1. LITAR AKHIR Empat jenis litar akhir: Litar pengguna Litar Kawalan Litar Akhir Litar Pencahayaan

2. Litar Akhir Litar Pengguna Litar pengguna berada di antara talian pengagihan dengan beban pengguna. Litar utama pemasangan pengguna mengandungi unit kawalan dan perlindungan yang berfungsi melindungi unit kawalan dari arus lebihan seperti litar pintas, beban lampau 3. Litar AkhirLitar Kawalan Setiap pemasangan pengguna mestilahdilindungi dari arus lebihan (litar pintas danbeban lampau) dan kebocoran arus ke bumibagi mengelakkan terkena kejutan elektrik,kebakaran dan sebarang bahaya yangmungkin terjadi. Setiap alat kawalan dalam pemasanganmestilah yang mudah digunakan dan mudahdicapai oleh pengguna bagi tujuan:1. Pengasingan dan penyuisan.2. Perlindungan arus lebihan3. Perlindungan kebocoran arus ke bumi 4. Litar Kawalan1 Kotak simpang2 Fius perkhidmatan danPenghubung NeutralKWJ 3 Meter KWj4. Suis dan fius suia utamaPemutus litar bocor ke bumi5 / PLBB6 Kotak Fius Agihan 5. Litar KawalanCara-Cara Pengasingan dan Penyuisan Semua suis kutub tunggal yang dipasang padasistem TN dan TT hendaklah hanya kepadapengalir fasa (hidup) sahaja. Pengalir neutral tidakperlu diputuskan kecuali pada :1.suis utama2.alat perkakas pemanas di mana elemennya mungkinboleh disentuh.3.pengubah auto lampu discas yang tidak melebihi1.5KV.4.suis yang digunakan hendaklah daripada jenisberangkai dan tentukan ia dapat memutuskan litarbersama dengan pengalir fasa. 6. Cara-Cara Perlindungan ArusLebihanFius dan pemutus litar tidak boleh dipasang pada pengalir neutral bumi dalam sistem TN dan TT. Sekiranya terdapat pemutus litar dipasang pada pengalir neutral bumi, ia mestilah dapat memutuskan litar bersama pengalir fasa. Perkakas atau alat perlindungan arus lebihan yang digunakan mestilah daripada jenis yang : dapat dikendalikan/putuskan litar secara automatik pada kadar yang ditetapkan berkeupayaan untuk memutuskan dan jika perlu ia berkeupayaan menyambung semula direka bentuk agar sesuai daripada bahaya kepanasan atau arka apabila ia dikendalikan dan dapat memberi bekalan tanpa bahaya. 7. Litar Kawalan Perlindungan Kebocoran Arus Ke BumiSemua bahagian pengalir (logam) dalampemasangan pengguna yang terdedah perludibumikan dan dilindungi dengan alatperlindungan arus lebihan bersesuaian ataupemutus litar bocor ke bumi kendalian arus danvoltan. 8. Kawalan Turutan Kawalan turutan ialah turutan alat-alat kawalan dan perlindungan yang terdapat pada litar utama pemasangan pengguna, ini termasuklah pengasingan dan penyuisan, perlindungan kebocoran arus ke bumi. Susunan alat kawalan dan perlindungan dalam kawalan turutan adalah seperti berikut: Fius perkhidmatan dan penghubung neutral. Berfungsi sebagai perlindungan arus lebihan dan menghadkan arus pengguna Jangka kilowatt jam Mengukur jumlah tenaga yang digunakan bagi menetapkan kadar bayaran tariff. 9. Litar Kawalan (samb) Suis utama Pengasing/penyuisan litar dan perlindungan arus lebihan Pemutus litar bocor ke bumi Perlindungan kebocoran arus bumi dan pengasing litar - Papan agihan Sebagai pengagih litar akhir dan perlindungan arus lebihan 10. Kawalan Turutan1. Kotak simpang2. Fius perkhidmatan danrangkaian neutralKWJ 3. Meter KWj4. Suis dan fius utama5. Pemutus litararus baki6. Kotak agihan 11. Litar Akhir Litar akhir ialah litar yang keluar dari papan agihan untuk membekalkan tenaga elektrik terus kepada alat-alat yang memerlukan arus elektrik. Tujuan pembahagian litar utama ke litar akhit ialah : i. Untuk mengelakkan bahaya apabila berlakukerosakan, iaitu dengan memastikan bahawaarus kerosakan yang akan mengendalikansistem perlindungan itu tidak melebihi daripada sepatutnya. 12. Litar Akhir (samb) ii.Untuk memastikan bahawa bahagian- bahagian dalam pemasangan boleh diputuskan bekalan bagi tujuan pemeriksaan, pengujian atau kerja- kerja membaiki tanpa mengganggu litar lain.iii. Untuk mengelakkan kerosakan yang berlaku pada sesuatu litar dari mengganggu litar yang lain. 13. Peraturan IEE Bagi Litar Akhir (Keperluan Umum) 1. Bagi sesuatu pemasangan yang mempunyai lebih daripadasatu litar akhir, setiap litar akhir itu mestilah disambungdengan fius atau pemutus litar.2. Pendawaian bagi setiap litar akhir mestilah diasingkan(secara elektrik) daripada litar kecil akhir yang lain. Bagimemudahkan tujuan pemeriksaan, pengalir neutralhendaklah disambung di dalam PFA sama seperti pengalirfasa.3. Kapasiti membawa arus kabel yang digunakan di setiaplitar akhir mestilah tidak boleh kurang daripada kadar arusnominal alat perlindungan litar kecuali bagi litar akhirgelang. 14. Litar Akhir Soket Alur Keluar JenisBS1363Soket alur keluar jenis ini arus nominalnya 13A dan khusus digunakan untuk kegunaan rumah domestic. Tetapi ia juga sesuai digunakan untuk tempat selain rumah kediaman. Soket alur keluar boleh dibuat dengan menyambung secara litar jejari dan litar gelang. 15. Litar Akhir Soket Alur Keluar Jenis BS1363Litar jejari Litar gelang 16. Pendawaian Litar GelangS/K 1 S/K 2S/K 3E ND/BS/K 4S/K 5 S/K 6 17. Peraturan IEE-Litar Jejari dan Gelang BS 1363 Bagi menentukan jumlah litar akhir yangperlu diagihkan dan saiz pengalir kabelyang digunakan ia hendaklahberpandukan kepada jadual 1. Bilangan soket alur keluar yang hendakdisambung adalah tidak terhad tetapidengan syarat ia mampu mengendalikanperlindungan arus lebihandan luas lantaikurang daripada yang ditetapkan. 18. Peraturan IEE-Litar Jejari dan Gelang BS1 363(samb) Kelonggaran kepelbagaian (diversity)tidak boleh digunakan bagi menentukanlitar akhir soket alur keluar BS3036. Bagi sistem punca bekalan kuasa jenis TT(punca bumi tidak disediakan oleh pihakberkuasa pembekal), semua soket alurkeluar mestilah dilindungi oleh alat arusresidual (pemutus litar bocor ke bumikendalian arus) dengan arus kendaliannyatidak melebihi 30mA. 19. Peraturan IEE-Litar Jejari dan Gelang BS1 363 20. Peraturan IEE Khas Untuk LitarGelang BS 1363 Setiap pengalir dalam litar kecil gelang mestilahbermula dari satu fius dalam papan agihan dandisambungkan pada setiap punca soket alurkeluar dan berakhir di punca yang sama di papanagihan itu. Setiap litar akhir gelang mestilah mempunyaipengalir perlindungan bumi dan disambungseperti pengalir fasa dan neutral kecuali litargelang itu dibuat di dalam konduit, sesalur ataudengan menggunakan kabel berlapikkan logam. Kapasiti membawa arus kabel (kadar arus kabel)mestilah tidak boleh kurang daripada 0.67 kalikadaran arus fius atau pemutus litar yangmengawal litar tersebut. 21. Peraturan IEE Khas Untuk Litar Gelang BS 1363(samb) Apabila terdapat dua atau lebih litar gelangdipasang dalam satu bangunan yang sama, soketalur keluar itu mestilah diagihkan sama banyak. Alat tetap yang dipasang di dalam litar gelangmestilah disambung dari sulur berfius dengan kadarfiusnya tidak melebihi 13A. Sekiranya ia adalah alatpemasak elektrik, alat tersebut mestilah dikawaloleh suis dengan jarak tidak lebih dua meter atausulur berfius digantikan dengan pemutus litar yangberkadar tidak melebihi 16A. Alat pemanas, pemanas air takungan lebih 15L danpemanas immersion tidak boleh disambung padalitar gelang. Litar akhir berasingan perlu diagihkanbagi beban tersebut. 22. SulurSulur ialah satu cabang kabel yang disambung pada litar jejari dan gelang.Terdapat dua jenis sulur iaitu sulur tidak berfius dan sulur berfius. 1. Sulur tidak berfius a) Sulur tidak berfius mestilah disambung pada :i. punca soket alur keluarii. peti sambunganiii. papan agihan b) Kapasiti membawa arus kabel sulur mestilah lebih atau sama dengan pengalir litar gelang. c) Bilangan yang boleh disambung ialah :i. 1 soket alur keluarii. 1 soket alur keluar kembariii. 1 alat pegun 23. 2. Sulur berfius1. Jumlah bilangan sulur berfius tidak terhad2. Suhu berfius mestilah disambung pada peti berfius3. Kadar arus nominal fius tidak boleh melebihi kapasiti membawa arus kabel sulur dan jika ada persamaan ia mestilah tidak melebihi 13A4. Saiz minimum bagi pengalir kabel sulur berfius adalah seperti berikut:i. 1.5mm - Kabel penebat PVK pengalir kuprumii. 2.5mm - Kabel penebat PVK pelapik kuprum pengalir aluminiumiii. 1.0mm - Kabel penebat mineral pengalir kuprum 24. SulurSulur berfius 25. Litar Akhir Alat Pemasak Rumah Kediaman Alat pemasak mudahalih mestilah disambung dengan menggunakan kord atau kabel mudah lentur ke soket alur keluar. Melainkan alat pemasak yang lebih daripada 4kW, ia tidak boleh dianggap mudah alih. Oleh itu bagi alat pemasak yang lebih daripada 3kW boleh disambung dengan menggunakan litar akhir tersendiri. 26. Peraturan IEE Pemasak Bagi menentukan permintaan arus litar akhir alat pemasak ia mestilah dinilai seperti berikut; i. 10A yang pertama ii. + 30% lebihan jumlah arusbeban iii. + 5A jika terdapat soket alurkeluar bersama dengan unit kawalanpemasak 27. Peraturan IEE Pemasak (samb) Litar akhir yang kadarnya 15A hingga 50Aboleh membekal dua atau lebih alatpemasak elektrik dalam sebuah bilik Setiap alat pemasak elektrik mestilahdikawal oleh suis yang diasingkandaripada alat tersebut dengan jarak tidaklebih daripada 2meter dan di dalam bilikyang sama. Satu suis boleh mengawal dua alatpemasak dalam satu bilik, dengan syaratkedua-dua alat pemasak itu tidak lebih2meter daripada suis tersebut 28. Litar Akhir Selain Daripada Alat Pemasak Litar Akhir LampuLitar akhir lampu biasanya diagihkan untuk bekalan ke punca lampu filamen atau lampu discas (kalimantang).Selain daripada punca lampu beban-beban yang lain juga boleh disambung dari litar akhir lampu, contohnya kipas siling, kipas dinding dan sebagainya dengan syarat arus beban penuh kurang yang ditetapkan. 29. Litar Akhir Selain Daripada Alat Pemasak Pengalir kabel litar akhir lampu yang diagihkandari papan akhir akan berakhir di terminal silingros atau pemegang lampu jenis batten. 30. Pendawaian KipasK1D/B EN in out Alatur kipas C+ 1Suis 1 31. Pendawaian lampu suis 2 halaL1E ND/B 1C+1 C+2 2 Suis 1Suis 2 32. Peraturan IEE (litar akhirLampu) Bagi menentukan litar akhir lampu, jumlahpermintaan arus mestilah sesuai dengan alatperlindungan litar. Setiap litar akhir lampu mestilah dilindungidengan alat perlindungan yang arus nominalnya5A dan bilangan maksimum beban yang bolehdisambung ialah 10unit. Setiap unit yang disambung permintaan arusnyadinilaikan 100W per pemegang lampu. Bagi menentukan litar akhir lampu dicas jumlahpermintaan arus mestilah didarabkan dengan 1.8dan sesuai dengan alat perlindungan litar. Kapasiti membawa arus kabel mestilah tidakboleh kurang daripada kadaran alat perlindungan. 33. Litar Akhir Alat PegunLitar akhir alat pegun (tetap) yang berkadar lebih daripada 3kW tidak boleh disambung ke soket alur keluar, litar akhir yang berasingan perlu diagihkan untuk beban tersebut. 34. Peraturan IEE Litar Akhir PegunHanya satu beban sahaja yang dibenarkan disambung dari litar akhir alat pegun dan anggapan permintaan beban adalah sama dengan kadar arus bebanKapasiti membawa arus kabel mestilah tidak boleh kurang daripada kadaran alat perlindungan 35. Pembahagian fius penggunaLitar yang keluar dari kotak agihan atau unitpengguna boleh dibahagikan kepadabeberapa kumpulan litar akhir danpembahagian ini dibuat berdasarkan arusdan jenis beban yang dipasangkan.Kumpulan umum litar akhir itu ialah: 36. Pembahagian fius pengguna Litar akhir pada kadaran arus yang kurang daripada15 A Litar akhir pada kadaran yang lebih daripada 15 A Litar akhir pada kadaran arus yang lebih daripada 15A tetapi tertumpu kepada soket alur keluar 13 Asahaja (BS 1363) Litar akhir lampu nyahcas Litar akhir motor Litar akhir untuk pemasangan alat pemasak danpemanas air Litar akhir untuk soket alur keluar BS 196 (5A, 15 Adan 30 A) Litar akhir untuk soket alur keluar BS 4343 ( jenisperusahaan 16A ke 125A ) 37. Pembahagian fius pengguna Litar akhir juga boleh dibahagikan kepada 2 kumpulan besar: Litar akhir pada kadaran arus tidak lebih15A Litar akhir pada kadaran arus yangmelebihi 15A 38. Litar akhir pada kadaran arus tidakmelebihi 15APoin atau peralatanArus yg diperlukan (anggapan)Soket keluaran 15A 15ASoket keluaran 13A 13ASoket keluaran 5A5ASoket keluaran 2A 15A Sekurang-kurangnya 0.5A 13AKeluaran lampu 5A Sama dengan arus beban Sekurang-kurangnya (0.5A) & minimum 100W 0.5A bagi setiap pemegang lampu 39. Litar akhir pada kadaran arus tidakmelebihi 15APoin atau peralatan Arus yg diperlukan(anggapan)Jam, pencukur elektrikDiabaikantransformer locengAlat-alat pegun yg lain Mengikut arusbiasanya/kadaran arusB.S. 40. Litar Akhir pada Kadaran Arus lebih15A Peraturan A.26 beban yang menggunakan arus lebih 15Ahanya boleh dipasang 1 poin (beban) sahaja kecualipada perkara peraturan berikut; Untuk sambungan alat pemasak pegun (A.27-29) Untuk sambungan soket gelang atau jejari (A.30-42) Untuk sambungan soket B.S. 169 (2A, 5A & 15A) (A.43-45) A.28 litar akhir lebih daripada 15A