Peranan Pegawai Sulh Dalam Penyelesian Konflik Keluarga Islam

8/7/2019 Peranan Pegawai Sulh Dalam Penyelesian Konflik Keluarga Islam

1/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

37

PERANAN PEGAWAI SULH DALAM PENYELESAIAN KONFLIK

KELUARGA ISLAM

Mohd Fuad Mohd SallehUniversiti Teknologi Malaysia

Jamilah Othman

Universiti Putra Malaysia

Abstrak

Konflik terjadi apabila satu pihak menghalang, menekan atau memaksa pihak lain menerima

pendapatnya yang kemudiannya pihak ini terasa tergugat dengan tindakan pihak yang pertama.

Meskipun konflik boleh diselesaikan oleh pihak-pihak berkonflik namun kerapkali ia memerlukan pihakketiga untuk menyelesaikannya. Pendekatan kualitatif kajian kes dipilih untuk menyempurnakan dan

menjawab persoalan kajian iaitu memahami peranan Pegawai Sulh menyelesaikan konflik. Temuan

kajian mendapati Pegawai Sulh menyelesaikan konflik dengan melaksanakan dua asas utama iaitu (a)

tidak bertentangan dengan hukum syarak dan undang-undang dan (b) persetujuan bersama. Pegawai

Sulh telah menjalankan dua peranan iaitu mediator dan kaunselor. Oleh itu mediasi-kaunselingsebagai

satu konsep baru boleh diperkenalkan sebagai alternatif penyelesaian pertikaian untuk menyelesaikan

konflik.

Kata kunci: Sulh, Konflik, Mediasi

1.0 PENGENALAN

Untuk memenuhi keinginan, keperluan dan kepuasan bagi mencapai kebahagiaan

manusia sering menghadapi masalah perhubungan. Kerapkali manusia berhadapan

dengan halangan yang boleh mewujudkan konflik. Akibat daripada halangan dan

kritikan yang dihadapi, individu-individu yang berkonflik mungkin memilih strategi

konfrantasi langsung, bertanding atau mengelak yang mungkin menyebabkan konflik

bertambah besar dan merenggangkan hubungan sesama individu (Rahim, 1992).

Menurut Messman & Mikesell (2000) konflik merupakan sesuatu yang nutral dan ia

adalah kesan yang tidak boleh dielakkan akibat proses semulajadi untuk perubahan dan

pembangunan. Konflik ialah satu keadaan di mana kepentingan atau matlamat dua atau

lebih individu dianggap sebagai tidak bersesuaian (Thomas & Kilmann, 1974 dan

Rhoades, 1999) Kesan daripada usaha memahami permasalahan yang dihadapi


2/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

38

mengikut pandangan sendiri tanpa meminta pandangan pihak ketiga, konflik tidak

dapat diselesaikan dengan sempurna dan masih terus berlaku (De Bono, 1985).

2.0 KONFLIK

Konflik ialah satu keadaan di mana kepentingan atau matlamat dua atau lebih individu

dianggap sebagai tidak bersesuaian (Bar-Tal, 1988; Thomas & Kilmann, 1974; Putnam

& Folger, 1988). Konflik akan menghasilkan kesan yang negatif apabila ada pihak atau

kedua-dua pihak menangani pertikaian dengan taktik menang-kalah. Konflik merujuk

kepada kewujudan pertembungan ini iaitu pertembungan dua kehendak yang sama

tetapi tidak dapat diperolehi dan dikongsi bersama (De Bono, 1985 dan Littlejohn,1996). Konflik sosial pula merujuk kepada proses interaksi sosial melibatkan

perlumbaan untuk memiliki sumber, kuasa dan status, kepercayaan dan lain-lain

kepentingan yang terhad (Bisno, 1988). Konflik juga merujuk kepada tekanan emosi

yang dialami oleh seseorang individu (Oxford Talking Dictionary, CD-ROM, 1999).

Konflik bermaksud kepincangan dalam piawaian makanisma pembuatan keputusan

yang akan menjadikan seseorang individu atau kumpulan menjadi sukar untuk

membuat keputusan (March dan Simon, 1958 dalam Rahim, 1986). Konflik adalah

tindakan menghalang (Rahim, 1986). Coser (1964, dalam Messman & Mikesell, 2000)

memberi definisi konflik sebagai perjuangan mengenai nilai dan tuntutan terhadap

status, kuasa dan sumber terhad yang mana tujuan penentang ialah untuk menutral,

melukai atau menghapuskan pesaing. Sementara itu Tjosvold (1991) memberikan

definisi konflik sebagai tindakan atau tingkahlaku yang tidak bersesuaian

(incompatible). Apabila seseorang melakukan sesuatu yang tidak bersesuaian dengan

orang lain sama ada di dalam keluarga, di tempat kerja atau di mana-mana sahaja, maka

ia boleh mencetuskan konflik.

Deutsch (1973) melabelkan konflik sebagai sesuatu yang tidak bersesuaian dan

memperincikannya sebagai tindakan yang tidak bersesuaian dengan tindakan lain

untuk menjaga, menghalang, mencampuri, melukai atau pada ketika lain

menjadikannya kurang digemari atau kurang efektif. Menurut Karl Marx konflik

kerapkali mengundang risiko, namun ia merupakan sebahagian daripada keadaan


3/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

39

yang perlu dihadapi dalam tugas seharian dalam usaha untuk mencari keharmonian

(Coser and Rosenberg, 1982 dan Bisno, 1988).

3.0 MEDIASI

Mediasi ialah proses yang dilakukan dalam usaha untuk menyelesaikan konflik antara

orang yang berkonflik dengan bantuan pihak ketiga (Kressel, 2000). Mediasi

melibatkan pihak ketiga yang tidak memihak yang akan membantu dalam

perbincangan mengenai konflik dalam kalangan orang yang berkonflik untuk

membolehkan mereka menyatakan keprihatinan mereka agar isu-isu utama dapat

diselesaikan (Umbreit, 1995). Donna (2001) memberi definisi mediasi sebagai prosesyang dilakukan untuk mendapatkan penyelesaian terhadap isu yang menjadi

perbalahan. Kekuatan utama mediasi ialah ia menyerlahkan harapan untuk

memperbaiki hubungan melalui pernyataan dan pemahaman faktor emosi terhadap

konflik yang terjadi (Lulofs dan Cahn, 2000).

Mediator membawa pihak-pihak berkonflik untuk duduk bersama, membantu

mereka menceritakan keinginan atau faedah yang boleh dirunding, kemudiannya akan

membantu mereka menyusun secara relatif mengikut merit setiap pilihan yang

berbeza dan kemudian merangka perjanjian yang boleh menjadi alat untuk

memuaskan kepentingan setiap pihak dan seterusnya membuat keputusan (Dana,

2001). Meskipun wujud tekanan sosial untuk menyelesaikan konflik, sekiranya

rangka perjanjian itu tidak memuaskan hati salah satu pihak maka pihak-pihak

berkonflik mempunyai kebebasan untuk menolak perjanjian tersebut (Moore, 2003).

Sekiranya ini terjadi maka pihak-pihak berkonflik boleh mencuba alternatif

penyelesaian konflik lain seperti tindakan undang-undang, perang, atau lain-lain

pilihan (Carnegie Commission, 1997).

Ini bermakna mediasi bukan jalan terakhir. Melalui mediasi pihak-pihak berkonflik

akan menentukan sendiri keputusan yang akan diambil untuk kedua-dua belah pihak.

Mediasi boleh memperbaiki komunikasi antara pihak berkonflik. Ia juga mengizinkan

mereka yang berkonflik merangka penyelesaian sendiri yang bermula sebagai satu

perbincangan dan perundingan yang dipermudah dengan adanya pihak ketiga

(Umbreit, 1995). Mediasi juga telah terbukti sesuatu yang berkesan dalam menangani


4/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

40

konflik dan ini disokong oleh kajian secara empirikal selama lebih dua dekad (Kresel,

2000 dan The Ohio Commissions, 2001)

4.0 SULH

Sulh menurut istilah adalah penamatan sesuatu pertikaian manakala dari segi syara

pula ia bermaksud satu aqad yang dengannya tamat sesuatu pertikaian secara

sukarela (Nazzam & Qadri Basha, 1909, dalam Raihanah, 2005). Definisi yang sama

juga diberi oleh al-Zuhaili (1999). Berdasarkan pemahaman dari segi istilah dan

syara ini maka Sulh merupakan satu proses di mana pihak-pihak yang terlibat di

dalam suatu pertikaian terhadap satu atau beberapa tuntutan di Mahkamah Syariah,dipanggil dan dipertemukan di dalam suatu majlis perundingan terpimpin secara

rasmi. Pertemuan ini diatur oleh mahkamah berdasarkan prosedur tertentu dan jika

perdamaian tercapai maka keputusan perdamaian akan dikeluarkan sebagai satu

perintah mahkamah tanpa perlu melalui proses perbicaraan biasa (Mahkamah Syariah

Selangor, 2001).

Tuntutan melaksanakan sulh telah dinyatakan di dalam Al-Quran di dalam Surah

al-Hujurat ayat sembilan yang bermaksud: Dan jika dua puak dari orang-orang yang

beriman berperang maka damaikanlah di antara keduanya. Ia juga ada disebut di

dalam Hadis Nabi SAW yang bermaksud: Perdamaian (sulh) itu diharuskan (dalam

urusan) di antara kaum Muslimin, kecuali sulh dalam hal mengharamkan sesuatu yang

halal dan menghalalkan sesuatu yang haram. (Hadis riwayat at-Tarmizi).

Berdasarkan kepada peraturan yang dinyatakan dalam Enakmen Undang-undang

Keluarga Islam Selangor (EUKI) 1984, antara tuntutan atau permohonan yang boleh

diselesaikan melalui kaedah sulh adalah (1) tuntutan kerana melanggar janji untuk

berkahwin atau bertunang (seksyen 15) (2) tuntutan berbangkit daripada isu-isu

perceraian iaitu mutaah dan nafkah iddah (seksyen); (3) nafkah tertunggak (seksyen

69); (4) harta sepencarian (seksyen 58); (5) hutang maskahwin (seksyen 57); (6)

tuntutan nafkah anak (Seksyen 72, 73, 77); dan (7) tuntutan hak jagaan anak

(hadanah) (seksyen 81). Walau bagaimanapun, tuntutan hak jagaan anak hanya boleh

diperakukan keputusannya oleh Mahkamah Tinggi Syariah namun ia tidak menghalang

perundingan dilakukan di Mahkamah Rendah Syariah.


5/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

41

Penyelesaian konflik merujuk kepada pendekatan konstruktif untuk mencapai

penyelesaian konflik yang boleh diterima bersama. Antara pendekatan penyelesaian

konflik yang diamalkan ialah dengan melibatkan pihak ketiga yang berkecuali yangmembantu pihak-pihak yang berkonflik berunding untuk mencapai persetujuan

bersama. Proses perundingan yang lebih memberi kesan ialah mediasi di mana pihak

ketiga akan menyediakan ruang untuk berbincang dan membantu pihak-pihak

berkonflik mencari alternatif penyelesaian dan seterusnya merundingkan penyelesaian

yang boleh diterima. Dalam program Sulh, seorang Pegwai Sulh dilantik untuk

menangani konflik ini (Gambarajah 1).

2525

PerananPeranan PegawaiPegawai SulhSulh

MatmalatSulh Berjaya/Sulh Gagal

Pilihan yang ada

Konflik

Pegawai Sulh

Peranan Pegawai Sulh dalam menangani konflik

Suami Isteri

Pilihan yang adaPersetujuan

Bersama

Gambarajah 1: Peranan Pegawai Sulh

Penyelesaian luar mahkamah atau penyelesaian tanpa melalui perbicaraan di

hadapan Hakim merupakan antara matlamat program Sulh dilaksanakan. Sejak

kaedah Sulh diperkenalkan, banyak kes dapat diselesaikan di luar mahkamah. Dari

Mei hingga Disember 2002, daripada 803 kes yang dirujuk kepada Pegawai Sulh, 492

kes (61.7 peratus) berjaya diselesaikan, 235 kes (29.26 peratus) dibawa ke hadapan

hakim untuk perbicaraan, manakala baki 76 kes (9.46 peratus) masih dalam

perundingan proses Sulh (Zohdi, 2003). Sehingga April 2004 sebanyak 66 peratus kes


6/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

42

dapat diselesaikan melalui proses perundingan Sulh. Ini menunjukkan keberkesanan

sistem Sulh dalam mempercepat penyelesaian kes di luar mahkamah. Kejayaan

penyelesaian kes di luar mahkamah akan dapat mengurangkan kes yang perlu dibawakepada pengadilan di hadapan hakim Mahkamah Syariah dan seterusnya dapat

mengurangkan kes-kes tertangguh. Jadual 1 menunjukkan pecahan kes mengikut

daerah di Selangor.

Jadual 1. Sulh Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Selangor, April 2004.

DAERAH BAKI DAFTAR BERJAYA BICARA TANGGUH

Mah. Tinggi 88 25 16 12 85Shah Alam 31 14 7 11 27

Klang 6 36 20 6 16

Kuala Langat 6 12 5 6 7

Kuala Selangor 3 13 9 3 4

Sabak Bernam 5 5 7 1 2

Petaling Jaya 2 24 16 12 18

Gombak Barat 7 8 2 7 6

Gombak Timur 13 8 15 3 3Hulu Langat 11 25 12 4 20

Sepang 1 5 3 0 3

Hulu Selangor 6 6 9 0 3

JUMLAH 199 181 121 65 194

PERATUS 100 32 17 51

JUMLAH TERDAHULU 3,045 2,017 829 199

JUMLAH KESELURUHAN 3,226 2,138 894 194

PERATUS 100 66 28 6


7/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

43

5.0 RUKUN SULH

Dalam melaksanakan perundingan Sulh, terdapat empat rukun yang perlu diikuti. Ini

dinyatakan dalam Manual Perundingan Sulh yang dikeluarkan oleh Mahkamah

Syariah Selangor. Rukun-rukun tersebut ialah: (1) pernyataan tawaran dan

penerimaan (sighah), (2) pihak-pihak yang bertikai, (3) hak yang dipertikaikan, (4)

gantian terhadap objek yang dipertikaikan. Kesemua elemen ini mesti wujud dalam

sesuatu proses sulh untuk membolehkan sesuatu persetujuan bersama boleh dianggap

sah dan memenuhi prinsip sulh. Para ahli hukum berpendapat bahawa kontrak yang

terpakai untuk kebanyakan kontrak muamalat juga terpakai dalam sulh (al-Hattab,

1992, dan Raihanah, 2005). Selain dari itu terdapat tiga syarat yang perlu diikuti

dalam menjalankan sulh iaitu: (1) syarat berkaitan pihak-pihak yang berdamai (sulh),

(2) syarat bagi sesuatu yang dijadikan sulh dan (3) syarat bagi hak yang dipertikaikan.

(Sheikh Ghazali, 2000). Berdasarkan kepada rukun dan syarat sulh ini maka sekiranya

sulh telah dipersetujui ianya akan mengikat dan tidak boleh diubah tanpa persetujuan

dan tidak boleh didengar dakwaan yang menuntut buat kali kedua (Atras, 2005).

(1) Pernyataan tawaran dan penerimaan (Sighah).

Dalam melaksanakan proses sulh, pihak-pihak yang bertikai perlu menyatakan

tawaran dan penerimaan bagi menamatkan atau menyelesaikan pertikaian. Menurut

undang-undang Islam, pernyataan tawaran dan penerimaan ini menunjukkan adanya

kerelaan dalam urusan perjanjian dan bukan atas dasar paksaan (Yasin, 1978, dalam

Raihanah, 2005). Tawaran dan terimaan ini pula mestilah dijalankan sertamerta dan

tidak ada penangguhan kerana sekiranya ada penangguhan ini menunjukkan

wujudnya keraguan. Elemen penawaran ini juga menjadi suatu elemen dalam mediasi

di mana ada tawaran ada penerimaan dari pihak-pihak berkonflik. Jelasnya Sulh juga

mengamalkan konsep yang serupa seperti diamalkan mediasi.

(2) Pihak-pihak yang bertikai.

Ulamak dalam kalangan mazhab Syafie dan Maliki berpendapat bahawa

persetujuan sulh merupakan satu kontrak yang melibatkan barangan dan juga

kebajikan (Idris, 1983 dan Raihanah, 2005). Oleh itu mereka berpendapat bahawa


8/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

44

syarat-syarat jualbeli terpakai dalam sulh. Untuk membolehkan persetujuan sulh

terpakai dan tidak terbatal, maka mereka yang berhak sahaja boleh membuat tawaran

dan melakukan penerimaan.

(3) Hak yang dipertikaikan.

Hak yang dipertikaikan hanya terhad kepada hak individu manusia yang berbentuk

benda atau objek seperti wang tunai atau manfaat atau hak bukan benda seperti giliran

bermalam dengan syarat individu tersebut mempunyai kuasa mutlak ke atas hak-hak

yang dipertikaikan untuk membuat tuntutan atau persetujuan (Idris, 1983 dan

Raihanah, 2005). Hak yang dipertikaikan ini mestilah dimiliki oleh yang menuntut

atau dituntut dalam perundingan Sulh. Hak ini mestilah diperakukan oleh kedua-duapihak yang bertikai di dalam perundingan Sulh. Sekiranya persetujuan sulh

melibatkan gantian atau pertukaran hartabenda atau manfaat, ia mestilah sesuatu yang

diharuskan di sisi Islam. Ini juga bersesuaian dengan konsep yang dilaksanakn dalam

mediasi.

(4) Gantian terhadap hak yang dipertikaikan.

Sebagai agama yang lengkap mencakupi semua bidang, untuk menjaga

kepentingan semua pihak dan untuk menjamin keadilan, Islam membenarkan gantian

atau pertukaran terhadap hak yang dituntut melalui proses sulh. Gantian atau

pertukaran ini boleh dilakukan dengan tiga syarat iaitu: (i) ia mestilah sesuatu yang

diizinkan di sisi syarak, (ii) gantian atau pertukaran itu mestilah sesuatu yang dimiliki

oleh pihak-pihak yang menganjurkan sulh (pihak berkonflik), (iii) gantian atau

pertukaran tersebut mestilah sesuatu yang dimaklumi atau diperakui oleh kedua-dua

belah pihak (Raihanah, 2005). Syarat-syarat ini diletakkan untuk mengelakkan

berlaku ketidakpuasan hati mana-mana pihak.

6.0 TEMUAN KAJIAN DAN PERBINCANGAN

Secara keseluruhannya amalan sulh di Selangor tidak jauh berbeza dengan amalan

mediasi yang diamalkan sekarang. Namun terdapat beberapa perbezaan jelas yang

membezakan antara mediasi barat dengan sulh. Perbezaan pertama ialah sulh


9/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

45

meletakkan agama sebagai ciri terpenting dalam penyelesaian sulh sedangkan dalam

mediasi masyarakat barat peranan agama tidak pernah diketengahkan sebagai salah

satu syarat penyelesaian konflik apa yang penting ialah mediator mesti membantupihak berkonflikuntuk menyelesaikan konflik.

Perbezaan kedua ialah kaedah kokus. Dalam sesi mediasi, perundingan hendaklah

dilakukan dengan pihak-pihak berkonflik hadir dalam satu forum yang sama.

Perbincangan secara sebelah pihak tidak digalakkan. Dalam Majlis Sulh, kokus

digalakkan kerana ia boleh memberi lebih banyak maklumat kepada Pegawai Sulh

untuk memahami situasi konflik dan seterusnya menyediakan alternatif penyelesaian

kepada konflik. Ia bersesuai dengan budaya dan adat resam Melayu yang walaupun

pihak-pihak berkonflik sudah berpisah, perasaan hormat kepada pihak-pihak ini masihada. Oleh itu untuk mendapatkan maklumat lebih banyak maka perundingan secara

berasingan diperlukan.

Pegawai Sulh telah melaksanakan peranannya untuk membantu pihak-pihak

berkonflik dengan melaksanakan beberapa peranan sebagai mediator dan juga

kaunselor untuk mendapat persetujuan bersama bagi menyelesaikan konflik. Ini

dibuktikan dalam keadaan di mana pihak-pihak berkonflik cuba membangkitkan

peristiwa lalu, Pegawai Sulh telah menghentikan perbincangan yang tidak produktif

ini dengan menekankan pentingnya tumpuan diberi kepada masa depan, bukan masa

lampau. Pegawai Sulh seterusnya bertindak mengingatkan pihak-pihak berkonflik

bahawa mereka perlu berunding untuk mencari penyelesaian dengan memberi

tumpuan kepada isu-isu penting untuk diselesaikan.

Ada ketikanya Pegawai Sulh perlu mengadakan pertemuan berasingan dalam sesi

kokus untuk membincangkan secara sebelah pihak mengenai tuntutan pihak satu lagi

apabila mereka berpendapat bahawa pihak-pihak berkonflik tidak boleh berunding

secara bersemuka kerana ada perkara-perkara yang tidak mahu disebut di hadapan

pihak lain. Dalam sesi ini Pegawai Sulh telah memberi nasihat dan ingatan kepada

setiap pihak mengenai pentingnya mematuhi prinsip-prinsip keadilan Islam dalam

menyelesaikan pertikaian. Sesi ini juga digunakan untuk memberi pemahaman

mengenai pentingnya setiap pihak patuh kepada prinsip-prinsip keadilan Islam. Setiap

tuntutan yang dikemukakan mestilah tidak bertentangan dengan hukum syara. Sesi


10/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

46

konflik juga dilaksanakan untuk mendapat seberapa banyak maklumat tambahan yang

tidak dapat dinyatakan secara berdepan oleh kedua-dua pihak berkonflik.

Tindakan perbincangan dalam sesi kokus ini merupakan satu tindakanmengurangkan halangan bagi memudahkan persetujuan bersama. Sesi kokus juga

telah memudahkan perundingan dan serentak itu juga menunjukkan kepercayaan

yangtinggi oleh pihak-pihak berkonflik kepada Pegawai Sulh untuk membantu

menyelesaikan konflik.

Jelasnya sulh memiliki ciri-ciri tersendiri yang tidak terdapat dalam sesi mediasi

mengikut amalan Barat. Ciri-ciri unik ini adalah bersesuaian dengan amalan

masyarakat Melayu yang terkenal tinggi kesantunannya kerana pengaruh ajaran Islam.

Penyelesaian yang disandarkan kepada Islam dilihat sebagai jalan paling sesuai danmutlak kerana tidaka ada sesiapapun di kalngan umat Islam yang memeprtikaian

peranan ajaran Islam yang betunjang kepada Al-Quran dan Sunnah Rasul.

7.0 IMPLIKASI KAJIAN

Kajian yang dilakukan mendapati bahawa Pegawai Sulh telah menjalankan tugas

untuk mencari penyelesaian dengan cuba menyelesaikan konflik di dalam majlis sulh

dengan mengamalkan dua prinsip penting iaitu (1) tidak bertentangan dengan prinsip-

prinsip Islam dan (2) persetujuan bersama. Hasil kajian juga memberi implikasi

bahawa mediasi menurut fahaman Barat perlu disesuaikan dengan masyarakat Melayu

yang terikat dengan agama Islam dan budaya Timur. Oleh itu pendekatan sulh yang

sebahagiannya menggunakan konsep mediasi boleh diperkukuhkan dan satu konsep

baru boleh diperkenal dengan mengambil kira peranan Sulh dalam menyelesaikan

konflik untuk memperkaya teori-teori sedia ada.

Berdasarkan kepada kemampuan sulh mengurus konflik, ia sepatutnya diperkenal

di peringkat awal sebelum perceraian berlaku kerana usaha ini boleh mengurangkan

bilangan perceraian yang berlaku dalam kalangan suami-isteri Melayu. Jika ini dapat

dilakukan, dengan sendiri ia akan dapat mengurangkan kes yang dirujuk ke

mahkamah, sekaligus mengurangkan kes-kes tertunggak di Mahkamah Syariah. Hasil

kajian menunjukkan bahawa perbincangan dalam sesi kokus telah memberi kesan

besar dalam perkongsian maklumat. Ini memberi implikasi bahawa kaedah kokus


11/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

47

amat sesuai dipraktikkan terutama dalam masyarakat Melayu yang masih berpegang

kepada budaya Melayu yang penuh dengan kesantunan kerana kokus mampu menjadi

kaedah untuk berkongsi maklumat melalui orang tengah.Kesimpulannya ialah sesi kokus banyak membantu dalam proses penyelesaian

konflik. Oleh itu satu konsep baru iaitu mediasi kaunseling yang merupakan kaedah

baru dalam mediasi yang menggabungkan unsur kaunseling di dalam perbincangan

kokus untuk menjadikan mediasi lebih berjaya perlu diperkenalkan. Mediasi-

kaunseling memerlukan pihak ketiga menjalankan dua fungsi iaitu sebagai mediator

dalam perundingan bersemuka dan kaunselor dalam sesi kokus.

RUJUKAN

al-Zuhaili, Wahbah (1999). Fiqh dan Perundangan Islam Jilid VI. Kuala Lumpur:

Dewan Bahasa dan Pustaka.

Atras Mohamad Zin (2005). Penyelesaian konflik keluarga di mahkamah syariah:peranan sulh dan keberkesanannya. Kertaskerja di Seminar Isu-isu MahkamahSyariah, Gombak: Kulliyyah Undang-undang Ahmad Ibrahim, UIAM, 29

Januari 2005.

Bar-Tal, D. (1998). Societal beliefs in times of intractable conflict: The Israeli case.International Journal of Conflict Management, Jan 98, Vol. 9 Issue 1, h. 22

Bisno, H. (1988). Managing conflict. Newbury Park: Sage Publications.Carnegie Commission (1997). Preventing deadly conflict, New York: CarnegieCorporation.

Coser, L. A. & Rosenberg, B. (ed.) (1982). Sociological theory 5th. ed. New York:Macmillan Publishing Co., Inc.

Dana, D. (2001). Conflict resolution. New York: McGraw-Hill.De Bono, E. (1985). Conflicts: A better way to resolve them. London: Harrap Limited.Deutsch, M. (1973). The resolution of conflict: constructive and distructive processes.

New Haven: Yale University Press.

Enakmen Undang-undang Keluarga Islam Selangor 2/2003

Idris Ahmad (1983). Fiqh Syafii Jilid 2. Kuala Lumpur: Pustaka Antara.Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia (2002). Manual Kerja Sulh. Putrajaya: Jabatan

Perdana MenteriKressel, K. (2000). Mediation in Deutsch, M. & Coleman, P.T: The handbook of

conflict resolution: theory and practice. San Francisco: Jossey-Bass Publishers.h522-545.

Littlejohn, S. W. (1996). Theories of human communication. New York: WadsworthPublishing Company.

Lulofs, R. S. & Cahn, D. D. (2000). Conflict: from theory to action. Boston: Allynand Bacon.


12/12

JUTEKS, 7(1), Dis, 2008

48

Messman, S. J. & Mikesell, R. L (2000). Competition and interpersonal conflict indating relationships. Communication Reports, Winter 2000, Vol. 13 Issue 1,h21 35

Moore, C. W. (2003). The mediation process : practical strategies for resolvingconflict2nd

ed. San Francisco: Josey-Bass Publisher.Negeri Selangor. Enakmen Kanun Prosedur Mal Syariah Selangor 1991. Kaedah-

kaedah Tatacara Mal (Sulh.) Selangor: Warta Kerajaan Selangor 2001.Putnam, L. L. & Folger, J. (1988). Communication, conflict, and dispute resolution:

the study of interaction and the development of conflict theory. CommunicationResearch 15 (1988). h349.

Rahim, M.A. (1986). Managing conflict in organizations. New York: PraegerPublishers.

Rahim, M.A. (1992). Managing conflict in organizations. 2nd

. Edition. New York:

Praeger Publishers.

Raihanah Azhari (2005). Konsep sulh dalam Islam. Penyelesaian konflik keluarga di

mahkamah syariah: peranan sulh dan keberkesanannya. Seminar Isu-isuMahkamah Syariah VII. Gombak: Kulliyyah Undang-undang Ahmad Ibrahim,

UIAM, 29 Januari, 2005.

Rhoades, J. A. (1999). The cognitive representation of responses to social conflict:the development of an integrative taxonomy. International Journal of ConflictManagement, 1999, Vol. 10 Issue 4, h360 - 385.

Sheikh Gazali Abdul Rahman (2000). Sulh dalam perundangan Islam. JurnalUndang-undang IKIM, Vol. 4 No. 2 (Julai-Disember 2000) h 11-12.

The Ohio Commission on Dispute Resolution and Conflict Management (2001)

http://www.state.oh.us/cdr/Brochures/truancybrochure.htm. Dilayari pada 28

January, 2003.

Thomas, K. W. & Kilmann, R.H. (1974). Thomas-Kilmann conflict mode instrument.

Tuxedo, NY: Xicom.Tjosvold, D. (1991). The conflict-positive organization. Massachusetts: Addison-

Wesley Publishing Company.

Umbreit, M. (1995). Mediating interpersonal conflicts: a pathway to peace. USA:CPI Publishing.

Zohdi Tohir. (2003). Isu-isu terkini Mahkamah Syariah dan wanita. Kertas-kerja diSeminar Memahami Hak Wanita di Dalam Undang-undang Keluarga Islam

Negeri Selangor (Pindaan Terbaru). Persatuan Peguam Syarie Malaysia dan

surau As-Sobah, Hulu Langat.

Peranan Pegawai Sulh Dalam Penyelesian Konflik Keluarga Islam

Documents

Transcript of Peranan Pegawai Sulh Dalam Penyelesian Konflik Keluarga Islam