1

Predlog

STRATEGIJA ZA RAZVOJ NA SPORTOT

VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

Za sodr`inite i celite na dokumentot Strategija za razvoj na sportot

vo Republika Makedonija1

Dokumentot nasloven kako Strategija za razvoj na sportot vo Republika

Makedonija e programski dokument na Makedonskiot Olimpiski Komitet i

ima za cel, bez pretenzija za celosnost i iskqu~ivost vo pristapot, da dade

prilog kon izgotvuvawe na Nacionalna strategija za razvoj na sportot {to

sekako e obvrska na Vladata i na Sobranieto na RM.

Ovoj dokument e otvoren za kriti~ki promisluvawa i dopolnuvawa na

sportskite, nau~ni i stru~ni lica i eksperti, sportistite i sportskite

asocijacii se so cel da se napravi kavalitativen is~ekor od sostojbite vo

koi sega se nao|a sportot vo RM.

Zna~i celta na dokumentot e da pokrene inicijativa za pocelosni

sogleduvawa na pra{awata i toa:

1. Utvrduvawe na celite koi, makedonskoto op{testvo, saka da gi postigne

vo oblasta na sportot za opredeleno vreme i/ili za podolg vremenski

period-definirawe na prioritetite;

2. Obezbeduvawe na uslovi od koi zavisi realizacijata na postavenite celi -

materijalni, organizacioni, instititucionalni, zakonski i drugi merki;

1 Pri izgotvuvawe na ovoj dokument u~estvuvaa golem broja na nau~ni i stru~ni lica,

koristeni se materijali od nau~ni sovetuvawa, a zaradi racionalnost na osnovniot

dokument, sekako i zaradi pocelosno informirawe na negovite korisnici, dobienite i

koristenite materijali se navedeni vo fusnotite ili se dadeni kako prilozi.

Ovoj dokument pred da bide usvoen od strana na Sobranieto na MOK }e bide predmet na

javna rasprava se so cel da dobie takov kavlitet koj bi predstavuval solidna osnova za

sproveduvawe na tolku potrebnta reforma vo oblasta na sportot.

2

3. Opredeluvawe na nositelite (sportskite klubovi, federacii i drugi

asocijacii), procenka na nivnite kapaciteti za realizacija na postavenite

celi - populacioni, sportski i stru~no-nau~ni kapaciteti, kako i kriti~ka

ocenka na organizacionite re{enija;

4. Afirmacija na vrvniot sport kako poseben prioritet i faktor za

afirmacija na dr`avotvorniot i nacionalen identitet na Republika

Makedonija na regionalen i me|unaroden plan.

5. Definirawe na sportot kako dejnost od poseben op{testven interes, i

potreba na gra|anite, posebno na mladata populacija, negovo programsko

definirawe vo vospitno obrazovniot sistem, vo srednoto i visokoto

obrazovanie, sistemot na zdravstvena za{tita, razvojot na nau~no-

stru~ni institucii spored me|unarodnite standardi i barawa.

6. Afirmacija na visokite vrednosti na Olimpizmot koi go afirmiraat

~ovekot kako osnovna vrednost od koja proizleguvaat site drugi,

civilizaciski, vrednosti.

7. Od posebno zna~ewe e da se donese posebna programa za sportuvaweto na

licata so posebni potrebi so koja }e bide opfaten celokupniot kompleks

na aktivnosti specifi~ni za ovaa kategorija na sportisti.

8. Poseben faktor za razvoj na sportot vo R. Makedonija predstavuvaat

mediumite, nivniot status vo uslovi na tranzicija, tretmanot na sportot vo

ureduva~kata politika, vlijanijata koi imaat za posledica degradacija na

nezavisnosta na mediumite, a pred se profesionalnata i socijalnata

sigurnost i pozicija na novinarskiot kadar.

Aktuelni sostojbi vo sportot

Sportot kako masovno sportsko dvi`ewe koe deluva vo site sveri i gi

opfa}a site generacii, so izgradena infrastruktura za zadovoluvawe na

negovite potrebi, a posebno vrvniot sport vo Republika Makedonija ve}e

podolgo vreme se nao|a vo kriza ~ii posledici stanuvaat zagri`uva~ki.

Oddelni problesoci koi zaslu`uvaat visoko po~ituvawe se rezultat na

poedinci i timovi koi seu{te go so~uvale vo sebe entuzijazmot i silata da

3

dadat se od sebe za postignuvawe na visokite celi i za afirmacija na

makedonskiot sport na regionalen i me|unaroden plan.

So Ustavot na R. Makedonija, sportot ne e definiran kako dejnost od

poseben op{testven interes 2, a negovoto u~estvo vo BNP e svedeno na

0,016%.3 Zakonot za sportot i pokraj site popravki ostana na nivoto na

dr`avniot intervencionizam i sveduvawe na federaciite i sportskite

asocijacii na nivo na zdru`enija na gra|anite, visoko zavisni od buxetskata

podr{ka na dr`avata i koi, svoite programi finansiski gi pokrivaat vo

najgolem obem od donacii i drugi izvori 4. Odredeni zakonski re{enija za

stimulacii vo dano~nata politika za dadeni donacii i vo oblasta na

sportot se donesoa vo 2006 godina no efektite od tie re{enija }e mo`at da

se analiziraat vo na krajot na 2007 godina. Sozdadenite zakonski uslovi za

transformacija na sportskite zdru`enija vo trgovski i/ili akcionerski

dru{tva seu{te ne se iskoristeni vo potrebniot obem so {to bi se

pro{irile osnovite za finansirawe na sportot i stimulirale privatnite

investicii vo ovaa oblast5.

2 Vo ~lenot 47 od Ustavot na Republika Makedonija stoi deka " Republikata gi pottiknuva i pomaga tehni~kata kultura i sportot" {to e bitna razlika vo pogled na odgovornosta na dr`avata za razvoj na sportot do kolku bi bila vnesena i odrednicata deka odgovara za razvojot na sportot . 3 So programata za razvoj na sportot vo SRM za period 1986-1990 godina planiranite sredstva za ostvaruvawe na aktivnosti na sportskite sojuzi na nivo na Republikata, bea usoglaseni so porastot na op{testveniot proizvod na Republikata vo visina od 4, 5% na godi{no nivo so toa {to nastapite vo sostavite na jugoslovenskite reprezentacii bea posebno tretirani so buxetot na Federacijata. Vkupnite vlo`uvawa za periodot 1986-1990 godina na nivo na Republikata iznesuvaa 666 000 000 toga{ni dinari (ili okolu 15 000 000 evra sporedeni so kursot na DM) i pokrivaa okolu 60% od prijavenite barawa na sportskite asocijacii vo Republikata za realizacija na nivnite programi vo oblasta na sportot. 4 Prviot zakon za sportot po osamostojuvaweto na R. Makedonija e donesen na 07. 02. 1996 godina, a vo april 2002 godina e donesen nov so koj se sozdavaat uslovi sportskite zdru`enija da se transformiraat vo trgovski dru{tva. So izmenite i dopolnuvawata na Zakonot za sportot vo oktomvri 2004 godina obezbedena e zakonska osnova za decentralizacija na sportot so {to se preneseni nadle`nosti od ovaa oblast na lokalnata samouprava. 5 Za razlika od R. Makedonija, so Zakonot za sport vo R. Hrvtska pra{aweto na akcionerski dru{tva e detalno razraboteno, a posebno obvrskata za minimalniot osnova~ki kapital od 500 000,00 kuni (okolu 70 000 evra); pravo na osnovawe imaat doma{ni i stranski pravni i fizi~ki lica; ograni~uvawe na pravoto na edno lice da ima pove}e od 1% od osnova~kiot kapital vo AD od ista sportska granka (ovaa odredba ne se odnesuva na dr`avata i Lokalnata samouprava); zabrana na pravoto na sopstvenost na akcii na lica ~ija

4

Isto taka ne se iskoristeni mo`nostite koi se obezbeduvaat so

donesuvaweto na Zakonot za lokalnata samouprava i izmenite vo Zakonot za

sportot, posebno vo pogled na osnovaweto na Fondacii za razvoj na sportot

i za definirawe na sportot kako zna~aen faktor vo programite za lokalen

ekonomski razvoj. Del od pri~inite za toa se i vo faktot {to seu{te ne e

re{en problemot so delbeniot bilans pome|u Republikata i Lokalnata

samouprava no i vo faktot {to sportot ne e tretiran na potrebnoto nivo vo

programite na ekonomsko-socijalniot i vospitno obrazovniot sistem na

lokalnata samouprava pred se zaradi nedovolniot ekonomsko-finasiski

potencijal, sporosta vo ostvaruvaweto na decentralizacijata i drugi

faktori svrzani so stepenot na razvienosta na lokalnata samouprava.6

Vo sekoj slu~aj vo izminatiov period ne se sozdade {irok prostor za

izdignuvawe na soprtot vo sportsko dvi`ewe so silno vlijanie ne samo na

socijalnata, psihosomatska i zdravstvena polo`ba na mladite generacii

tuku i vo zna~ajna komponenta vo ekonomsko-socijalniot razvoj i vospitno

obrazovniot i nau~no istra`uva~kiot sistem na R. Makedonija. 7 Nasproti

toa "sportskite aktivnosti vo sovremenite op{testveni uslovi

predstavuvaat integralen del od ~ovekovata dejnost zaradi ostvaruvawe na

odredeni op{testveni celi vo oblasta na obrazovanieto, vospituvaweto,

kulturata, zdravstvoto, socijalnata politika, odbarnata i bezbednosta, a vo

izvesna mera i vo afirmiraweto na nacionalnite vrednosti."8

Vrz osnov na nau~ni iztra`uvawa, sociolo{ki sportot mo`eme da go

definirame kako sistem dejnost preku koja se razviva sistem na vrednosti

~ija funkcija e:

dejnost mo`e neposredno da vlijae na sistemot na natprevaruvawata vo sootvetniot sport-sudii, sportisti, sportski menaxeri.Toa ograni~uvawe se odnesuva i na akcionerski dru{tva koi u~estvuvaat vo natprevari i/ili se od ist sport. Edno lice mo`e da ima sopstvenost na akcii vo Dru{tvoto najmnogu do 25% od osnova~kiot kapital, odnosno do kolku bara pogolemo u~estvo od toj procent mora da ima predhodna soglasnost na uprvata na dru{tvoto i sl. 6 Za ova po{iroka analiza e dadena vo prilogot Raboten tekst za segmenti od dejnosta sport od avtorot Tomislav Andonovski 7 Za ova po{iroki analizi se dadeni vo prilpzite 8 Citirano spored studijata Valorizacija na sportskite aktivnosti vo SR Makedonija od avtorite A. Naumovski, S. Matevski i \. Boev

5

• povrzuvawe na site ~ove~ki sistemi (fiziolo{ki, motorni,

morfolo{ki, psihi~ki, moralni, kulturni) vo sportski

aktivnosti;

• povrzuvawe na site op{testveni sistemi (politi~ki, ekonopmski,

kulturni, obrazovni, zdravstveni) vo sistemot na sportot.9

Od ovie i sekako mnogu po{irokite nau~ni istra`uvawa, proizleguva

dijalekti~koto edinstvo na ~ovekot kako osnovna vrednost od koja

proizleguvaat site drugi vrednosti, so op{testvoto i sportot, kako i

faktot od potrebata sportot da se javuva kako faktor na povrzuvawe na

individulanite i op{testvenite vrednosti vrz koi se temeli politikata na

demokrtaskoto, civilno, op{testvo i politikata na dr`avata. Vakvite

nau~ni sogleduvawa ne bea respektirani vo periodot na op{testveno-

ekonomskata i politi~ka tranzicija na na{eto op{testvo {to ima{e i ima

direktno vlijanie vrz razvojot na sportot.

Otsustvoto na strategijata za razvoj na sportot vo uslovi na

globalnata op{testvena tranzicija otvori prostor za prodor na

{pekulativniot kapital i predizvika ogromna destrukcija na sportskata

infrastruktura, posebno, sportskite objekti, ~ija vrednost na po~etokot

na tranziciskiot period, se dvi`e{e preku 100 milioni evra. Denes tie se

izvor na korupcija i namesto da predstavuvaat zana~ajna prihodna stapka na

sportskiot buxet tie stanaa izvor na bogatewe na {pekulativniot kapital,

pottiknuva~ na konfrontacii so sportskite federacii i asocijacii i

seriozen problem za i onaka slo`enite sostojbi vo buxetot na dr`avata.

Vakvata sostojba e posebno ilustrativna vo oblasta na izgradbata,

koristeweto i odr`uvaweto na sportskite objekti kade, spored ocenkite na

Javnoto pretprijatie za stopanisuvawe so objekti za sport vo sopstvenost na

R. Makedonija vladee celosen haos koj predizvikuva ne samo ogromni zagubi

tuku i direktno vlijaee na razvoj na sportot. Konstatirano e deka golem

broj na eden ist prostor na sportskite objekti e istovremeno izdavan na dve,

tri ili pove}e lica, visinata na zakupninata, za pogolem del od niv e ispod

6

sekakva ekonomska logika, a i taa ne e naplatena, prifa}ani se dogovori za

zakup sprotivno na zakonskata zabrana za zakup na sportski objekti, vr{ewe

na prenamena na prostorot i/ili na delovi od nego; celosna negri`a za

odr`uvaweto, sukob na interesite na koncesionerite i/ili zakupuva~ite so

potrebite na klubovite i federaciite i sl.10

Devastacijata na sportskite objekti e do toa nivo da tie ne gi

ispolnuvaat ni osnovnite standardi ne samo za vrvniot tuku i za osnovnite

potrebi na sportot. Do zna~ajni promeni vo ovaa oblast }e dojde so novite

investicii za izgradba na sportski objekti, kako zaradi podignuvawe na

standardite taka i za sozdavawe na osnovni uslovi za masovniot sport, no i

so zabrzuvawe na decentralizacijata vo ovaa oblast i donesuvawe na

delbeniot bilans pome|u R. Makedonija i Lokalnata samouprava vo pogled

na sopsveni~kite odnosi, prava i obvrski na sportskite objekti od interes

na Republikata odnosno od interes na Lokalnata samouprava. Sekoe

odlagawe na re{avaweto na ovoj problem ima direktno, negativno, vlijanie

na razvojot na sportot i rekreacijata vo zemjava.

Posebno se aktuelni odnosite pome|u Gradot Skopje i op{tinite kako

posebni edinici na lokalnata samouprava kako od aspekt na re{avawe na

nedore~enostite vo zakonskata regulativa isto taka i od aspekt na

delbeniot bilans, pravata i obvrskite svrzani so donesuvaweto na

urbanisti~kite planovi, problemite nastanati so dogovorite za koncesii

i/ili za zakup, definirawe na javniot interes na nivo na Gradot kako

posebna edinica na lokalnata samouprava no i glaven grad na RM so

najrazviena sportska infrastruktura i najvisoka koncentracija na

sportskite klubovi, sportski asocijacii i Federacii, institucii od

oblasta na obrazovnieto, naukata, medicinata kako i na mladata populacija

i sl.

9 Po{iroko vo spisanieto Fizi~ka Kultura br. 2 od 2003 godina 10 Za sosstojbite vo ovaa oblast po{iroko vo prilogot: "Strategija za efikasno funkcionirawe na dr`avnite sportski objekti" izrabotena od J.P. za stopanisuvawe so objekti za sport vo sopstvenost na Republika Makedonija.

7

Vo gradot se slu~uvaat intenzivni procesi vo oblasta na sportot i

sportskite aktivnosti koi baraat sistemsko ureduvawe i kontinuirano

sledewe. Taka se namaluva brojot na klubovite pred se kako posledica na

ekonomsko- socijalnite sostojbi, sostojbite so sportskite objekti od aspekt

na nivnata osnovna namena svrzana so ostvaruvawe na javniot interes vo

sportot i interesite na koncesionerite i zakupcite se haoti~ni, nema

delben bilans so Republikata i op{tinite. Zaradi toa so izgradbata na

novata sportska sala so visoki standardi po prv pat }e se sozdadadat uslovi

za organizirawe na svetski i evropski natprevari no i }e e naso~i

interesot na sportistite i sportskite federacii za koristewe na

standardite koi }e gi obezbeduva ovoj objekt pri nivnite podgotovki za

nastap na me|unarodnite natprevari.11

Nedovr{eniot proces na lokalnata samouprava predizvika u{te

pogolem zastoj vo razvojot na sportot i izgrdabata na sportskata

infrastruktura. Me|utoa, pri~inite za nepovolnite sostojbi vo sportot na

nivo na lokalnata samouprava se i vo faktot {to sportot, kako {to e

napomenato ne se tretira kako komponenta na lokalniot ekonomski razvoj

pred se zaradi ograni~enite finasisiki i materijalni uslovi, nitu e pak

tretiran kako komponenta na Prostorniot plan na Republika Makedonija-

Strategija za prostoren razvoj.

Iako obrazovanieto e edna od najbliskite dejnosti na sportot povrzana

so mnogu komponenti, sportot vo obrazovanieto e tolku marginaliziran

{to sekakvi promeni pa i najradikalni baraat mnogu vreme i sredstva za da

se ostvari potrebnata revitalizacija. Sportuvaweto i postignuvaweto na

vrvni rezultati e tesno povrzano so mladosta od najranite denovi no i so

materijalnite i stru~ni kapaciteti na site nivoa na vospitanie i

obrazovanie.

Po~etokot na procesot e svrzan so sostojbite vo predu~ili{noto

obrazovanie i vospitanie kade se realiziraat programi za razvivawe na

11 Za ova pove}e vo prilogot: Programa za razvoj na sportot vo Skopje 2005-2010

8

prirodnite formi na motorikata na decata na vozrast do 6 godini.

Aktivnostite se realiziraat vo prostoriite i so spravite so koi

raspolagaat ustanovite od predu~ili{noto vospituvawe i obrazovanie

prosledeni so site problemi koi se svrzani so nivnoto rabotewe (zastarena

i nedovolna oprema, problemi so finansiraweto na tro{ocite za

realizacija na osnovnata dejnost. nedostatok na stru~en kadar i sl).

Od druga strana pak fundamentite na fizi~ktata i intelektualna

struktura na sportot, posebno vrvniot, se postavuvaat so predmetnata

nastava vo osnovnoto obrazovanie. Za `al, na ovoj stepen na obrazovanieto

vo poslednite godini se slu~uvaat retrogradni procesi: u~ili{tata ne

raspolagaat so osnovnata, potrebna, oprema ili pak koristat krajno

zastarena i nefukcionalna oprema, nemaat finansisiki mo`nosti za

nabavka na moderna oprema koja }e ovozmo`i postignuvawe na visoki

rezultati no i vospostavuvawe na sistem na visoki standardi vo

antropometri~kite merewa i vo mereweto na psihomotornite i

funkcionalni sposobnosti na mladite; se pove}e se namaluva i onaka

nedovolniot stru~en kadar; se namaluvaat ~asovite i sl. Seto toa vlijae ne

samo na se poprisatnite deformiteti i drug vid na zaboluvawa kaj mladite

generacii tuku i na nemo`nosta na pravovremeno selektirawe na mladite

koi gi imaat site predispozicii za odredeni sportovi i osnova za

natamo{na selekcija i edukacija. Iako stanuva zbor za dejnost koja ima

posebno vlijanie vrz gradeweto na sevkupniot sistem na vrednosti kaj

mladata populacija i nivna motiviranost da se posvetat na vrvniot sport.

So Zakonot za srednoto obrazovanie postignuvawata na u~enicite vo

sportot ne vleguvaat vo vrednuvaweto na sevkupniot uspeh na u~enicite. Za

{irinata i zna~eweto od potrebata za radikalna promena na vakvite

sostojbi dovolno e da se navedat slednite podatoci: Vo 2006 godina vo R.

Makedonija so osnovnoto obrazovanie se opfateni 220 887 u~enici, a se

registrirani 328 osnovni u~ili{ta; 128 u~ili{ta so polni paralelki od 1-

8 oddelenie i 496 podra~ni u~ili{ta so nepolno paralelki, od 1-4

9

oddelenie, so vkupno 1048 u~ili{ni objekti koi raspolagaat so 187 738

m/kv.

Zna~i spored nau~nite istra`uvawa na prof. Nase Kondovski na sekoj

u~enik vo osnovnoto obrazovanie mu pripa|aat 0,85 m/kvadratni so

nedostatok na oprema ili nejzina zastarenost {to se zaedno e pod site

evropski standardi.12

Poseben problem e pozicijata na sportot vo srednoto obrazovanie so

koe se opfateni okolu 307 000 lica vo naj~ustvitelniot del od `ivotot na

mladata populacija posebno od aspekt za razvoj na sportot.

Vo nadminuvawe na vakvite problemi pozitiven efekt }e imaat novite

investirawa za izgradba na sportski objekti so povisoki standardi i }e

obezbedat po{irok opfat na mladata populacija kako i osnovaweto na

Sportskata gimnazija kako faktor za razvoj na vrvniot sport i stru~niot

kadar vo republikava. No, sepak neophodna e promena vo programskata

opredelba na celokupniot sistem na obarazovanie i vospituvawe kon

pottiknuvawe na razvojot na sportot so obezbeduvawe na {iroka osnova za

selekcija i kvalitetna edukacija na perspektivnite vrvni sportisti.

Sostojbite na sportot vo visokoto obrazovanie, bilo da stanuva zbor za

izgraden sistem na sportuvawe, za opfatenosta na studentite vo eden takov

sistem ili pak za sostojbite vo edukativnata svera na stru~niot kadar,

posebno od aspekt na stepenot na razvienosta i opremenosta na nau~no-

istra`uva~kite centri i institucii za potrebite na sportot, zaslu`uvaat

posebno vnimanie. Ova e do tolku pove}e aktuelno {to se pove}e se {iri

mre`ata na visokoobrazovnite institucii koi opfa}aat okolu 80 000

studenti pri {to ne se izgradeni standardi svrzani so potrebite na sportot

kako uslov za dobivawe na licenci za osnovawe na visokoobrazovni

institucii.

Sportskite, sportsko-rekreativnite aktivnosti i natprevarite na

univerzitetite vo R. Makedonija, po pravilo, tamu kade {to se osnovani i

10

imaat parogramirana aktivnost, se odvivaat preku fakultetskite sportski

dru{tva, Akademskite sportski dru{tva na univerzitetite (kako

asocijacii na sportskite klubivi koi se natprevaruvaat vo sootvetni ligi i

sistemi na natprevaruvawa vo zemjata) i Nacionalnata Univrzitetska

Sportska Federacija koja e nositel i organizator na me|unarodnite

sportski natprevari (~etvrti stepen na natprevari) Koncepciski sistemot

na sportskite aktivnosti i natprevari e postaven na ~etiri nivoa

(stepeni), so definiran broj na disciplini vo ma{ka i `enska

konkurencija. Pokraj toa, vo organizacija na Sojuzot na studentite posebno

se odr`uvaat Makedonski studentski sportski igri.

Vaka postaveniot koncept pretpostavuva izgraden sistem na natprevari

na fakultetite, vo ramkite na Univerzitetite, a isto taka i pome|u

Univezitetite so obezbedeni materijalni, prostorni i so programski

definirani obvrski kako na upravnite organi na fakultetrite i

univerzitetite taka i na ministerstvoto za obrazovanie i nauka vo delot na

negovata obvrska za obezbeduvawe na buxetskite sredstva. Sekako toa

podrazira, vklu~itelno i potrebnite sredstva za ostvaruvawe na visokoto

obrazovanie vo delot fizi~kata kultura (FFK i Centarot za fizi~ko

obrazovanie), nau~no istra`uva~kata dejniost i obezbeduvawe na uslovi za

specijalizacija na kadri soglasno so se povisokite me|unarodni standardi

vo oblasta na sportot.13

Me|utoa, nasproti, vakvata, na prv pogled, optimalna, institucionalna

postavenost, sostojbite so fizi~koto obrazovanie, i sportot na

univerzitetite vo Republikata se krajno nepovolni.

Celiot sistem na instituciite e prepu{ten sam na sebe, bez obezbedeni

materijalni i finasiski uslovi, pre`ivuvaj}i blagodarenie na

entuzijazmot na preostanatite kadrovi koi so toa obezbeduvaat elementarna

12 Poop{irno voprilozite: Strategija za razvoj na sportot vo Republika Makedonija od prof. N. Kondovski-kineziolog i iskustva od istra`uvawata na nastavnikot po fizi~ko obrazobanie vo Osnovnoto u~ili{te K. Angelovski Skopje prof. Jovanka Trajkovska 13 Podetalno vidi vo prilogot PROGRAMA za razvoj na univerzteskiot sport vo Republika Makedonija 2005-2010 i PROEKT za transformacija na Centarot za fizi~ko obrazovanie pri FFK

11

egzistencija. Seto toa predizvikuva kontinuirana kriza na sportot i na

negovoto vlijanie na studentskata populacija. Potrebata od reformirawe

na postojniot sistem, a posebno od sozdavawe na materijalni i kadrovski

uslovi za optimalno opfa}awe na studentskata populacija vo sistemot na

sportot i sportskite aktivnosti e pove}e od aktuelna.

Za taa cel osnovana e posebna komisija na Univerzitetot Sv. Kiril i

Metodi rakovodena od Rektorot, ~ija rabota treba da rezultira so

donesuvawe na programa za institucionalna reforma i reafirmacija na

sportot na Univerzitetot.

Od posebno zna~ewe kako vrz razvojot na masovniot no u{te pove}e vrz

vrvniot sport e programskata i zakonska definiraost na sportot vo

odbranata i bezbednosta kako klu~ni segmenti pred se na politi~kiot no

i po{iroko na op{testveniot sistem na R. Makedonija. Toa pred se zna~i

sportot da se definira kako dejnost i kako organizaciona struktura vo

MVR, MO i ARM soglasno so doma{nite i me|unarodnite standardi koi se

baraat vo sverata na odbranata i bezbednosta no i zakonskata uredenost na

sportot vo R. Makedonija. Toa zna~i osnovawe na sportski klubovi koi }e

stanat del od celokupniot sistem na organizirawe i natprevaruvawe vo

Republikata, obnova i izgradba na specifi~na sportska infrastruktura i

oprema za potrebite na sportot vo oblasta na bezbednosta i odbranata kako

i edukacija i razvoj na potrebniot stru~en kadar vo ovie oblasti. Za

afirmacijata ne samo na sportot tuku i za dr`avnosta na RM od posebno

zna~ewe e obezbeduvawe na nastapot na makedonskite, armiski i policiski

reprezentacii na natprevarite organizirani od strana na Me|unarodniot

sovet za voen sport, Svetskite policiski sportski sojuzi, Evropskata i

Balkanskata policiska sportska unija.14

Zdravstvoto, a posebno sportskata medicina kako multidisciplinarna

granka koja ja opfa}a i teoretskata i prakti~nata medicina e od posebno

zna~ewe za razvoj na sportot odnosno za sistematsko sledewe na

14 Po{iroko vo prilogot: Osnovni zada~i za razvoj na sportot vo MVR, MO i ARM kako del na strategijata na razvojot na sportot vo R. Makedonija

12

zdravstvenite pojavi kaj mladite generacii, selekcija na nivnite

predispozicii no i za preventiva, terapija i rehabilitacija na sportistite

i ostvaruvawe na ogromni zdravstveni pridobivki od opfa}aweto vo eden

takov sisitem i na rekreativniot sport, vklu~itelno i licata so posebni

potrebi, odnosno sportot za site.

Potrebata od zgolemuvawe na opfatenosta na u~esnicite vo sportot i

sportsko-rekreativnite fizi~ki aktivnosti, a posebno na najmladata

generacija i na licata so posebni potrebi sama po sebe e uslovena so visok

nivo na razvienost na sistemot za sledewe na zdravstvenite sostojbi i

sekako na sportsko medicinskata kontrola, nadzor, analiza i nau~no-

edukativnata dejnost.

Od posebno zna~ewe ulogata na medicinata, osobeno koga se raboti za

ostvaruvawa vo vrvniot sport- poedine~ni i/ili klubski, e edukacijata na

sportistite za doping sredstvata kako i za agresivnoto odnesuvawe i

drugite pojavi koi go sledat sportot. Toa samo po sebe podrazbira

organizirana, sistemska, programira aktivnost vo ovaa oblast,

institucionalna povrzanost i organiziranost, razvoj na kadrovskite

kapaciteti potrebni za istra`uvawata na psiholo{kite pojavi i sostojbi

vo oblasta na sportot, po~ituvawe na standardite utvrdeni so zakon, a se

svrzani so sportskata medicina i zdravstvenata za{tita na sportistite od

strana na sportskite klubovi i asocijacii i sl.15

Vistinskiot indikator i merilo na sostojbite i dostignuvawata na

sportot vo R. Makedonija e vrvniot sport odnosno postignatite rezultati

na regionalnite, evropskite i svetski natprevaruvawa i olimpiskite igri

vo izminatiot period. 16 Vo periodot od osamostojevaweto na RM do 2006

15 Po{iroko za ova od prilogot na Zavodot za sportska medicina, Prolpgot na D-r sci Daniela [ukova Stojmanovska i prilozite na prof. D-r Len~e Aleksovska Veli~kovska i na D-r Vera Simonovska. 16 Spored analizite na SFKM od 1985 makedonskite sportisti samo vo periodot 1981-1985 godina imaat osvoeno 32 medali na balkanski prvenstva; 4 medali na mediteranskite igri; 16 medali na evropski prvenstva; 2 medali na svetski prvenstva i 3 medali na Olimpiski igri. Vo istiot period vo dr`avnite reprezentacii na SFRJ koi nastapuvale na me|unarodnite natprevari i se borele za osvojuvawe na medali u~estvuvale: na Balkanijadite 35 sportisti; na mediteranskite igri 9 sportisti; na univerzijadite 4

13

godina osvoeni se: edna zlaten i eden srebren medal na paraolimpiskite

igri vo Barselona 1992 godina, bronzen medal na olimpiskite igri vo

Sidnej 2000 godina,bronzen medal vo boks na evropskiot {ampionat, dva

zlatni, eden srebren, tri bronzeni trofei vo borewe na SP i EP, brojni

trofei8 vo poedine~na konkurencija vo poveke sportovi, karate plivawe, a

i sekako od posebno zna~ewe imaat triumfite na Jaka Bu~im ~ii bora~i bea

kontinentalni i interkontinentalni prvaci,kako i osvojuvaweto na

evropskiot {ampionat vo rakomet za `eni na RK Kometal- \or~e Petrov.

Vrvniot sport e po~ituvan samo toga{ i tolku koga so svoite vrvni

postignuvawa stanuva predmet na politi~ki marketing. Vrvnite sportisti

i eksperti se ostaveni sami na sebe i na skromnite stipendii koi gi

dodeluva Agencijata za sport i mladi ~ij buxet sekoja godina e prv na

restrikciite na ministerstvoto za finansii. Socijalno se

marginalizirani, bez elementarna socijalna sigurnost koja bi ja ostvarile

preku pravoto da bidat vrabotuvani, preku priznavawe na sta` na

osiguruvawe i ne retko zavr{uvaat kako socijalni slu~aevi koi vo svoite

xepovi gi nosat medalite kako spomen na edno vreme koga dale del od sebe za

regionalnata i/ili svetska sportska slava na Makedonija17.

Nau~nite i stru~ni istra`uvawa i analizi od brojnite nau~ni i

stru~ni sovetuvawa ostanuvaat samo kako arhivirani materijali bez

interes od onie koi ja kreiraat politikata vo sportot na site nivoa.

Posebno vnimanie zaslu`uvaat trudovite objaveni vo spisanieto Fizi~ka

Kultura, nau~nite i stru~ni sogleduvawa na oddelni nau~ni i stru~ni lica

vo ramkite na fakultetot za Fizi~ka Kultura, dokumentot za proektnite

celi i aktivnosti donesen od strana na Sovetot na eksperti za sport,

obrazovanie, nauka i turizam od oktomvri 2006 god. kako i na programski

sportisti; na evropskite prvenstva 18 sportisti; na svetskite prvenstva 12 sportisti i na Olimpiskite igri 4 sportisti. Tituli na vrvni sportisti spored kriteriumite na toga{nata SFKJ osvoile: zaslu`ni sportisti na Jugoslavija 4 sportisti; me|unarodna kategorija 7 sportisti i sojuzna klasa 90 sportisti. 17 Po{iroko za ova vo prilogot Strate{kite opredelbi za vrvniot sport vo R. Makedonija i na prilogot na Komisijata za sportisti na Makedonskiot Olimpiski Komitet

14

opredelbi na drugi nevladini organizacii i institucii vo oblasta na

sportot i rekreacijata-sport za site.

Isto taka soznanijata od nau~nite istra`uvawa ~ij predmet be{e

Valorizacija na sportskite aktivnosti vo SR Makedonija vo 1988 godina

i vrz osnova na koi treba{e da bide izvr{ena kategorizacijata na

sportovite i sportskite aktivnosti, seu{te se aktuelni i mo`at da

"poslu`at za izrabotka na merila, kriteriumi i standardi za kreiraweto

na razvojnata politika i fizi~kata kultura" odnosno na sportot i

sportskite aktivnosti na R. Makedonija.

Procesite na eden, po se izgleda pogre{no postaven postaven model,

predizvika socijalni i profesionalni potresi vrz sportskiot kadar vo

mediumite i destrukcija na osnovnitte vrednosti na novinarstvoto

posebno vo sportot. Stanuva zbor za negativni prcesi koi se odvivaat

svrzani so statusot na sportskoto novinarstvo, statusot na sportskite

novinari, no i za odnosite na sportskite klubovi, sportskite federacii i

drugi asocijacii kako i za standardite na sportskata infrastruktura kon

sportskoto novinarstvo posebno od aspekt na nivnata organiziranost,

transparentnost i opremenost da gi obezbedat osnovnite preduslovi za

ostvaruvawe na javniot interes vo sportot preku mediumite.18

18 Za ova po{iroko vo prilogot Statusot na sportskoto novinarstvo i transparentnosta na sportot kon mediumite

15

PREDLOG MERKI I AKTIVNOSTI OD ZNA^EWE ZA

REALIZACIJA N A STRATEGIJATA ZA RAZVOJ NA

SPORTOT VO REPUBLIKA MAKEDONIJA

Cenej}i go zna~eweto na sportot za ekonomsko-socijalniot razvoj i

afirmacijata na Republika Makedonija potrebno e vo Ustavot na RM da se

vnese odredba so koja sportot }e se definira kako dejnost od poseben

op{testven interes za Republikata i kako takov }e predstavuva

komponenta na kratkoro~nite i dolgoro~nite planovi za razvoj na R.

Makedonija.

Zakonska regulativa

1. Donesuvawe na nov Zakon za sportot na R.M. so koj celosno }e se uredat

rabotite od sportot vo soglasnost so osnovite na ekonomsko politi~kiot

sistem, a posebno:

- Osnovawe na Nacionalen Sovet za sport od strana na Sobranieto na R.

Makedonija. Predlaga~i na sostavot na Sovetot vo sostav od 13 ~lena se

Vladata na RM (7), Makedonskiot Olimpiski komitet (3), Asocijacijata

na sportitite so posebni potrebi (1), Fakultetot za Fizi~ka Kultura

(1) i Sojuzot na sportovite na Univerzitetite od R. Makedonija. So

odlukata za osnovawe na Nacionalniot Sovet, Sobranieto ja utvrduva i

negovata nadle`nost. Finansiraweto na Sovetot se vr{i od buxetot na

Republikata;

- Definirawe na javniot interes na Republikata i na javniot interes na

16

Lokalnata samouprava vo oblasta na sportot, a so toa i utvrduvaweto na

nivnite prava i obvrski kako i me|usebnite odnosi za razvoj na sportot;

- Donesuvawe na Nacionalna i godi{ni programi za sportot na nivo na

Republikata; ureduvawe na odnosite pome|u Vladata, Republi~kiot

stru~en sovet i Makedonskiot Olimpiski Komitet vo postapkata za

nivno donesuvawe na na~in {to pri predlagaweto na Nacionalnata

programa za sportot, Vladata e dol`na da pribavi predhodno mislewe od

Republi~kiot stru~en sovet i so soglasnost od MOK; Nacionalniot

program za sportot go donesuva Sobranieto na R. Makedonija na predlog

na Vladata zaedno so predvidenite sredstva za negova realizacija vo

buxetot na Republikata.

- Programite za raboteweto na nacionalnite sportski federacii i na

MOK svrzani so nacionalnite prvenstva, me|unarodnite natprevari na

nacionalnite reprezentacii, Olimpiskite igri kako i gri`ata za

vrvnite sportisti gi predlaga MOK koj e dol`en da dostavuva godi{ni

izve{tai za nivnata realizacija i potro{enite sredstva do Sobranieto

na RM i Agencijata za sport i mladi na Vladata na RM. Vo slu~aj na spor

pome|u Vladata i MOK vo vrska so predlo`enata programa, Vladata ima

pravo povtorno da go dostavi svojot predlog do Sobranieto pri {to za

povtorenata postapka e potrebno da dobie pozitino mislewe od

Republi~kiot stru~en sovet;

- Definirawe na MOK kako najvisoko samostojno, nacionalno, sportsko

dru{tvo vo koe se zdru`uvaat nacionalnite sportski federacii,

sportskite zaednici na nivo na Republikta i Lokalnata samouprava kako

i drugi dru{tva ~ija dejnost e od zna~ewe za razvoj na sportot i e vo

soglasnost so visokite principi na Olimpizmot. Pri toa od posebno

zna~ewe e definirawe na nadle`nostite na MOK kako i aktivirawe,

soglasno Statutot na MOK, na Sovet za sportska arbitra`a i

Arbitra`en Sud kako nezavisni tela za re{avawe na sporovite svrzani

so sportot, osven onie sporovi za koi se nadle`ni redovnite sudovi;

- Vladata na Republika Makedonija da osnova Republi~ki stru~en sovet

17

vo vo sostav od 17 ~lena koi gi imenuva Vladata od koi 7 na predlog na

MOK, a eden na predlog na nacionalnite sportski federacii koi ne se

vklu~eni vo sistemot na olimpiski sportovi;

- Aktivirawe na Zdru`enie(asocijacija) na sportskite federacii kako

stru~no telo, kako i definirawe na negovata nadle`nost za sledewe na

dejnosta na profesionalnite sportski klubovi ~ij sostav go imenuva

MOK na predlog na zdru`enite sportski federacii vo MOK

So Zakonot za sport da se uredat rabotite svrzani so:

- standardite za osnovawe na klubovi i sportski dru{tva, sportski

sojuzi i drugi oblici na zdru`uvawe vo oblasta na sportot; pravata i

obvrskite na osnova~ite;

- za{titata na javniot interes kako i interesite na profesionalnite

sportisti i sportski stru~waci od pojavata na {pekulativniot

kapital; standardite za gradewe i koristewe na sportski objekti,

uslovite za zakup i/ili koncesija i za{titata na interesite na

sportot i sl.

- Ureduvaweto na akcionerskite odnosi vo izgradbata, odr`uvaweto i

koristeweto na sportskite objekti kako i ureduvawe na odnosite po

osnov na koncesiii i zakup, na na~in koj }e se za{tititi javniot

interes za sportot na nivo na Republikata i na Lokalnata

samouprava.

- Sozdavawe na zakonski osnovi za javno-privatno partnerstvo za

izgradba, odr`uvawe i koristewe na sportskite objekti od javen

interes.

2. Utvrduvawe na statusot na vrvnite sportisti i, vo soglasnost so toa,

obezbeduvawe na pravata na socijalna i zdravstvena za{tita, pravoto na

prioritet pri vrabotuvaweto kako i dodeluvawe na nagradi i do`ivotni

penzii za osvoenite medali na olimpiski igri, svetski i evropski

18

natprevari.Visinata na do`ivotnata penzija da ne bide pomala od dve

prose~ni godi{ni plati na nivo na republikata za predhodnata godina;

3. Obezbeduvawe na zakonski osnovi za osnovawe na Fondacii, Direkcii i

drugi formi na organizirawe na nivo na Republikata i Lokalnata

samouprava;

4. Preispituvawe i ureduvawe na odnosite so Lotarija na Makedonija,

sportskite i drugite vidovi na kladilnici i nagradni igri koi gi koristat

sportskite natprevari vo zemjata ili od stranstvo od aspekt na nivnite

finansiski obvrski sprema sportot;

5. So Zakonite za sredno i visoko obrazovanie da se uredat rabotite

svrzani so:

- standardite za izdavawe na licenci za izgradba i za odobruvawe ba dejnost

za sredno i visoko obrazovanie so koi }e se obezbedat uslovi za ostvaruvawe

na dejnosta na sportskite klubovi i asocijaciite na sredno{kolcite i

studentite (sportski sali, tereni i sl)

- standardi za osnovawe na klubovi vo srednite u~ili{ta i fakultetite

kako i izvori za nivni finasirawe.

Decentralizacija i Lokalna samopurava

6. Sproveduvawe na decentralizacijata vo oblasta na sopstveni~kite

odnosi, izvorite na finasiraweto i stopanisuvaweto so sportskite objekti

od javen interes za Republikata odnosno Lokalnata smouprava, kako i

utvrduvawe na obvrskata na Loklnata samouprava za donesuvawe na Godi{ni

programi za sport.kako del od programite za lokalen ekonomski razvoj

(povrzuvawe na interesite na oddelni stopanski granki, posebno turizmot,

so proektite na ekonomskiot razvoj i privlekuvawe na doma{ni i stranski

investitori i sl.).

Vo soglasnost so toa da se sprovede delben bilans i obezbedi pravoto

na upravuvawe na lokalnata smouprava so sportskite objekti, pravo na

dodeluvawe na zemji{te za izgradba na sportski i rekreativni objekti vo

19

soglasnost so detalniot urbanisti~ki plan.

7.- So Prostorniot Plan na Republika Makedonija-strategija za prostoren

razvoj, so Zakonot za sportot i so drugi zakoni da se definiraat zoni od

poseben interes za razvoj na sportot i na odredeni sportski aktivnosti i

toa:

- Regionot na [ar Planina, Mavrovo, Kru{evo, Ko`uf i Pelister za

razvoj na zimskite sportovi;

-Ohridsko-Stru{kiot i Debarskiot region za razvoj na vesla~kite i

pliva~kite sportovi, a vo zonite na Prespanskoto i Dojranskoto ezero kako

i na akumulacoinite ezera razvoj na rekreativnite sportovi na voda i drugi

specifi~ni sportski aktivnosti;

- Regionite na Skopska Crna Gora i Karaxica izgradba na sportska

infrastruktura za specifi~ni sportovi i sportski aktivnosti -

planinarewe, orjentacioni krosovi, motociklizam isl.;

- Regionot na Male{evijata da se razviva kako zona na sportsko rekretivni

aktivnosti i na specifi~ni sportovi komplementarni na potrebite i

interesite na zimskite centri vo R. Bugarija.

Razvojot na ovie zoni da bide usoglasen so razvojnite proekti vo oblasta na

turizmot.

Finansirawe

8.- Finansiraweto za izgradba na sportski objekti i na sportskata

infrastruktura da se ostvaruva preku buxetskite sredstva na republikata,

buxetite na Lokalnata samouprava, so navremena izrabotka na proekti

spored standardite koi se baraat za koritewe na sredstva od pred

pristapnite fondovi na EU i posebno vrz principot na javno-privatno

partnerstvo so jasno definirawe na stimulacii kako za doma{nite taka i

za stranskite privatni investitori. Od toa }e proizleze pobliskoto

definirawe na sodr`inite i potrebata od korekcii i inovacii vo

Strategijata za razvoj za odreden region.

9.- Osnovawe na sportska nacionalna fondacija i na biznis asocijacija za

pottiknuvawe na materijalnata osnova na sportot.

20

10.- So buxetot na Republikata i buxetite na Lokalnata samouprava kako i

so drugi zakonski re{enija obezbeduvaewe na u~estvo na sportot vo R.

Makedonija na nivo od 0,90% od Bruto nacionalniot proizvod, a so posebni

zakoni, podzakonski akti i odluki na Lokalnata samouprava obezbeduvawe

na odredeni dano~ni, carinski i komunalni olesnuvawa pri izgrdabata i

koristeweto na sportski objekti i nabavka na sportska oprema koi se od

javen interes.

Obrazovanie nauka i zdrastvo

11.- So zakon i/ili so uredbi vo oblasta na osnovnoto, sredno i visokoto

obrazovanie utvrduvawe na sisitem na antropometri~ki merewa i

besplaten, ednogodi{en, op{t medicinski pregled na u~enicite, a posebno

sistem na natprevari na nivona univerzitetite i me|u univerzitetskite

natprevaruvawa, samostojni i kako del na sistemite na natprevarite na

nivo na Republikata;

12.- So Zakonot za zdravstvo da se obezbedi realno potrebnata materijalna

osnova za rabotewe na Zavodot za sportska medicina, sozdavawe na bazi na

informacii potrebni za sistematsko sledewe i izu~uvawe na zdravstvenite

i psihosomatskite sostojbi vo oblasta na sportot, posebno na za{titata od

pojavite na narkozavisnosta i drugite negativni pojavi, kako i

obezbeduvawe na ednogodi{en, bezplaten, op{t medicinski pregled na

sportistite.

13.- Obezbeduvawe na materijalni i kadrovski uslovi na nau~no

istra`uvakata i edukativnata dejnost na nivo koe e potrebno za razvoj na

vrvniot sport vo R M (tehni~ko i kadrovsko optemuvawe na postojnite

institucii i stimulirawe na nau~no istra`uva~kite proekti koi se od

zna~ewe za ostvaruvawe na javniot interes vo sportot) Od posebno zna~ewe

za razvoj na sportot e da se osnova Institut za nau~no istra`uva~ka rabota

vo oblasta na sportot so posebni labaratorii i toa:

- Laboratorija za istra`uvawe na pojavite i sostojbite svrzani so

selekcijata i orjentacijata na mladite vo sportot;

21

- Laboratorija za istra`uvawe na motornite i funkcionalnite sposobnosti

na sportistite;

- Laboratorija za sledewe i izu~uvawe na psihofizi~kite pojavi i sostojbi,

posebno kaj vrvnite sportisti:

- Laboratorija za organizacija i razvoj na sportot kako dejnost (gi sledi

trendovite na razvoj na sportot vo razvienite dr`avi; funkcionalnosta na

strukturata i organizacionata postavenost na sportskite organizacii i

institucii, statusnite pra{awa na instituciite i sportistite i nivniot

odraz vrz razvojot na sportot, sozdava bazi na podatoci i sl.)

14.- Definirawe na masovniot sport (sport za site) i rekreacijata kako

obvrzuva~ka komponenta na ekonomsko-socijalen razvoj na Republikata i

Lokalnata samouprava;

15.- Dinamikata na razvojot na sportot kako granka koja bitno vlijae na

ekonomskiot i socijalen razvoj, povrzanosta na biznis interesite so

sportot, posebno vrvniot no i masovniot sport kako bitna komponenta za

razvoj na turizmot ja nametnuvaat potrebata od transformacija, odnosno vo

programata na visokoobrazovnite institucii vo da se vgradat edukativni

programi za menaxeri vo oblasta na sportot.

16.-Usoglasuvawe na makedonskoto zakonodavstvo so Povelbata i

standardite na EU za realizacija na proektot za osiguruvawe na

sportistite na proketot Sport za site; Programata za integracija na

licata so posebni potrebi; invalidiziranite lica na site nivoa na

sportot; kako i afirmacija na `enata vo sportot.

17.- Poseben faktor za razvoj na sportot vo RM predstavuvaat mediumite,

nivniot status vo uslovi na sopstveni~kata tranzicija i rizicite koi se

svrzani so pojavata na {pekulativniot kapital, vlijanijata koi imaat za

posledica degradacija na osnovnite vrednosti svrzani so nivnata

nezavisnost, ureduva~ka politika, socijalnata i profesionalna sigurnost

na novinarskiot kadar i instrumentalizacijata na sportot vo mediumite

od strana na politikata. Od interes za razvoj na sportot e da se osnova

posebna asocijacija koja }e se gri`i za za{tita na osnovnite vrednosti vo

22

informiraweto na javnosta i javniot interes vo sportot i statusot na

novinarskiot kadar.