TOPIK 2 KANAK

8/8/2019 TOPIK 2 KANAK

1/62

TOPIK 2 KANAK-KANAK DAN SENI

2.1 KEPERLUAN DAN KEINGINAN ASAS KANAK-KANAK

Berdasarkan teori Pembelajaran Maslow Pastikan keperluan asas pelajar telah dipenuhi seperti

keperluan fisiologi iaitu makanan, minuman dan pakaian. Jadikan suasana bilik darjah yang kondusif. Bersifat penyayang untuk memenuhi keperluan kasih saying

Memupuk nilai penghargaan kendiri dikalangan pelajar sertamemberi motivasi dan peneguhan yang sesuai

Merancang aktiviti pengajaran berdasarkan kebolehan pelajar Memupuk nilai motivasi diri melalui bimbingan supaya pelajar

memahami diri, menerima diri dan melibatkan diri secara aktif.

a. Jasmani dan fizikal yangsihat-Tubuh badan yang sihat akanmembuatkan pelajar bertambah kreatif dalam pemikirannya.

Untuk itu penyediaan pemakanannya adalah penting untukperkembangan tubuh badan dan fizikal pelajar yang sihat.

b Emosi yangstabil- Emosi pelajar perlulah stabil, peranan ibubapa dan guru ketika berinteraksi perlulah menunjukkan contohcontoh

yang terbaik ketika berkomunikasi sesamamereka.

c. Kerohanian yangmembanggakan-Tahap kerohanian yangdimiliki adalah tinggi

d. Kefahamanintelekyangtinggi Pelajar perlu mempunyaitahap intelek yang tinggi dan dapat berfikir dengan tepat sebelum

membuat sesuatu tindakan.

e. Perhubungansosial yangmenggalakkan Perhubungansesama kanak-kanak hendalah didalam keadaan yang harmonidan saling berinteraksi antara satu sama lain tanpa ada

perbalahanf. Kefahamantentangnilai-nilai estetik- Setiap kanak-kanak perlu

mempunyai kefahaman yang kuat tentang nilai-nilai estetik yangterdapat didalam pendidikan seni visual.

2.1.6 Estetik

-latihan-latihan perlu diperbanyakkan supaya kanak-kanak dapatmempelajari konsep penghargaan terhadap sesuatu apa yang

dilihat atau dilakukan- diterapkan kedalam minda kanak-kanak makakonsep estetik dapat ditanam seterusnya.

Ciri-ciri Perkembangan Kanak-kanak

Perkembangan dan pertumbuhan mempunyai arah tertentu.Perkembangan dan pertumbuhan adalah berperaturan dan dapat

dianalisis, baik pada peringkat lahir, mahupun pada peringkat sudahlahir. Perkembangan berlaku dalam dua arah, iaitu dari kepala ke


2/62

kaki (cephalocaudal) dan dari tengah ke tepi (proximodistal). Susunan perkembangan adalah serupa bagi semua ahli dalam

satu-satu jenis. Kanak-kanak berkembang secara berperingkat. Perkembangan berlaku daripada kedaan yang menyeluruh

kepada keadaan tertentu.

Perubahan bersifat kualiti tidak dapat diukur secara tetap tetapidapat dilihat daripada perubahan sifat. Proses perkembangan berterusan iaitu daripada permulaan

hingga akhir hayat, iaitu peringkat matang. Ia timbul daripada tindakan saling berkait antara pertumbuhan

fizikal dan pembelajaran. Perkembangan dipengaruhi oleh baka da persekitaran

Ciri-ciri Perkembangan dan Ciri-ciri Ekspresi

-Beri peluang untuk bekerja dengan berbagai bahan,cara dan teknikkanak-kanak dapat meneroka secara kreatif dengan variasi yang

tidak terhad dan tidak terkongkong.-Aktivti seni juga mudah direka bentuk untuk mendekati keperluan

dan naluri ingin tahu kanak-kanak. spt menyentuh, menguling,menguli, meramas, menggosok, mendengar, mengesan

bunyi, menghidu, meniru aksi untuk mengenal sesuatu.- aktiviti seni juga mudah dilaksanakan ketika bermain dan boleh

dikaitkan dengan sesuatu yang digemari dan diminati .

KreativitiProses kreativiti boleh melibatkan:

Perasaan dalaman kanak-kanak, imaginasi dan kreativiti Pengalaman kanak-kanak melalui interaksi dan tindakan yang

diambil Kebolehan kanak-kanak meluahkan perasaannya secara lahiriah

Pemahaman

Aktiviti Pergerakan Memahami asas-asas pergerakan sepertipenggunaan ruang, masa, Imbangan berat badan dan daya atau

aliran. Aktiviti Bermain memperkembangkan konsep pembentukan

kendiri, seperti meningkatkan kefahaman dari segi emosi.Sosialisasi, kebudayaan, fizikal, rohani dan nilai-nilai murni.

Lagu Di dalam lagu kanak-kanak akan dapat menambahkankeyakinan diri .

Aktiviti Lakunan dapat memahami sesuatu konsep dengan lebihjelas lagi -menjadikannya sebagai seorang yang kreatif, inovatif,

betangungjawab dan dapat membina sosialisasi dengan lebihbaik serta dapat mengawal emosi dengan sempurna dan

berkeyakinan tinggi.


3/62

Konsep kesedaran sendiri Memberi dorongan, bantuan, dan sokongan kepada usaha

pembelajaran Memberi bimbingan yang wajar dengan membentulkan kesilapan

pelajar dalam proses pembelajaran

Mengajar pelajar mengikut cara kebolehan mereka supayamereka sentiasa menikmati pengalaman berjaya dan seterusnyameningkatkan perasaan penghargaan kendiri dan keyakinan.

Menerima pelajar-pelajar sebagai sebahagian dirinya Menggalkkan interaksi positif dikalangan rakan sebaya.

Memberi peluang kepadanya memainkan peranan yang penting Memupuk nilai-nilai yang baik daripada rakan sebaya dan guru.http://raisingthesoftvolume.blogspot.com/2008/07/topik-2-kanak-kanak-dan-seni.html

Saturday, August 8, 2009

NOTA PERKEMBANGAN KANAK-KANAK

1.1 KANAK-KANAK DAN SENI VISUAL

Bilakah kali terakhir anda melukis? Apakah bentuk lukisan yang andahasilkan? Siapakah yang mempengaruhi dan memberikan galakan kepadaanda untuk melukis?

Kanak-kanak dilahirkan dengan mempunyai sifat yang dinamik serta berkembang

mengikut fitrah semula jadi proses tumbesaran mereka. Hasil kerja seni visual yangdihasilkan berfungsi sebagai alat komunikasi dan merupakan refleksi pemikiran kanak-kanak. Refleksi ini menurut Koster (2001), akan terus berkembang bersama kanak-kanaksehingga ia membesar.

Penghasilan karya terutama lukisan oleh kanak-kanak mempunyai interpretasi yangberbeza dengan karya yang dihasilkan oleh orang dewasa. Bagi orang dewasa, senivisual sering dikaitkan dengan kecantikan dan kesempurnaan, namun bagi kanak-kanakhasil karya yang dihasilkan bersifat luahan dan ekspresif (Lowenfeld, 1975).

Kebanyakanpengkaji seni kanak-kanak menganggap hasil karya seni sebagai satu kaedah menarikuntuk melihat cara berfikir dan menyelami perasaan selain melihat dan mengujikeupayaan perkembangan kognitif mereka. Karya seni kanak-kanak adalah bersifatperibadi dan tersendiri.

Bertitik-tolak daripada faktor inilah pengetahuan asas mengenai lukisan yangdihasilkan


4/62

oleh kanak-kanak penting bagi guru pendidikan seni visual sebelum kanak-kanakdidedahkan dengan pelbagai aktiviti. Kesemua pengetahuan yang merangkumi umur,tahap kanak-kanak serta kemampuan mereka perlu difahami supaya guru-gurupendidikanseni visual berupaya merancang aktiviti yang sesuai dengan mengikut tahap yang

sesuai.

1.2 KEPENTINGAN PENGAJARAN MATA PELAJARANPENDIDIKAN SENI VISUAL KEPADA KANAK-KANAK

Pada pandangan anda, adakah kebolehan seni seseorang merupakan satuanugerah yang ada sejak lahir, atau ianya dapat dibentuk dandikembangkan mengikut proses pertumbuhan mental seseorang individu?

Penglibatan kanak-kanak di dalam aktiviti seni visual berupaya memberikanrangsangan

dan pembangunan dari pelbagai aspek. Pembangunan tahap kreativiti kanak-kanakdapatdipertingkatkan selain mewujudkan rasa sensitiviti kanak-kanak terhadapsekelilingnya.Secara ringkasnya kepentingan pengajaran mata pelajaran pendidikan seni visual

kepadakanak-kanak dapat dilihat melalui aspek berikut:

(a) Aspek KognitifPenganjuran aktiviti seni visual yang tersusun dan terancang dapat melahirkankanak-kanak yang mempunyai keupayaan menyelesaikan masalah serta mampu

membuat penilaian dan bijak membuat keputusan.

(b) Aspek FizikalPenggunaan alat dan bahan dalam pengajaran dan pembelajaran pendidikan senivisual memberikan satu bentuk latihan berkesan kepada otot tangan (psychomotor)dan koordinasi tangan serta mata.

(c) Aspek KreativitiLatihan dan projek yang bersifat terbuka dapat membantu murid untukmengembangkan aspek kreativiti mereka. Aktiviti dan projek di dalam pendidikanseni visual mengutamakan proses, berbanding dengan hasilan akhir. Oleh yang

demikian, proses ini menyuburkan budaya pemikiran kritikal di dalam menyelesaikansesuatu permasalahan. Selain itu, aktiviti pendidikan seni visual menggalakkaneksplorasi dan eksperimentasi supaya kanak-kanak mempunyai pengalaman luasdalam bidang penghasilan karya.

(d) Aspek PersepsiMelalui mata pelajaran seni visual, murid boleh mempertingkatkan dan menajamkanpenggunaan pancaindera dan deria. Pendidikan seni visual menambahkan


5/62

pengetahuan mengenai konsep pembuatan dan kronologi sesuatu produk iaituproses penghasilan dan hasilan seni, produk dan objek yang terdapat di sekelilingmereka.

(e) Aspek Sosial dan Emosi

Pendidikan seni visual memberi peluang kepada murid untuk berinteraksi dan meningkatkan keupayaan bersosial selain meningkatkan keyakinan diri. Aktivitipendidikan seni visual memberikan peluang kepada pelajar untuk saling hormat-menghormati dan menjadi landasan untuk memupuk perasaan bertoleransi. Matapelajaran pendidikan seni juga menganjurkan semangat bekerjasama di dalamaktiviti berkumpulan yang dibentuk.

1.3 KANAK-KANAK DAN SENI LUKIS

Pernahkah anda melihat kanak-kanak menconteng dinding, buku atau punkertas? Mengapakah kanak-kanak gemar menconteng? Adakah merekaingin berkomunikasi?

Banyak kajian yang dijalankan bagi mengenal pasti kebolehan kanak-kanak. Aktivitimelukis dikatakan sebagai suatu bentuk aktiviti yang banyak digunakan oleh saintis,pendidik dan ibu bapa bagi menyelami perasaan dan fikiran kanak-kanak. Aktiviti

melukismerupakan aktiviti yang membantu kanak-kanak mengenali objek selain membantumeningkatkan daya sensitiviti terhadap alam sekeliling mereka. Proses melukis yangmenjurus ke arah pengamatan terhadap objek melatih deria kanak-kanak supayamenjadilebih peka dan meningkatkan daya persepsi mereka.

Selain itu, aktiviti melukis juga meningkatkan daya imaginatif kanak-kanak selainberupayamengimbangi emosi mereka. Ianya dijadikan sebagai satu proses pembelajaran kepadakanak-kanak melalui aktiviti imitasi alam sekeliling lalu dipermudahkan menjadi

penghasilan simbol abstrak seterusnya menjadikan ianya satu bentuk hasil karya yangunik.

(a) Melukis sebagai Medium KomunikasiLukisan merupakan bentuk komunikasi awal kanak-kanak sebelum mereka berupayauntuk bertutur. Ianya dijadikan alat perhubungan yang berkesan untuk berinteraksi.Selain itu, lukisan juga dijadikan alat membantu saintis untuk menganalisa fikirandan perasaan kanak-kanak. Penghasilan imej seperti pokok, figura manusia, catan


6/62

dan arca boleh memberikan tafsiran yang dapat membantu ahli psikologi untukmengenal pasti kanak-kanak yang mempunyai masalah trauma.

(b) Melukis sebagai Cara Mencapai Kepuasan DiriKanak-kanak umumnya belajar sambil bermain. Bagi mereka, aktiviti bermain

memberikan kepuasan di samping memberikan peluang kepada mereka untukmeneroka alam sekeliling. Melukis merupakan aktiviti yang mampu memberikankepuasan kepada kanak-kanak. Melalui lukisan, kanak-kanak dapat meluahkanperasaan dan emosi selain dapat membina kekuatan otot. Aktiviti sebegini jugadapat membantu menajamkan daya intuisi kanak-kanak.

(c) Melukis untuk Meningkatkan Daya Penguasaan Kendiri (Self Esteem)Aktiviti melukis dapat memberikan kepuasan kepada kanak-kanak dalam meluahkanapa yang dilihat lalu dipindahkan semula dalam bentuk dan rupa imej yang unikmengikut tahap pemahaman mereka. Kesan penghasilan karya lukisan mampumembentuk personaliti kanak-kanak. Konsep kendiri terbina apabila kanak-kanak

mampu melukis tanpa ragu dan tidak bimbang memikirkan soal kecantikan karyamereka. Selain itu, aktiviti melukis juga menggalakkan kanak-kanak untuk berceritamengenai karya mereka sekaligus membantu mereka untuk membina keyakinan diriuntuk bertutur. Melalui aktiviti melukis, kanak-kanak dapat meningkatkan dayasensitiviti pancaindera.

1.4 PERKEMBANGAN ARTISTIK KANAK-KANAK

Semasa menuntut di sekolah rendah dahulu, pernahkah anda berkongsi

lukisan yang anda hasilkan dengan rakan sekelas anda?

Perkembangan artistik kanak-kanak banyak dipengaruhi oleh persekitaran dan suasanamereka dibesarkan. Dalam konteks ini, persekitaran memainkan peranan pentingkeranapersekitaran yang sihat membantu perkembangan kognitif kanak-kanak dengan carayangpositif.

Kajian mengenai perkembangan artistik kanak-kanak banyak dijalankan bagi melihatpertumbuhan pemikiran kanak semenjak dari kurun ke 19 lagi. Menurut Light dan

Barnes(2003), kajian terawal mengenai perkembangan artistik kanak-kanak yang pernahdirekodkan adalah pada tahun 1887. Corrado Ricci yang berbangsa Itali telahmenghasilkan tulisannya di dalam buku yang bertajuk The Art of Little Children yangmengkaji beberapa lukisan kanak-kanak. Pada tahun 1910 pula, kajian perkembangankanak-kanak diteruskan oleh Clara dan William Stern di Jerman yang menerbitkankajianmengenai lukisan yang dihasilkan oleh seorang kanak-kanak lelaki daripada kanak-


7/62

kanaktersebut berumur 4 hingga 7 tahun. Pada tahun 1913 di Perancis, Georges-HenriLuquettelah menerbitkan 1,500 keping katalog lukisan yang dihasilkan oleh anak perempuanbeliau, dilukis semasa berumur antara 3 hingga 8 tahun. Kesemua kajian dan

penerbitanyang dihasilkan mengenai perkembangan awal artistik kanak-kanak masih lagi menjadirujukan utama kepada kajian mengenai perkembangan artistik kanak-kanak padamasasekarang.

1.4.1 Teori Perkembangan Artistik oleh Hurwitz dan Day

Hurwitz dan Day (2001) telah merumuskan peringkat perkembangan artis kanak-kanakkepada tiga bahagian utama. Peringkat-peringkat ini dikenali sebagai peringkatmanipulatif, peringkat membuat simbol serta peringkat pra-remaja.

Stages of artistic development are useful norms that can enlighten theteacher, but they should not be considered as goals for education.

- Hurwitz dan Day (2001)

(a) Peringkat Manipulatif atau Zaman Awal Kanak-kanak (2-4 Tahun)

Pada peringkat ini, kanak-kanak tidak mempunyai kawalan pada pergerakan tangankerana usia mereka yang masih muda, selalunya di dalam lingkungan umur dua hinggalima tahun. Lukisan yang dihasilkan juga selalunya tidak terkawal dan banyakterdapat didinding, di atas meja dan kertas lukisan dengan menggunakan pelbagai jenis bahandanmedium seperti krayon, pensil serta bahan-bahan lain.

Penghasilan karya pada usia ini tidak bersifat realistik dan banyak menggunakan

lukisangarisan bagi menggambarkan sesuatu imej. Pada usia ini, kanak-kanak lebih gemar

untukmencuba dan bereksperimentasi dengan pelbagai jenis garisan yang boleh dihasilkanmelalui pelbagai media.

Secara umumnya terdapat empat peringkat contengan pada peringkat manipulatifiaitu


8/62

contengan garisan tidak terkawal, contengan garisan terkawal, contengan rupaterkawaldan contengan rupa.

Contengan garisan tidak terkawal berlaku kerana kanak-kanak tidak mempunyai daya

kawalan dan garisan yang dihasilkan biasanya berulang-ulang. Di peringkat contengangarisan terkawal pula garisan yang dihasilkan lebih menampakkan kawalan yangmatangdibandingkan dengan peringkat pertama. Sementara itu, contengan rupa terkawalmemperlihatkan kebolehan kanak-kanak yang mula melukis rupa dan mengulanginyamengikut kehendak mereka.

Akhir sekali adalah contengan rupa, di mana pada peringkat ini kanak-kanak berupayamengenal pasti rupa dan menyebut rupa yang dihasilkan. Pada peringkat ini jugalukisanyang dihasilkan adalah lebih kepada kepuasan dan keseronokan kerana mereka diberi

peluang untuk melukis dan menggunakan alatan melukis seperti pen dan pensil.

Antara perkara penting yang perlu diberi perhatian adalah cara kanak-kanakmemegangalatan untuk melukis. Pada usia ini alatan tulis yang dipegang adalah mengikut

keupayaancara dan gaya yang disukai oleh mereka. Keupayaan menconteng sangat bergantungkepada keupayaan otot dan keselarasan koordinasi di antara mata dan tangan. Fokusimej yang dihasilkan pada peringkat ini adalah lukisan garisan yang pelbagai.

(b) Peringkat Membuat Simbol (6-9 Tahun)

Daripada peringkat lukisan contengan, kanak-kanak mula beralih ke peringkatmenghasilkan simbol. Peringkat penghasilan simbol bermula pada umur empatsehinggakanak-kanak berumur lapan tahun. Pada peringkat ini, kanak-kanak sangatterpengaruhdengan keadaan sekelilingnya.

Persekitaran memainkan pengaruh besar dan lukisan yang biasa dihasilkan adalahsepertirumah, kereta, bunga, alat permainan dan sebagainya. Imejan dalam lukisan figura

merupakan imej yang paling dominan. Simbol dan imejan yang dilukis oleh kanak-kanakini biasanya didahului dengan imej mereka sendiri, kemudian diikuti dengan keluargaterdekat seperti ibu bapa diikuti rakan-rakan. Pada peringkat ini juga, simbol yangdihasilkan oleh kanak-kanak mudah untuk dikenal pasti kerana kanak-kanakmempunyaikawalan yang seimbang dan teratur dari segi pergerakan tangan.


9/62


10/62

kanak yang merangkumi peringkat umur dari 2-14 tahun. Peringkat perkembanganartistikyang diperkenalkan oleh Lowenfeld dan Britain ini merangkumi lima peringkat utamaiaituperingkat scribbling, peringkat preschematic, peringkat schematic, peringkat dawning

realism, peringkat pseudonaturalistic dan peringkat adolescent art.

(a) Peringkat Scribbling (2-4 Tahun)Pada peringkat ini kanak-kanak menghasilkan contengan secara rawak dan tidakterkawal. Proses menconteng menyebabkan pergerakan badan dan membangunkankoordinasi otot motor tangan. Apabila kanak-kanak telah mampu menguasaipergerakan tangan dan badan mereka mula melukis dari peringkat contengankepada lukisan garisan lurus dan melintang kepada melukis bulatan.

(b) Peringkat Preschematic (4-7 Tahun)Peringkat ini memperlihatkan peningkatan daripada contengan bulatan kepada

percubaan pertama untuk melukis objek yang terdapat di sekelilingnya denganmenggunakan garisan. Sebagai contoh ibu bapa dan orang yang rapat denganmereka dilukis dengan mempunyai karakter tangan dan kaki dan dilukis seolah-olahterapung dan dengan saiz imej yang berbeza-beza.

PERKEMBANGAN ARTISTIK OLEH HURWITZ DAN DAYPeringkat Manipulatif (2-5 tahun)Peringkat Membuat Simbol (6-9 tahun)Peringkat Pra-Remaja (10-13 tahun)

(c) Peringkat Schematic (7-9 Tahun)Pada peringkat ini kanak-kanak kurang cenderung untuk melukis imej objekberbanding pada peringkat awal tadi. Lukisan mula dihasilkan mengikut skema ataukonsep tertentu. Penekanan lebih diberikan kepada cara penyusunan objek dalamimej selain daripada imej manusia dan objek yang terdapat di sekelilingnya. Sebagaicontoh, kanak-kanak mula membuat percubaan dengan membahagikan ruang padakertas lukisan kepada dua bahagian iaitu satah udara dan tanah.

Bagi pemandangan satah bawah objek disusun secara melintang dan samamanakala objek udara pula dibiarkan kosong. Selain itu, lukisan yang dihasilkanadalah spontan, bebas dan berskala besar. Tidak peka dengan karya mereka sendiri

dan tidak kisah dengan lukisan yang dihasilkan oleh rakan sebaya mereka dangemar untuk berkongsi.

(d) Peringkat Dawning Realism atau The Gang Age (9-12 Tahun)Pada peringkat ini, kanak-kanak terus melukis dengan mengekalkan konsep danskema tertentu. Perubahan pada peringkat ini adalah terhadap imej yang dilukissecara realistik dan teliti. Imej lukisan mula mengecil dari segi saiz dan kanak-kanakmula menunjukkan sifat kritikal dengan hasil karya sendiri. Mereka mula


11/62

membandingkan karya dengan karya rakan sebaya dan ini menjadikan merekaberhati-hati dan sedikit individualistik serta menitikberatkan kualiti karya yangdihasilkan.

(e) Peringkat Pseudonaturalistic atau Reasoning (12-14 Tahun)

Pada peringkat ini, kanak-kanak mula peka dengan konsep realistik di dalammenghasilkan lukisan. Mereka menitikberatkan konsep kedudukan dan saiz rasionalimej. Mereka lebih gemar untuk melukis melalui konsep peniruan atau melalui objekdi hadapan mata berbanding dengan lukisan menerusi imaginasi. Lukisan yangdihasilkan jarang dikongsi bersama dengan rakan sebaya dan perasaan malu danrendah diri akan timbul sekiranya lukisan yang dihasilkan tidak menarik.

(f) Peringkat Period If Decision atau Adolescent Art in High School (14-17 Tahun)Peringkat ini merupakan peringkat penekanan terhadap proses penghasilan karyaseni dan penciptaan objek. Peringkat ini memperlihatkan kematangan di dalammembuat keputusan dan pemilihan bahan yang sesuai untuk menghasilkan karya

seni.

1.4.3 Teori Perkembangan Artistik Kanak-kanak oleh Georges-HenriLuquet

Teori perkembangan artistik kanak-kanak yang diperkenalkan oleh Luquet (1926)bermuladaripada peringkat contengan. Menurut Luquet, perkembangan dan aktiviti melukiskanak-

kanak pada peringkat ini adalah lebih kepada aktiviti peniruan dan diterjemahkanmengikutgaya contengan mereka. Namun secara ringkasnya terdapat tiga peringkatperkembanganartistik kanak-kanak yang diperkenalkan dan diistilahkan oleh Luquet iaitu peringkatFortuitous Realism atau penemuan imejan realism secara tidak sengaja, peringkatkeduaadalah Failed Realism, dan peringkat ketiga adalah Intelectual Realism dan peringkatakhir adalah Visual Realism.

(a) Peringkat Fortuitous Realism

Peringkat ini ialah peringkat awal lukisan kanak-kanak di mana imejan yang cubadihasilkan pada peringkat contengan telah membentuk imej dan objek yang hampirsama dengan objek sebenar. Apa yang menarik ialah keserupaan imejan yangdihasilkan adalah secara tidak sengaja.

(b) Peringkat Failed RealismImej yang diperolehi secara tidak sengaja diperbaiki dan diperhalusi bagimendapatkan imej sebenar. Lukisan yang hampir sama dihasilkan berulang kali.


12/62

Namun usaha yang dilakukan tidak dapat diteruskan kerana imej objek tersebutkerap berubah daripada imej asal yang diperolehi secara tidak sengaja tadi.

(c) Peringkat Intelectual Realism

Pada peringkat ini kanak-kanak mula melukis mengikut apa yang mereka tahu danapa yang mereka lihat. Penghasilan karya kanak-kanak adalah dalam bentuk lukisanyang lebih ringkas namun dilukis dengan agak baik.

(d) Peringkat Visual RealismPeringkat akhir ini memperlihatkan keupayaan kanak-kanak untuk melukis imej yangmempunyai perspektif dan kadar banding. Percubaan untuk melukis imej 3 dimensidi atas kertas lukisan dapat dilihat pada peringkat ini dan percubaan melukis imejsecara 3 dimensi dianggap satu kejayaan dan pencapaian baik.

1.5 KEINGINAN ASAS KANAK-KANAK

Apabila tiba pada peringkat umur tertentu, kanak-kanak akan lebihcenderung untuk melukis berdasarkan apa yang mereka lihat daripadamenggunakan imaginasi sendiri. Kenapa ini berlaku?

Setiap insan di dunia mempunyai keinginan, terutamanya kanak-kanak. Sebagai guru,memahami keinginan mereka memberi ruang kepada kita untuk mengatur sesipembelajaran serta pendekatan yang digunakan dengan cara yang lebih berkesan.

(a) Untuk Bergerak, Berjaya dan Diiktiraf, Diterima dan Disanjung

Pujian dan sanjungan merupakan sebahagian daripada kaedah meningkatkanmotivasi kanak-kanak. Di dalam aktiviti pendidikan seni visual, penghasilan karyaoleh kanak-kanak perlu mendapat kredit yang sewajarnya daripada guru. Lukisanyang dihasilkan oleh kanak-kanak hendaklah dipamerkan pada papan kenyataanmurid di sekolah sebagai sebahagian daripada usaha meningkatkan keyakinan dirimurid selain sebagai satu bentuk penghargaan kepada mereka di atas usahamenghasilkan karya.

(b) Untuk Bersaing, Ketangkasan Fizikal dan MemahamiAktiviti melukis dijadikan sebagai landasan bagi membina persaingan yang sihat dikalangan kanak-kanak. Pertandingan seperti pertandingan melukis dan mewarna

sering diadakan bertujuan untuk mewujudkan persaingan positif di kalangan kanak-kanak di samping memberikan peluang kepada mereka untuk berinteraksi denganrakan sebaya. Penganjuran aktiviti sebegini memberikan peluang kepada merekauntuk mempelajari kaedah dan perkara baru sesama mereka.

(c) Untuk Meneroka, Pencapaian Kreatif dan Meluahkan PerasaanAktiviti melukis meningkatkan dan membuka ruang ke arah pembinaan dayakreativiti kanak-kanak. Selain itu, melalui aktiviti melukis kanak-kanak diberikan


13/62

peluang untuk meneroka dan bereksperimentasi dengan bahan-bahan lukisanseperti pensil, pen, pensil warna, dan sebagainya. Kanak-kanak sememangnya sukauntuk mencuba. Perasaan ingin mencuba ini merupakan sebahagian daripadaproses pembelajaran bagi kanak-kanak.

Latihan 1.3

1. Sebagai guru, bagaimanakah pengetahuan tentang perkembanganartistik pelajar dapat membantu meningkatkan proses pembelajaran?

RUMUSAN

Dalam topik ini anda telah didedahkan dengan maklumat mengenai mengapa kanakgemar melukis dan seharusnya telah memahami mengapa Lukisan yang dihasilkan olehkanak-kanak mempunyai interpretasi dan makna yang berbeza dengan karya yangdihasilkan oleh golongan dewasa. Karya yang dihasilkan oleh kanak-kanak merupakansatu kaedah bagi mengenal pasti proses perkembangan mereka justeru dan bolehgunakan pengetahuan ini untuk mengatur aktiviti yang menggalakkan perkembanganartistik mereka. Selain daripada itu berikan peluang kepada kanak-kanak untukberceritadan berkongsi pengalaman dengan rakan-rakan seusia dengan mereka supayapengalaman rakan yang lain turut menjadi sebahagian daripada proses pembelajaran.

TOPIK 2 TEORI-TEORI DALAM SENI

PENGENALAN

Teori dapatlah diertikan sebagai pendapat yang dikemukakan oleh individu-individutertentu untuk memperjelaskan sesuatu perkara. Perkataan teori diambil daripadaperkataan Latin theoria, yang seiras dengan perkataan Greek theOria dan theOrein.

Secara umumnya ketiga-tiga istilah ini merujuk kepada perkara yang sama iaitu untukmelihat atau mempertimbangkan. Md. Nasir dan Iberahim Hassan (2003)mengklasifikasikan teori sebagai asas-asas atau hukum-hukum umum yang menjadidasarpembentukan kesenian, ilmu pembentukan kesenian ataupun ilmu pengetahuan.

Di dalam konteks umum, istilah teori digunakan untuk memperjelaskan pendapat,hipotesis ataupun spekulasi. Jika disoroti pengertian ini, teori tidaklah semestinya


14/62

bertunjangkan fakta; dalam erti kata lain ianya tidak semestinya konsisten denganpengertian sebenar realiti.

Adakalanya teori diformulasikan untuk memperjelaskan pendapat tertentu dan tidaksemestinya berasaskan bukti-bukti yang kukuh. Contohnya pada suatu masa dahulu

terdapat kebimbangan di kalangan pelayar dan pelaut yang mungkin mengemudi kapalsehingga ke sempadan lautan. Kebimbangan ini berasaskan teori yang berpendapatbahawa dunia ini berbentuk segi empat. Pelayar dan pelaut bimbang sekiranyamerekasampai ke penghujung dunia iaitu di bucu segi empat, kapal mereka mungkin terjatuhkebawah. Jelas bahawa teori ini tidak berasaskan realiti sebenar dan lebih menjuruskepadapendapat yang tidak dapat dikenal pasti kesahihannya. Namun teori tetap membantudalam merungkai dan memperjelas sesuatu perkara.

Bidang pendidikan seni itu sendiri sangat luas, subjektif dan abstraktif. Perkembanganseni seseorang individu melibatkan proses estetik yang rumit dan dengan memahamiteori-teori pendidikan seni yang dikemukakan, guru pendidikan seni visual akanmendapatgambaran yang lebih jelas dan seterusnya dapat diaplikasikan di dalam pendekatanpengajaran mereka. Sebelum merungkai teori-teori terkemuka di dalam pendidikansenivisual, eloklah disingkap terlebih dahulu pengertian seni itu sendiri.

OBJEKTIF

Di akhir topik ini anda seharusnya dapat:

1. memahami teori-teori pendidikan seni visual;

2. mengenal pasti aplikasi teori-teori pendidikan seni visual; dan

3. mengaplikasi teori-teori ini di dalam konteks sebenar pengajaran seni visual.

2.1 DEFINISI SENI

Apakah pendapat peribadi anda tentang seni dan skop seni?Bagaimanakah pengetahuan tentang definisi seni dapat meningkatkanpemahaman anda tentang seni?


15/62

Seni di dalam bahasa Inggeris dikenali sebagai art yang diambil daripada istilah Latinars,bermaksud penyusunan ataupun untuk menyusun. Dalam konteks ini, interpretasi seni

adalah sangat universal yang merujuk kepada sebarang bentuk objek yang disusunmengikut aturan tertentu.

Interpretasi seni yang sangat luas ini menggamit pengamal-pengamal seni untukmenjuruskan skop seni ke atas lensa yang lebih fokus agar dapat memberikangambaranyang lebih spesifik. Seni merupakan intipati kepada ekspresi kreativiti seseorang.Namun,sifat seni yang subjektif dan abstrak menyukarkan untuk memberikan takrifan khususkepada seni mahupun konsep seni itu sendiri. Walaupun sukar untuk diberi definisikhusus

dan sama sukarnya untuk menilai tahap seni seseorang individu, setiap artismenentukansendiri parameter hasil karya seni mereka.

Secara amnya, seni boleh dirujuk sebagai suatu proses dan manifestasi kepadaekspresidiri, penilaian yang menentukan elemen-elemen yang wajar diketengahkan di dalamhasilseni, di dalam menyampaikan idea, emosi, perasaan, kepercayaan di dalam bentukyangdifikirkan paling efektif. Ada juga yang memandang seni sebagai satu hasil aplikasi

kreativiti yang mempunyai elemen atau nilai apresiasi, berdasarkan nilai estetik dankesanemosi.

Istilah seni mempunyai konotasi yang amat rapat dengan kemampuan dan penguasaansesuatu medium dalam menyampaikan maksud-maksud tertentu. Menentukan maksudyang ingin disampaikan, medium dan cara berkesan untuk menyampaikan maksudtersebut; memerlukan asas kritis yang baik dalam membuat penilaian.

2.2 CIRI-CIRI PERKEMBANGAN

Kesedaran terhadap proses perkembangan kognitif dan artistik kanak-kanak mulamendapat tempat di kalangan penyelidik, pengkaji, pendidik dan ahli psikologi padaawal1900. Hasil daripada kajian-kajian yang dijalankan mendapati bahawa prosesperkembangan kanak-kanak adalah mengikut peringkat-peringkat tertentu.

Setiap peringkat diwakili dengan ciri-ciri dominan yang dipaparkan secara berulang-ulang


16/62

di dalam hasil seni kanak-kanak. Peringkat-peringkat ini juga mempunyai kaitandenganumur kanak-kanak dan kematangan di dalam ekspresi artistik selalunya jelasberdasarkankematangan usia mereka.

2.3 PERKEMBANGAN ESTETIK

Kita sering mengaitkan elemen estetika dengan kreativiti dan artistik.Apakah sebenarnya estetik dan bagaimanakah ianya berbeza dengankonsep kreativiti di dalam seni?

Perkembangan estetik kanak-kanak selalunya diterjemahkan melalui gerak-geri danpergerakan badan mereka. Kebolehan kanak-kanak dalam meluahkan nilai estetikamereka merupakan satu bentuk kemahiran kognitif yang bukan sahaja penting didalamperkembangan seni kanak-kanak tersebut, malah amat penting di dalamperkembanganpemikiran dan intelektualiti mereka.

Luahan estetik kanak-kanak amat berbeza dengan pergerakan badan yang biasa. Didalam kehidupan seharian, kita berkomunikasi secara verbal ataupun bukan verbal.

Komunikasi bukan verbal melibatkan pergerakan tangan, memek muka, pandanganmatadan pergerakan bahagian badan yang lain. Pergerakan estetik pula menjurus kepadaisyarat virtual. Isyarat virtual ini merupakan jendela kepada emosi dalaman kanak-kanakdan juga jiwa dan pemikiran mereka.

Walaupun perkembangan estetik kanak-kanak secara total masih belum dapat dikenalpasti, para pengkaji telah menemui beberapa pergerakan yang menjadi refleksikepadaperkembangan estetik kanak-kanak. Pergerakan estetik awal kanak-kanak mempunyai

kaitan langsung dengan emosi mereka kerana resepsi deria yang mengeluarkan isyarattersebut selalunya mempunyai hubungan terus dengan bahagian otak yangmerangsangemosi.

Kanak-kanak pada umur 2 hingga 4 tahun selalunya mengeluarkan isyarat-isyarattertentuyang lebih berbaur emosi daripada rasional atau intelektualiti. Isyarat-isyarat biasa


17/62


18/62

Model-model perkembangan artistik kanak-kanak akan dibincangkan dengan lebihterperinci dalam Topik 6.

2.5 TEORI-TEORI KOGNITIF

Bagaimanakah pengetahuan tentang teori-teori dalam pendidikan dapatmembantu meningkatkan kualiti guru di dalam pengajaran?

Pada dasarnya, istilah kognitif merujuk kepada proses dalaman minda sepertipenyelesaian masalah, ingatan dan juga pembelajaran bahasa. Ahli psikologi kognitif

mempunyai minat yang mendalam untuk melihat bagaimana manusia memahami,menganalisa dan menyelesaikan masalah melibatkan proses mental. Teori kognitifsecaraumumnya merungkai bagaimana manusia memahami sesuatu objek atau material yangseterusnya mempengaruhi kapasiti mereka untuk mempelajari sesuatu.

Sekiranya diteliti sejarah perkembangan teori, teori-teori kognitif bermula denganteoriGestalt. Walaupun teori kognitif yang ada pada hari ini mempunyai persamaan yangsangat sedikit dengan teori Gestalt, elemen persepsi, cara minda melihat corak danpersepsi terhadap persekitaran; yang ada pada Gestalt, dapat dikenal pasti dalam

banyakteori-teori yang lain. Teori-teori kognitif juga banyak dipengaruhi oleh model Sosial-Interaksi Piaget yang memperjelas proses pertumbuhan kognitif kanak-kanak. Begitujugadengan pendekatan Konstruktivis yang ketara di dalam perkembangan teori kognitif.

OUMOleh itu topik ini akan memberi tumpuan kepada tiga teori kognitif yang utama iaituteoriGestalt, teori Sosial-Interaksi Piaget dan teori Konstruktivis. Pemahaman ketiga-tiga

teoriini akan dapat membantu dalam pemahaman teori-teori kognitif yang lain kerana

ketiga-tiga teori inilah tunjang kepada teori-teori kognitif yang ada pada hari ini.

2.5.1 Teori Gestalt

Teori Gestalt mempunyai sejarah yang panjang. Teori ini bermula di Jerman pada


19/62

tahun1910 dan diasaskan oleh Max Wertheimer, Wolfgang Kohler dan Kurt Koffka. Walaupunketiga-tiga pengasas Gestalt merupakan ahli psikologi, mereka mempunyai latarbelakangyang berbeza, dipisahkan oleh Perang Dunia Pertama dan bertemu kembali pada

tahun1920. Kohler merupakan Pengarah di Institut Psikologi di University of Berlin danWertheimer merupakan ahli akademik fakulti tersebut.

Koffka pula menjadi tenaga pengajar di Frankfurt. Jarak yang jauh tidak menghalangketiga-tiga pengasas ini daripada mengekalkan hubungan yang baik. Bahang daripadaPerang Dunia Pertama serta gerakan anti Yahudi memaksa ketiga-tiga pengasas iniberhijrah ke Amerika Syarikat. Pada kurun ke 20, asas teori Gestalt tidak hanyadiaplikasikan di dalam bidang psikologi tetapi telah menular dan mempengaruhidipindaiilmu yang lain terutamanya pendidikan.

2.5.1.1 Latar Belakang Teori Gestalt

Pada hujung kurun ke 19, teori behaviorisme merupakan pendekatan popular yangdiamalkan di Amerika Syarikat. Teori ini memberi penekanan kepada produk atau

hasildan tidak mementingkan proses pembelajaran itu sendiri. Ukuran tahap pembelajaranseorang pelajar dilihat daripada aspek pencapaian yang selalunya diterjemahkanmelaluikeputusan ujian dan peperiksaan Pengamal teori ini percaya bahawa apabila individudiberikan rangsangan tertentu, salah satu daripada dua tindakan boleh dikenakan.

Tindakan ini adalah dalam bentuk penguatkuasaan (reinforcement) yang datang dalambentuk positif atau negatif; dan juga hukuman (hukuman). Penguatkuasaan atauhukumanyang dikenakan boleh memodifikasikan tingkah laku seseorang dan bolehlahdisimpulkanbahawa individu tersebut telah mempelajari sesuatu. Namun para pengasas teoriGestaltpercaya bahawa proses pembelajaran bukan hanya disebabkan oleh penguatkuasaanatau hukuman tetapi lebih melibatkan proses kognitif.

2.5.1.2 Definisi Teori Gestalt

Tidak ada makna khusus untuk istilah Gestalt di dalam Bahasa Inggeris. MalahperkataanGestalt bukanlah datangnya daripada nama pengasas teori tersebut, sepertikebanyakannama teori-teori yang lain. Namun, Gestalt dapat dirujuk sebagai bentuk, rupa,kedudukanataupun diletakkan bersama.


20/62

Teori Gestalt melihat kepada struktur menyeluruh dan bukannya membahagikan

strukturtersebut kepada entiti atau bahagian-bahagian yang berasingan. Di dalam aspekpembelajaran, Gestalt menekankan cara minda memberi tumpuan corak atau sifat

sesuatu dan bagaimana ianya mempengaruhi proses belajar.

Oleh itu, prinsip asas teori ini menitikberatkan keseluruhan daripada sebahagian.Dalamerti kata lain, melihat sesuatu objek secara keseluruhan (contohnya rumah) memberimakna yang lebih mendalam daripada melihat komponen-komponen individu (tiang,lantai,

dinding, pintu, tangga). Proses melihat secara keseluruhan melibatkan proses kognitifminda membuat anjakan daripada memahami setiap komponen dalam menghasilkan

makna daripada pandangan yang menyeluruh.

Teori ini percaya bahawa persepsi seseorang terhadap sesuatu rangsangan akanmempengaruhi tindak balas atau perlakuan individu terbabit. Sekiranya dua individudidedahkan kepada rangsangan yang sama, tindak balas mereka mungkin berbeza,bergantung kepada pengalaman lepas masing-masing.

Di dalam teori Gestalt, persepsi seseorang terhadap sesuatu memainkan peranan yangamat penting dalam menentukan tingkah laku individu terbabit. Persepsi inidipengaruhioleh pengalaman, budaya, cara individu tersebut dibesarkan dan firasat. Elemen-

elemenini juga mempengaruhi cara seseorang di dalam menyelesaikan sesuatu masalah.

2.5.1.3 Hukum-hukum Teori Gestalt

Pengamal Gestalt percaya bahawa individu akan mengklasifikasikan rangsanganmengikut persepsi mereka terhadap rangsangan tersebut. Proses pengklasifikasian inibergantung kepada beberapa faktor yang dinamakan hukum teori Gestalt. Terdapatenamhukum yang utama iaitu hukum Pragnanz, hukum Persamaan (Similarity), hukumKeintiman (Proximity), hukum Lengkap (Closure), hukum Kesinambungan Positif (Good

Continuation) dan hukum Ciri-ciri Bahagian (Membership Character).

(a) Hukum PragnanzHukum Pragnanz menyatakan bahawa apabila individu berhadapan denganpengalaman yang baru, persepsi individu tersebut adalah tidak teratur. Oleh itu,individu akan cuba mengenakan aturan dalam bentuk yang mudah untuk ditafsirkan.Adalah sukar untuk individu terbabit untuk merubah persekitaran mereka apabilaberhadapan dengan pengalaman atau sesuatu yang baru. Oleh itu, individu akan


21/62

lebih cenderung untuk merubah persepsi mereka terhadap pengalaman tersebut.

(b) Hukum Persamaan (Similarity)Konsep hukum persamaan adalah lebih mudah untuk difahami. Individu akan lebihcenderung untuk mengklasifikasikan rangsangan yang mempunyai persamaan di

dalam kumpulan yang sama.

(c) Hukum Keintiman (Proximity)Mengikut hukum keintiman, pengklasifikasian setiap rangsangan adalah berdasarkanelemen jarak dan hubungan. Rangsangan-rangsangan yang mempunyai hubung kaitdi antara satu sama lain akan diletakkan di dalam kumpulan yang sama.

(d) Hukum Lengkap (Closure)Hukum lengkap menganjurkan bahawa individu cenderung untuk meletakkanrangsangan yang telah lengkap di dalam kumpulan yang sama.

(e) Hukum Kesinambungan Positif (Good Continuation)Hukum ini menyatakan bahawa sifat sesuatu rangsangan tidak akan berubah, danpada masa yang akan datang sifat yang sama akan dikekalkan. Contohnya, garisyang lurus dilihat sebagai akan tetap lurus pada masa yang akan datang dan tidakakan berubah sifatnya.

(f) Hukum Ciri-ciri Bahagian (Membership Character)Di dalam hukum ini, individu akan mentafsir sesuatu berdasarkan pandanganmereka secara keseluruhan terhadap sesuatu objek tersebut, dan bukannya melihatsetiap bahagian daripada keseluruhan objek tersebut.

2.5.1.4 Pengaruh Teori Gestalt

Banyak teori yang diasaskan selepas kurun ke-20 mengintegrasikan elemen teoriGestalt.Asas bahawa firasat atau insights mempunyai hubungan dengan tindak balaspembelajaran merupakan konsep penting di dalam teori proses kognitif. Teori Gestaltjugamempunyai hubungan yang rapat dengan pandangan konstruktivis dan banyakdiaplikasikan di dalam kaedah penyelesaian masalah.

2.5.1.5 Pendekatan Teori Gestalt dalam Pembelajaran

Kepentingan teori ini di dalam dunia pembelajaran ialah fokus yang diberikan dalammelihat sesuatu entiti secara keseluruhan. Konsep ini amat signifikan di dalampenyelesaian masalah. Di dalam konteks pembelajaran seni visual, teori Gestalt bukansahaja melihat kepada produk atau hasil kerja tetapi memberikan penekanan yangtinggike atas proses penghasilan produk itu sendiri. Di dalam seni visual, elemen ini amatpenting kerana aplikasi proses mestilah betul untuk sampai kepada penghasilan


22/62

produkyang baik. Oleh itu, guru haruslah memberi penekanan kepada proses di dalampengajaran dan haruslah menggalakkan para pelajar agar tidak mementingkan hasilkerjasemata-mata. Penilaian kerja para pelajar juga haruslah dimasukkan elemen proses

danbukanlah hanya menilai hasil karya yang telah siap.

Di dalam konteks pengajaran, guru haruslah sedar bahawa setiap rangsangan yangdiperkenalkan mungkin akan mendapat penerimaan yang berbeza daripada parapelajar,terutamanya apabila pelajar berdepan dengan rangsangan baru atau pengalaman baru.Contohnya, apabila menayangkan rakaman video tentang budaya sesuatu suku kaum,sekiranya budaya kaum tersebut bertentangan dengan budaya yang diamalkan olehpelajar, mereka mungkin mempunyai persepsi negatif terhadap kaum tersebut danmempengaruhi hasil karya yang mungkin dihasilkan rentetan daripada tayangan video.

Latihan 2.1

1. Nyatakan dua ciri utama yang membezakan teori Gestalt denganpendekatan behaviorisma.

2. Teori Gestalt digunakan secara meluas di dalam penyelesaianmasalah. Bagaimanakah teknik melihat sesuatu secara keseluruhandapat membantu di dalam menyelesaikan sesuatu masalah?

Selain daripada aplikasi teori Gestalt di dalam pengajaran seperti yangdicadangkan dalam halaman sebelumnya, cadangkan aplikasi-aplikasi lainyang dapat anda gunakan di dalam kelas dengan bertunjangkanpendekatan Gestalt.

2.5.2 Teori Sosial-Interaksi Piaget

Jean Piaget (1896-1980) merupakan antara tokoh penyelidik paling berpengaruh diduniadalam bidang perkembangan psikologi. Di peringkat awal, Piaget merupakan ahliepistemologi genetik di dalam bidang biologi dan falsafah.


23/62

2.5.2.1 Latar Belakang Penglibatan Piaget

Minatnya di dalam mengkaji perkembangan mental kanak-kanak bermula semasabeliau

menjalankan kerja-kerja penyelidikan di makmal ujian di Paris. Piaget mendapatikanak-kanak kecil selalunya mampu memberikan jawapan yang berbeza secara kualitatif jikadibandingkan dengan kanak-kanak yang lebih besar. Daripada pengamatan ini, Piagetmerumuskan bahawa kanak-kanak kecil bukanlah tidak mempunyai kapasiti untukberfikir,cuma kanak-kanak dewasa mempunyai lebih pengalaman yang mengasah mindamereka.Jawapan kanak-kanak kecil berbeza daripada kanak-kanak dewasa kerana caraberfikirmereka yang berbeza.

2.5.2.2 Proses Perkembangan Kognitif

Sebagai ahli biologi, Piaget berminat untuk mengkaji bagaimana sesuatu organismedapatmenyesuaikan diri dalam sesuatu persekitaran. Walaupun mengkaji perkembangankognitif kanak-kanak, Piaget masih mengekalkan prinsip penyelidikan biologinya.

(a) Penyerapan (Assimilation) dan Ubahsuai (Accommodation)

Piaget menjelaskan dua proses yang digunakan oleh individu sepanjang hayat dalam

menyesuaikan diri mereka dengan persekitaran, iaitu asimilasi (assimilation) danakomodasi (accommodation). Kedua-dua proses ini sentiasa berlaku dalam diriindividudan sentiasa menimbulkan ketegangan yang memerlukan penyelesaian. Hasil daripadapenyelesaian kepada ketegangan ini akan mempengaruhi perkembangan kognitif.

Penyerapan merujuk kepada proses penerimaan rangsangan dari luar dan individumentafsir serta memproses rangsangan ini mengikut pengalaman yang telah sedia ada.Dalam keadaan ini, individu selalunya tidak perlu membuat sebarang modifikasi dirikerana pengalaman yang dimilikinya mampu membantunya menghadapi rangsangantersebut.

Berbeza dengan penyerapan, ubahsuai pula dilihat sebagai penglibatan aktif individudalam membuat modifikasi tertentu pada diri dan perlakuan agar dapat menyesuaikandiridengan persekitaran. Ini adalah kerana, individu tersebut berhadapan dengan sesuatuyang baru yang belum pernah dialaminya sebelum ini. Ini memaksa individu tersebut mengubahsuaikan diri dan tingkah laku yang sedia ada agar dapat menyesuaikandengan


24/62

rangsangan tersebut.

(b) Refleksi, Skema, Struktur dan Hierarki

Piaget juga mengemukakan hipotesis bahawa setiap bayi dilahirkan dengan skema

fungsiyang dikenali sebagai refleksi. Refleksi pada bayi ini berfungsi dalam membantumenyesuaikan diri dengan persekitaran yang baru (daripada dunia janin ke duniasebenar). Apabila bayi mula biasa dengan persekitaran yang baru, refleksi ini akandigantikan dengan skema tersusun.

Apabila bayi meningkat usia dan lebih terdedah kepada persekitaran, skema ini akandigantikan dengan struktur. Struktur bertanggungjawab ke atas tingkah laku kanak-kanakyang lebih kompleks. Dan apabila struktur menjadi lebih matang, ianya akandigantikan

dengan penyusunan hierarki.

2.5.2.3 Perkembangan Kebolehan Kognitif

Jean Piaget telah mengenal pasti empat peringkat perkembangan kognitif yang dilaluiolehsetiap individu setelah dilahirkan sehinggalah dewasa. Keempat-empat peringkat inidikenali sebagai Peringkat Deria-Pergerakan (Sensorimotor), Peringkat Pra-olahan

(Pre-operational), Peringkat Pengolahan Konkrit (Concrete Operational) dan PeringkatPengolahan Formal (Formal Operation).

Setiap peringkat ini mempunyai ciri-ciri spesifik yang unik yang hanya dimiliki olehkanak-kanak pada peringkat itu sahaja. Walaupun setiap peringkat diwakili dengan tempohusiayang tertentu, perlu difahami bahawa setiap kanak-kanak mengalami perkembanganmental pada tahap yang berbeza. Ada kanak-kanak yang mungkin mempunyaipertumbuhan mental yang lebih cepat atau lambat sedikit dibandingkan dengankanak-kanak lain.

(a) Peringkat Deria-Pergerakan (0-2 Tahun)

Bayi yang baru dilahirkan mempunyai kemampuan yang terbatas. Otaknya masih barudan belum banyak bekerja, oleh itu bayi hanya menyedari persekitarannya dengankabur.Namun, fungsi deria bayi berkembang dengan cepat dan kanak-kanak dalam peringkatini


25/62

cepat menjadi pemerhati dan pemerhatian ini akan diikuti pula dengan gerak balas.

Kanak-kanak masih belum dapat menguasai simbol ataupun bahasa untuk menamakanobjek di sekitarnya. Satu-satunya cara interaksi dengan persekitaran ialah melaluikesan

deria dan gerak-gerinya. Apabila telah menguasai kawalan pergerakan, kanak-kanakmulaberinteraksi dengan cara menggerakkan objek-objek dalam persekitarannya. Apabilaumurbayi meningkat 10 bulan, bayi tersebut mula memahami konsep kekal (permanence)iaitukesedaran bahawa walaupun sesuatu objek hilang daripada pandangannya, objektersebut tidak ghaib begitu sahaja.

(b) Peringkat Pra-olahan (2 6 Tahun)

Di peringkat ini, kanak-kanak telah mula menguasai bahasa dan menggunakan namauntuk panggilan objek di sekelilingnya. Walaupun begitu, penguasaan ini masih barudanterbatas dan akan berkembang sepenuhnya sehinggalah kanak-kanak tersebutmencapaiperingkat pengolahan formal.

Di waktu inilah mereka mula meneroka alam sekeliling. Penerokaan ini membantumerekamenemui benda-benda baru, justeru meningkatkan rasa ingin tahu kanak-kanak.Jawapan yang sesuai yang diberi untuk soalan-soalan mereka akan menambahkan ilmu,

tahap kematangan dan membantu mereka mengaitkan sesuatu kenyataan dengankenyataan yang lain. Hujung peringkat ini menyaksikan kebolehan kanak-kanak untukbertutur dan mereka amat petah bercakap. Ekspresi diri seperti ini harus digalakkanuntukmelatih mereka menyatakan sesuatu dengan betul. Peringkat ini jugalah kemuncakbagikebolehan untuk berimaginasi dan mencipta pelbagai benda.

Menurut Piaget, kanak-kanak ini masih belajar untuk menghubungkaitkan simbol danperkataan dengan objek dengan cara intuisi dan bukannya dengan cara penaakulan(reasoning). Mereka masih di permulaan pembinaan konsep iaitu mula

mengklasifikasikanobjek dan kejadian, oleh itu konsep yang dikuasai jauh daripada kesempurnaan.Pemikiran kanak-kanak adalah sehala dan cara pemikiran adalah sangat egosentrikiaitusangat mementingkan diri dan merasakan diri mereka sentiasa benar dan betul.

(c) Peringkat Pengolahan Konkrit (7 11 Tahun)


26/62

Pertumbuhan mental adalah berterusan dan penguasaan pengetahuan dan pemikiranbertambah banyak. Perasaan ingin tahu adalah sangat tinggi dengan keinginan belajaryang besar. Kanak-kanak juga mempunyai penguasaan yang baik dalam pertuturan danmereka banyak bercakap untuk melancarkan pertuturan mereka.

Peringkat ini juga menyaksikan kebolehan kanak-kanak menguasai konsep pengekalantentang paduan, nombor, berat dan padatan. Kebolehan ini membantu merekamemahamikonsep lain yang lebih rumit seperti susunan angka, pengklasifikasian bahan mengikutsifat, serta kemampuan melihat sesuatu perkara daripada pelbagai perspektif.

Kerana perasaan ingin tahu yang tinggi dalam pelbagai perkara menyebabkan minatmereka sentiasa berubah-ubah. Kanak-kanak juga mempunyai kecenderungan untukmeletakkan matlamat yang tinggi untuk sesuatu perkara dan mengharapkan segala-galanya tercapai dengan sempurna. Oleh itu mereka akan selalu putus asa dan kecewa

sekiranya tidak mendapat apa yang mereka mahukan.

Kematangan dalam berfikir juga telah mula kelihatan di mana kanak-kanak tidak lagiegosentrik. Malah mereka mula sedar bahawa setiap perkara ada pro dan kontra,burukdan baik dan mereka mula belajar untuk mempertimbangkan sesuatu perkara sebelummencapai keputusan.

(d) Peringkat Pengolahan Formal (12 Tahun ke Atas)

Peringkat ini merupakan peringkat perkembangan kognitif yang tertinggi dan kanak-

kanakdalam peringkat ini dapat mengurus dan mengolah persekitaran mereka dengan baik.Mereka juga mampu untuk menerima pelbagai kemungkinan daripada tindakanmerekadan tidak mudah terkeliru dengan hasil yang di luar dugaan. Walaupun begitu, carapemikiran mereka tidak sama dengan corak pemikiran orang dewasa.

Kanak-kanak ini mencapai tahap kemuncak kecerdasan mental di penghujung zamanremaja, namun kekurangan pengalaman mengehadkan pengetahuan dan kebolehanmereka untuk menggunakan apa yang mereka tahu. Di peringkat ini juga,perkembangan

fizikal kanak-kanak adalah lebih pantas berbanding perkembangan mental apabilamerekamula melangkah ke awal alam remaja.

Di peringkat ini juga mereka mula memahami konsep abstrak dan ini membantumerekamemahami prinsip moral dan etika. Mereka juga mula mempunyai kesedaran tentangkepentingan falsafah hidup, etika, politik dan hal-hal keagamaan.


27/62

Latihan 2.2

1. Di peringkat pra-olahan (2-6 tahun), pemikiran kanak-kanak

berbentuk sehala. Bagaimanakah pengetahuan ini dapat digunakanoleh guru dalam merancang pengajaran mereka?

2. Apakah implikasi negatif yang mungkin berlaku kepada kanak-kanaksekiranya guru tidak menyediakan jawapan-jawapan yang betul ataubersesuaian kepada soalan-soalan mereka?

2.5.2.4 Pendekatan Teori Sosial-Interaksi Piaget dalam Pembelajaran

Teori ini banyak membantu guru-guru dalam memahami proses mental kanak-kanak;iaitu

bagaimana kanak-kanak berfikir dan bagaimana cara pemikiran ini mempengaruhitingkahlaku mereka. Pemahaman teori ini memberi gambaran kepada guru dalammenyediakanpersekitaran yang sesuai bagi merangsang minat dan proses pertumbuhan mentalmereka.

OUM(a) Peringkat Pra-olahan (2-6 Tahun)

Imaginasi kanak-kanak adalah sangat tinggi pada peringkat pra-olahan, iaitu apabila

kanak-kanak mencapai umur dua hingga enam tahun. Adalah penting bagi guru-gurupra-sekolah ataupun ibu bapa menggalakkan kanak-kanak untuk berimaginasi keranasecaratidak langsung ia juga akan menggalakkan daya cipta kanak-kanak.

Namun, guru-guru perlu sedar kepentingan mengenakan batasan tertentu keranasekiranya kanak-kanak terlalu berimaginasi, mereka mungkin tidak dapatmembezakan diantara dunia sebenar dan dunia khayalan. Satu cara menangani perkara ini ialahdengan

mengadakan sesi bercerita di pra-sekolah atau di rumah dan menggalakkan kanak-kanakmenggunakan daya imaginasi mereka dalam sesi ini sahaja. Kanak-kanak juga perludiberitahu kepentingan menceritakan sesuatu sebagaimana sebenarnya berlaku dantidakhanya mereka-reka cerita.

Pihak sekolah perlu menyediakan persekitaran yang mampu memupuk perkembangan


28/62

kognitif kanak-kanak. Kanak-kanak perlu disediakan objek-objek konkrit yang manabolehdiaplikasikan dengan menggunakan deria rasa kanak-kanak untuk menyentuh, melihat,mendengar, merasa dan menghidu. Persekitaran kanak-kanak perlulah kaya denganobjek-objek konkrit ini untuk kanak-kanak meneroka dan belajar. Guru-guru kelas

jugasepatutnya menyusun ruang kelas dengan cara yang boleh memupuk perkembangankognitif kanak-kanak.

Guru juga perlu memberi penggalakan kepada pelajar untuk meluahkan diri merekasecara verbal dan menyediakan tatabahasa baru kepada pelajar agar dapat merekabertutur dengan cara yang lebih sempurna.

(b) Peringkat Pengolahan Konkrit

Di peringkat ini, kanak-kanak mempunyai kepetahan bercakap yang sangat tinggi dan

sentiasa ingin bertutur untuk menarik perhatian. Namun begitu, di dalam kelas yangsamamungkin ada sebilangan kanak-kanak yang sangat petah bertutur dan sangat aktif,manakala sebilangan lagi lebih suka mendiamkan diri.

Guru haruslah bijak merangsang kanak untuk mengambil bahagian di dalam gerak-kerjakelas dan semua kanak-kanak diberi peluang yang sama rata. Guru-guru juga harusmelatih kanak-kanak untuk bercakap hanya apabila diberi peluang agar tumpuankanak-kanak akan juga diberikan semasa guru mengajar. Cuba ingati kanak-kanak untuk

mengikut giliran, dan menghormati orang lain dengan cara senyap dan mendengarapabilagiliran orang lain untuk bercakap.

Setiap soalan yang diajukan oleh pelajar perlulah diberi jawapan yang sesuai.Sekiranyaguru tidak mempunyai jawapan terhadap soalan yang dikemukakan, janganlah kanak-kanak tersebut dibohongi. Sebaik-baiknya guru boleh memberi maklum balas kepadakanak-kanak dalam masa sehari dua sambil cuba mencari jawapan yang sesuai.Sekiranya seseorang kanak-kanak didapati mengetahui lebih daripada apa yang guruketahui di dalam sesuatu topik atau bidang, kanak-kanak tersebut patut digalakkan

untukberkongsi maklumat dengan rakan kelas yang lain.

Pada peringkat ini juga kanak-kanak mempunyai minat yang pelbagai namun ini tidakbermakna mereka tidak mempunyai disiplin mental yang baik. Guru seharusnyamempelbagaikan aktiviti di dalam kelas supaya kanak-kanak dapat mempelajaridengan


29/62

pelbagai cara yang berlainan dan baru. Sekiranya mereka dipaksa melakukan perkarayang sama setiap hari, kanak-kanak akan merasa jemu, hilang minat dan lebih bahayalagi, menjadi benci kepada proses belajar itu sendiri.

Di peringkat ini, kanak-kanak juga cenderung meletakkan matlamat yang tidak

realistik.Guru boleh melatih kanak-kanak dengan memulakan tugas yang mudah dan secaraberansur-ansur beralih kepada tugas yang lebih kompleks. Dengan cara ini kanak-kanaktidak mudah berputus asa dan lebih bermotivasi untuk menyiapkan tugas apabilaberjayamenyiapkan tugas terdahulu yang dirasakan mampu dilaksanakan. Komunikasi denganibu bapa juga perlu dan ibu bapa perlu diingatkan supaya tidak mendesak anakmerekamelakukan sesuatu kerja dengan melampau atau meletakkan harapan yang terlalutinggi

ke atas anak-anak.

(c) Peringkat Pengolahan Formal (12 Tahun ke Atas)

Di peringkat ini, pelajar telah mula faham konsep-konsep abstrak dan mula

membentukidentiti diri. Mereka mula memahami kepentingan falsafah hidup dan prinsip, politikdankonsep agama. Guru boleh membantu dengan mengadakan perbincangan dalam topik-topik ini agar dapat dijadikan panduan oleh pelajar. Antara bentuk perbincangan ialahmembantu dalam menentukan hala tuju pelajar, persediaan yang perlu dilakukan

sertamenetapkan matlamat.

Tugasan di dalam kelas juga seharusnya diolah supaya dapat mencabar minda danimaginasi pelajar. Ini dapat membantu mereka berfikir secara kritikal dan sekiranyatugasan tersebut mencabar, ianya akan merangsang para pelajar untuk lebih komitedmenyiapkan tugasan yang diberikan.

Secara umumnya teori ini memberikan beberapa implikasi penting di dalamperkembangan mental kanak-kanak. Di dalam konteks ini, persekitaran di manakanak-

kanak tersebut membesar amat penting dalam merangsang tumbesaran mereka.Kanak-kanak perlu rasa dihargai dan diterima oleh persekitaran mereka, terutamanya ibu-bapa,guru dan kawan-kawan. Mereka mahu kehendak dan pendapat mereka didengari dandituruti. Walaupun pendapat kanak-kanak mungkin kelihatan tidak bernas dan terlalukebudak-budakan, individu dewasa harus menerima pendapat ini dengan fikiranterbuka


30/62

tanpa ejekan atau cemuhan.

Amalan menggalakkan kanak-kanak membuat pilihan, diberi kebebasan berfikir sertadigalakkan menyelesaikan masalah harus diteruskan. Oleh kerana tahap pemikiranmereka yang masih terbatas, rangsangan-rangsangan tertentu seperti alatan,

cadanganatau petunjuk perlu diberikan kepada kanak-kanak untuk melatih merekamenyelesaikanmasalah.

2.5.3 Pendekatan Konstruktivis

Satu lagi pendekatan utama yang sangat popular di dalam dunia pendidikan ialahpendekatan konstruktivis yang diasaskan oleh Jerome L. Bruner. Menurut Bruner,prosesbelajar memerlukan penglibatan aktif pelajar dalam membina idea-idea atau konsep

baruberdasarkan pengetahuan sedia ada. Pelajar memilih dan menterjemah maklumat,membuat andaian, membuat keputusan dan proses-proses ini sangat bergantungkepadakebolehan kognitif seseorang.

Bruner berpendapat bahawa manusia secara lahiriah mampu belajar melaluipenemuansendiri dan membuat kaitan di antara pelbagai rangsangan untuk mencapai kepadamaklumat yang bermakna. Pendapat ini bertentangan dengan pendapat yangdikemukakan oleh B.F. Skinner, pengamal teori behaviorisme yang menganjurkan

bahawapelajar belajar secara bersendirian.

Pandangan konstruktivis melihat ilmu bukanlah sesuatu yang berkaitan dengan duniaataupersekitaran, tetapi terbina daripada dunia dan persekitaran. Ilmu bukanlah sesuatuyangkekal dan jitu malah dibina oleh individu melalui pengalamannya dengan persekitaran.Pendekatan konstruktivis menganjurkan individu terlibat dengan aktiviti-aktivitipenemuanmelalui cara berinteraksi dengan persekitaran. Pengalaman amat membantu di dalam

menterjemah persekitaran ini. Pengalaman ini membantu individu melihatpermasalahantertentu daripada perspektif yang berlainan.

2.5.3.1 Pendekatan Konstruktivis dalam Pengajaran

Bruner telah menggariskan tiga prinsip utama di dalam konteks pembelajaranmenggunakan pendekatan konstruktivis.


31/62

1. Pengajaran perlu menitikberatkan pengalaman pelajar serta mengikut kontekskesanggupan pelajar untuk belajar (kesediaan).

2. Pengajaran perlu mengikut struktur atau urutan yang mampu difahami oleh pelajar

dengan mudah (organisasi).

3. Pengajaran perlu dirangka untuk memudah cara penghasilan ilmu (melangkauimaklumat yang dibekalkan guru).

Di dalam proses pengajaran menggunakan pendekatan ini, guru bertindak sebagaipembimbing di dalam memberikan maklumat-maklumat yang terbatas. Guru tidakseharusnya melambakkan segala maklumat kepada pelajar. Sebaliknya guru harusbijakmemilih maklumat yang wajar diketengahkan untuk merangsang pelajar untuk berfikirdengan sendiri dan menyelesaikan masalah dengan sendiri. Tugas guru ialah

menterjemahkan maklumat ke bentuk yang sesuai dengan tahap pemahaman pelajar.Kaedah ini mengaplikasikan empat cara tertentu di dalam penyampaian sesuatu topik.

1. Menekankan perbezaan iaitu melatih pelajar agar bijak membezakan jenis dan sifatmaklumat yang diterima.

2. Menstruktur maklumat agar lebih mudah diterima dan difahami

3. Susunan paling berkesan di dalam menyampaikan material pengajaran

4. Sifat dan bentuk ganjaran (reward) atau hukuman (punishment) yang akan

dikenakan sekiranya pelajar berjaya atau gagal melakukan sesuatu.

Di dalam konteks yang lebih luas, pendekatan konstruktivis menyarankan agarpendidikmenimbang terlebih dahulu pengalaman dan tahap ilmu yang dimiliki oleh pelajar,agarpengajaran serta aktiviti dalam kelas dapat disesuaikan dengan tahap pelajar.Kemudiantumpuan diberikan di dalam pembinaan kurikulum sekolah agar pelajar dapatmenjalinkanpengetahuan sedia ada dengan ilmu yang baru dipelajari. Bruner juga mengesyorkan

agarkurikulum dirangka mengikut aturan spiral supaya pelajar akan terus membinamaklumatbaru daripada apa yang mereka pelajari.

Latihan 2.3


32/62

1. Dengan menggunakan pendekatan Gestalt, jelaskan bagaimanakahpersepsi seseorang terhadap sesuatu rangsangan dapatmempengaruhi tingkah laku individu tersebut?

2. Mengikut Piaget, kanak-kanak harus digalakkan berinteraksi dengan

persekitaran mereka? Kenapa?

3. Pendekatan konstruktivis menggalakkan guru mengehadkanpengetahuan atau maklumat yang disampaikan dalam usaha menjanapemikiran kritikal para pelajar. Huraikan rasional kaedah ini.

RUMUSAN

Melalui topik ini, anda telah didedahkan dengan beberapa teori yang sangat signifikandi

dalam dunia pendidikan amnya, dan bidang pendidikan seni visual khususnya. Didalamkonteks pengajaran seni visual kepada kanak-kanak, pengetahuan tentang teori-teoriiniamat penting kerana ianya bukan sahaja dapat membantu guru secara langsung didalampengajaran, tetapi juga membantu guru memahami proses perkembangan kognitif danbagaimanakah maklumat perkembangan di dalam setiap peringkat proses dapatdimanipulasikan oleh guru di dalam pembelajaran secara berkesan. Seterusnya gurudidedahkan dengan pendekatan-pendekatan yang boleh diambil mengikut teori-teoriyang

dikemukakan di dalam meningkatkan kualiti pembelajaran di dalam kelas seni.

TOPIK 4 MENINGKATKAN DAYA IMAGINATIFKANAK-KANAK

PENGENALAN

Walaupun kanak-kanak mempunyai perasaan ingin tahu serta daya imaginasi yangtinggi,

ianya perlu dipupuk dan dikembangkan untuk meningkatkan kreativiti serta kebolehanberfikir mereka. Adalah menjadi tanggungjawab guru pendidikan seni visual untukmenyuntik rangsangan yang dapat melipatgandakan daya imaginasi kanak-kanak agarproses pembelajaran menjadi lebih bermakna. Kanak-kanak pula akan lebihbermotivasiuntuk melibatkan diri di dalam aktiviti-aktiviti kreatif, untuk mencipta serta merekabenda-benda baru ataupun media-media yang baru.


33/62

Dengan memperkenalkan alatan-alatan tertentu, ianya dapat mencambahkan

imaginasikanak-kanak. Kit pembinaan tradisional seperti blok-blok berwarna mendorong dayareka

cipta kanak-kanak untuk membina rumah atau istana serta mempelajari strukturobjek disekeliling mereka. Dengan teknologi terkini, kanak-kanak boleh didedahkan kepadapenggunaan perisian-perisian tertentu yang dapat membantu mereka mencipta imej-imejdi komputer yang bukan sahaja boleh diwarnakan dengan pelbagai warna yangmenarik,malah mampu bergerak dan bersuara. Apa jua bentuk rangsangan yang diperkenalkanmampu meningkatkan daya fikir mereka kerana kanak-kanak perlu memahami terlebihdahulu bagaimana objek di sekeliling mereka berfungsi supaya imitasi dapat dilakukankepada hasil seni mereka.

OBJEKTIF

Di akhir topik ini anda seharusnya dapat:

1. memahami bentuk-bentuk rangsangan yang terdapat di dalam pendidikan senivisual;

2. memahami konteks penggunaan rangsangan; dan

3. mengaplikasi penggunaan rangsangan di dalam proses pengajaran.

46OUM

4.1 PENGALAMAN MELALUI PENGGUNAAN ALAT, MEDIADAN ALAT BANTU

Namakan lima deria yang ada pada manusia normal, dan bagaimanakahderia-deria ini membantu dalam kehidupan anda sehari-hari?Ekspresi seni memerlukan medium. Seperti mana pelukis memerlukan kanvas, berusdanwarna; kanak-kanak juga perlu dibekalkan dengan alatan yang bersesuaian untukdapatmerangsang daya imaginasi mereka. Harga bukanlah menjadi isu kerana kreativitidapat


34/62

dihasilkan dengan memanipulasikan objek alam. Perkara paling mudah ialah denganmenyediakan krayon dan kertas dan kanak-kanak diberi kebebasan untukberkomunikasidengan kreativiti sendiri. Membekalkan alatan sampingan untuk merangsang mindamampu memberi anjakan motivasi dan membuatkan proses pembelajaran menjadi

lebihmenyeronokkan. Untuk menggalakkan perkembangan ini, guru-guru seharusnya tidakterlalu bergantung kepada kreativiti kanak-kanak itu sendiri malah haruslahmemikirkan

alatan bersesuaian yang boleh disediakan untuk merangsang daya imaginasi kanak-kanakdi dalam kelas.

4.1.1 Pelbagai Jenis Alat dan Media

Suasana pembelajaran akan menjadi lebih menarik sekiranya guru mampumenyediakanalatan tertentu yang sesuai dengan objektif pembelajaran dan sukatan mata pelajaranyang ditetapkan. Oleh itu, pelbagai jenis alatan dan media wajar diketengahkandalamproses pembelajaran untuk merangsang minda kanak-kanak.

(a) Alatan Asas

Walaupun penyediaan peralatan untuk pembelajaran seni visual di sekolah amatberkait

rapat dengan peruntukan yang disediakan oleh sekolah yang telah ditetapkan olehkementerian, setiap bilik seni di sekolah pasti menyediakan alatan-alatan asas sepertikertas lukisan, berus, warna dan krayon. Di peringkat permulaan, alatan inisebenarnyamemadai untuk merangsang minat kanak-kanak untuk melukis dan mencipta. Denganbimbingan yang sesuai, terpulanglah kepada para pelajar untuk bermain denganpelbagaiwarna dalam eksplorasi penghasilan karya kreatif mereka.

(b) Gambar

Satu lagi bentuk rangsangan yang efektif ialah dengan memperkenalkan gambar-gambarfoto kepada kanak-kanak. Gambar-gambar foto ini bolehlah digunakan daripada imejyangpelbagai, contohnya gambar keluarga, haiwan, bangunan, pemandangan dan pelbagailagi objek alam yang lain. Menggunakan gambar foto di dalam pembelajaran adalahmenjimatkan kerana sumber foto boleh didapati di surat khabar, majalah ataupunrisalah,


35/62

ataupun menggunakan gambar pelajar itu sendiri.

Guru perlu memahami bahawa terdapat dua objektif utama di dalam mengetengahkangambar-gambar foto kepada kanak-kanak. Gambar foto boleh diperkenalkan sekiranyaguru inginkan para pelajar meniru imej di dalam foto untuk dimanifestasikan di dalam

karya lukisan mereka. Mungkin ramai yang beranggapan bahawa teknik meniru tidakakanmemupuk kreativiti kanak-kanak, malah tidak ada elemen pembelajaran yang bolehdidapati daripada aktiviti seperti ini. Namun, teknik imitasi merupakan antara teknikterbaikyang wajar diperkenalkan kepada kanak-kanak di peringkat awal, di atas kelebihan-kelebihan tertentu. Walaupun kanak-kanak berinteraksi dengan objek alam, namunpengamatan mereka terhadap persekitaran adalah terbatas. Teknik imitasi gambar inidapat menajamkan pengamatan para pelajar di dalam proses penghasilan imej yang serupa, seterusnya melahirkan pelajar yang lebih peka dan lebih menitikberatkanketelitian. Teknik ini juga menajamkan daya ingatan para pelajar terhadap objek

alamkerana mereka perlu tahu ciri yang perlu ada pada imej yang ingin ditiru.

Satu lagi objektif memperkenalkan gambar foto ialah dengan tujuan untukmemperkayakan tatabahasa visual kanak-kanak. Memperluaskan tatabahasa visualdapatmenajamkan ingatan visual kanak-kanak terhadap imej yang diperkenalkan, sekaligusmeluaskan pengetahuan mereka terhadap imej-imej tersebut. Bagi mencapai objektifini,guru-guru digalakkan memprojeksikan gambar tersebut di hadapan kelas agar semuapelajar mendapat gambaran yang jelas. Sekiranya kemudahan projektor, komputer

danperisian Microsoft Powerpoint ada disediakan di sekolah, guru bolehlahmengaplikasikanteknologi tersebut untuk tujuan ini.

Semasa dipaparkan, guru perlu memberi penerangan terperinci mengenai imejterbabit.Contohnya dalam memaparkan imej rumah minangkabau disertakan denganpenjelasanguru, para pelajar bukan sahaja dapat melihat bentuk dan rupa imej tersebut, malahpenguasaan tatabahasa visual mereka dikuatkan lagi dengan pengetahuan berkenaan

ciri-ciri khas rumah, budaya serta warna yang signifikan dengan rumah tersebut.Maklumat ini seterusnya dapat dipindahkan oleh pelajar ke dalam karya lukisanmereka.

Latihan 4.1

1. Bagaimanakah teknik meniru gambar foto berkemampuan untuk


36/62

menajamkan daya ingatan para pelajar terhadap imej di dalam foto?

(c) Rakaman Video dan Penggunaan ICT

Penggunaan rakaman video dan teknologi maklumat memberikan nafas baru di dalampembelajaran seni visual di sekolah. Walaupun kemudahan teknologi yang disediakandisekolah mungkin agak terhad, sekurang-kurangnya guru masih boleh menggunakanrakaman video dan menayangkan kepada para pelajar di bilik media atau bilikpandangdengar yang terdapat di sekolah-sekolah.

Jadi, rakaman video bagaimanakah yang sesuai untuk ditayangkan kepada para

pelajar?Sekali lagi, guru harus memikirkan kesesuaian kandungan video berdasarkan sukatanmata pelajaran pendidikan seni visual. Sekiranya fokus guru adalah untuk mengajarproses pembuatan sesuatu bahan atau benda, jadi rakaman video tentang prosespembuatan bahan tersebut bolehlah ditayangkan. Contohnya, proses pembuatan batik, pasu tanah liat, wau, dan sebagainya. Setiap satu proses yang ditayangkan perlumendapat penerangan sampingan daripada guru dan harus disusuli dengan sesi soal-jawab untuk menjawab keraguan atau soalan yang bermain di fikiran para pelajar.

Walaupun di dalam pendidikan seni visual, guru akan mendemonstrasikan sendiriproses

pembuatan sesuatu bahan atau material, namun rakaman video merupakan alternatifterbaik di atas sebab-sebab tertentu. Menayangkan rakaman video memberipenegasanterhadap proses pengeluaran sesuatu objek. Ada kalanya guru ingin mendedahkanpengetahuan tentang proses tertentu yang mungkin tidak dapat di demonstrasikan didalam kelas kerana kos yang mahal dan ketiadaan bahan-bahan. Oleh itu dengantayangan video, proses pembuatan sesuatu bahan masih dapat didedahkan kepadaparapelajar.

Penggunaan ICT merujuk kepada penggunaan alatan digital dan elektronik dalam

prosespembelajaran seni visual dan ianya memberi pengalaman yang baru dan berbezakepadapara pelajar dan juga guru. Penggunaan IT dalam pengajaran memberi kesempatankepada kanak-kanak untuk meneroka benda. Menggunakan komputer memangmenyeronokkan, tetapi kanak-kanak perlu mempunyai kemahiran untukmengendalikankomputer terlebih dahulu sebelum mereka dapat memanipulasikan perisian-perisian


37/62

yangada. Di dalam pendidikan seni visual, penggunaan komputer, pengimbas, kameradigital,pencetak dan Internet mencabar guru untuk memikirkan alternatif kepada suasanapembelajaran yang lebih kreatif dan menyeronokkan.

4.2 PENGALAMAN DERIA

Apakah penggunaan deria terhad kepada untuk melihat, menyentuh,mendengar, merasa dan menghidu sahaja? Pada pendapat anda,mampukah deria mempengaruhi cara dan gaya anda belajar?

Perasaan ingin tahu mempunyai tarikan yang kuat untuk menggalakkan kanak-kanakmempelajari sesuatu. Seni memberi ruang kepada mereka untuk menjalinkanhubunganintim dengan dunia di sekeliling mereka. Untuk memahami persekitaran, kanak-kanakperlu lebih peka dan ini memerlukan mereka membuka dan menajamkan setiap deriayang dimiliki deria rasa, bau, dengar, lihat dan sentuh.

Umum mengetahui bahawa setiap insan normal mempunyai lima deria iaitu deria rasa,deria bau, deria dengar, deria lihat dan deria sentuh. Kelima-lima deria ini

memainkanperanan yang amat penting di dalam kehidupan manusia sehari-hari, dan sangat-sangatdiperlukan untuk proses pembelajaran. Di dalam konteks pembelajaran seni visual,guruharuslah bijak mengasuh kanak-kanak menggunakan deria mereka. Penggunaan deriayang baik akan dapat melahirkan kanak-kanak yang mampu membuat pemerhatiansecara aktif, dan ianya menggalakkan interaksi yang kritis dan kreatif dengan alam,alatdan bahan. Pelbagai pendekatan boleh diambil oleh guru untuk merangsangpenggunaan

pancaindera kanak-kanak. Dalam konteks pembelajaran, pendekatan mengadakanperbincangan dan lawatan boleh menajamkan deria para pelajar.

4.2.1 Cara Belajar

Deria memainkan peranan yang sangat signifikan di dalam proses pembelajaran kanak-kanak. Namun perlu disedari bahawa setiap kanak-kanak adalah individu yang berbeza,oleh itu tahap penggunaan serta kecenderungan mereka di dalam penggunaan deria


38/62

adalah berbeza di antara satu individu dengan individu yang lain. Kecenderungan ini mempengaruhi minat kanak-kanak, cara mereka memproses dan menterjemahmaklumatserta medium terbaik untuk menyampaikan sesuatu maklumat. Kajian-kajian yangdijalankan mendapati bahawa terdapat tiga jenis kecenderungan utama di dalam

belajaratau tiga cara belajar: visual, auditori dan kinestetik.

4.2.1.1 Belajar Secara Visual

Pelajar visual, secara amnya, dapatlah diklasifikasikan sebagai pelajar yang gemarmenggunakan deria penglihatan lebih daripada deria yang lain untuk mendapatkanmaklumat semasa proses pembelajaran berlaku. Pelajar di dalam golongan ini lebihcenderung menggunakan maklumat bertulis, nota, diagram dan gambar. Semasasesuatu

pembentangan dilakukan atau semasa guru sedang mengajar, pelajar ini sukamenyalinnota dengan terperinci. Ada kalanya pelajar visual hanya dapat belajar dengan efektifsekiranya mereka dapat melihat maklumat di dalam format bertulis.

Berhadapan dengan pelajar visual, adalah lebih berkesan sekiranya guru dapatmemastikan bahawa memek muka serta isyarat-isyarat bukan verbal dapat dilihat

denganjelas oleh pelajar-pelajar ini. Guru juga perlu membanyakkan paparan visual di dalampengajaran seperti diagram, video, carta dan pemilihan material pembacaan

sekiranyamampu biarlah mempunyai ilustrasi menarik. Guru juga seharusnya memberi masayangsecukupnya kepada pelajar-pelajar ini untuk menyalin informasi pengajaran dengancarayang terperinci agar mereka dapat memahami dan menyerap maklumat yangdisampaikan.

4.2.1.2 Belajar Secara Auditori

Pelajar auditori menggunakan deria mendengar lebih daripada yang lain semasa

prosespembelajaran. Mereka lebih terangsang untuk belajar dengan medium verbal. Semasadidalam kelas, pelajar auditori mendengar dengan tekun untuk memahami, dan prosesmenulis nota dilakukan kemudian. Adakalanya pelajar auditori tidak memahami

maklumatbertulis dan perlu mendengar dengan sendiri penjelasan guru.


39/62

Untuk mengajar pelajar auditori dengan lebih berkesan, ada beberapa teknik yangbolehdiaplikasikan oleh guru. Sekiranya ingin memberitahu sesuatu maklumat, pastikanmaklumat tersebut tidak hanya dicetak di atas kertas (yang hanya menguntungkanpelajar

visual), tetapi hendaklah dibaca dengan kuat. Galakkan perbincangan di dalam kelas,sebarang masalah boleh dibincang dan dihuraikan dengan jelas dan belajar untukmendengar pendapat pelajar-pelajar. Kerja-kerja kumpulan juga hendaklahdigalakkandijalankan melalui aktiviti-aktiviti perbincangan. Guru juga haruslah lebih pekadenganisyarat verbal mereka semasa mengajar kerana pelajar auditori juga mempunyaikecenderungan untuk menterjemah maksud tersembunyi melalui ton suara guru,kepantasan dan nada yang digunakan.

4.2.1.3 Belajar Secara Kinestetik

Pelajar kinestetik mendapatkan kemahiran melalui imitasi dan latihan. Pelajargolongan inidapat belajar dengan lebih efektif melalui sentuhan dan pergerakan. Malangnyabukanlahsatu kelaziman untuk guru-guru di sekolah mengajar dengan menggunakanpendekatanini. Ketidakserasian cara belajar dengan teknik pengajaran guru membuatkan pelajarkinestetik tidak dapat memproses maklumat dengan baik dan impaknyamengakibatkanmereka selalu ketinggalan di dalam kelas.

Untuk pengajaran yang lebih berkesan, golongan ini memerlukan aktiviti yang lebihberbentuk hands-on. Guru juga seharusnya menganjurkan aktiviti-aktiviti yangmemerlukan penglibatan langsung para pelajar atau tugasan yang berbentuk praktikal,pengajaran juga lebih kepada demonstrasi dan bukan sekadar hanya penerangan.Sekiranya guru merasakan demonstrasi merupakan cara terbaik untuk menyampaikansesuatu maklumat, pilihlah pelajar kinestetik untuk melakukan demonstrasi tersebut.

TOPIK 5 KREATIVITI DAN KANAK-KANAK

PENGENALAN

Matlamat wawasan 2020 menekankan kepentingan melahirkan warga Malaysia yangkreatif dan inovatif. Begitu juga dengan Falsafah Pendidikan Negara yang memberikanpenekanan kepada usaha melahirkan lebih ramai lagi individu yang kreatif daninovatifbagi membangunkan negara. Usaha yang disarankan ini dilihat sangat relevan denganaspirasi pendidikan seni visual kerana subjek ini dilihat sebagai satu cabang disiplinyang


40/62

membolehkan fikiran kreatif berkembang kerana sifatnya yang tidak konservatif dantidakjumud. Hoffa (1964) menjelaskan bahawa program dan aktiviti seni visual seharusnyadijadikan landasan terbaik bagi proses pembelajaran di sekolah untukmengembangkan

kreativiti di kalangan murid. Selain menggalakkan penjanaan idea, mata pelajaran inibanyak memberi peluang dan kebebasan kepada murid untuk melakukan eksplorasidanpercubaan bagi menghasilkan sesuatu karya yang baik. Dalam hal ini, pemupukanpemikiran kreatif perlu disemai semenjak kanak-kanak lagi. Guru-guru pendidikan senivisual perlu menguasai kaedah merangsang minda ke arah pembentukan individukreatif.

OBJEKTIF

Di akhir topik ini pelajar seharusnya dapat:

1. memahami definisi kreativiti;

2. mengetahui tahap kreativiti; dan

3. mengetahui ciri-ciri kreativiti.

5.1 KREATIVITI

Mengapa pengetahuan tentang kreativiti amat penting kepada guru

pendidikan seni visual?

Lowenfeld (1975) percaya bahawa setiap kanak-kanak dilahirkan kreatif. Penyataaninidisokong dengan sifat semula jadi kanak-kanak yang gemar meneroka, dan penuhdengan perasaan ingin tahu. Oleh itu, salah satu daripada tanggungjawab gurupendidikanseni adalah memupuk daya kreativiti di kalangan murid-murid (Md Nasir Iberahim &Iberahim Hassan, 2003). Guilford (1964) pula menerangkan bahawa kebolehanintelektualyang diproses oleh minda manusia mempunyai lima bentuk operasi iaitu kognitif

(cognition) yang melibatkan proses mental dari sudut penerimaan dan pemprosesanmaklumat, memori (memory) merujuk kepada kaedah mengingat dan penyimpanandata,pemikiran korvergen (convergent production) merujuk kepada satu bentuk keupayaan

pemikiran yang memusatkan perhatian kepada penyelesaian masalah secara khusus,pemikiran divergen (divergen production) yang dapat dilihat sebagai kebolehanpemikiran


41/62

yang bersifat pelbagai dan bercapah; dan akhirnya penilaian (evaluation) merujukkepadapenilaian atau pertimbangan bagi sesuatu tindakan. Pemikiran kreatif dapatdiklasifikasikan di dalam golongan pemikiran divergen kerana sifat dan fitrahpemikiran

kreatif itu pelbagai, dan tidak hanya tertumpu pada satu-satu kaedah sahaja. Justeru,adalah penting bagi guru-guru pendidikan seni visual untuk mengetahui tahap dancorakpemikiran kreatif murid supaya pengajaran yang dirancang menjurus ke arah itu.

5.2 PENGERTIAN KREATIVITI

Sebelum meneruskan pembacaan dalam bab ini, berikan takrifan andasendiri tentang kreativiti. Bagaimana dapat kita menilai tahap kreativitiseseorang individu?

Terdapat pelbagai takrifan kreativiti. Pandangan dan pengertian yang berbeza iniadalahberpunca daripada istilah kreativiti dalam pelbagai bentuk sesuai dengan kajian danpandangan tokoh-tokoh akademik dalam bidang dan disiplin tertentu. Kreativitiberasaldaripada perkataan Latin iaitu creare yang membawa maksud membuat.Manakaladaripada perkataan Greek pula creare bermaksud memenuhi. Kamus Dewan,(2002)mentakrifkan kreativiti sebagai satu kemampuan (kebolehan) mencipta daya kreatif,

kekreatifan manakala kreatif pula sebagai mempunyai kebolehan mencipta,menghasilkan dan mengembangkan sesuatu idea baru dan asli. Dalam konteks ini,ianya merujuk kepada kebolehan dan kemampuan seseorang menghasilkan sesuatuyangkreatif, baru dan asli. Ada juga pendapat yang mentakrifkan kreatif dan kreativitisebagaipenghasilan sesuatu yang tidak ada sebelumnya.

Secara ringkasnya kreativiti melibatkan daya berfikir, dan kemahiran berfikir. Justeru,kreativiti sebenarnya boleh dibentuk dan dilatih. Ramai pengkaji mengklasifikasikankemahiran berfikir secara kreatif sebagai kemahiran menggunakan otak kanan.

Individuyang mempunyai kebolehan kreatif biasanya mempunyai perasaan istimewa daneksklusif kerana individu ini dianggap mempunyai kualiti sejati yang jarang ditemui(MdNasir Iberahim & Iberahim Hassan, 2003).

5.3 PANDANGAN TOKOH-TOKOH SENI VISUAL MENGENAIKREATIVITI


42/62

5.3.1 E. Paul Torrance

Rajah 5.1: Ellis Paul TorranceSumber: http://www.faculty.de.gcsu.edu/~cbader/Torrance.html

Ellis Paul Torrance atau lebih dikenali sebagai Paul Torrance merupakan penyelidikdanahli akademik yang tersohor dalam bidang kreativiti. Kerja-kerja penyelidikannya didalammendalami bidang ini telah berjaya mengembangkan bidang kreativiti dan beliautelahdiiktiraf dengan gelaran Bapa Kreativiti. Kerjaya perguruannya bermula dari tahun1957

hinggalah 1984, bermula di University of Minnesota hinggalah ke University of Georgia, Amerika Syarikat, di mana beliau telah dianugerahkan gelaran profesor dalam bidangpsikologi pada tahun 1966. Kemuncak kerjayanya ialah apabila beliau berjayamenciptakaedah penanda aras dalam mengukur tahap kreativiti seseorang individu, dan beliaumengusulkan bahawa ujian IQ (intelligent quotion) bukanlah satu-satunya cara untukmengukur daya intelektuali seseorang melalui instrumen ciptaannya Torrence Test ofCreative Thinking.

Sepanjang hidupnya, Profesor Dr. Ellis Paul Torrance telah menyumbangkan lebihdaripada 2000 penulisan ilmiah dalam bentuk buku, monograf, artikel, ujian, manual

danmaterial pengajaran. Bagi menghargai sumbangannya dalam bidang akademia danpsikologi, pada tahun 1984 University of Georgia telah menubuhkan Torrance CentreofCreativity and Talent Development.

5.3.2 June King McFee

June King McFee pula mentakrifkan kreativiti itu sebagai keupayaan seseorangmencipta

sesuatu yang baru dan pada masa yang sama mampu untuk mengolah idea. Ringkasnya,Jun Macfee menjelaskan bahawa kreativiti seseorang boleh dilihat melalui keupayaanmenyumbangkan idea dan berupaya pula untuk mengubah idea tersebut kepada idea yang baru lalu melahirkan satu idea lain yang lebih bermakna. Mcfee melihat bahawaideaboleh dimanipulasikan menjadi sesuatu yang baru dan mampu diolah.

Antara sumbangan June King McFee dalam bidang pendidikan seni ialah pengiktirafan


43/62

yang berjaya diperolehi daripada perjuangannya yang melihat bahawa seni tidakseharusnya terhad kepada hasil karya seni sahaja, malah terdapat pengalamanestetika didalam semua objek di persekitaran. Menurut McFee, seni ialah satu bentuk komunikasiyang dipengaruhi oleh konteks budaya. Untuk memahami seni secara holistik, seni

perludikaji di dalam konteks budaya serta komuniti; melihat bagaimana manusia di dalamsesuatu komuniti menjalankan kehidupan harian mereka dan menterjemahkemampuanmereka dalam menghasilkan transformasi identiti manusia dalam bentuk seni. Oleh itu,usaha-usaha perjuangan seni McFee mempunyai elemen orientasi komuniti yang tinggi.

5.3.3 Carl Rogers

Carl Rogers dilahirkan pada 8 Januari 1902 di Chicago, Amerika Syarikat danmerupakan

anak keempat daripada enam orang adik beradik. Bapanya merupakan seorangjuruterasivil manakala ibunya pula ialah seorang suri rumah sepenuh masa.

Rogers melanjutkan pelajaran di University of Winsconsin dalam bidang pertanian dankemudian menukar bidangnya dalam pengajian agama.

Sepanjang hidupnya, Carl Rogers lebih dikenali sebagai seorang ahli psikologi yangterkemuka dan pengasas kepada Client-centered Therapy. Ini kerana beliau telahbertukarbidang sekali lagi ke psikologi klinikal apabila beliau melanjutkan pelajaran di

peringkatdoktor falsafah.

Rajah 5.2: Carl RogersSumber: http://www.ship.edu/~cgboeree/rogers.html

Di dalam teori terapinya, Carl Rogers telah menggariskan lima faktor yang menjadi

asaskepada individu yang sihat, yang dapat berfungsi dengan sepenuhnya dalam kehidupan.

Kelima-lima faktor tersebut ialah keterbukaan kepada pengalaman, cuba menikmatikehidupan yang dialaminya, menghargai diri sendiri, mengamalkan kebebasan danakhirnya menjadi individu kreatif.

Rogers mempunyai takrifan yang unik tentang kreativiti. Beliau percaya bahawaindividuyang bebas dan mempunyai rasa tanggungjawab akan cuba menyumbang kepada insanserta makhluk lain di persekitarannya. Sumbangan ini boleh dinyatakan dalam bentuk


44/62

kreativiti di dalam bidang seni ataupun sains, melalui rasa sayang sesama insan sertamelakukan yang terbaik dalam bidang yang diceburi. Konsep kreativiti Rogers inimempunyai persamaan dengan konsep generativiti Erik Erikson, seorang lagipengemukateori dalam bidang perkembangan manusia dan sosial.

Rogers juga menjelaskan bahawa kreativiti merupakan satu proses yang wujud apabilaseseorang itu bertindak ke atas sesuatu. Tindakan tersebut memberikan keunikan danmenampakkan kelebihan individu tersebut termasuk penggunaan bahan dan alat sertakemampuan mengendalikan kejadian dan peristiwa yang menyebabkan tindakan keatasperkara tersebut.

5.3.4 Victor Lowenfeld

Beliau merupakan tokoh yang bertanggungjawab membangunkan teori LowenfeldStages of Artistic Development yang banyak digunakan oleh warga pendidik khususnyadi dalam bidang pendidikan seni visual sebagai rujukan dan penerangan untuk menerangkan peringkat-peringkat perkembangan kanak-kanak mengikut perspektiflukisan. Lowenfeld menjelaskan bahawa kita sering kali terkeliru di antara dayainteletualitidan kreativiti.

Menurutnya lagi, galakan mengembangkan pemikiran kreatif di kalangan kanak-kanakperlu dilakukan secara berterusan.

ASAS INDIVIDUYANG SIHATKeterbukaan kepada pengalamanMenikmati kehidupan yang dialamiMengamalkan kebebasanIndividu yang kreatifMenghargai diri sendiri

Di dalam teori perkembangannya, sekatan dan halangan terhadap pengembangan

kreativiti adalah disebabkan oleh dua faktor utama iaitu halangan bersifat psikologiatauemosi, dan halangan persekitaran atau budaya. Halangan bersifat psikologi merujukkepada tekanan di mana murid tidak memperoleh jawapan ke atas persoalan dankemusykilan yang sememangnya telah wujud di dalam diri mereka. Ibu bapa seringkalicepat bosan terhadap soalan-soalan yang diutarakan oleh anak mereka menjadikanmereka serik untuk bertanya.


45/62

Selain itu, faktor persekitaran dan budaya juga menjadi halangan kerana persekitarantidak kondusif dan membina daya kreativiti murid. Sistem persekitaran di sekolahtidakmenggalakkan murid bertanya malahan sebaliknya. Kebiasaannya guru lebih banyak

menyoal berbanding murid.

Ini menurut Lowenfeld membantutkan perkembangan kreativiti kanak-kanak. Justerupembentukan falsafah pendidikan perlu fokus terhadap melahirkan individu yangmempunyai sifat kritikal dan analitikal dengan memberi peluang kepada murid untukmenyoal dan guru perlu menyediakan jawapan yang bersesuaian. Secara ringkasnya,Lowenfeld menjelaskan bahawa kreativiti seseorang murid itu boleh diukur melaluiempatkomponen utama iaitu kelancaran, fleksibel, keaslian dan kepekaan.

(a) Kelancaran (Fluency)

Idea dan pendapat diterjemahkan secara spontan serta pantas. Pada peringkat ini,murid berupaya menghubungkan dan mengaitkan sesuatu perkara dengan perkarayang lain selain memikirkan kemungkinan-kemungkinan terhadap idea tersebut.Berupaya menginterasikan kemungkinan-kemungkinan dan alternatif kepadapenyediaan masalah.

(b) Fleksibel (Flexibility)Pada peringkat in

TOPIK 2 KANAK

Documents

Transcript of TOPIK 2 KANAK