nun]

[tu tup]

[ be tol]

[la non]

[tu top)

Penyebutan Kata Terbitan

Kata terbitan mengikut garis panduan dasar umum tentang sebutan baku Bahasa

Melayu hendaklah dilafazkan berdasarkan pola ejaan KV , KV + KV , KVK , KVK + KVK.

Kata terbitan dengan imbuhan awalan

Ejaan Sebutan baku Sebutan Johor-Riau

Pengajar

Pengedar

Terasa

Berlari

terangkat

[pe nga jar]

[pe nge dar]

[te ra sa]

[ber la ri]

[ter ang kat]

[pe nga ja]

[pe nge da]

[te ra sé]

[ber la ri]

[ter ang kat]

Kata terbitan bahasa Arab, Indonesia dan Inggeris

Kata serapan Bahasa Arab , Indonesia dan Inggeris yang sudah sebati dengan bahasa

Melayu dibunyikan seperti sebutan baku Bahasa Melayu.

Ejaan Standard Sebutan baku Sebutan Johor-Riau

i) Bahasa Indonesia

Sama bunyi

Anda

Merdeka

Berbeza bunyi

Bangsa

ii) Bahasa Arab

Sama bunyi

Fatwa

Takwa

Beza bunyi

Makna

iii) Bahasa Inggeris

Frasa

drama

[an da]

[mer de ka]

[bang sa]

[fat wa]

[tak wa]

[mak na]

[fra sa]

[dra ma]

[an da]

[mer de ka]

[bang sé]

[fat wa]

[tak wa]

[mak né]

[fra sa]

[dra ma]

1.7 Intonasi dalam Bahasa Melayu

Intonasi ialah nada suara yang turun naik atau tinggi rendah sewaktu bercakap dan

hendaklah berdasarkan jenis dan bentuk ayat atau kalimat dalam bahasa Melayu, sama

ada ayat penyata biasa, ayat tanya, ayat perintah, ayat terbalik atau songsang atau ayat

pasif dan seumpamanya. Intonasi bahasa Melayu dapat dikenali dan digayakan dengan

empat tingkat nada yang biasa ditandai dengan angka 1, 2, 3 dan 4. Angka 1 menandai

nada yang paling rendah dan angka 4 menandai nada yang paling tinggi. Nada 2

memulakan ujaran dan nada 3 merupakan nada tekanan. Intonasi bahasa Melayu

mempunyai hubungan yang rapat dengan sintaksis, iaitu dapat membezakan jenis dan

bentuk ayat. Intonasi wujud dalam bahasa Melayu bagi menandai dan memisahkan

frasa yang pelbagai jenis dan bentuknya.

Sebutan bagi Nama Khas

Nama orang di Malaysia atau di luar Malaysia dilafazkan menurut kebiasaan orang yang

empunya nama atau kebiasaan setempat atau kebiasaan antarabangsa. Contohnya:

Ejaan Sebutan

Muhammad Hatta [mu.ham.mad hat.ta]

James Bond [jéms bÕnd]

Nelson Mandela [nẼl.sen man.dé.la]

Lim Keng Yaik [lim kéng yék]

Boutros Boutros-Ghali [but.ros but.ros gha.li]

Nama tempat di Malaysia atau di luar Malaysia dilafazkan menurut kebiasaan sebutan

setempat atau kebiasaan antarabangsa. Contohnya:

Ejaan Sebutan

Selangor Darul Ehsan [se.la.ngor da.rul éh.san]

Bosnia-Herzegovina [bos.nia her.ze.go.vi.na]

Pyongyang [pyong.yang]

New Zealand [niu zi.lẼnd]

Sunway Lagoon [sun.wéi le.gun]

Nama Khas yang lain yang mengandungi atau tidak mengandungi nama orang atau

nama tempat dilafazkan menurut sistem sebutan baku bahasa Melayu. Contohnya:

Ejaan Sebutan

Bank Bumiputera [baângk bu.mi.pu.te.ra]

Radio Televisyen Malaysia [ra.dio té.lé.vi.syen me.lé.sia]

Universiti Teknologi

Malaysia

[u.ni.ver.si.ti ték.no.lo.gi me.lé.sia]

Agensi Pengiklanan

Multimedia

[a.gén.si pe.ngi.la.nan mul.ti.mé.dia] atau

[a.gén.si peng. Öik.la.nan mul.ti.mé.dia]

Akronim atau singkatan yang terbentuk sebagai kata (dalam bahasa Melayu atau bukan

bahasa Melayu) dilafazkan dengan dua cara iaitu (i) cara sebutan akronim menurut cara

pemenggalan suku kata ejaan, atau (ii) cara sebutan ungkapan atau nama yang penuh.

Contohnya:

Ejaan Sebutan

Felda [fél.da] atau (Federal Land Development Authority)

(Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan)

UNESCO [yu.nés.ko] atau (United Nations Educational, Scientific

and Cultural Organization)

UMNO [am.no] atau (United Malays National Organization)

(Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu)

tadika [ta.di.ka] atau (taman didikan kanak-kanak)

ADUN [a.dun] atau (Ahli Dewan Undangan Negeri)

Plus [plus] atau (Projek Lebuh Raya Utara-Selatan)

Akronim yang tidak berbentuk kata dan singkatan jenis inisialisme dalam ejaan Rumi

dilafazkan dengan dua cara, iaitu (i) cara sebutan singkatan menurut bunyi huruf Rumi,

atau (ii) cara sebutan ungkapan atau nama yang penuh. Contohnya:

Ejaan Sebutan

DBP [di.bi.pi] atau (Dewan Bahasa dan Pustaka)

TLDM [ti.él.di.ém] atau (Tentera Laut Diraja Malaysia)

JKKK [jé.ké.ké.ké] atau (Jawatankuasa Keselamatan dan

Kemajuan Kampung)

RTM [ar.ti.ém] atau (Radio Televisyen Malaysia)

PLO [pi.él.o] atau (Palestinian Liberation Organization)

(Pertubuhan Pembebasan Palestin)

2.1 Sipnosis

Tajuk ini membincangkan definisi dan jenis alat-alat artikulasi yang terlibat untuk

menghasilkan ujaran. Tumpuan khusus diberi kepada alat-alat artikulasi vokal yang

digunakan untuk menghasilkan bunyi vokal. Perbincangan turut merangkumi artikulasi

diftong dan konsonan yang berfungsi untuk menghasilkan bunyi diftong dan konsonan.

Selain itu, perbincangan turut ditumpukan kepada definisi dan jenis diftong serta

konsonan dalam Bahasa Melayu.

2.2 Hasil Pembelajaran

Pada akhir tajuk ini, anda akan dapat:

i. Mengenal pasti definisi artikulasi, artikulator, diftong dan konsonan

ii. Mengenal pasti alat-alat artikulasi, artikulasi vokal, diftong dan konsonan

iii. Menghuraikan jenis-jenis alat artikulasi, artikulasi vokal, artikulasi diftong dan

konsonan Bahasa Melayu

2.3 Definisi Artikulasi dan Artikulator

Untuk pengetahuan anda, artikulasi atau alat pertuturan merupakan alat-alat yang

terlibat dalam proses pengeluaran bunyi-bunyi bahasa. Alat-alat ini sebenarnya

mempunyai tugas-tugas asas, iaitu mengunyah makanan, menelan dan menghembus

nafas. Oleh itu, tugas alat-alat ini saling bertindih termasuklah tugas menghasilkan

bunyi-bunyi bahasa.

Alat artikulasi terbahagi kepada dua bahagian, iaitu artikulator dan daerah artikulasi.

Artikulator adalah bahagian alat pertuturan yang boleh digerak-gerakkan seperti lidah,

bibir dan gigi bawah yang terletak di bahagian bawah rongga mulut. Daerah artikulasi

termasuklah gigi atas, gusi, lelangit keras dan lelangit lembut. Bahagian alat pertuturan

ini terletak di atas rongga mulut yang tidak boleh digerak-gerakkan dan hanya dapat

didekati atau disentuh dalam proses pengeluaran bunyi-bunyi bahasa.

TAJUK 2 DAN 3

ARTIKULASI DAN ARTIKULATOR

2.4 Alat-Alat Artikulasi

Artikulator merupakan bahagian alat pertuturan yang boleh digerak-gerakkan, iaitu lidah,

bibir dan gigi bawah yang terletak di bahagian bawah rongga mulut, manakala daerah

artikulasi ialah gigi atas, gusi, lelangit keras dan lelangit lembut. Daerah artikulasi ialah

bahagian alat pertuturan di atas rongga mulut yang tidak boleh digerak-gerakkan dan

hanya dapat didekati atau disentuh dalam proses pengeluaran bunyi-bunyi bahasa.

Rajah 1 menunjukkan kedudukan alat-alat artikulasi manusia seperti bibir (atas dan

bawah), gigi, lelangit, anak tekak, lidah, dan rongga hidung (Nor Hashimah Jalaluddin,

1998:16-17).

2.5 Alat-Alat Artikulasi Vokal

Sistem Ejaan Rumi mempunyai lima huruf vokal yang digunakan untuk melambangkan

enam fonem vokal atau bunyi vokal baku. Huruf-huruf tersebut ialah a, e, i, o, dan u.

Alat-alat artikulasi vokal meliputi rongga mulut, iaitu bahagian lidah dan keadaan bibir.

Bunyi vokal terhasil apabila udara yang dikeluarkan dari paru-paru melalui rongga mulut

tanpa mengalami sebarang sekatan. Jenis-jenis bunyi vokal dapat ditentukan

berdasarkan kedudukan bahagian lidah, ruang udara antara bahagian lidah yang

berkenaan dan keadaan bibir. Kedudukan lidah dapat dibahagikan kepada empat

peringkat, iaitu tinggi, separuh tinggi, separuh rendah dan rendah. Selaras dengan

kedudukan bahagian lidah itu, ruang udara dapat dibahagikan kepada empat juga, iaitu

sempit, separuh sempit, separuh luas dan luas. Bahagian lidah yang terlibat pula

terbahagi kepada tiga bahagian, iaitu depan, tengah dan belakang lidah seperti yang

ditunjukkan dalam linguagram (gambar lidah) yang berikut:

ui

Depan

hampar

Tengah

neutral

e

o

ε

a

Belakang

bundar

Tinggi (sempit)

Separuh tinggi

(separuh sempit)

Rendah (luas)

Separuh rendah

(separuh luas)

Rajah 2.1: Bahagian Lidah

Seterusnya, keadaan bibir terbahagi kepada tiga bahagian, iaitu neutral, hampar dan

bundar. Dalam Bahasa Melayu standard terdapat enam jenis vokal yang dapat

dihasilkan, iaitu [i, e, a, o, u, ] dan dua vokal tambahan dalam dialek Melayu, iaitu [ε]

dan []. Bunyi-bunyi [ε] dan [] merupakan bentuk sebutan harian dan juga perkataan

yang dipinjam daripada bahasa Inggeris, seperti beg dan bos. Layari internet untuk

melihat pergerakan bibir ketika menyebut bunyi vokal Bahasa Melayu.

2.6 Diftong dan Konsonan

Menurut Kamus Tatabahasa Bahasa Melayu (Marzukhi Nyak Abdullah,1997:63),

diftong (diphthong) ialah gabungan dua bunyi vokal yang disebut sebagai satu suku

kata akibat perubahan kedudukan lidah contohnya, [ai] dalam [pandai] pandai, dan [au]

dalam [pulau] pulau?. Konsonan pula ialah semua bunyi selain vokal yang dihasilkan

Aktiviti 2

Labelkan alat-alat artikulasi yang digunakan untuk menghasilkan bunyi

bahasa.

i._____________________________ vii.________________________

ii._____________________________ viii.________________________

iii._____________________________ ix.________________________

iv._____________________________ x.__________________________

v._____________________________ xi._________________________

vi._____________________________ xii.________________________ ___________________________

dengan melakukan sekatan terhadap arus udara yang dilepaskan melalui paru-paru.

Sekatan itu dapat dilakukan dalam bentuk hentian sepenuhnya, hentian sebahagian

atau hentian sekejap-sekejap (Abdullah Hassan,2006:44).

2.7 Jenis-Jenis Diftong dan Konsonan Bahasa Melayu

Bahasa Melayu mempunyai tiga bunyi diftong, iaitu [ai], [au] dan [oi]. Diftong boleh

membentuk suku kata seperti dalam perkataan [# tupai #], [# panau #] dan [# amboi #].

Keadaan sebegini membezakan diftong daripada deretan vokal contohnya, mengenai

(Abdullah Hassan, 2006:42).

Bunyi konsonan pula dapat dihuraikan berdasarkan cara penghasilannya, sama ada

letupan, letusan, sengauan, geseran dan sebagainya, serta titik artikulasi atau daerah

sebutannya, seperti dua bibir, gigi-gusi, lelangit keras, lelangit lembut, anak tekak dan

lain-lain.

2.8 Artikulasi Diftong dan Konsonan Bahasa Melayu

Bunyi diftong bersifat satu suku kata yang melibatkan alat artikulasi lidah. Diftong

Bahasa Melayu terdiri (i) diftong biasa, iaitu gabungan dua bunyi vokal yang disebut

dalam satu suku kata akibat perubahan kedudukan lidah contohnya, [ai] dalam [pandai]

pandai, dan [a] dalam [pula] pulau, (ii) diftong lebar yang melibatkan perubahan

yang luas pada kedudukan lidah contohnya, [ai] dalam [pantai], (iii) diftong menurun,

iaitu diftong yang puncak kenyaringannya jatuh pada vokal pertama contohnya, [ai]

dalam [pandai] pandai dan (iv) diftong sempit, iaitu diftong yang melibatkan perubahan

yang sempit pada kedudukan lidah contohnya, [oi] dalam [sepoi] sepoi.

Konsonan Bahasa Melayu meliputi bunyi letupan, letusan, sengauan, sisian, geseran,

malaran dan getaran. Hentian sepenuhnya dapat menghasilkan bunyi letupan (plosif).

Udara yang dilepaskan daripada paru-paru akan mengalami sekatan sepenuhnya sama

ada di bahagian bibir, lelangit keras, lelangit lembut atau pita suara. Kemudian udara

akan dilepaskan serta-merta dan akan terhasillah bunyi letupan contohnya p] [pulau]

(awal) dan [atap] (akhir).

Sekatan sepenuhnya dapat menghasilkan bunyi letusan (afrikat). Bunyi ini dihasilkan

dengan cara menyekat arus udara sepenuhnya yang dilepaskan oleh paru-paru.

Kemudian arus udara itu dilepaskan perlahan-lahan. Ada juga pendapat yang

menyatakan bunyi afrikat ini adalah hasil gabungan dua bunyi, iaitu bunyi [t]

digabungkan dengan bunyi [š] untuk menghasilkan bunyi [č], manakala bunyi [d] pula

digabungkan dengan bunyi [ž] untuk mendapatkan bunyi [j].

Satu lagi bentuk sekatan yang dilakukan sepenuhnya akan mengeluarkan bunyi

sengauan (nasal) yang dihasilkan dengan cara menurunkan anak tekak (uvula) untuk

menutup rongga mulut (oral). Ini menyebabkan udara yang dilepaskan dari paru-paru

akan melalui rongga hidung dan terhasillah bunyi nasal [m], [n], [], dan [].

Hentian sebahagian pula akan menghasilkan bunyi sisian, geseran (frikatif) dan

malaran. Bunyi sisian dalam bahasa Melayu dihasilkan dengan melakukan penyekatan

terhadap arus udara yang dilepaskan oleh paru-paru di bahagian lelangit keras oleh

hujung lidah menyebabkan udara hanya melalui kawasan sisi di kiri dan kanan rongga

mulut. Ini menghasilkan bunyi [l].

Bunyi geseran dihasilkan dengan menyempitkan saluran udara supaya udara yang

melaluinya bergeser dan kedengaran bunyi berdesis. Bunyi geseran dalam bahasa

Melayu ialah [f], [v], [s], [z], [š], dan [h].

Untuk menghasilkan bunyi malaran, kedudukan artikulator adalah seperti menghasilkan

bunyi geseran tetapi geseran yang dihasilkan adalah terlalu lemah. Bunyi malaran juga

sama seperti untuk menghasilkan bunyi vokal, dan sesetengah ahli fonetik

menamakannya bunyi separuh vokal. Bunyi malaran dalam bahasa Melayu ialah [w] dan

[y].

Bentuk sekatan udara yang ketiga ialah hentian sekejap-sekejap. Bentuk ini

menghasilkan bunyi getaran. Udara yang dilepaskan oleh paru-paru disekat dengan

menggetarkan hujung lidah di lelangit keras. Dalam bahasa Melayu hanya terdapat satu

bunyi getaran, iaitu [r].

Bunyi konsonan terbahagi kepada bunyi bersuara dan bunyi tidak bersuara. Bunyi

bersuara dihasilkan dengan menggetarkan pita suara, seperti bunyi [b], [d], [g], [m], [n],

[r], [l], [w], dan [y]. Sebaliknya pita suara tidak digetarkan untuk menghasilkan bunyi tidak

bersuara, seperti bunyi [p], [t], [k], [f], [s], dan [h].

Konsonan pinjaman Bahasa Melayu terdiri daripada (i) Geseran bibir-gigi tak

bersuara, (ii) Geseran bibir-gusi bersuara, (iii) Geseran gigi tak bersuara,

(iv) Geseran gigi bersuara, (v) Geseran lelangit lembut tak bersuara dan (vi)

Geseran lelangit lembut bersuara.

Ketika mengeluarkan geseran bibir-gigi tak bersuara, bibir bawah dirapatkan kepada gigi

atas supaya membuat sempitan untuk udara keluar. Lelangit lembut dinaikkan rapat

kepada belakang rongga tekak. Udara dikeluarkan dari paru-paru melalui rongga mulut

dan dibiarkan bergeser keluar di daerah rapatan bibir bawah dan gigi atas itu tanpa

menggetarkan pita suara. Contoh sebutan: [fiker] ‘fikir’, [hafal] ‘hafal’, dan [maaf] ‘maaf’.

Cara mengeluarkan geseran bibir-gusi bersuara pula sama dengan cara mengeluarkan

geseran [f]. Perbezaannya ialah, pita suara tidak digetarkan. Contoh sebutan: [vkal]

‘vokal’, [vərsi] ‘versi’, dan [univərsiti] ‘universiti’.

Penghasilan geseran gigi tak bersuara ini menunjukkan daun lidah berada di antara gigi

atas dengan gigi bawah. Lelangit lembut dinaikkan rapat kepada belakang rongga tekak.

Udara dikeluarkan dari paru-paru melalui rongga mulut dan dibiarkan bergeser keluar di

daerah gigi itu tanpa menggetarkan pita suara. Contoh sebutan: [alaa] ‘Selasa’

(thalatha), [inen] ‘Isnin’ (Ithnin), dan [hade] ‘hadis’ (hadith). Cara mengeluarkan

geseran gigi bersuara pula, sama dengan cara mengeluarkan geseran gigi tak bersuara.

Perbezaannya ialah, ketika mengeluarkan bunyi [ð] pita suara digetarkan. Contoh

sebutan: [ðalem] ‘zalim’ (dzalim), dan [haðer] ‘hadir’ (hadzir).

Ketika menghasilkan geseran lelangit lembut tak bersuara, belakang lidah dirapatkan ke

lelangit lembut supaya membuat satu sempitan. Lelangit itu sendiri dinaikkan rapat

kepada belakang rongga tekak. Udara dikeluarkan dari paru-paru dan dibiarkan

bergeser pada sempitan di daerah lelangit itu tanpa menggetarkan pita suara. Contoh

sebutan: [xabar] ‘khabar’, [axbar] ‘akhbar’, dan [axer] ‘akhir’.

Akhirnya, penghasilan geseran lelangit lembut bersuara menunjukkan persamaan

dengan cara menghasilkan geseran lelangit lembut tak bersuara. Perbezaannya ialah,

ketika mengeluarkan bunyi [] pita suara digetarkan. Contoh sebutan: [aeb] ‘ghaib’,

[loat] ‘loghat’, dan [bale] ‘baligh’. Menurut Raja Mukhtaruddin (1965:44), bunyi ini

sebenarnya terdapat dalam pertuturan orang Melayu ketika menyebut perkataan-

perkataan Melayu seperti orang [a] dan [baa] sebagai kelainan kepada getaran

gusi [r].

Aktiviti 3

1. Nyatakan jenis bunyi konsonan dan diftong untuk perkataan yang bergaris

berikut:

(i) ghairah (vi) balai

(ii) cabar (vii) laut

(iii) masyhur (viii) sepoi

(iv) dekad (ix) tekukur

(v) pulau (x) sarat

2. Beri satu contoh perkataan untuk keenam-enam jenis konsonan pinjaman

yang telah anda pelajari.

4.1 Sipnosis

Tajuk ini membincangkan definisi dan jenis-jenis huruf yang terdapat dalam Bahasa

Melayu. Huruf-huruf tersebut meliputi huruf vokal, konsonan dan diftong. Huruf

konsonan pula diperincikan kepada konsonan asal, pinjaman, gandingan dan rangkap.

4.2 Hasil Pembelajaran

Pada akhir tajuk ini, anda akan dapat:

i. Mengenal pasti definisi dan jenis huruf dalam Bahasa Melayu

ii. Menghuraikan jenis-jenis huruf vokal, konsonan dan diftong dalam Bahasa Melayu

iii. Membandingkan jenis-jenis huruf konsonan dalam bahasa Melayu, iaitu konsonan

asal, pinjaman, gandingan dan rangkap.

4.3 Definisi Huruf Vokal, Konsonan dan Diftong Bahasa Melayu

Huruf ialah lambang dalam sistem bunyi bahasa yang daripadanya sesuatu perkataan

dalam tulisan dibentuk? (Marzukhi Nyak Abdullah, 1977:42).

Bunyi vokal terhasil apabila udara keluar daripada rongga mulut tidak mengalami

sekatan atau himpitan. Bunyi vokal juga dipengaruhi oleh pengaruh lidah, keadaan

rongga mulut dan bentuk bibir. Konsonan pula ialah bunyi yang dihasilkan dengan

melakukan sekatan terhadap arus udara yang dilepaskan melalui paru-paru. Sekatan itu

dapat dilakukan dalam bentuk hentian sepenuhnya, hentian sebahagian atau hentian

sekejap-sekejap. Diftong pula terhasil daripada gabungan bunyi vokal. Dengan

perkataan lain, diftong terbentuk apabila berlaku pengeluncuran bunyi-bunyi vokal, iaitu

satu vokal mengeluncur dari satu vokal kepada vokal yang lain (Abdullah

Hassan,2006:44).

TAJUK 4

HURUF-HURUF DALAM BAHASA MELAYU

4.4 Jenis-Jenis Huruf Vokal, Konsonan dan Diftong Bahasa Melayu

Terdapat enam huruf vokal dalam Bahasa Melayu, iaitu huruf a, i, u, e pepet, e taling

dan o. Seterusnya dalam Bahasa Melayu juga, terdapat 27 fonem atau bunyi konsonan.

Selain itu, terdapat juga tiga bunyi diftong, iaitu ai, au dan oi yang ditunjukkan dalam

Rajah 4.1 di bawah.

Huruf Diftong

Fonem / Bunyi Ejaan Sebutan

ai au oi

[ai] [au] [oi]

pantai pulau sepoi

[pan.tai] [pu.lau] [se.poi]

Rajah 4.1: Huruf dan Fonem Diftong Bahasa Melayu

4.5 Konsonan Asal, Pinjaman, Gandingan dan Rangkap Bahasa Melayu

Terdapat tiga jenis konsonan yang berbeza dalam Bahasa Melayu. Konsonan tersebut

ialah konsonan asal, pinjaman, gandingan dan rangkap. Konsonan gandingan dan

rangkap turut dikenali sebagai huruf gabung dan konsonan gabungan (Nik Safiah Karim

et.al. 2006). Bacalah modul ini seterusnya untuk memahami ketiga-tiga jenis konsonan

tersebut.

Terdapat 18 fonem konsonan asal Bahasa Melayu. Sebenarnya terdapat 19 bunyi (fon)

tetapi bunyi [?] dianggap variasi kepada bunyi [k] di akhir suku kata. Daripada segi cara

sebutan, konsonan asal Bahasa Melayu terbahagi kepada tujuh, iaitu letupan, letusan,

geseran, getaran, sisian, sengauan dan separuh vokal.

Terdapat sepuluh konsonan pinjaman dalam Bahasa Melayu yang berasal daripada

Bahasa Arab melainkan konsonan v. Konsonan v dipinjam daripada Bahasa Inggeris.

Konsonan sy pula yang dipinjam lebih awal daripada Bahasa Arab, digunakan untuk

mengeja perkataan pinjaman daripada Bahasa Inggeris contohnya, skuasy. Huruf ain

seperti dalam perkataan ma’na, digantikan dengan huruf k menjadi makna. Pada tempat

lain, huruf ‘i (‘ilmu), ‘a (‘alam), ‘u (‘umur) digugurkan. Ejaan nama seperti ‘Abdullah,

Sa’odah, Nor ‘Aini sudah ditiadakan. Selain itu, huruf hamzah digugurkan tetapi masih

terdapat dalam perkataan seperti Dato’, sebagai darjah kebesaran yang dikurniakan

oleh Sultan atau Yang Dipertuan Negeri.

Seterusnya, dalam sistem ejaan lama Bahasa Melayu, terdapat sembilan konsonan

gandingan dan rangkap yang digunakan, iaitu kh, gh, ny, ng, sh, ch, dz, dh dan th.

Empat daripadanya dikekalkan penggunaannya hingga kini, iaitu kh, gh, ny dan ng.

Akan tetapi, konsonan gandingan dan rangkap sh diubah suai menjadi sy. Selain itu,

empat konsonan gandingan dan rangkap ditukar menjadi konsonan tunggal, iaitu ch

menjadi c, dz menjadi z, dh menjadi d dan th menjadi s. (Abdullah Hassan, 2006:95-96).

Sebenarnya jika anda peka, tidak banyak huruf dipinda dalam Sistem Ejaan Rumi

Baharu. Hanya konsonan gandingan dan rangkap dikurangkan daripada sembilan

kepada lima, iaitu empat kekal, manakala satu berubah satu huruf. Empat lagi konsonan

gandingan dan rangkap dijadikan konsonan tunggal untuk memudahkan ejaan. Namun,

walaupun huruf berubah, bunyi sebutannya tetap sama.

Aktiviti 4

Teliti kedudukan vokal dalam Bahasa Melayu berdasarkan rajah di bawah.

Kemudian senaraikan lima perkataan untuk setiap jenis vokal yang

ditunjukkan.

1. Teliti kedudukan konsonan Bahasa Melayu berdasarkan rajah di bawah.

Kemudian isikan konsonan yang dikosongkan untuk melengkapkan

Aktiviti 5 Teliti kedudukan konsonan Bahasa Melayu berdasarkan rajah di bawah.

Kemudian isikan konsonan yang dikosongkan untuk melengkapkan rajah

tersebut.

Cara Sebutan

Daerah Sebutan

Bib

ir

Gu

si

Gu

si-L

Ke

ras

Lela

ng

it

Ke

ras

Lela

ng

it

Lem

but

Pita

Su

ara

1 2 3 4 5 6

Letupan t

d G

Letusan č b j

Sengauan b

Geseran h

Getaran

Sisian l

Separuh Vokal b w