Usaha Penanaman Tea

7/22/2019 Usaha Penanaman Tea

1/15

ASIA SELATAN ABAD 20

( HSS 3013 )

TUGASAN INDIVIDU: JELASKAN USAHA BRITISH UNTUK

MEMPERLUASKAN PENANAMAN TEH DI INDIA.

NAMA PENSYARAH : DR AZHARUDDIN B MOHD DALI

NAMA : NOOR FARIZAN BT MUSTAPHA

NO MATRIK: D20112052071

TARIKH HANTAR : 03.12.2013

HARI : SELASA


2/15

2

Isi Kandungan M/S

Pengenalan 3-4

Penanaman Teh di India 4

Botanical Garden 5-6

Menghantar Perisik ke China 6-7

Import Buruh Cina Untuk Bekerja Di Ladang Teh 7-8

Pengkhususan Tanaman 8

Akta Penanaman Teh 8-10

Kemudahan Pengangkutan dan Perhubungan 10

Sistem Pemilikan Tanah Baru 11

Kemasukkan Pemodal Eropah Ke India 11-12

Kesimpulan 13

Bibliografi 14-15


3/15

3

1.0PengenalanPenguasaan ekonomi merupakan salah satu penyebab kepada pihak British melakukan

penjelajahandan penerokaan. Hal ini disebabkan oleh kekayaan sumber ekonomi yang

terdapat di India boleh menjamin kepada bekalan makanan yang mencukupi. Pada masa

yang sama, faktor ini didorong dengan kepesatan perkembangan ekonomi yang berlaku di

luar India iaitu melalui botanical imperialisme. Pihak barat yang cenderung dalam

melakukan kajian mengenai tumbuhan telah menyebabkan mereka berlumba-lumba untuk

mendapatkan kawasan yang kaya dengan sumber ekonomi.

In recent years, the botanic garden has received intense security as a scientific

institusion that played a critical role in the expansion of empire. The society of Arts,

during the Seven Years of War, originally encouraged the creation of colonial botanic

gardens to facilitate plant exchange.1 Hal ini telah menunjukkan bahawa Botanical

Garden adalah sangat penting kepada pihak British. Pada masa yang sama, tumbuhan

botani telah menyebabkan wujudnya Kew Garden di England dan taman botani yang

pertama di India terletak di Calcuta.

Aktiviti pertanian di India telah menjadi aktiviti utama di sebabkan oleh tanah

yang subur untuk pertanian. Kedatangan British di India telah memperkenalkan pelbagai

tanaman baru untuk di komersilkan. Tanaman yang menjadi pilihan British untuk

dikomersialkan ialah teh. Teh yang mempunyai nilai eksklusif yang tersendiri hanya

dinikmati oleh golongan atasan menjadi lambang kepada pengelasan kedudukan seseorang

1Jayeeta Sharma. 2007. British science, Chinese skill and Assam tea: Making Empire`s Garden .Journal of the

Indian Economic Social History Review 2006 43:429: 430.


4/15

4

dalam lapisan masyarakat.2 Peluang ini digunakan oleh British untuk mendapatkan

keuntungan melalui usaha-usaha penanaman teh.

British telah menguasai ekonomi India dengan memperkenalkan tanaman baru

yang secara perlahan-lahan menjadi tanaman utama di India. Pada masa yang sama,

British juga telah telah menguasai ekonomi India melalui dasar yang di perkenalkan

walaupun dasar ini telah memberi kesan kepada masyarakat tempatan India. Oleh itu,

dalam perbincangan berikutnya kita akan melihat usaha-usaha yang telah dilakukan oleh

pihak British dalam menjayakan penanaman teh di India.

2.0 Penanaman Teh di India

Teh telah menjadi satu penanaman komersil yang paling penting di India malah ia juga

merupakan pengeksport teh di dunia. Teh juga ditanam disebabkan usaha British supaya

tidak terlalu bergantung kepada negara China yang merupakan pengeluar utaman teh pada

masa tersebut.

Menurut Micheal Lipton and John Firn, di bawah pemerintahan British, India

telah berkembang menjadi pengeluar terbesar dan pengeksport teh di dunia dan Britain

menjadi pasaran utama bagi India.3 Pada tahun 1900, India telah menggantikan negara

China sebagai pengeluar utama teh di dunia. Kebanyakan ladang-ladang teh di India telah

dibuka di kawasan sesuai di kaki banjaran Himalaya, terutama di barat Assam dan

Darjeeling. Tanaman teh tumbuh di daerah yang taburan hujan yang banyak, pengaliran

air yang baik dan tanah yang berteres untuk mengelak hakisan tanah.

2Rana P. Behal. 2006. Power Structure, Discipline, and Labour in Assam Tea Plantations During Colonial (in

Rana P. Behal & Marcel Van der Linden: Coolies, Capital, and Colonialism: Studies in Labour History).

Cambridge: University of Cambridge. Hlm. 135.3

Micheal Lipton and John Firn. 1975. The Erosion of a Relationship: India and Britain Since 1960. London:Oxford University Press. Hlm.

49.


5/15

5

3.0 Botanical Garden

Pertanian komersial di India telah mengalami perubahan baru dengan kehadiran pelabur-

pelabur luar terutamanya pelabur Eropah. Kehadiran pelabur Eropah yang telah lebih

menumpukan kepada pengeluaran besar-besaran malah mereka juga menjalankan

penanaman dalam bentuk ladang. Pada abad 19, selepas berlaku revolusi perindustrian,

perdagangan Indo-British telah mula bergerak dan akhirnya telah berlaku tranformasi

ekonomi India kepada ekonomi penjajah.4

Disebabkan oleh Revolusi Pertanian di Eropah dan diikuti dengan pengenalan

ekonomi kapitalis di seluruh negara jajahan British termasuklah India, pihak British telah

mengambil beberapa usaha untuk memajukan ekonomi dengan mewujudkan Botanical

Garden.5Antara tujuan utama penubuhan taman botani ini adalah untuk penyelidikan bagi

menentukan kawasan yang sesuai untuk penanaman pokok seperti tea dan getah, dan

bertangungjawab menjalankan penyelidikan secara saintifik serta mengenal pasti jenis-

jenis tanaman yang sesuai ditanam secara komersial di India.

Pada abad yang ke-19, India telah menjadi negara pengeksport utama bagi kapas

mentah, beras, candu, gandum, jut merah dan teh kesan daripada penubuhan beberapa

cawangan botanical garden di India.6Botanical garden telah berkembang sejajar dengan

revolusi perindustrian yang telah berlaku di Eropah. Menurut Neil Charlesworth, India

telah menghasilkan 60 peratus daripada keseluruhan tanaman eksport India.7British telah

menjalankan penyelidikan terhadap penanaman tea. British telah memeprluaskan lagi

penanaman tea dengan membuka kawasan-kawsan ladang tea di kaki banjaran Himalaya

4S.N. Panday. 2008.Economic History of Modern India. India: Readworthy Publications. Hlm 9.

5Mark Harrison. 2010. The Calcutta Botanic Garden And The Wider World, 1817-1846. Dalam Uma Dasgupta

(ed.). Science And Modern India: An InstitutionalHistory, 1784-1947. Delhi: Pearson Education India. Hlm. 236.6

B.R Tomlinson. 1996. The Economy Of Modern India 1860-1970. New York : Cambridge University Press.Hlm. 53.7Neil Charlesworth. 1982.British Rule And The Indian Economy: 1800-1914. Australia : Macmillan. Hlm. 24.


6/15

6

terutamanya di Assam. Eksport teh dari India telah meningkat daripada 144 161 pada

tahun 1847 kepada 3 343 663 pada 1864. Pada tahun 1840 telah berlaku pertumbuhan

awal komersial di sebabkan oleh inisiatif sepenuhmya oleh pihak kerajaan. 8 Kesan

daripada perlaksanaan botanical garden dapat dilihat apabila menjelang tahun 1900, India

telah menggantikan negara China sebagai pengeluar utama teh di dunia.

4.0 Menghantar Perisik ke China

Penanaman teh telah bermula di negara China pada 2700 BC iaitu semasa pemerintahan

Maharaja Shen Nung. Di India, kerajaan British telah mengambil insiatif dan melabur

dengan betul untuk menggalakkan ladang teh di India selepas permintaan yang tinggi di

England.9 China merupakan pencetus kepada penanaman teh dan mereka sangat mahir

dalam penanaman dan pemprosesan teh. Sebelum perlaksanaan penanaman teh di India,

British telah memulakan penanaman teh namun kualiti yang dihasilkan tidak dapat

ditandingi dengan kualiti teh yang dihasilkan oleh China. Akibat daripada kekurangan

tersebut British tidak berpuas hati dan membuat keputusan untuk menghantar perisik yang

mahir dalam bidang botani ke China.

British melakukan tindakan tersebut untuk memastikan mereka berjaya

menguasai pertanian di India. Pihak British telah menghantar perisik yang tahu berbahasa

China untuk mencari rahsia penanaman dan pembuatan teh di China. Maklumat yang

diperoleh oleh perisik ini dibawa ke India dan England untuk tujuan kajian dan

memulakan langkah pemprosesan teh. Perisik telah berjaya membawa sebanyak 80 000

benih dan dihantar ke India. Benih-benih ini kemudiannya diuji di makmal di Calcutta di

mana saintis-saintis British telah mendapati bahawa semua teh berasal dari satu spesies.


9Ibid.


7/15

7

Setelah misi pertama ini berjaya, British menghantar lebih banyak perisik ke

China untuk mengetahui pelbagai lagi variasi perisa teh di China. Hal ini demikian kerana,

hasil daripada perisik British telah mengetahui bahawa hanya terdapat satu cara dalam

pertumbuhan, penuaian teh, tetapi perisik mendapati bahawa hanya cara penapaian yang

berbeza yang menghasilkan pelbagai variasi rasa bagi teh. Robert Fortune merupakan

seorang perisik yang berjaya mendapatkan maklumat selepas berselindung sebagai

seorang pedagang yang telah mengembara selama 3 tahun di China.10 Beliau berjaya

mendapatkan semua maklumat yang diperlukan oleh British. Usaha British tidak terhenti

di sini apabila mereka menjalankan banyak lagi penyelidikan untuk menghasilkan teh

yang standing dengan China.11

4.0 Import Buruh Cina Untuk Bekerja Di Ladang Teh

Selepas berjaya melakukan pelbagai cara dalam melaksanakan penanaman teh di India

akhirnya ia mampu menyaingi dan memecahkan pengeluaran teh dari China yang

merupakan pengeluar teh terbesar. Pada tahun 1890 teh menjadi tanaman eksport India

yang penting. Antara kawasan penanaman yang besar adalah di Assam, Darjeeling,

Jalpaiguri, Nilgiris, Coimbatore, Idukki dan Wynad. British telah mengalami masalah

kekurangan tenaga buruh kerana penanaman teh memerlukan tenaga buruh yang mahir.

Kebanyakan buruh dari India tidak mempunyai kemahiran dalam penanaman

teh. Oleh itu, British telah mengimport buruh dari China untuk bekerja di ladang di

Assam. Namun begitu, usaha ini gagal kerana pekerja yang dibawa ini tidak mahir dalam

penanaman dan pemprosesan teh. Pekerja yang dibawa adalah dari selatan China yang

tidak mahir berbanding pekerja di utara China. Kegagalan ini turut dipengaruhi oleh

kesukaran untuk mengatasi masalah yang berlaku di India. Namun begitu, kejayaan yang

10

Pengalaman Robert Fortune selama beliau mengembara di China selama tiga tahun turut ditulis oleh beliaudalam bukunya yang bertajuk Three Years Wanderings in the Northern Provinces of China.11Ibid. Hlm. 281.


8/15

8

dibawa oleh perisik mampu mengatasi masalah yang dihadapi berkaitan dengan buruh-

buruh Cina ini.

5.0 Pengkhususan Tanaman

Pada awal abad ke 19 British telah mula menjalankan tanaman komersial di India. 12

British telah menjalankan pengkhususan jenis tanaman mengikut kawasan di India untuk

mengelompokkan hasil pertanian. Untuk tanaman teh, ladang teh diuruskan secara

langsung oleh British dengan menggunakan tenaga buruh yang dipaksa. Manakala bagi

tanaman lain, petani menanam tanaman tersebut berdasarkan kepada arahan daripada

pihak British. Bermula tahun 1820 sehingga tahun 1920, telah berlaku perubahan di

kawasan luar bandar di India akibat daripada pengkomersialan hasil pertanian.

Usaha yang dilakukan oleh British ini telah berjaya mengembangkan dan

meningkatkan aktiviti pertanian pada tahun 1881 hingga 1931 iaitu telah mempunyai

peningkatan sebanyak 28 peratus.13Menurut banci pada tahun 1941, dinyatakan bahawa

dari 75 orang bergantung kepada pertanian di rantau Bengal, kurang daripada 20 orang

mempunyai 5 ekar atau lebih banyak tanah, manakala yang lain mempunyai kurang

daripada 5 ekar. Satu keluarga yang mempunyai lima atau enam ahli sekurang-kurangnya

memerlukan 5 ekar tanah pertanian.

6.0 Akta Penanaman Teh

British East India Company yang menyedari bahawa mereka boleh mendapatkan

kepentingan daripada kelebihan yang ada pada kawasan Assam akhirnya mengambil alih


13Judith E. Walsh. 2006.A Brief History Of India. New York: An Imprint Of Infobase Publishing. Hlm. 143.


9/15

9

kawasan ini pada tahun 1826 daripada Raja Ahom melalui satu perjanjian yang dinamakan

Perjanjian Yandaboo.14

Seterusnya pada tahun 1837, ladang teh yang pertama telah dibuka di Chabua,

Dibrugarh di daerah atas Assam dan pada tahun 1840, Syarikat Teh Assam mula

memulakan pengeluaran teh secara komersial. Industri teh mula berkembang pesat dari

tahun 1850-an dan seterusnya.15Usaha British dengan mewujudkan akta penanaman teh,

mewujudkan ladang-ladang teh telah menyebabkan Assam telah menjadi salah sebuah

kawasan penanaman teh yang terkenal.

Selain itu, penanaman teh mula dibangunkan dengan bersungguh-sungguh

selepas mendapat laluan mudah dalam Assam Clearance Act pada tahun 1854 yang

memberikan sehingga tiga ribu ekar tanah untuk penanaman teh kepada mana-mana

pemodal dan pengusaha Eropah yang menjanjikan untuk mengusahakan teh secara besar-

besaran untuk dieksport. British telah menjalankan penanaman teh di India di sebabkan

oleh keperluan teh yang tinggi di Eropah. Sebelum British menjalankan penanaman teh di

India hanya terdapat sebuah ladang penanaman teh di India yang hanya mengeluarkan

200, 000 pounds teh setahun. Namun begitu, selepas tahun 1871, terdapat lebih kurang

295 ladang dengan jumlah tuaian sekitar 6.25 juta pounds. Perusahaan teh berkembang

pesat merentasi Assam sehingga ke wilayah-wilayah pergunungan Punjab di sekitar

Kangra, selatan pergunungan Nilgiri berdekatan Mysore. Namun begitu, selepas tahun

1873 berpindah ke Darjeeling.16

14Niranjan Ch. Pathak & Guptajik Patha. 2008. Assams History and its Graphics. New Delhi: Mittal

Publications. Hlm. 125.15

Rana P. Behal. 2006. Power Structure, Discipline, and Labour in Assam Tea Plantations During Colonial (in

Rana P. Behal & Marcel Van der Linden: Coolies, Capital, and Colonialism: Studies in Labour History).Cambridge: University of Cambridge. Hlm. 145.16

Stanley Wolpert. 2000.A New History of India (6th Edition). New York: Oxford University Press. Hlm. 247.


10/15

10

7.0 Kemudahan Pengangkutan dan Perhubungan

Satu lagi usaha yang dilakukan oleh British untuk menguasai ekonomi India dari pertanian

adalah dengan meningkatkan kemudahan seperti pengangkutan dan perhubungan. British

telah meningkatkan kemudahan pengangkutan seperti kereta api dan kapal wap.17Hal ini

disebabkan oleh kawasan pertanian yang kebanyakannya terletak di kawasan pedalaman

yang terletak jauh dari kawasan bandar atau pekan dapat dihubungkan.

Tujuan British membuat sistem pengangkutan dan perhubungan adalah untuk

memudahkan mereka mengurus dan memantau keadaan pertanian yang dijalankan . Pada

tahun 1869 hingga awal abad ke-20, India mengalami masalah kebuluran terutamanya

dalam kalangan petani. Hal ini telah menyebabkan pengkomersialan hasil pertanian di

India iaitu bekalan tanaman makanan dikurangkan di pasaran. Walaupun begitu, kontrak

British dengan kawasan pedalaman yang telah dicapai oleh pengangkutan dan

perhubungan seperti kereta api dan jalan raya masih terikat dan berjalan seperti biasa.

Walaupun berlaku kebuluran, British tetap mengarahkan aktiviti penjualan

hasil tanaman di luar tetap berjalan. Hal ini untuk mengelakkan bekalan tanaman pertanian

berkurangan dan akan memberi kepada keuntungan British.18Walaupun tindakan British

ini telah menyebabkan masalah kebuluran namun sikap penjajah yang sememangnya lebih

mementingkan hubungan ekonominya dengan ekonomi India lebih terjamin. Hal ini kita

dapat lihat bahawa, pihak British sememangnya mementingkan keuntungan semata-mata

walaupun mereka telah melaksanakan sistem pengangkutan dan perhubungan yang

sebenarnya hanya untuk kepentingan mereka sahaja. Walaupun masyarakat tempatan

India telah mengalami kebuluran mereka lebih mementingkan ekonomi sahaja.

17

Douglas M. Peers. 2006. India Under Colonial Rule: 1700-1885. Great Britain: Pearson & Education Limited.Hlm. 73.18

Judith E. Walsh. 2006.A Brief History Of India.New York. An Imprint Of Infobase Publishing. Hlm. 144.


11/15

11

8.0 Sistem Pemilikan Tanah Baru

Selain itu, British juga telah memperkenalkan sistem pemilikan tanah yang baru bagi

menggantikan sistem penanaman tanah yang lama. Sistem tanah baru yang diperkenalkan

oleh British adalah pemilikan tanah secara persendirian. Individu-individu yang

berkemampuan atau kaya telah menjadi tuan tanah baru seperti Zamindars..The British

government was now master of the land, the Zamindars were settled with land, though not

owners but gradually they came to exercise all powers and right of ownership..19

Petani-petani telah mula kehilangan hak pemilikan tanah yang sebenarnya

merupakan tanah warisan mereka untuk mencari rezeki. Dengan pengenalan sistem baru

ini, petani boleh diusir bila-bila masa oleh pemilik tanah baru sekiranya mereka rasakan

perlu,20 contohnya di kawasan-kawasan seperti Bengal pemilikan tanah telah diberikan

kepadaZamindars.Pada awal abad ke-20, kebanyakan isi rumah atau ahli keluarga petani

bekerja sebagai penyewa di atas tanah keluarga petani yang lain. Hal ini telah

menyebabkan masyarakat petani telah mengalami penderitaan di sebabkan oleh pihak

British memperkenalkan sistem tanah yang baru. Ramai petani telah kehilangan tanah-

tanah mereka akibat daripada tindakan British tersebut.

9.0 Kemasukkan Pemodal Eropah Ke India

Usaha British bagi menguasai ekonomi di India telahpun wujud sejak abad ke-18 lagi

apabila telah meluaskan pengaruh mereka dalam bidang ekonomi dengan keuntungan

eksport tekstil dari Bengal pada tahun 1690 hingga 1740 malah British turut

memperkenalkan sistem percukaian tanah baru oleh Lord Cornwallis yang dikenali


20Judith E. Walsh. 2006. A Brief History Of India.New York. An Imprint Of Infobase Publishing. Hlm. 143.


12/15

12

sebagai Sistem Zamindar.21Pengenalan sistem ini adalah untuk menggalakkan kemasukan

pemodal Eropah dalam pelaburan ke atas tanah di India. Pada masa yang sama, pihak

British juga ingin memeuhi keinginannya dengan memaksimumkan eksploitasi ekonomi

di India.

Mereka juga telah mendapat keuntungan yang banyak hasil daripada pelabuhan

di Calcutta, Bombay dan Madras. Kehadiran Barat telah memberi pengaruh yang cukup

besar dalam perkembangan sistem ekonomi bersifat komersial di Asia Selatan. Mulai abad

ke-19 dan awal abad ke-20, masyarakat di Asia Selatan telah menjalankan aktiviti

pertanian sebagai aktiviti utama yang tidak dihasilkan untuk nilai-pertukaran. Ekonomi

komersial di India mampu berkembang bukan saja kerana kemampuannya mengeluarkan

bahan-bahan mentah tetapi juga kerana dibantu oleh pihak British.22

Ekoran daripada perubuhan yang berlaku di India telah menyebabkan

munculnya golongan pemodal bukan sahaja daripada golongan orang India, tetapi juga

golongan pemodal Eropah. Pemodal pemodal Eropah meletakkan pelaburan dalam

perusahaan seperti kilang-kilang kapas yang sangat penting dalam industri tekstil pada

abad ke-19 dan abad ke-20.23 Para pemodal juga telah memberi pinjaman kepada

masyarakat India untuk meningkatkan lagi kualiti hidup mereka. Oleh hal yang demikian,

usaha yang dilakukan oleh British dengan membawa pelabur-pelabur daripada Eropah

adalah bagi memastikan bahawa ekonomi kapitalis di India akan berkembang dan

memberikan kepentingan kepada pihak British.

21D.R Gadgil. 1971. The Industrial Evolution Of India In Recent Times 1860-1939 . New York: Oxford

University Press. Hlm. 49.22

D. Rothermund. 1993.An Economic History Of India: From Pre-colonials Times To 1991. United States:Routledge. Hlm. 91.23C.H Philips. 1966. Sejarah India.Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka. Hlm. 85


13/15

13

10..0 Kesimpulan

Secara keseluruhannya kita dapat lihat usaha-usaha British dalam penanaman teh di India

dengan mewujudkan Botanical Garden, menghantar perisik ke China, import buruh Cina

untuk bekerja di ladang teh, pengkhususan tanaman, akta penanaman teh, kemudahan

pengangkutan dan perhubungan, dan sistem pemilikan tanah barumerupakan satu usaha

yang Berjaya sehinggakan India merupakan pengimport teh di dunia. Melalui usaha ini

juga British telah menguasia keseluruhan ekonomi di India. Walaupun pihak British telah

berjaya dalam menguasai ekonomi di India, namun kesan daripada penaklukan ini telah

menyebabkan masyarakat India mengalami pelbagai masalah. Walaupun begitu, british

telah berjaya mengawal segala masalah yang di hadapi oleh mereka.


14/15

14

Bibliografi

Tomlinson B.R . 1996. The Economy Of Modern India 1860-1970. New York : Cambridge

University Press.

Philips C.H . 1966. Sejarah India.Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Douglas M. Peers. 2006. India Under Colonial Rule: 1700-1885. Great Britain: Pearson &

Education Limited.

Gadgil D.R . 1971. The Industrial Evolution Of India In Recent Times 1860-1939. New York:

Oxford University Press.

Rothermund D . 1993.An Economic History Of India: From Pre-colonials Times To 1991.

United States: Routledge.

Jayeeta Sharma. 2007. British science, Chinese skill and Assam tea: Making Empire`s

Garden.Journal of the Indian Economic Social History Review 2006 43:429: 430.

Judith E. Walsh. 2006.A Brief History Of India. New York: An Imprint Of Infobase

Publishing.

Mark Harrison. 2010. The Calcutta Botanic Garden And The Wider World, 1817-1846.

Dalam Uma Dasgupta (ed.). Science And Modern India: An InstitutionalHistory,

1784-1947.Delhi: Pearson Education India.

Micheal Lipton and John Firn. 1975. The Erosion of a Relationship: India and Britain Since

1960. London: Oxford University Press.

Panday S.N . 2008.Economic History of Modern India. India: Readworthy Publications.

Neil Charlesworth. 1982.British Rule And The Indian Economy: 1800-1914. Australia :

Macmillan.

Niranjan Ch. Pathak & Guptajik Patha. 2008. Assams History and its Graphics. New Delhi:

Mittal Publications.


15/15

15

Pengalaman Robert Fortune selama beliau mengembara di China selama tiga tahun turut

ditulis oleh beliau dalam bukunya yang bertajuk Three Years Wanderings in the

Northern Provinces of China.

Rana P. Behal. 2006. Power Structure, Discipline, and Labour in Assam Tea Plantations

During Colonial (in Rana P. Behal & Marcel Van der Linden: Coolies, Capital, and

Colonialism: Studies in Labour History).Cambridge: University of Cambridge.

Stanley Wolpert. 2000.A New History of India (6th Edition). New York: Oxford University

Press.

Usaha Penanaman Tea

Documents

Transcript of Usaha Penanaman Tea