JlliD ,1999

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

ISSN 0128-6048

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

DR.AB.RAZAK Ab. Karim

Penggunaan Cap Mohor Dalam Warkah­Warkah Melayu Lama: Suatu Tinjauan

Aspek Penggunaan Bahasa!

Pengenalan

Warkllh-warkah Me\;IYU lama merupakan manuskrip terawal y.mg dihasilkan olch masyarnkut zaman silam untuk pelbagai lujuan dan kepe:nlingan sarna ada untuk lujuan komunikasi al3UpUn sebagai ahll perhubungan anlara kerajaan. pemt>esar-pembesar dan 3n1ara pembesar deng:1O pemerinlah Baml.

Dalam wu rkah-warkah MeJayu lama. salah saw daripada unsur lerpenling untuk menunjukkan kelU lioan sescpucuk warkah iatah penggunaan cap pada warkah lersebul. Inl kerana . cap yang dimiliki atch !;eseorang pengirim warkah itu scben;:amya melambangk;m idemili diri pengirim dan penerima sedia maklum lelllang pcngirim hanya dengan mengenalpasli cap yang digunakan dalam wmah. Selain ilU . cap juga merupakan lInSUf penting dalam seni pcnulisan warkah Meluyu lama dh;ebabkan hanya golongan le nentu sahaja yang memiliki scsebuah cup ilu.

Asal Usul Cap

Mcnurul Wilkinson (1955: 187) perk:uaan cap berasal daripada pcrk.uaan bahasa Hindi. iaitu dwpp dan dalam masyarakal Melayu pula, kala ini juga dikenali sebagai mnl'rai. lera alau mohor yang menjadi ganti landa langan sesepucuk warkah. Kala 1II0" or pula berasal daripada bahasa parsi. iailU 1111111,. dan Mahayudin Hj. Yahya ( 1987:825) pula menyalakan kala ini pada asalnyu bennakna .. SeSIIQtll )'all.~ iJ"rSlem ail/lip/III Ix'f/l/Wp (SI!alld f' .

Menurut beliau hlgi. penggunaan cap mohor di Malaysia berasa! daripadll kala molwl'. iailu sualu jenis m.lIa wang emas Islam yang digunak:ln pada 7..:m13n pcmerintahan Akhbar dan Jahangi r ( J556-1 621 ) di India. Baginda lelah mengeluarkan dua benluk mohur. iailu berbentuk bu la! dan berbenluk scgi empa!. Berda.<;arkan pend:'.!I"" beliau ini besarkem ungkin:'.!n pembesar­pembeJ;ar Melayu dan juga raja- raja Melayu meniru benluk d:m eara pcnggunmm cap-cap ini dalam wlIrkah mereka. Ini kerana pengaruh India Iclah merebak dengan meluns di Asia Tenggara, khususny:1 di negara kila. Tambnhan pula ncgara-negara cliAsia Tenggar.t mempunyai hubungan yang bcgitu eral dengan India. Besar kemungkinan segala yang berlaku di India akan mcmpcngaruhi negara-negara di Asia Tcnggar.1. In i terbukti dengan pengguna:m cap penanm dalam sur:u-su(3t Melayu ditemui dalam warkah yang dihantar oleh Sultan Aiauddin Syah

I. 00110101 makalah ini. Cap<Ap yani dik3ji merupaJtlln cap yatll digurntkan dalam warkah sosilll dan juga warkl\h· watkah perjanjian. Kebanyakan datip:KIa warkah perjanji:m melib;nlc:1IJ pih:!.k Belanda denalln pihak r3j3 tli /ndonesi:a. Hanya beberapa W".Il'k:ah mllj:a perjanjiM amara/nBl-ens dengan f:lja.rnja eli TCUI:lh Mclayu. lenlHllna yan; nxlib:ukan RImes densan pemerinh1h di Johor.

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

( 1589-1604) dari Aceh kep:lda Harry Middleton p:lda tahun 1602. Kemudian . cap yang kedua lelah digunakan oleh Kimalaha Sa lahak Abdul Kadir dari Ambon ap:lbila baginda menghamar warkah kepada Gabenor Syarikal Hindia limur pada 23 Mei 1658.

Aspek Bahasa Dalam Cap

Cap menlpak:tn un sur terpenling dalam sesepucuk warkah walaupun benluknya agak kecil letapi pelbagai aspek seni. budaya, bahasa dan agama dapal dilihal. Cap-{:ap y.mg lerdapal dalam kajian ini menunjukkan bahawa butir-butir terpe:rinci tentang namu peribadj. gclaran. larikh dan juga ungkapan-ungkapan Islam alaupun puji-pujian yang baik untuk pemilik cap.

Sebahagian daripada cap yang di gunakan oleh junuu lis mcmperlihatk:m unsur alih kod.= Kod (bahasa) Arnb dan bahasa Belanda bercampur aduk dengan bahasa Mclayu yang digunakan pada waklu ilu. Kebanyakan alih kod berlaku pada kala nama ainu antnra :lyal. Oi samping illl, lerdapat juga seselengah sultan hanya menggunakan bahasa Arab sahaja scdangkan bahasa Mc layu langsung tidak digunakan dalmn cap-cap mereka. Pcnggunaan bahnsadalam cap bolch dibahagikan kepada penggullllan:

bahas:t Amb bahasa Melayu bahasa Belanda bahasa Arab dan Melayu bahasa Belanda dan Melayu

Penggunaan bahasa Arab

Kebany:lknn cap yang digunakan di kalangan pembesar :llaupun raja zaman lampau banyak menggunakttn bahaS3 Arab dan penggunaan bahasa Arab begilU meluas, Kala· kala bahasa Ar::tb yang digunnkan dalam cap-cap mereka merupakan kala puji-pujian terhadap seseomng raja, pembesar ataupun pcmilik cap berkenaan. Antara cap yang menggunakan bahasa Arab nd'l lah :sepert i yang bcrikul:

.:I.. AI-Mutawakkal Bi lmulk al-Haqqul Mubin al-Sullan Muhammad al-Mouralhin Ibn b. al-Marhum al-Su han Ibrahim:' c. AI·Qahar ya Qahar la Amrallah A'dilu al-Su lum Mohammad Fadl.~ d. AI -Wmiq Billah al-Khalaqalbari al· Abdik al·Syarbani \Va hu wal Ham id al-Sullan e. Kasim Ibn 81-M.uhum al-Sullnn Syarif Abdul Rahman Ibn al·Marhum ai-Habib al·

Husin .'

2. Alih I:od bennaksud rmgguna:ln koo (bahasaj lain dalam bahasa Melayu 11InjXI mcnlubah mal:~ud asall:ala )'anS dipinjam. Dalam k\lnlrl:~ ini. baha.sa Anb dan Bclandll nN:rupal:lIn b.1ha."'~ asin, yang digunakilll !'eI:afll ICNS dalam ~hua Mclayu .

. \. Kala·blll ini dillllllllkll/1 oh:h 511i1an Munammad dan Sclangord:llam ('31' )':Inl Nginda mclCflli 5Cma~ baginda mrn&hanlllf warkah kC]»da E.A. Blundcll p3da B JDnll~ri 1856.

4. C,p in; diiunDl:an olcn 5ullan 5ulu Muhammad Fadl kepada Cabcnor Hong Kong ~ ,.hun 18J5. ~. Cap ini dillunal:an olcn 5 ull1l1l ponlianak 5yarif KllSim kep:lda Raffies ~ 12 Mac 1811 .

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

f. AI-Azizul al-Mulk al-Khadinll Qalibi Ghairi al-MakJum :I I-Sultan Khalifah Allah ala Oaerah Kedah Wahuwa al-Sullan Ahmad Tajoddin Halim Syah Ibn ai-Sultan ... 6

g. SHlah Hilaa 'ala al-Watiq al-Sayid ai-Muhammad Zain Ibn Abdul Rahman al-Kudsi.1

Oalum confoh-confoh di :Has sescorang pemUik cap ini menggunakan kara-kala bahas3 Arab ulltuk tuju:ln menyatakan puji-pujian dan sifaHifat yang baik tcrhadap seseorang raja yang memerintah pada waklU itu. Ini disebabkan penggunaan bahasa Arab me lambangk:1I1 status seseorang raja dan baginda sahajn yang berhak menggunakan bahasa Arab dalam cap­cap mereka sedangkan pembcsar-pembesar lain tidnk berbual demikian.

Penggunaan Bahasa Melayu

Oalam kajian ini. penggunann bahasa Melayu dalam cap-cap yang terdapat datum wurkuh­warkah Melayu hanya digunakan oleh golongan pembesar atau kembat di raja sahaja. Golongnn raja jarang ditemui menggunakan tuli san bahasa Melayu dalam cap-cap mereka kerana kebanyakan daripada mereka Iclah mengukir cap mereka dengan bahasa Amb. Anlara pembesar yang menggunakan bahasa Melayu udalah sepeni yang berikul:

a. Encik Lu Nga Kcdllh b. Sullanah Fatimah c. Saudagar Syarif Muhammad Syah d. Tengku Syarif Muhammad Syah e. Orang Kaya Saudagar Raja di Negeri Kedah Oarul Aman f. Orang Kaya Saudagar Raja g. Bendahara Muda Negeri Perak Oarol Ridwan

Serdasarkan contoh-contoh pemilik cap di alas, kebanyakan daripada pengirim warkah meropakan golongan pembesar dalam sesebuah negen dan merekajuga kurang menggunakan kata-kata gelaran dan puji-pujian yang dituli s dalam rnlhasa Arab. Kebanyakan daripada kata gelaran dan puji-pujian sena sifat yang baik hanya digunakan oleh.seseorang raja. Seseomng pembesar ataupun kerabat di raja kurang sesuai menggunakan kala-kala rersebut scbaliknya seseorang pembesar hanya perlu mencatalkan llama mereh sahaja dalam cap yang digunakan.

Oalam sesetengah kes. scseorang pembesar ito akan menggunakan lebih daripada satu cap dan keadaan in; berlaku apabjla seseorang pembesar ito menggunakan capnya dalarn warkah yang sarna. Dengan eni kata yang lain. pembesar ini akan mcnggunakan kedua-dua capnya dalam sural yang sarna. Dalam keadaan ini keduduknn cap bcradapada kedudukan yang berbeza, initu cap penama berada di bahagian alas dan cap yangkedua bemda pada kedudukan di bawah sural. COnfah penggunaan cap in; ditemui dalam warkah Saudagar Raja Kedah kepada Gm·lI(u/Il" F. Light.

6. Sahagian )"lIn, liduk bolch dib;\ca. Cap ini d igun:1karl oleh paduka Sen Sult3n Ahmad Tajuddin Halim SYllh dan Kcd:th kcpuda R:tme.s pada 20 April 181 1.

7. Cap in! digun~kan oleh Engku Sayid di Lin8&a dlln baSinda lelab mcnghamar sural kepada Ruffies di Metak. patla 6 Januari 18 11.

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

Dalam warkah ini. pengirimnya Orang Kaya Saudagar Raja juga menggunakan cap yang ICriera Orang Kaya Saudagar Raja di Negeri Kedah Darul Aman. Beliau telah mcnggun::tkan cap yang benu lis Orang Kaya Saudagar Raja di Nc:gcri Kedah Darnl Aman pada sebehlh kanan sural dan Orang Kaya Saudagar Raja di bahagiun akhir sebelah baw:th warkah bcrkenaan.

Penggunaan Bahasa Belanda .

Bahasa Belandajuga digunakan dalam cap-cap yang tcrdapul dalam sural-sural Mclayu.lennama cap yang dimelcrai olch pihak Belanda di Indonesia. Di Malaysitt. lidak dilemui cap yang be nu lis bahasa ini memandangkttn pengaru h BeJanda bcgilu dominan di Indones ia. Walaupun penga ruh Inggeris begitu kelarn di Tanab Melayu. namun tidak dilemui cap berbahusa inggeris yang digu nakan oleh pihak Inggeris dalum warkah-warkah Melayu lama. ini kemungk inan berlaku kerana kebanyakan warkah yang. dihanl3r oleh pih nk Inggeris mcrnpnknn surnl sos inl dan bukannya sural pe rjanjian sepeni di Indonesia .

Cap da!:lm bahas:t Be landa ini diluli s deng.1Il menggunakan huru f Rumi dan Icrdapal dalam warkah-wark ah perjanjian sebagai bukli kesahihan sesuatu perjanj ian yang dimelerai. Penggunaan bahasa Belanda dalam cap dapal dihubungkan de ngan kepenlingan sesuatu ~rjanjian yang le lah dibulli o leh Residen a13u pun Gabcnor Gener.!1 Belanda. Oi sa mping ilu. pihak Beland" lidak pemah menggunakan cap yang ditulis dalam bahasn MeJayu disebabkan faklor-faklor polilik yang lain. Cap-cap yang dilemui adalah sepeni yang berikul:

:t. Residenl Van Temah:1

b. Gouvemeur General Van Nederlandsch Tnd ie.9

Penggunaan Bahasa Arab dan Melayu

Cap-cap yang menggunakan alih kod bahasaArnb ke dalum bahasa MeJayu banyak digunakan oleh raja-raja dan pembesar-pembesar. Sesclengah cap menggunakan bahasa Arab di awal dan akhir (rasa lelapi ada juga cap yang diselang-selikan dengan bahasa Melayu. Sam si fal yang paling umum lentang cap ini ialah hanya dua hingga liga palah kata'bahasa Melayu sahaja digunukan tCI>lpi selebihnya masih dilulis dalam bahasa Arab. Amara kala-kala bahasa Melayu yang digunakan 1;'11uh kata r(lj(l . plulfl/m dan seri yang berasal daripudu buhasa Sanskri t dan lehlh seb.ui dengan masyarakal Melayu (Wilkinson. 1959: 934. 827. 1085). Jni mcnunjukkan bahawa ~ngaruh dan penggunaan bahasa Arab begilu menebal di kalangan masyarakUl pada zaman ilu walaupun bahasa Melayu le lah meluas penyeb'lr.lIlnya. Pengaruh Arab yang begitu mencbal ada kailan dengan asal usul cap yang digunakan pada waklu itu . Menurut Gallop ( 1992) kebanyakan daripada cap-cap Melayu yang digunakan zaman lampau berasal daripada

8. C~p Ini digun:lun oleh R~idc:n' T~m~lt dal3m SUI'llI Kelel'llnlan d:uip."<IR Sult:ll\ Tajut Mtlhli l Bunay;uill:l Hilhan:an Sirajul Mu]ki AmiOlddln Id::and:lr M I,IIu,W:lr Assadtq Rllja Ttm31~ kepa(b Jacob 9m~C'h1 pacb 30 Oklober ]880.

9. Cap ini dilcmui dlilam SUI'llI pe:rjanjian aniMa Residen Tcmale JVHR . Carel Frederick Holdmen ",na Seri Sullan Tent.ale Tajul Mulult Amiruddin Iskandar Qaulin Syah Puler:! Muhammad ZAin denpn Raja Negeri BIlIls,gaay hduka Kedl Tlll:lIUn! p:KI:l 24 OklobC'r ]8j 2.

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

p('/lgg/ll/C/OII Cop MollOl" cla/ulII li'or/.;u/t·wtlrl."oil M~/ltylt WIIIU ' 5

Timur Tengah YI Oleh yang demikian. pengekalan kata-ka!a bahasa Arab am3t pcrlu bagi seseorang raja sebugai ideotiti diri mereka yang beragama fslam.

Antara cap yang menggunakan alih kod bahasa Arab dan juga bahasa Melayu adalab seperti yang berikut:

a. AI-Watiq billah Raja Muda ai-Su ltan al-Marhum fi Sabililah" b. Maulana Padf/ka Sl'ri SlIllal/ Mnnsur Syah Hafiza llah Ta·ala .... 2

c. AI-Watiq billah Padukll Raja Keloma" Waahsanahu Ibnu al-Marhum ai-Sultan .. Y d, AI-Wmiq billah Raja MUllo Ibn al-Marhum fi SabiliJlahl<l e. AI-Watiq billah Paduka Seri Sultan Abu BakarTajuddin fbn al-Marhum Sultan

Umar Alimuddin Z.tlallah til ahlm.'~

Berdasarkan beberapa cOnloh yang dikemukakan di alas . didapati bahawa kala-kata bahasa Melayu yang dikekalkan daJam cap mcrupakan kala-kala gelaran yang dimiliki oleh seseorang pengirim warkah. 16 Pengckalan kala gelaran ini peming kerana apabi!a kata-kala ini dilulis da lam bahasa Amb in mungkin akan bertukar makna atau nama gelaran itu sendiri. Oleh yang demikian, langkah yang terbaik diambil oleh juruukir cap ialah dengan mengekalkan nama gelaran seseorang ilu dalam bahasa Melayu.

Penggunaan bahasa Melayu dan Belanda

Penggunaan bahasa Melayu dan juga bahasa Bclanda dalam cap-cap warkah Melayu lama banyak digunakan oleh pengirim yang beradadi bawah naungan pemerintahan kerajaan 8elanda. khususnya wUayah-wilayah di Indonesia. Dalam hubungan ini kala-kala yang-dimlis dalam bahnsa Melayu berada di lengah-tengah cap sedangkan kata-kata bahasa Belanda berada di bahagian luar buialan cap. Kala-ka!a bahasa MeJayu ditulis dengan huruf jawi scdangkan kala-kat a bahasa Belanda pula menggunakan huruf-huruf Rum i yang ditulis dengan' huruf-

10. Mt'IIlfl"lI/ EnsiHopecli(l Simh. SUI/oil O"I." .... ul/ dOli Islum ( I ~)_,: t 992) lerjen)ahan Zllhru-ah Sall~h menYlu:.lkan bahllwlllerdapal beberap3 pucu!; sUr3l letah dihamaroleh Rasutu\lah S.A.W. k~pado. raju :uau pemc:rinUlh sesebuuh n~garo. dan dulum suml tersebul baginda lelah menunmk:m Cllp mohor pada baha~iun akhir sunn berkenalln. Cap mollor ""sinda bert ulis AU(I/I. Ro!ml MlIllIllI/lllml. Bcrd:cs:crkan pendap:lt jni. lradisj penggunllun cap moher dll iam wnrkah-wurk:lh Melo.yu adaluh lanjutan daripada tradisi yang dipc:rkenalknn eteh Nabi Muhammad S.A. W. dan kemudiClnn)'3 diteruskan o tch orang·orang Arab d:lO kemudi3nnya lerscbar tUtiS di :1Inm Mclayu. Khalid Hussuin t 1922: I.' I) pula menyntakan bahawa Nnbi Muh3mmad S.A. W. mcngguna!r.an cincin pc:rak sebagai <:ap moltor bacinda dan dndo lersebUltenera k(llilllah Loila hail/of/ulm Mllllulllmuour rusullllluh.

II . Cap ini digunllkan olch Ylln~ Dipc:nuan Muda Riau sewaklu menghamnr warkah kepada Rames di Melaku pnda 6Apri1 18 11 .

J 2. BahagiCln yang benuli~ baha.~a Arab. Cap ini digunakun oleh Yan! Dipenultll Pemk dalam warkah ba~ioda kepada Rumes di Mel3ka puda 2 April 1811.

13. Bahagillil yllng benuli" bahasa Amb. Cap ini digunakan o tch Yang DiPcnulln Ke lantan kepada Farquhar pada 25 April 1822.

14. Cap ini d ifcmui dalam w"rkah yang di luanuu' o lch Ynng Oipenuan Muda Riau kcpada RQffics di Melaka pada 6 April t8 11.

15. Cap inl dilemui dal:un warkah yans d ihanl3r olch Sultan Abu Bakar T3juddin dari Sambas kepad3 Raffies pada 2 Februari 1811.

16. Untuk kClerung.an lanjutlcnlllng pc:nggunll ... n k31" getamn. rujuk anikel Ab.Rauk bin Ab.Karim yang bc:najuk Pcnggunalln Gami Nama dan Kala Gelaran 0:11am Warkllh-Warkah Metayu Lama d im. JUrl/uf Fi/of,'gi Ml!lo)'II , Jil id 6 him. 51 ·6.3.

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

6 I F ilolofl i Mt'luJIt

huruf besar. Contoh kata~kata dalam cap tnt ialah Paduka Seri Sullnn Raja Bima. PAOOKA SINlR SULTAN JAMEELLOUNG VAN BIEMA 1817."

Penggunaan kedua-dua bnhasa ini perlu memandangkan pihak sultan berada dalam pemerintahan Belanda dan memudah.kan penerima rtlengenaJi pengirim warkah . Penggunaan cap ini lerdnp<ll dalam warkah·warkllh sosiai dan juga warkah perjanjian. Perkara sepeni ini tidak berlaku di kalangan sultan dan juga pembesnr di Tanah Melayu kerana mereka tidak pemah menggabungkan bahasa Melayu dan juga bahasa Inggeris dalam cap-cap merektt yang digunakan. lnj kernna kebanyakan daripada pegawui Inggeris sendiri yang menggunnkan cap­cap mereka yang diperbuat o leh orang·orang MeJayu. Penyataan inj disokong o leh Gallop (1994: 186) yang meoyatakan:

Dalam :m ral·surQl ktpatia raja-raja tilll'i Mtt/tlka R(If!1es selalllll)'o mellulis sebasai "wakil kepada Gabel/III' Jell~ral del/gall Nel~t'I';-negeri MtdaYIl" .Duo daripoda cap MelaYIi Lord Mill/o. GaM""1' Jel/eral Bengal. d ikcloh"i d(1II mlm.'~kill illUah yallg dil'eko ofeh MlIllshi Abdllllah IImllk kl'gllllaall Raffles.

Cap-cap lain

OaJam beberopa pucuk warkah yang dikaji. terdapatjuga warkah yang menunjukkan kelainan dari segi penggunaan cap. Kebiasa,mnya. seseornng pemilikcap akan memasukkan katagelaran dan puji-pujian terhadap dirinya. lelapi tcrdapat beberapa cap yang hanya merupakan lambang alau simbol lertemu pada cap berkenaan. Cap ini digunakan oleh TlIall Su.)'id Abdul Hamid Sa/'ipadi do,.; Kembaja. Dalam warkah beliau kepada Farquhar di Singapura pada 18 Februnri 1820. cap yang digunaJcan haoyalah ukiran patung yang sedang duduk bersila dan kedua-dua belah tangannya memegang pedang. Patung ini digunakan oleh pengirim sebagai cap peribadi disebabkan Kemboja kuat dipengaruhi oleh ajaran Buddha dan lam bang ini tertera pada cap yang d igunakan oleh pemillk cap berkenaan.

Selain itu . lerdapat seornng lagi pemil ik cap y:mg hanya menggunakan lam bang tertentu dalam capnya (anpa sebarang maklumallentang diri pemiliknya. Pemilik cap ini ialah Penghulu Naning yang telah menghantar warkah kepada Farquhar pada 23 Januari 1820. Dalam warkah ini cap yang dig unakan oleh baginda berbentuk bulat dan di lengtlh-tengah bulatan lersebut lerdapat ukiran sehelai daun yang d ibahagiknn kepada emp.u bahagian. Seliap bahagian ini d ilandai dengan angka 1,2, 3 dan 4.

SalU lagi cap yang agak luar biasa ialah cap yang digunaknn oleh Stll"lfl Pol1liallak. iaitu Syarif Kas;", . Dalam warkah baginda kepo.da Raffles pada 12 Mac 1811. cap yang digunakan berbentuk enam segi dan terdapat beberapa hurur Arab digunakan . Sahagian dalam cap ini tenera A/-Wa(iq BiI/"h al-Haqqal Bari Abdi/':'a Wailuwa Syadid Sttri Pod/lko ai-Sulton S)'Q/'ijAbdlil Rahman Ibn ,,/-mar/1IIm al-Habiba/·HlIscin. Oi bahagian luamya tenera beberapa huruf Arab y:mg dirumikan sepero beirkul : w. h. y. a. m. h, dh . r. y. a. r, z. y. z. w.y, z. y, a. k. w, y. y. :3 . m. h, y. m. a. r. w. w. r. a, I. k, r. h. y. y. a. b. Lebih kllrang 42 hurur digunakan dalam cap ini dan hurur-hurur ini lidak diketahui penggunaannya. Besar kemungkinan ia merupakan

17. Cap ini diJ! uraklUl okh Sultan BimaSCnlasa mc~an'lr warlr:ah ktpada Baron van dcr Capellan pada 7 Oklober l !ln. Oal.m wark:ah ini juga ICIl!:!.!»lliga kc~a sunil )'ang digunakan. illiru QOIIIII ol-Huqqdi Mhagian p31ing :)Ias dlUl di N, w:,Jhn), lI lcr1cr.a Ya Q.,(fi,\'af H oJm di kin d:ln kan:ln w .. rkah inL

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

salah :o>atu daripada gaya hiasan pada cap ini berbanding dcng;tn cap-cap lain yang dihiasi dC'J1gan Iingk;lriUl dnull d:Ul juga bunga.

Kesimpulan

Penggunaan cap da lam sescpucuk warknh amat pent ing se:bagai bukt i kelu linan w(lrkah yang dihantar kepad <l scseonmg pcnerima. Kepentingan pcngg.unaan cap ini dibuktikan daripada b jian yang dilakubn olch Gal lop ( 1992) namun Sail! aspck yang seri ng diabaikan ialah aspck bahasa dan juga benluk cap Y(lllg di gunakan olch scseorang pengirim. Ini amal renting kerana cap mel(lmbangkan idemit i dan juga pe ribadi seseorang pcmeri nlah at;lUpun pembcs:lr. Tulisan tentang aspek bahasil dalam cap-c<lp warkah Melayu ini diharap akan dapatlllembcrikan SU.IIU

gambaran aspek b.,has;.1 yang selama ini diabaikan olch para pengkaji b.:,h;\sa kerana kekur:lIlgan mina! mereka terh:ldap khazanah Mel;IYu ini. Dihar:tpk;m kajian yang lebih I;mju! abn dilakukan untuk !ujuan ini.

Bibliografi

Ab.Razak bin Ab.Karim. 1996. Manuskrip Sur;n-Sur.l1 Frnncis Light : SU;I1U Analisis Aspek Kosa K;ltil . .Iumal Filolo.~i MelaJI/. Jilid 5. 1-24

-----. 1997. Manusk rip Surm Sulran Iskandar Mud:1 Dad Aceh kepada Raja Inggeris James I. England. AH I024{A D 16 15)- Aspek Penggun;tan Kata-kala Puj i:.n. Pl' l lgajiall Baha.fll 1'li/ela."lI. 77-90. Kuala Lumpur: Akademi Pengaj i:m Melayu, Univers iti Malilya.

----. 1998. Warkah-w;ukah Melayu Lama Sebagai Suatu Genre. Discrtasi Phd. Fakulti B:lhasa d:m Linguistik. Uni ve rsi li Ma laya: KU;lla Lumpur.

Gallop. Annabel Teh & Arp. Benard. 1991. Golden Lellers: Wrilillg Tmtiifioll(ll ofl lldollt'sia. London: The British Library I Yayasan Lamar.

-----. 1992. TIlt, Ar, of Malay Lf!ffl!l: Pa,., I : MtlllI.\· S('a1. Workshop on Southe<ist Asi;m Manuscripts. Le iden. KITLY.

- ----. 1994. Thl' Legacy of ,ht! Malay Lt! ff('rs : Wri, ing Tradi,ion.I' of l "dolles;tI. London: The British Ubrnry.

Mahayud in Hj. Va/mya. 19S7. Ensiklopcd ia Sejl/mlt Islall1. Jilid III L-O. Bangi: Universiti Kcbangsaan Malaysia.

Wi lkinson. RJ . 1955. A Malay- English Dict ionary P:lrt I. London: MacMillan & Co. LId.

-----. 1959. A Multly- Ellglish Dic,imlllry Part II. London: MacMillan & Co. Ltd.

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

A.RAHIM Marasidi

Karya Abdullah Sebagai Karya Islam

Pengenalan

R.O Winsted! berpendapatAbduliah binAbduJ Kadirmerupakan seorang penulis yang membawa perub1.lhan dalam lradisi penulisan Melayu (R.O. Winstedl. 1972: 173). Temyaw. pendapal ini d ibuat berdasarkan karya-karya Abdullah lerutama Hikoym Abdullah dan K(!sah Pelayorall Abdll/{ah sesuai dengan se lera pegawai ko\oniallnggeris yang bcrtugas di Tanah Melayu pada masa illl (Ami n Sweeney. 1980:7). Para penulis duri mnl au in i turut berselUju dengan pandangan R.O Winsted!. misalnya Li Chuan Siu yang berpendaput pandang'\n Abdullah te lnh mcmbawa perubahan dan kemodenan dahlrn lradisi penuli san (U Chu3n Siu. 1972: I 0). Amara perubahan yang dibawanya ia lah pengucapan ungkapan yang baru dalam bahns3. Melayu. Karya-karyanya mengandungi pendapal dan fikiran yang berasal dan pengamalannya (Li Clman Siu. Jbid:5· 7). Mohd Ta ib Osman pula berpendapal Abdullah merupakan penuli s Me layu yang perlama menulis seearn bebas dan lidak Icrikat kepada bellluk ltadisi. manakala pandangannya pula te rlepas daripada belenggu golong;Ul feuda l (Mohd. Taib Osman. 1986:2 1).

Keb,myakan para sarjana me li hul karya Abdullah sebagai knrya yang membawa pembaharuan dalam Iradis i penul isan kesusasleraan Melayu. Pandangan ini benenumgan dengan penilaian Syed Muhammad Naguib Al AllaS yang mendapat i karya·karya Abdullah merupakan sesualU penjehnaan terak hi r dari gaya bahasa Melaka yang sedang hampir hapus ... lambal laun akan d iambil alih. d iganlikan lempatnya ole h aUran b..lru gaya bahasa Melayu· ls lam (Syed Muhammad Nagu ib Al AU,ls, 1972:46). P andang.Ul Syed Naguib AI Altas ini Iclah menimbulk an polem ik antara beliau dengan beberapa orang penulis lenlang siapa yang mempe lopori kesusasleraan Melayu. Syed Naguib teluh menonjolkan lokoh Hamzah Fansuri sebaga i pelopor "l iran baru yang menggunakan bahasa Melayu seearn ras ional dan sislematiS sen a fikinm inlelektual dan fa lsafah Islam (Syed Naguib AI Auas: Ibid).

Tulisan ini bukan benujuan untuk mengungk it polcmik anlum Sycd Muhammad Naguib Al Anas dengan penuli s tempatan padn dekad 1970an y,mg laJu . Tujuan penu lisan ini ialah unlUk melihal perubahan fikiran d i kalangan intcleklUal Melayu yang belajar di Mekah pada abad ke·lt~ dan pcmikiran ke islaman Abdullah dalam karya-karyanya.

latar Belakang Pemikiran Pada Abad ke-18

Pada abad ke·1 8 yang lalu muneul seorang tokoh rcformasi Islam d i Najd iai lU Muhammad bin Abdul Wahab. Beliau lahir pada tahun 1703 dan meninggal pada tahun 1792. Beliau did id ik dalam mazhab Hambali dan mampu menghafal AI·Qur'an pada maSa berus ia 10 tahun . Seterusnya Muh ammad Abdul Wahab belajar di Madinah. Amara kitab-ki lab yang d ikajinya ialaJ1 Sunan 01.1 Sinah. Masnad Imam Ahm ad, Masnad Imam al Syafici dan Masnad Imam Ma li k. Amara gu ru·gurunya ia lah Syeikh Abdu ll ah. Syeik h Ismail al ·Aljuni dan Syeikh Muhammad al · lhsai. Bel iau j uga telah mendalam i pemikiran thn Taym iyah dan Ibn Qayy im.

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA

10 I FjJ(Jlogi Mf'/fI)'1I

Kebanyakan neg;liol Arab pada masa ilu dijajah oleh keraja3n Turki Ulhmaniyah yang mengamalkan beberapa larikal 3n1aranya Naqasyabandi. Cisti. Syazali Maulavi . Rifai dan seb:1gainya. Oi Najd. masyarakat Arab lelah mcngamalkan khumf:u. sy irik dan bid.wh. Ramai di kalangan mereka bcrziarah ke m;:lkam para s .. habal Rasullah (s.a.w) misalnya ma.kam Zaid al-Khauab bertujuan unluk meminta sesuatu kebaikan dan mengelak daripada mala pemka yang bakal menimpa diri mereka.

Ramai ka langan kaum lelak i dan wan iln memohon kepadn Fahhal iailu sebalang pohon lamar jaluan. Pelbagai penninlaan yang mereka minln daripada pohon ilU . Amara pennintaan mercka ialah :Inak,jodoh dan mendapalkall suami . Mercka meminla sesualu daripuda Fahhal itu dalam ungkapan "Wahui pokok tamar janlan! Aku mahu se:orang bakal suami sebdum bernkh imya lahun inj"' (Mohd. Kamil Hj Abdul Majid.1990:24).

Mereka se ring menziarahi sebuah gua dan membawa sajian untuk dipersembahkan kepada penunggu gua ilu iai lu seorang wanila yang d ite!an oleh balu terscbul umuk mcnye lmnalkan dari p<lda diperkosa oleh penjahot.

Tingkah laku yang khurafat. sy irik dan bidoah ini diamalkanjuga di Afrika Ularn lerut:una di Mesir. Para penziarah meratap di makam Husin di Mesir. Mereka mcngunjungi perkuburan Ahmad al-Bad;l\vi. Ahmad nl-Rifai . lbrahim nl-DuslIqi dan Abi al-Atjla. Oi Iraq pula peng.mut Islam Illem·jarahi dan menllap i kubur Hus ill . aJ-Abas. Immn Abu Hanifah dan Abel Qadir al­Jilani (Mohd. Komi! Hj. Abdul Majid. 1990:24-25).

Masyarakat Islam di Kcpulauan Melayu benambah parah kernnn mereka mengamalkan 'Salek BUla' i"itu aj:lran ses,,1 yang berasa l daripada alimn wahdatul wujud yang dibawa olch Hamzah Fansun. Selepas bebe rapa huna beJinu meninggal dunia. ajaran itt! te:lah dicampur dcngan beberapa ajaran s:tlah dan benentangan de ngan akidah.

Para pejuang Islam. misalnya Oiponegoro. turnl mencampur adukkan ajaran Islam dcngan milos Hindu-Jawn kuno. Melalui puisi-puisi lenmng diri pcngeran ilu temyala tcluh dikultuskan dengan wat"k Hindu-Jawa kuno misaln),a. RalU Kidul.

Akan lelapi Syeh Ng,tbdurahim. Mendc llgar lanpa mel iha l. RalU kidul sudah len yap. kemudian Syeh Nagabdulrahim. sudah lepas melihalnya. kcmbali penglihatan (bashoriyah) matanya. Paginya lalu rurun Ke Parang Tri lis. Lalu mandi (dan) mengu"p Oi Parang Kesuma.

(Bubad Oiponegoro (dim) Beberapa Aspek Ten lang Islam Oi lndonesiaAbatl ke 19. hlm.25.)

Syeikh Jalaluddin seorang ulama dan Sumatera Banu le!ah mencatalkan pcngalamannya dalam karyanyn Hiktl)'(If Syoikh ialaluddin tentang keadaan masyarakal Is lam di Sumalera.

PERPUSTAKAAN NEGARA MALAYSIA