PRAKTIKAL 2

TAKSONOMI DAN BIOKEPELBAGAIAN

Tujuan :

Untuk mengkaji pengelasan haiwan berdasarkan ciri-ciri sepunya.

Teori :

Biokepelbagaian ditakrifkan sebagai kepelbagaian bentuk hidupan di atas muka

bumi ini. Bilangan spesis di dunia dianggarkan melebihi 80 juta, merangkumi pelbagai

tumbuhan, haiwan, dan mikroorganisma yang wujud. Untuk memudahkan kajian,

organisma perlulah dikelaskan kepada beberapa kumpulan secara teratur berdasarkan

ciri-ciri sepunya yang dimiliki. Biokepelbagaian boleh dianggap sebagai satu kekayaan

hidup yang diwarisi daripada proses evolusi yang berlaku beratus-ratus juta tahun

dahulu. Kepelbagaian akan berkurangan apabila gen baru atau spesis baru dihasilkan

atau ekosistem baru terbentuk, juga apabila sesuatu spesis organisma menjadi pupus

atau sesuatu sistem kompleks dimusnahkan. Biokepelbagaian ini biasanya dikaji pada

tiga peringkat iaitu kepelbagaian genetik, kepelbagaian spesis dan kepelbagaian

ekosistem.

Suatu spesis boleh ditakrifkan dengan menggunakan dua kaedah yang berbeza

iaitu spesis biologi, di mana individu-individu yang berjaya membiak bersama-sama

dianggap sebagai spesis yang sama, dan yang kedua ialah spesis morfologi di mana

individu yang kelihatan sama (secara fizikal) dianggap sebagai spesis yang sama.

Kaedah yang kedua sering digunakan apabila kita tidak mempunyai apa-apa maklumat

1

tentang cara pembiakan sesuatu organisma. Taksonomis merupakan saintis yang

pakar dalam mengenal pasti dan mengumpul spesis. Taksonomi amat penting bagi

pemuliharaan biodiversiti untuk membezakan antara spesis atau kekeliruan mengenai

nama-nama spesis.

Pengelasan ialah pembahagian kepelbagaian ini kepada kumpulan yang lebih

kecil dan lebih mudah diuruskan. Suatu ciri yang penting ialah nama yang diberikan

kepada kumpulan tumbuhan dan haiwan dalan pengelasan prasaintifik.

Pengkelompokan tidak didasarkan secara menyeluruh pada morfologi, walaupun rupa

tumbuhan telah digunakan dalam pengenalan, tetapi didasarkan juga pada bau, rasa

dan nilai pemakanan. Nama diperlukan sebagai titik rujukan dan pada waktu yang sama

di sebalik nama terdapat suatu siri andaian yang banyak bahawa terdapat suatu

kumpulan individu yang berkongsi beberapa ciri tertentu yang sama sehingga satu

tumbuhan ditentukan sebagai tergolong dalam spesies yang tersebut maka

kemumgkinan besar ia mempunyai ciri – ciri yang sama dengan individu dalam spesies

itu. Semua organisma di dunia dikelaskan kepada lima kumpulan besar yang

dinamakan alam. Lima alam ini ialah Monera, Protista, Fungi, Plantae dan Animalia. 

TUGASAN

Seorang ahli sains telah tiba di bulan dan semasa tempoh lima minit yang

diperuntukkan untuknya, beliau telah mengumpul beberapa haiwan dari permukaan

bulan. Haiwan tersebut telah dibawa balik ke bumi dan akan menjadi sebahagian

2

daripada kandungan buku ‘Biodiversiti Bulan’. Anda diberi tugas membahagikan haiwan

bulan kepada kumpulan (spesis) yang berbeza.

Kumpulan dibahagikan kepada lima. Satu set haiwan dikelaskan mengikut spesis

masing-masing berdasarkan ciri-cirinya dan dicatat bilangannya.

Andaikan mereka semua telah dewasa dan tidak ada perbezaan jantina.

Maklumat mengenai habitat dan kelakuannya tidak diperolehi, dan haiwan

tersebut dikelaskan mengikut ciri-ciri yang boleh dilihat (morfologi).

Adakah terdapat 29 spesis ataupun ada kumpulan individu yang dikelaskan

bersama-sama di dalam sesuatu spesis?

Prosedur :

1. Spesis yang telah dikenalpasti dikelaskan kepada lima kumpulan. Satu kumpulan

‘haiwan’ dikeluarkan dan dikumpulkan dalam satu spesis.

2. Andaian dibuat dengan menyatakan semua spesis adalah pada tahap matang

dan tiada perbezaan dapat dilihat diantara spesis jantan dan betina.

3

Keputusan :

Kump. Spesis

Ciri-ciri Umum‘Moonmorf’

A Memiliki abdomen

yang besar.

Mempunyai kepala,

mata, tangan dan ekor.

1,16,17,24,27

B Memiliki abdomen

badan yang bercorak.

Mempunyai kepala,

mata, tangan, kuku,

abdomen, jari dan kaki.

2,3,4,5,12,18,22,23

C Memiliki tangan yang

bercorak.

Mempunyai kepala,

mata, abdomen, tangan

dan ekor.

6,9,10,11,21

4

D Memiliki abdomen yang

panjang.

Mempunyai kepala,

sesungut dan tangan.

19,20,26,29

E Mempunyai kepala

yang berbentuk.

Mempunyai kepala,

abdomen, tangan dan

ekor.

7,8,13,14,15,25,28

5

HAIWAN BULAN (MOONMORF)

6

Mata bercantum

A B C

1,15

Mata tidak bercantum

17,24,27

Kaki berkuku

Kaki tidak berkuku

Tajam Tumpul

3,12 2,4

Itik Katak

22 5,18,22

Bentuk ekor

Y V

6,11,21 9,10

HAIWAN BULAN (MOONMORF)

7

D E

Sesungut dan ekor

Bercantum dan berekor

panjang

Terpisah dan berekor

pendek

2019,26,29

7

Bentuk kepala

U

25

Pendek Panjang PanjangPendek

8,13,1415 28

Perbincangan :

1. Apakah ciri-ciri yang dikenalpasti sewaktu pengelasan haiwan dibuat?

Mengapa ciri itu dipilih? Mengapa bukan ciri yang lain?

Sewaktu pengelasan haiwan dibuat, ciri-ciri luaran fizikal diberi keutamaan untuk

mengelaskan haiwan tersebut kerana faktor-faktor seperti jantina dan genetik

tidak diperolehi. Antara ciri luaran yang diambil kira ialah bentuk abdomen, corak

pada bahagian tangan, bentuk kepala dan sesungut, jenis kaki, bentuk mata dan

juga bentuk ekor. Bentuk badan merupakan ciri yang perbezaan paling utama

dan dominan berbanding dengan ciri yang lain. Hal ini kerana bentuk badan

memberikan perbezaan yang paling nyata berbanding bentuk fizikal yang lain

seperti bilangan sesungut, panjang ekor ataupun bentuk kepala. Kesemua

haiwan tersebut dibahagikan kepada lima kumpulan spesis iaitu Spesis A,

Spesis B, Spesis C, Spesis D dan Spesis E.

2. Adakah kesemua individu di dalam spesis itu serupa antara satu sama

lain? Berapakah variasi yang diterima di antara individu di dalam spesis

tersebut?

Individu di dalam sesuatu spesis itu mempunyai ciri-ciri sepunya yang hampir

sama. Untuk spesis A, haiwan tersebut memiliki bahagian abdomen yang besar,

bagi spesis B, mereka memiliki perut yang bercorak, spesis C mempunyai

8

tangan yang bercorak, spesis D pula memiliki abdomen yang panjang dan spesis

E mempunyai bentuk kepala yang berbentuk.

3. Apakah yang akan terjadi kepada spesis jika menerima variasi individu

yang sangat tinggi? Apakah pula yang akan terjadi jika menerima variasi

individu yang sangat rendah?

Jika menerima variasi individu yang sangat tinggi, untuk satu spesis hanya akan

mempunyai seekor haiwan yang mewakilinya, manakala jika menerima variasi

yang sangat rendah pula satu spesis akan mempunyai bilangan haiwan yang

terlalu banyak.

4. Jelaskan bagaimana seorang taksonimis dapat membahagikan sesuatu

spesis kepada dua atau lebih spesis yang baru?

Taksonomis merupakan saintis yang pakar dalam mengenal pasti dan

mengumpul spesis. Taksonomi amat penting bagi pemuliharaan biodiversiti

untuk membezakan antara spesis atau kekeliruan mengenai nama-nama spesis.

Taksonomis dapat membahagikan sesuatu spesis kepada dua atau lebih spesis

yang baru berdasarkan sifat biologikal seperti genetik haiwan dan DNA yang

dimiliki oleh haiwan tersebut.

5. Apakah faktor yang menyebabkan berlakunya variasi di dalam individu?

Variasi pada sesuatu individu itu membolehkan saintis membezakan individu

dalam spesis yang sama. Ia juga meningkatkan kebolehan sesuatu spesis untuk

9

bermandiri dalam persekitaran yang sentiasa berubah. Jika terdapat keperluan

dan peluang yang wujud, variasi membolehkan sesetengah individu

mengeksplotasi sumber yang ada di habitat yang baru. Variasi merangkumi

perbezaan dari segi morfologi, fisiologi, genetik dan mental. Variasi berlaku

disebabkan oleh faktor genetik dan persekitaran. Variasi yang dipengaruhi oleh

faktor genetik boleh diwarisi dari satu generasi ke generasi yang lain manakala

variasi yang dipengaruhi oleh faktor persekitaran pula tidak boleh dikawal.

6. Mengapakah spesis ‘Moonmorf’ ini dipanggil morfospesis?

Sesuatu spesies berbeza daripada yang lain melalui morfologi yang merujuk

kepada bentuk, struktur dan konfigurasi sesuatu organisma. Ini termasuk aspek

penampilan fizikal seperti struktur, bentuk, warna dan corak serta struktur

dalaman bahagian-bahagian seperti tulang dan organ-organ. Spesis ‘Moonmorf’

dikenali sebagai morfospesis disebabkan spesis tersebut dikelaskan

berdasarkan ciri-ciri persamaan yang boleh diperhatikan dalam sesuatu spesis.

Morfospesis merupakan kaedah tradisi yang digunakan sejak dahulu dalam

megelaskan sesuatu spesis. Kaedah ini terbatas kerana maklumat yang

digunakan untuk mengelaskan spesis adalah sedikit dan perlu kepada

perbezaan yang jelas daripada spesis-spesis lain. Selain itu, variasi geografi

selalunya tidak diambil kira dalam kaedah pengelasan ini.

10

7. Jelaskan mengapa spesis tersebut bukan spesis biologikal.

Spesis tersebut merupakan bukan spesis biologikal kerana maklumat yang

diperolehi amat terhad dan tiada data yang ditemui bagi genetik, jantina, DNA,

habitat, kelakuannya serta maklumat lain yang lebih spesifik dan mendalam.

Spesis ini hanya dikelaskan melalui morfologi iaitu ciri-ciri yang boleh dilihat

seperti sifat fizikal.

11