PENYULUHAN NAGGALO

7/25/2019 PENYULUHAN NAGGALO

1/28

SATUAN ACARA PENYULUHAN

1. Topik / masalah : Kehamilan dan per!ahan "an# $er%adi pada masa hamil

&. Tempa$ : Pskesmas Nan##alo Padan#

'. Hari/Tan##al : (ma$) 11 *are$ &+1,

-. ak$ : 11.++ 11.'+ 0

2. Sasaran : 0! hamil "an# !erkn%n# ke Pskesmas Nan##alo

A. Latar Belakang

Proses kehamilan sampai pada kelahiran merpakan ma$a ran$ai sa$ kesa$an dari

konsepsi) nidasi) pen#enalan adap$asi i! $erhadap nidasi) pemeliharaan kehamilan)

per!ahan endokrin se!a#ai persiapan men"on#son# kelahiran !a"i dan persalinan den#ankesiapan n$k memelihara !a"i.

Pada kehamilan $erdapa$ per!ahan pada 3isik dan psikolo#is i!) hal ini dapa$

menim!lkan rasa ke$idakn"amanan pada i!. (ika kondisi ini $idak dia$asi den#an !enar

maka dapa$ men#an##

Pen#a4asan se!elm kelahiran 5an$ena$al6 $er!k$i mempn"ai keddkan "an#

san#a$ pen$in# dalam pa"a n$k menin#ka$kan keseha$an men$al dan 3isik selama

kehamilan n$k men#hadapi persalinan. 7en#an pen#a4asan hamil) dapa$ dike$ahi

!er!a#ai komplikasi i! "an# dapa$ mempen#arhi kehamilan a$a komplikasi hamil

sehin##a se#era dapa$ dia$asi. Yan# $idak mn#kin dapa$ dia$asi se#era dir%k ke $empa$

"an# le!ih len#kap perala$ann"a sehin##a mendapa$ pera4a$an "an# op$imal.

7en#an pen#a4asan hamil) dapa$ di$rnkan an#ka kema$ian i! mapn an#ka

kema$ian %anin se!a#ai 8ermin kemampan se$iap !an#sa n$k mem!erikan pela"anan dan

pen#a"oman medis $erhadap mas"araka$n"a. Se8ara rin8i dapa$ di%a!arkan $%an

pen#a4asan se!elm kelahiran pada i! adalah men#ran#i dan mene#akkan se8ara dini

komplikasi kehamilan) mene#akkan dan men#o!a$i se8ara dini komplikasi i! "an# dapa$

mempen#arhi kehamilan) memper$ahankan dan menin#ka$kan keseha$an men$al dan 3isik

i! hamil n$k men#hadapi persalinan) menin#ka$kan keseha$an i! se$elah persalinan dan

n$k dapa$ mem!erikan AS0) mem!erikan naseha$ dan pe$n%k !er!a#ai masalah "an#

!erkai$an den#an kehamilann"a) !ersaha mene$apkan pen##olon#an kehamilan ke dalam


2/28

!er!a#ai resiko. Sedan#kan $%an pen#a4asan n$k !a"i adalah n$k memelihara

keseha$an i! sehin##a dapa$ men#ran#i persalinan prema$r) !era$ !a"i lahir rendah) lahir

ma$i a$a kema$ian !a"i !ar lahir ser$a menin#ka$kan keseha$an !a"i se!a#ai $i$ik a4al

kali$as sm!er da"a mansia.

*elali pen"lhan ini diharapkan ki$a dapa$ mem!erikan pemahaman kepada i!

i! hamil $en$an# per!ahan9per!ahan 3isik dan N$risi i! hamil.

B. Tujuan

1. Tujuan Umum

Se$elah dilakkan pen"lhan i! hamil memahami $en$an# pemeriksaan kehamilan a#ar

i! dan %anin seha$

2. Tujuan Khusus

Se$elah dilakkan pen"lhan diharapkan peser$a dapa$:

a. *amp men"e!$kan $en$an# pemeriksaankehamilan

!. *en"e!$kan %enis pela"anan keseha$an pada i! hamil

8. *en"e!$kan men%a#a i! hamil seha$ dn %anin seha$

d. *en"e!$kan hal9hal "an# hars dihindari i! selam hamil

e. *en"e!$kan men#enai mi$os a$a $a! "an# !eredar dimas"araka$ "an# !erkai$an

den#an kehamilan.

C. Pokok Bahasan

Kehamilan dan per!ahan "an# $er%adi masa kehamilan

D. Sub Pokok Bahasan

1. Pemeriksaan kehamilan

&. Pela"anan keseha$an pada i! hamil

'. *en%a#a i! hamil seha$ dan %anin seha$98erdas

-. Hal9hal "an# hars dihindari i! selama hamil

2. *i$os "an# !erkem!an# di mas"araka$ $en$an# kehamilan


3/28

E. Metoe

1. Ceramah

&. 7isksi dan $an"a %a4a!

!. Me"a an Alat

1. Lap$op

&. 0n3oks

'. lie3le$

. Mater" : Terlampir

#. Pengorgan"sas"an

*odera$or : Shendi) S.Kep

Pen"a%i : ;eri i!o4o) S. Kep

;asili$a$or : U$ari Ylia Harisona) S. Kep>ikra E3endi) S. Kep

$. Ura"an Tugas

1. Moerator

er$an##n# %a4a! dalam kelan8aran disksi pada pen"lhan

*emperkenalkan an##o$a kelompok dan pem!im!in#

*en"epaka$i !ahasa "an# akan di#nakan selama pen"lhan den#an peser$a *en"ampaikan kon$rak 4ak$

*eran#km sema peser$a sesai kon$rak

*en#arahkan disksi pada hal "an# $erkai$ den#an $%an disksi

2. Pen%aj"

er$an#n# %a4a! mem!erikan pen"lhan

*emahami $opik pen"lhan

*en#explore pen#e$ahan peser$a $en$an# kehamilan dan per!ahan pada masa

kehamilan

*em!erikan reinforcementposi$i3 a$as par$isipasi ak$i3 adien

&. !as"l"tator

*en%alankan a!sensi peser$a dan men#a4asi lan#sn# pen#isian di a4al a8ara.

*emperha$ikan presen$asi dari pen"a%i dan mem!eri kode pada modera$or %ika ada

ke$idaksesaian den#an di!an$ oleh o!ser=er.

*emo$i=asi peser$a n$k ak$i3 !erperan dalam disksi) !aik dalam men#a%kan

per$an"aan mapn men%a4a! per$an"aan.


4/28

*em!a#ikan leafletdi akhir a8ara.

'. (bser)er

*en#oreksi kesesaian pen"lhan den#an %ad4al dan $ar#e$

*en#ama$i %alann"a ke#ia$an pen"lhan

*em!erikan laporan e=alasi pen"lhan den#an mer%k ke SAP

*. Sett"ng Tem+at

Keterangan:

? *odera$or

? Pen"a%i

? Adien8e/peser$a

?

? ;asili$a$or

? Pem!im!in#

K. Keg"atan Pen%uluhan

,o -aktu Keg"atan +engajar Keg"atan +eserta

1. 2 meni$ Pem!kaan

a. *en#8apkan salam

!. *emperkenalkan an##o$a kelompok dan

pem!im!in#

8. *en%elaskan $opik pen"lhan

a. *emperha$ikan

!. *emperha$ikan

8. *emperha$ikan


5/28

d. *en%elaskan $%an pen"lhan

e. *em!a$ kon$rak 4ak$ dan memin$a ker%a

sama den#an adiens

d. *emperha$ikan

e. *emperha$ikan


6/28

&. &+ meni$ Pelaksanaan

a. *en##ali pen#e$ahan peser$a men#enai

%enis dan man3aa$ dari se$iap kn%n#an

pemeriksaan kehamilan

!. *em!eri reinforcementposi$i3 pada peser$a

"an# men%elaskan

8. *en%elaska %enis dan man3aa$ dari se$iap

kn%n#an pemeriksaan kehamilann

d. *en##ali pen#e$ahan peser$a $en$an#

pela"anan keseha$an pada i! hamil

e. *em!eri reinforcementposi$i3 pada peser$a

"an# men%elaskan

3. *en%elaskan $en$an# pela"anan keseha$an

pada i! hamil

#. *en##ali pen#e$ahan peser$a men#enai

!a#aimana men%a#a a#ar i! hamil seha$

dan %anin seha$98erdas

h. *em!eri reinforcementposi$i3 pada peser$a

"an# men%elaskani. *en%elaskan $en$an# !a#aimana men%a#a

a#ar i! hamil seha$ dan %anin seha$98erdas

%. *en##ali pen#e$ahan peser$a men#enai

hal "an# hars dihindari oleh i! selama

hamil

k. *em!eri reinforcementposi$i3 pada peser$a

"an# men%elaskan

l. *en%elaskan $en$an# hal "an# hars

dihindari oleh i! selama hamil

m. *en##ali pen#e$ahan peser$a men#enai

mi$os a$a $a! "an# !erkem!an# di

mas"araka$ pada i! hamil

n. *em!eri reinforcementposi$i3 pada peser$a

a. *en%a4a!/!erpar$isipasi

!. *emperha$ikan

8. *enden#arkandan

memperha$ikan

d. *en%a4a!

e. memperha$ikan

3. *enden#arkandan

memperha$ikan

#. *en%a4a!

h. *emperha$ikan

i. *enden#arkandan

memperha$ikan

%. *en%a4a!/!erpar$isipasi

k. *emperha$ikan

l. *enden#arkandan

memperha$ikan

m. *en%a4a!/!erpar$isipasi

n. *enden#arkan

o. *enden#arkan

p. *em!erikan per$an"aan

@. *enden#arkan


7/28

'. 2 meni$ Pen$p

a. *en#e=alasi a$a menan"akan kem!ali

ma$eri "an# $elah disampaikan pada peser$a

!. *en"implkan kem!ali ma$eri "an# $elah

disampaikan8. *em!erikan mo$i=asi kepada peser$a a#ar

selal

d. *em!eri salam pen$p

a. *en%a4a! per$an"aan

!. *emperha$ikan

8. *emperha$ikan

d. *en%a4a! salam

L. E)aluas"

1. E)aluas" Struktur

a. 7iharapkan mahasis4a !erada pada posisi "an# sdah diren8anakan

!. 7iharapkan $empa$ dan media ser$a ala$ sesai ren8ana8. 7iharapkan mahasis4a dan sasaran men#hadiri pen"lhan

2. E)aluas" Proses

a. 7iharapkan pelaksanaan ke#ia$an sesai den#an 4ak$ "an# $elah diren8anakan

!. 7iharapkan peran dan $#as mahasis4a sesai den#an peren8anaan

8. 7iharapkan 4ak$ "an# diren8anakan sesai pelaksanaan

d. 7iharapkan sasaran pen"lhan dan mahasis4a men#ik$i ke#ia$an pen"lhan

sampai selesai

e. 7iharapkan sasaran pen"lhan dan mahasis4a !erperan ak$i3 selama ke#ia$an

!er%alan

&. E)aluas" #as"l

Peser$a mamp :

+ B peser$a mammp men"e!$kan pen#er$ian kehamilan

+ B peser$a mamp men"e!$kan $anda9$anda kehamilan

+ B peser$a mamp men"e!$kan per!ahan 3isiolo#is pada masa kehamilan

+ B peser$a mamp men"e!$kan per!ahan psikolo#is pada masa kehamilan

+B peser$a mamp men%elaskan $en$an# 8ara men#a$asi masalah per!ahan "an#

$er%adi pada masa kehamilan.

1. Pengert"an


8/28

*enr$ 7inas Keseha$an Pro=insi 7a$i 0 (a4a Timr dalam pelaksanaan

Pem#em!an#an 7esa Sia#a Pro=insi %a4a Timr 5&++,6 $erdapa$ !e!erapa pen#er$ian

men#enai ashan an$ena$al) "ai$ se!a#ai !erik$ :

1. An$ena$al Care adalah pemeriksaan kehamilan n$k meliha$ dan memeriksa

keadaan i! dan %anin "an# dilakkan se8ara !erkala diik$i den#an pa"a koreksi

$erhadap pen"impan#an "an# di$emkan selama kehamilan.

&. An$ena$al Care adalah pen#a4asan se!elm persalinan $er$ama di$%akan pada

per$m!han dan perkem!an#an %anin dalam rahim.

'. An$ena$al 8are adalah pemeriksaan kehamilan n$k men#op$imalisasikan

keseha$an men$al dan 3isik i! hamil) sehin##a mamp men#hadapi persalinan) masa

ni3as) persiapan mem!erikan AS0 dan pemlihan keseha$an reprodksi se8ara 4a%ar.

-. Tujuan an Manaat

1. *eman$a kema%an kehamilan n$k memas$ikan keeha$an i! dan $m!h

kem!an# %anin.

&. *enin#ka$kan dan memper$ahankan keseha$an 3isik) ma$ernal) dan sosial i! !a"i.

'. *en#enal se8ara dini adan"a komplikasi "an# mn#kin $er%adi selama kehamilan)

$ermask ri4a"a$ pen"aki$ se8ara mm) ke!idanan dan pem!edahan.

-. *empersiapkan persalinan 8kp !lan) melahirkan den#an selama$) i! mapn

!a"in"a den#an $rama seminimal mn#kin.

2. *empersiapkan peran i! daan kelar#a dalam menerima kelahiran !a"i a#ar dapa$

$m!h kem!an# se8ara normal.

,. *enrnkan an#ka kesaki$an dan kema$ian i! dan perina$al


9/28

Dam+ak $bu #am"l T"ak A,C

1. *enin#ka$n"a an#ka mor$ali$as dan mor!ili$as i!

&. Tidak $erde$eksin"a kelainan9kelainan kehamilan

'. Kelainan 3isik "an# $er%adi pada saa$ persalinan $idak dapa$ dide$eksi se8ara dini.

*a/al Kunjungan Antenatal Care

M"n"mal 1 kal" +aa tr"mester $ 01' m"nggu

Tujuann%a 3

1. *enen$kan dia#nosis ada a$a $idakn"a kehamilan

&. *enen$kan ia kehamilan dan perkiraan persalinan

'. *enen$kan normal a$a $idakn"a kehamilan ser$a ada a$a $idakn"a 3ak$or resiko

kehamilan.

-. *enen$kan ren8ana pemeriksaan / pene$alasanaan selan%$n"a.

2. *inimal 1 kali pada $rimes$er 00 51-9&+ min##6

Pada kn%n#an ini) i! hamil akan le!ih mendapa$kan in3ormasi "an# le!ih

dalam la#i men#enai kehamilan di $rimes$er 0 dan ke4aspadaan khss $erhadap

komplikasi "an# mn#kin $er%adi pada $rimes$er ini.

M"n"mal 2 kal" +aa tr"mester $$$ 0245&6 m"nggu

iasan"a pada kn%n#an per$ama aka dide$eksi ada $idakn"a kehamilan

#anda/#emeli) sedan#kan n$k kn%n#an keda pada $rimes$er ini akan diperiksa dan

dide$eksi ada/$idakn"a kelainan le$ak %anin.


10/28

Konse+ keham"lan

A. Pemer"ksaan Keham"lan

kunjunga

n

Us"a

keham"lan

*en"s +emer"ksaan #as"l

K1 +9' !lanT) ) T7) TT71) s$a$s T 5in%eksi TT !ila

perl

Pemeriksaan la!or) H) olon#an darah) danpemeriksaan khss. L0LA) konselin# !mil

$erma sk K pas8a persalinan) $a$alaksana

kass.

Terde$eksin"a

3a8$or resiko i!

hamil

K& -9, !lan Tin##i !adan)) T7)Tin##i 3nds TT7&

pemeriksaan la!or )pro$ein rine dan #lkosa

rine) le$ak %anin persen$asi %anin 7(()

konselin# !mil $ermask K pas8a persalinan

$a$alaksana kass.

Adan"apenam!a

n !! dan

$erde$eksin"a

keadaan komplik

a$a pen"li$ i!

hamil

K' 9 !lan Tin##i !adan)) T7)Tin##i 3nds)TT7'

in%eksi TT !ila perl le$ak %anin persen$asi %anin

7(() konselin# !mil $ermask K pas8a

persalinan $a$alaksana kass.

7iperolehn"a

perlindn#an

len#kap i! ham

TT7' dan TT& p

K- 9D!lan Tin##i !adan)) T7)Tin##i 3nds) s$a$s T

in%eksi TT !ila perl pemeriksaan la!or H!&

le$ak %anin persen$asi %anin 7(() konselin#

!mil $ermask K pas8a persalinan

$a$alaksana kass.

Adan"a persiapa

persalinan dan

de$eksi ser$a

komplikasi "# ak

$er%adipada saa$

persalinan.


11/28

B. Pela%anan kesehatan +aa "bu ham"l 17 T %a"tu 3

1. Ukr $in##i !adan. Tin##i !adan diperiksa han"a pada K1 n$k men#e$ahi

adan"a 3a8$or resiko pada i! hamil. ila 1-2 8m : 3a8$or resiko n$k pan##l

sempi$.

&. Tim!an# !era$ !adan : i! hamil hars diperiksa pada $iap kali kn%n#an

se%ak !lan ke -) per$am!ahan minimal 1 k#/!lan) dan maksimal &k#/!ln.

'. Ukr lin#kar len#an a$as : Lin#kar len#an a$as 5L0LA6 dikr han"a pada saa$ K1

pen#kran ini n$k menen$kan s$a$s #iFi i! hamil. L0LA &')28m

menn%kkan !ah4a i! menderi$a kran# ener#" kronis.

-. Ukran T7 : pen#krandilakkan pada $iapkali kn%n#an. ila T7 s"s$ole G

1-+ mmh# a$a dias$ole GD+mmh# : 3a8$or resiko n$k hiper$ensi dalam

kehamilan.

2. Ukr $in##i 3nds $eri. Tin##i 3nds $eri hars dikr $iap kali kn%n#an

selamakehamilan !ersia - !lan : per$am!ahan $in##i 3nds hars sesai

den#an sia kehamilan. ila $idak sesai maka lakkan $es la!ora$orim "an#

di!$hkan.

,. Tes la!ora$orim "an# 4a%i! dilakkan !a#i i! hamil adalah: $es H! n$k

men#e$ahi apakah i! menderi$a anemia dan #olon#an darah n$kmempersiapkan donor !a#i i! hamil !ila di perlkan kelak.

. erikan $a!le$ $am!ah darah : $a!le$ $am!ah darah di!erikan se!an"ak D+ $a!le$

Selama kehamilan "an# !er#na n$k men8e#ah kekran#an darah selama

kehamilan.


12/28

. Skrinin# s$a$s imnisasi Te$ans Tooid dan di!erikan%ika perl. 0! hamil hars

di%a%aki s$a$s imnisasi TTn"a. (ika i! hamil $idak dalam s$a$s $erlindn#i)

maka imnisasi TT hars di!erikan.

D. Tem 4i8ara/konselin# $ermask peran8anaan persalinan dan K pas8a

persalinan.

1+. Ta$alaksana kass : apa!ila dari pemeriksaan di$emkan 3a8$or resiko se#era

dilakkan pena$alaksanaan "an# sesai.

Pemer"ksaan 17 T

Pela"anan An$ena$al Care 5ANC6 selen#kapm"a men8akp anamnesis)

pemeriksaan 3isik 5mm dan ke!idanan6) pemeriksaan la!ora$orim a$as indikasi dan

in$er=asi khss den#an $in#ka$ resiko den#an peneraan operasional "an# dikenal den#an

I1+ TJ n$k pela"anan an$ena$al "an# $erdiri dari :

1. T"mbang Berat Baan an T"ngg" Baan

Per$am!ahan !era$ !adan "an# normal pada i! hamil "ai$ !erdasarkan masa

$!h 5*0: od" *ass 0nde6 dimana me$ode ini n$k menen$kan per$am!ahan !era$

!adan "an# op$imal selama masa kehamilan) karena merpakan hal "an# pen$in#

men#e$ahi *0 4ani$a hamil. To$al per$am!ahan !era$ !adan pada kehamilan "an#

normal 11)291, k#. adapn $in##i !adan menen$kan kran pan##l i!) kran normal

$in##i !adan "an# !aik n$k i! hamil an$ara lain G1-2 8m. Rekomendasi H< pada

4ani$a dine#ara !erkem!an#) kenaikan selama kehamilan 29D k# a$a minimal 1 k#

se$iap !lan selama & $rimes$er $erakhir kehamilan

2. Ukur Tekana Darah

Pen#kran $ekanan darah/$ensi dilakkan se8ara r$in se$iap ANC) diharapkan

$enakan darah selama kehamilan $e$ap dalam keadaan normal 51&+ / + mmH#6. Hal "an#

hars di4aspadai adalah apa!ila selama kehamilan $er%adi penin#ka$an $ekanan darah


13/28

5hiper$ensi6 "an# $idak $erkon$rol) karena dikha4a$irkan dapa$ $er%adin"a preeklamsia a$a

eklamsia 5kera8nan dalam masa kehamilan6 dan dapa$ men"e!a!kan an8aman kema$ian

!a#i i! dan %anin / !a"in"a. Hal "an# %#a hars men%adi perha$ian adalah $ekanan darah

rendah 5hipo$ensi6) serin#kali diser$ai den#an kelhan psin# dan kran# is$iraha$.

'. Ukur T"ngg" !unus Uter"

Pada seoran# i! hamil n$k menen$kan sia kehamilan dilakkan pemeriksaan

a!dominal/per$ se8ara seksama. Pemeriksaan dilakkan den#an 8ara melakkan palpasi

5sen$han $an#an se8ara lan#sn# di per$ i! hamil6 dan dilakkan pen#kran se8ara

lan#sn# n$k memperkirakan sia kehamilan) ser$a !ila mr kehamilan !er$am!ah.

Usia

KehamilanT;U dalam 8m Tin##i ;nds U$eri

& *in## &2 8m ' (ari dia$as psa$

'& *in## & 8mPer$en#ahan psa$ den#an pro8esss

"phoides

', *in## '+ 8m 1 %ari di!a4ah pro8esss "phoides

-+ *in## '' 8m ' %ari di!a4ah pro8esss "phoides

Pemeriksaan ini dilakkan pla n$k menen$kan posisi) !a#ian $erendah %anin

dan maskn"a kepala %anin ke dalam ron##a pan##l) n$k men8ari kelainan ser$a

melakkan r%kan $epa$ 4ak$. Peman$aan ini !er$%an n$k meliha$ indika$or

kese%ah$eraan i! dan %anin selama masa kehamilan.

-. Pember"an Tablet 8at Bes" 0m"n 97 tablet

ani$a hamil 8endern# $erkena anemia 5kadar H! darah rendah6 pada ' !lan

$erakhir masa kehamilann"a) karena pada masa i$ %anin menim!n 8adan#an Fa$ !esi

n$k dirin"a sendiri se!a#ai persediaan !lan per$ama sesdah lahir. Anemia pada

kehamilan dapa$ dise!a!kan oleh menin#ka$n"a ke!$han Fa$ !esi n$k per$m!han

%anin) kran#n"a aspan Fa$ !esi pada makanan "an# dikonsmsi i! hamil) pola makan

i! $er#an## aki!a$ mal selama kehamilan) dan adan"a ke8endern#an rendahn"a

8adan#an Fa$ !esi 5;e6 pada 4ani$a aki!a$ persalinan se!elmn"a dan mens$rasi.


14/28

Kekran#an Fa$ !esi dapa$ men#aki!a$kan ham!a$an pada per$m!han %anin !aik

sel $!h mapn sel o$ak) kema$ian %anin) a!or$s) 8a8a$ !a4aan) LR 5era$ adan

Lahir Rendah6) anemia pada !a"i "an# dilahirkan) lahir prema$r) pendarahan) ren$an

in3eksi. 7e3isiensi !esi !kan sa$9sa$n"a pen"e!a! anemia) $e$api apa!ila pre=alensi

anemia $in##i) de3isiensi !esi !iasan"a dian##ap se!a#ai pen"e!a! "an# palin# dominan.

Per$im!an#an i$ mem!a$ splemen$asi $a!le$ !esi 3ola$ selama ini dian##ap se!a#ai

salah sa$ 8ara "an# san#a$ !erman3aa$ dalam men#a$asi masalah anemia. Anemia dapa$

dia$asi den#an meminm $a!le$ !esi a$a Ta!le$ Tam!ah 7arah 5TT76. Kepada i! hamil

mmn"a di!erikan se!an"ak sa$ $a!le$ se$iap hari !er$r$9$r$ selama D+ hari selama

masa kehamilan. TT7 men#andn# &++ m# 3errosl3a$) se$ara den#an ,+ mili#ram !esi

elemen$al dan +.&2 m# asam 3ola$.

:. Pember"an "mun"sas" Tetanus To;o"

sa$ ke!i%akan pemerin$ah "an# !er$%an n$k menrnkan an#ka kema$ian

!a"i a$a neona$s "an# dise!a!kan oleh pen"aki$ $e$ans) maka dilakkan ke#ia$an

pem!erian imnisasi TT.

Manaat ar" "mun"sas" TT "bu ham"l "antaran%a3

1. *elindn#i !a"i "an# !ar lahir dari pen"aki$ $e$ans neona$orm. Te$ans neona$orm

adalah pen"aki$ $e$ans "an# $er%adi pada neona$s 5!a"i !ersia kran# 1 !lan6 "an#

dise!a!kan oleh 8los$ridim $e$ani) "ai$ kman "an# men#elarkan $oksin 5ra8n6 dan

men"eran# sis$im sara3 psa$.

&. *elindn#i i! $erhadap kemn#kinan $e$ans apa!ila $erlka.

Keda man3aa$ $erse!$ adalah 8ara n$k men8apai salah sa$ $%an dari

pro#ram imnisasi se8ara nasional "ai$ eliminasi $e$ans ma$ernal 5pada i! hamil6 dan

$e$ans neona$orm 5!a"i !ersia kran# dari 1 !lan6.

Pem!erian imnisasi TT n$k i! hamil di!erikan & kali) den#an dosis +)2 88 di

in%eksikan in$ramskler/s!k$an 5dalam o$o$ a$a di!a4ah kli$6. 0mnisasi TT se!aikn"a


15/28

di!erikan se!elm kehamilan !lan n$k mendapa$kan imnisasi TT len#kap. TT1 dapa$

di!erikan se%ak di ke$ahi pos$i3 hamil dimana !iasan"a di !erikan pada kn%n#an per$ama

i! hamil ke sarana keseha$an. (arak pem!erian 5in$er=al6 imnisasi TT1 den#an TT& adalah

minimal - min##.

Pem!erian imnisasi $e$ans $ooid pada kehamilan mmn"a di!erikan & kali

sa%a) imnisasi per$ama di!erikan pada sia kehamilan 1, min## n$k "an# keda

di!erikan - min## kemdian.. akan $e$api n$k memaksimalkan perlindn#an maka

di!en$k pro#ram %ad4al pem!erian imnisasi pada i! hamil

$mun"sas" TT 7


16/28

selama kehamilan. Sehin##a ke$ika 4ak$ persalinan dapa$ !erlan#sn# den#an aman dan

seha$)

>. Tes Terhaa+ Pen%ak"t Menular Seksual 0PMS

0! hamil resiko $in##i $erhadap P*S) sehin##a dapa$ men##an## salran

perkemihan dan reprodksi. Upa"a dia#nosis kehamilan den#an P*S di komni$as

adalah melakkan dia#nosis pendeka$an #e%ala) mem!erikan $erapi) dan konselin# n$k

r%kan. Hal ini !er$%an n$k melakkan peman$aan $erhadap adan"a P*S a#ar

perkem!an#an %anin !erlan#sn# normal.

. Status g"?" "bu

Un$k men#e$ahi s$a$s #iFi i! hamil) harslah dilakkan !e!erapa pen#kran.

idan / dok$er saa$ pemeriksaan masa kehamilan akan melakkan pen#kran Lin#kar

Len#an A$as 5L0LA6.Pen#kran L0LA dilakkan pada 4ani$a sia s!r 5129-2 $ahn6

dan i! hamiln$k memprediksi adan"a kekran#an ener#i dan pro$ein "an# !ersi3a$

kronis a$a sdah $er%adi dalam 4ak$ lama.

Pen#kran L0LA dilakkan den#an melin#karkan pi$a L0LA sepan%an# '' 8m)

a$a me$eran kain den#an ke$eli$ian 1 desimal 5+)1 8m6. Saa$ dilakkan

pen#kran) i!hamil pada posisi !erdiri dan dilakkan pada $i$ik $en#ah an$ara pan#kal

!ah dan %n# sik len#an kiri) %ika i! hamil "an# !ersan#k$an $idak kidal.

Se!alikn"a %ika dia kidal) pen#kran dilakkan pada len#an kanan. Hal ini

dilakkan n$k memperke8il !ias "an# $er%adi) karena adan"a pem!esaran o$o$ aki!a$

ak$i=i$as) !kan karena penim!nan lemak. 7emikian %#a %ika len#an kiri lmph)

pen#kran dilakkan pada len#an kanan.


17/28

7en#an pen#kran L0LA dapa$ di#nakan n$k de$eksi dini dan menapis

risiko !a"i den#an !era$ !adan lahir rendah 5LR6. Se$elah melali peneli$ian khss

n$k perempan 0ndonesia) diperoleh s$andar L0LA se!a#ai !erik$ :

1. (ika L0LA kran# dari &')2 8m) !erar$i s$a$s #iFi i!hamil kran#) misaln"a

kemn#kinan men#alami KEK 5Kran# Ener#i Kronis6 a$a anemia kronis) dan

!erisiko le!ih $in##i melahirkan !a"i LR.

&. (ika L0LA sama a$a le!ih dari &')2 8m) !erar$i s$a$s #iFi i!hamil !aik) dan

risiko melahirkan !a"i LR le!ih rendah.

1. Letak +resentase ba%" an jj

7alam melakkan pemeriksaan 3isik saa$ kehamilan) !idan / dok$er akan

melakkan sa$ pemeriksaan n$k menen$kan posisi %anin) $er$ama saa$ $rimes$er 000

a$a men%elan# 4ak$ prediksi persalinan. Selain i$) akan dilakkan pla pemeriksaan

den"$ %an$n# %anin 57((6 se!a#ai a8an n$k men#e$ahi keseha$an i! dan

perkem!an#an %anin) khssn"a den"$ %an$n# %anin dalam rahim. 7en"$ %an$n#

%anin normal permeni$ adalah se!an"ak 1&+91,+ kali. Pemeriksaan den"$ %an$n# %anin

hars dilakkan pada i! hamil) dan den"$ %an$n# %anin !ar dapa$ diden#ar pada sia

kehamilan 1, min## / - !lan.

Ala$ "an# serin# di#nakan dalam menen$kan posisi %anin dan den"$ %an$n#

%anin saa$ ini adalah US 5Ul$ra Sono ra3i6. US adalah sa$ ala$ dalam dnia

kedok$eran "an# meman3aa$kan #elom!an# l$rasonik 5#elom!an# "an# memiliki

3rekensi "an# $in##i "ai$ &2+ kHF &.+++ kHF6 "an# kemdian hasiln"a di$ampilkan

dalam la"ar moni$or. US ini aman n$k %anin dan san# i!.


18/28

17. Temu /"=ara an Tata Laksana Kasus

*em!erikan konsl$asi a$a melakkan ker%asama penan#anan$indakan "an#hars dilakkan oleh !idan a$a dok$er dalam $em 4i8ara) an$ara lain :

1. *er%k ke dok$er n$k konsl$asi) menolon# i! menen$kan pilihan "an# $epa$.

&. *elampirkan kar$ keseha$an i! !eser$a sra$ r%kan

'. *emin$a i! n$k kem!ali se$elah konsl$asi dan mem!a4a sra$ hasil r%kan

-. *enerskan peman$aan kondisi i! dan !a"i selama kehamilan

2. *em!erikan ashan An$ena$al 5selama masa kehamilan6

,. Peren8anaan dini %ika $idak aman melahirkan dirmah

. *en"epaka$i dian$ara pen#am!il kep$san dalam kelar#a $en$an# ren8ana proses

kelahiran

. Persiapan dan !ia"a persalinan

&. Cara Menjaga $bu #am"l Sehat an *an"n Sehat

Makan makanan %ang beraneka ragam< 1 +"r"ng leb"h ban%ak ar" b"asan%a

a. *akanan pokok 5nasi) %a#n#) sa#) sin#kon#) dan lain lain sesai ke!iasaan6 !. an"ak makan sa"r dan !ah

8. Len#kapi den#an lak pak 5pro$ein he4ani dan na!a$i6

d.*inm le!ih !an"ak.

iFi seim!an# !a#i i! hamil adalah keadaan keseim!an#an an$ara Fa$ #iFi "an#diperlkan oleh i! hamil n$k keseha$an i! dan per$m!han dan perkem!an#an

%aninn"a "an# dapa$ dipenhi oleh aspan Fa$ #iFi dari aneka ra#am makanan.

Selama hamil) 8alon i! memerlkan le!ih !an"ak Fa$9Fa$ #iFi daripada 4ani$a

"an# $idak hamil) karena makanan i! hamil di!$hkan n$k dirin"a dan %anin "an#


19/28

dikandn#n"a) !ila makanan i! $er!a$as %anin akan $e$ap men"erap persediaan makanan

i! sehin##a i! men%adi krs) lemah) p8a$) #i#i rsak) ram!$ ron$ok dan lain9lain.

7emikian pla) !ila makanan i! kran#) $m!h kem!an# %anin akan $er#an##)

$erle!ih !ila keadaan #iFi i! pada masa se!elm hamil $elah !rk pla. Keadaan ini dapa$

men#aki!a$kan a!or$s) LR) !a"i lahir prema$r a$a !ahkan !a"i lahir ma$i. Pada saa$

!ersalin dapa$ men#aki!a$kan persalinan lama) perdarahan) in3eksi dan kesli$an lain "an#

mn#kin memerlkan pem!edahan. Se!alikn"a) makanan "an# !erle!ihan dapa$

men#aki!a$kan kenaikan "an# !erle!ihan) !a"i !esar) dan dapa$ pla men#aki!a$kan

$er%adin"a preeklampsi 5kera8nan kehamilan6. ila makanan i! kran#) kemdian

diper!aiki se$elah !a"i lahir) kekran#an "an# dialami se4ak$ dalam kandn#an $idak

dapa$ sepenhn"a diper!aiki.

2. Kebutuhan ?at g"?" untuk "bu ham"l

1 E,E@$

Ke!$han ener#i dihi$n# se8ara indi=id kemdian di$am!ah den#an $am!ahan

ener#i n$k i! hamil sesai den#an sia kehamilan

Penambahan energ"3

9TR0*ESTER 0: 1++ kal

9TR0*ESTER 00: '++ kal n$k pemekaran %arin#an i! 5penin#ka$an =olme darah)

per$m!han $ers dan pa"dara) penmpkan lemak6

9TR0*ESTER 000: '++ kal n$k per$m!han %anin dan plasen$a.

2 P@(TE$,

0! hamil minimal men#konsmsi 1# pro$ein/hari.

Pada T0: 1#/k# / pro$ein

T&: 1)2#/k# /hari

T': /k# /hari


20/28

To$al ke!$han pro$ein $idak le!ih dari 12B ke!$han ener#i.

(enis pro$ein den#an nilai !iolo#i $in##i: da#in#) ikan) $elr) $ah) $empe) ka8an#9

ka8an#an) !i%i9!i%ian) ss) "o#r$) dll.

& KA@B(#$D@AT

Se!aikn"a dari ke!$han ener#i

+.+++ kalori selama masa kehamilan n$k !a"i "# seha$

'++kkal/hari selama D !lan.

Sm!er kar!ohidra$ $ama: !eras) serealia) #andm) dll.

' LEMAK

dari ke!$han ener#i a$a &+B dari $o$al ener#". a$ !esi erasal dari makanan splemen$asi $a!le$ ;e.

Pen"erapan ;e $er#an## oleh kopi) $eh) kalsim) ma#nesim.!7e3isiensi ;e le!ih

!erpen#arh pada i!. Akan men"e!a!kan kekran#an H! dalam darah "an# diperlkan

n$k mem!e4a


21/28

& ASAM !(LAT

Asam 3ola$ di!$hkan n$k pem!en$kan sel !ar) mem!an$ men#em!an#kan sel

s"ara3 dan o$ak %anin. Ke!$hann"a +)- m#/hari Sm!er asam 3ola$ adalah ha$i) sa"ran)

hi%a) %erk oran#e) kem!an# kol) kedelai/ka8an9ka8an#aan lain) ro$i) #andm) serealia)

dll.

' KALS$UM

7i!$hkan n$k per$m!han %anin seki$ar &2+m#/hari dan n$k persediaan

si i!.

Kebutuhan3

mr G&2 $ahn: 1&++m#/hari

mr O&2 $ahn: ++m#/hari

Sm!er $ama: ss dan hasil olahann"a) dan#) sarden) dll .

: (D$UM

Ke!$han: &++mikro#ram/hari Kekran#an: %anin hipo$iroidisme) kre$inisme) kersakan s"ara3.

Sm!er $ama: #aram) makanan la$) air) sa"r.

1. Manaat g"?" se"mbang +aa "bu ham"l

Un$k per$m!han %anin "an# ada dalam kandn#an

Un$k memper$ahankan keseha$an dan keka$an !adan i! sendiri

Spa"a lka9lka persalinan lekas sem!h dalam ni3as

2. Dam+ak kekurangan g"?" +aa "bu ham"l an jan"n %ang "kanungn%a


22/28

1. Terhaa+ $bu

men"e!a!kan resiko dan komplikasi pada i! an$ara lain: anemia)

perdarahan) i! $dk !er$am!ah se8ara normal) dan $erkena in3eksi.

2. Terhaa+ Persal"nan

*en#aki!a$kan persalinan sli$ dan lama) persalinan se!elm 4ak$n"a

5prema$re6) perdarahan se$elah persalinan ser$a persalinan den#an operasi

8endern# menin#ka$.

&. Terhaa+ *an"n

*empen#arhi proses per$m!han %anin dan dapa$ menim!lkan

ke##ran) a!or$s) !a"i lahir ma$i) kema$ian neona$al) 8a8a$ !a4aan) anemia

pada !a"i) as3iksia in$ra par$m 5ma$i dalam kandn#an6) lahir den#an !era$ !adan

lahir rendah 5LR6.

$st"rahat =uku+

a. Tidr malam sediki$n"a ,9 %am.

!. Se$iap hari sahakan $idr a$a !er!arin# sediki$n"a 19& %am. &. Bersama engan suam" lakukan st"mulas"jan"n engan =ara 3

a. S$imlasi sara : !er!i8ara den#an %aninse%ak hamil mda den#an ka$a "an#

lemah lem!$ dan posi$i3

!. S$imlasi ra!a : Lakkan den#an sen$han den#an 8aramen#sap per$ i!

hamil seserin# mn#kin.

'. Pemer"ksaan keham"lan se=ara teratur ke b"an atau keokter

se!aikn"a se$iap !lan. (ika ada kelhan) kelainan a$a saki$

:. Menjaga kebers"han se+ert"3


23/28

a. *andi $ermask pem!ersihan pa"dara dan daerah kemalan) sika$ #i#i

dan

#an$i pakain se$iap hari

!. C8i ram!$ $era$r minimal &9' hari sekali

8. C8i $an#an den#an sa!n men##nakan air men#alir se!elm makan

A/AK.

'. #AL #al %ang " h"nar" $bu #am"l

#al5hal %ang harus " h"nar" saat ham"l

Alkohol

Alkohol adalah salah sa$ "an# !iasa men"e!a!kan kersakan men$al dan 3isik)

dimana al8ohol le!ih dapa$ memperparah a!normaln"a %anin di!andin# aki!a$ dari

heroin) kokain) a$a mari%ana.

Alkohol mdah disalrkan kedalam %anin) dimana %anin ini $idak memiliki

peran#ka$ or#an "an# 8kp n$k men#eliminir pen#arh alkohol di!andin#kan i!n"a.

0ni ar$in"a !a"i "an# !elm lahir 8endern# n$k mem!en$k konsen$rasi alkohol "an#

$in##i) "an# akan mene$ap didalam $!h !a"i n$k 4ak$ "an# le!ih lama di!andin#

i!n"a.

7an !an"akn"a konsmsi alkohol "an# modera$e) seper$i saa$ pes$a minman)

dapa$ mersak s"s$em s"ara3 perkem!an#an !a"i.

Asa+ rokok 0Perokok Akt" Dan Pas"

Ten$ Anda pernah menden#ar a$a mem!a8a !ah4a rokok dapa$ men"e!a!kan

#an##an kehamilan dan kanker. Hal ini $en$ sa%a !kan sekedar in3o !elaka) $e$api

se!ah perin#a$an keras !ah4a rokok meman# dapa$ mem!erikan pen#arh !rk

$erhadap kehamilan.

Kae"n


24/28

Hal per$ama "an# hars dihindari oleh i! hamil adalah ka3ein. 7alam !e!erapa

peneli$ian) $erlal !an"ak men#onsmsi ka3ein akan men"e!a!kan ke##ran a$a !a"i

prema$r. 7r. Ka$hleen radle") seper$i dik$ip dari !a!iesonline) men#a$akan !ah4a

IAspan ka3ein "an# dikonsmsi oleh i! hamil seharsn"a $ak le!ih dari '++ m# per

hari. Anda hars san#a$ !erha$i9ha$i dalam mem!a$asi ka3ein "an# mask ke dalam

$!h.J

Se!aikn"a kran#i konsmsi $eh dan kopi selama hamil. Le!ih !aik per!an"ak

minm ss dan air p$ih. Teh dan kopi men#andn# Fa$ "an# dapa$ mem!a$ pem!lh

darah men#e8il 5kons$riksi6 "an# !eraki!a$ splai Fa$ makanan ke %anin !erkran#.

0n#a$lah) !ah4a ka3ein $idak han"a $erdapa$ di dalam kopi. Teh hi%a dan $eh

hi$am) 8ola dan minman rin#an 5so3$ drink6 %#a men#andn# ka3ein. Co!alah n$k

men##an$in"a den#an prodk9prodk de8a33eina$ed 5"an# $e$ap men#andn# ka3ein)

$e$api dalam %mlah "an# le!ih ke8il6 a$a prodk "an# !e!as ka3ein.

(ika anda %#a men8emaskan 8okla$ 5"an# %#a men#andn# ka3ein6) ka!ar !aik

!ah4a anda dapa$ men#konsmsin"a asalkan $idak !erle!ihan. Kandn#an ka3ein "an#

$erdapa$ dalam 8okla$ per!a$an# adalah 2 '+ m#) sedan#kan ka3ein "an# $erkandn#

dalam kopi men8apai D2 1'2 m#. (adi) $idak ada masalah men#konsmsi 8okla$ "an#$idak !an"ak.

(lahraga berleb"han

(ika anda $elah men#ik$i pro#ram olahra#a se!elm hamil) konsl$asikan kepada

dok$er anda apakah aman %ika di$erskan. (ika se!elmn"a anda $idak ak$i3 !erolahra#a

dan/a$a anda memiliki kehamilan den#an resiko $in##i) konsl$asikan pada dok$er anda

!a#aimana 8ara "an# aman n$k memlai olahra#a.

Man" sauna


25/28

*eman# san#a$ men"enan#kan %ika Anda !isa mandi sana) apala#i $!h

serin#kali pe#al9pe#al. Namn) hindari mandi sana/mandi air "an# $erlal panas. A$r

$empera$r sedemikian rpa a#ar air $e$ap han#a$. Hindari !erendam $erlal lama karena

ini akan !erpen#arh lan#sn# $erhadap %anin.

Berhubungan seks 0mas"h kontro)ers"

H!n#an in$im selama masa kehamilan pada dasarn"a aman dilakkan) !aik

pada hamil mda mapn hamil $a. Namn !ila $erdapa$ perdarahan) ri4a"a$ a!or$s

se!elmn"a) plasen$a men$p %alan lahir dan ke$!an pe8ah se!elm 4ak$n"a a$a

keadaan lain a$as saran dok$er se!aikn"a %an#an melakkan h!n#an in$im.

Terbang engan +esa/at< terutama j"ka jarak tem+uh membutuhkan /aktu lama.

ika in#in per#i den#an pesa4a$ $er!an# se!aikn"a saa$ mr kehamilan &+ 9'&

min## n$k men#hindari kemn#kinan $er%adin"a a!or$s dan persalinan prema$r.

Konsl$asikan dahl den#an dok$er anda se!elm per#i.

(bat5obatan alternat"

Kondisi hamil san#a$ %ah !er!eda den#an kondisi saa$ $idak hamil. *n#kin saa$$idak hamil Anda !isa !e!as men#onsmsi o!a$9o!a$an al$erna$i3 5%am) misaln"a6. Anda

$ak perl $ak$ kandn#an kimian"a akan mempen#arhi %anin. Namn) saa$ hamil)

se!aikn"a konsl$asikan den#an dok$er %ika Anda hendak men#onsmsi o!a$9o!a$an) !aik

al$erna$i3 mapn kimia.

*en#konsmsi sem!aran# o!a$ "an# di%al !e!as !er!aha"a se!a! !isa

men#aki!a$kan kemn#kinan 8a8a$ !a4aan !a"i menin#ka$. o!a$9o!a$an i$ akan le!ih

!er!aha"a %ika $erkena pada !a"i "an# masih !ermr kran# dari $i#a !lan dalam

kandn#an

:. Mengetahu" M"tos5 M"tos %ang ban%ak berear" mas%arakat %ang berka"tan

engan keham"lan


26/28

Mengenal 17 M"tos Keham"lan 0M"tos S !akta

*en%alani kehamilan dalam hidp !ermas"araka$ $idaklah selal !er%alan mls.

Saa$ Anda !ersaha !ersikap dan !erpikir posi$i3) !e!erapa a$ran dan mi$os9mi$os %s$

mem!a$ Anda $er%e!ak pada sa$ si$asi dan kondisi "an# mem!in#n#kan. Apa !enar

minm air es saa$ hamil dapa$ mem!a$ %anin !esar Apakah saa$ hamil Anda hars makan

da kali lipa$ Lal se%ah mana ki$a men#e$ahi men#enai mi$os9mi$os "an# $erlan%r

!erkem!an# di mas"araka$ *anakah "an# !enar9!enar mi$os dan manakah "an# !enar9

!enar ken"a$aan.

e!erapa 3ak$a dari mi$os9mi$os !erik$ ini mn#kin dapa$ mem!an$ Anda dari

ke!in#n#an :

1. M$T(S: Saa$ hamil hars makan da kali lipa$.

!AKTA: saa$ hamil Anda hars memperha$ikan n$risi den#an makan seim!an#.

Ke!an"akan makan %s$r menam!ah !esar kran dan !era$ !adan Anda dan %anin

sehin##a dapa$ men"li$kan persalinan.

2. M$T(S : Saa$ hamil $idak !oleh makan !ah pisan# am!on) nanas) dan drian.

!AKTA: Anda !oleh men#konsmsi sema %enis !ah asalkan $idak !erle!ihan.

Seandain"a $er%adi #an##an pada $!h saa$ men#konsmsi) mn#kin saa$ i$ Anda

sedan# $idak 3i$ a$a meman# Anda aler#i $erhadap !ah $erse!$.

&. M$T(S: 0! hamil $idak !oleh makan da#in# kam!in# karena mem!aha"akan %anin.

!AKTA3 %ika Anda $idak mempn"ai ri4a"a$ pen"aki$ koles$erol dan %an$n#) Anda

!oleh men"an$ap da#in# kam!in# asalkan dalam porsi se4a%arn"a) karena da#in#

kam!in# men#andn# kadar purin 5lemak %enh6 $in##i "an# !isa mempen#arhi

me$a!olisme asam ra$. Hal inilah "an# !er!aha"a !a#i penderi$a koles$erol dan %an$n#.

'. M$T(S : *inm air es mem!a$ %anin !esar.


27/28

!AKTA: air den#an a$apn $anpa es) se!enarn"a $idak memiliki nilai #iFi a$a ener#i)

sehin##a $idak mempen#arhi penin#ka$an !era$ !adan Anda mapn %anin.

:. M$T(S: Tidak !oleh !erh!n#an sami9is$ri $erlal serin#.

!AKTA: %ika Anda memiliki ri4a"a$ ke##ran !erlan# 5abortus habitualis6) ak$i=i$as

ini meman# perl dilakkan den#an san#a$ ha$i9ha$i $er$ama pada kehamilan mda.

6. M$T(S: *inm %am le!ih aman.

!AKTA: peneli$ian $erhadap !ahan %am mrni pn mem!k$ikan !ah4a $idak sema

%am aman) karena dalam !ahan %am 5sekalipn dari alam6 $en$ ada %enis dari $anaman

$er$en$ "an# men#andn# alkohol dan dapa$ mempen#arhi rahim sehin##amem!aha"akan %anin. (ika Anda in#in men#konsmsi %am se!aikn"a masih dalam

pen#a4asan dok$er.

>. M$T(S : (an#an ker%a a$a olah ra#a !era$.

;AKTA: 4ani$a hamil manapn $idak akan dian%rkan n$k melakkan peker%aan a$a

olah ra#a "an# $erlal !era$. Ter$ama "an# $elah men#alami ke##ran a$apn proses

melahirkan !e!erapa kali se!elmn"a.

4. M$T(S 3*em!a$asi makanan $er$en$.

!AKTA3 %ika Anda pernah men#alami pre-eklamsia) #in%al) a$a darah $in##i) Anda

meman# hars mem!a$asi makanan "an# men#andn# !an"ak #aram. e#i$pla %ika

Anda mempn"ai ri4a"a$ ken8in# manis) kran#i makanan manis) makanan !erkalori

$in##i dan !erlemak %enh.

9. M$T(S 3Tidak !oleh men#r$ per$.


28/28

!AKTA : men#r$ per$ den#an keras dapa$ menim!lkanstresspada %anin dan akan

men##an## per$m!hann"a. *en#r$ per$ dapa$ menim!lkan komplikasi apa!ila

sdah ada #an##an peleka$an plasen$a) dimana peleka$an plasen$a "an# raph) mdah

lepas dan lrh akan men#aki!a$kan pendarahan.

17. M$T(S : *inm air kelapa memper8epa$ persalinan.

!AKTA: se!enarn"a !elm ada peneli$ian "an# dapa$ mem!k$ikan hal $erse!$) karena

kelan8aran persalinan dipen#arhi oleh !an"ak 3ak$or. Kalapn sesaa$ se$elah minm air

kelapa Anda dapa$ melahirkan den#an lan8ar) mn#kin %anin dalam per$ meman# $elah

menn%kkan $anda9$anda persalinan.

PENYULUHAN NAGGALO

Documents

Transcript of PENYULUHAN NAGGALO