PENDEKATAN FLEKSIBEL DALAM PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN

BAGI MENGGALAKKAN PENDIDIKAN SEPANJANG HAYAT DI MALAYSIA

Mohd. Nasran Abd Halim, Mohd. Isa Hamzah dan Zolkepeli Haron

Universiti Kebangsaan Malaysia

E-mel: nasran@um.edu.my, isa_hamzah@ukm.edu.my, zol@ukm.edu.my

Abstrak

Dengan kemajuan teknologi dan komunikasi hari ini, aktiviti pembelajaran tidak lagi terhad

di dalam bilik kuliah atau secara tradisional semata-mata. Sesuai dengan perubahan teknologi

ini, pendekatan pengajaran dan pembelajaran turut melalui evolusi tersendiri di mana kaedah

yang lebih kreatif dan inovatif telah dihasilkan dalam penyampaian ilmu kepada pelajar.

Perubahan kaedah yang lebih kreatif dan inovatif dalam aktiviti pembelajaran ini

memberikan peluang dan fleksibiliti terutamanya kepada warga kerja untuk melanjutkan

pengajian tanpa meninggalkan kerjaya mereka. Ianya secara tidak langsung dapat

menggalakkan pembudayaan program sepanjang hayat (PSH) di kalangan masyarakat

Malaysia seperti digariskan dalam lonjakan ketiga dalam PPPM (PT) 2015-2025. Kertas ini

melaporkan sejauh mana kaedah-kaedah atau model pembelajaran yang diamalkan di Institusi

Pendidikan Tinggi dapat memberi peluang dan fleksibiliti kepada warga kerja untuk

mengikuti program-program PSH. Melalui pendidikan ini, bukan sahaja ilmu pengetahuan

dan kemahiran dapat dipertingkatkan malah yang lebih penting dapat memperbaiki atau

meningkatkan taraf sosioekonomi mereka.

Kata Kunci: Pendidikan Sepanjang Hayat, Blended Learning, e-pembelajaran, Pendidikan

Jarak Jauh dan Terbuka (ODL)

2

Pengenalan

Pendidikan Sepanjang Hayat (PSH) pada hari ini bukan sahaja menjadi sebahagian daripada

agenda penting dalam perancangan pendidikan tinggi di Malaysia, malah menjadi agenda

global seiring dengan cabaran pembangunan masa kini. Kepentingan dan komitmen kerajaan

dalam menggalakkan pembudayaan PSH ini di kalangan masyarakat Malaysia diterjemahkan

dalam Pelan Strategik Pendidikan Tinggi Negara 2011 hingga 2015, Pelan Pembangunan

Pendidikan Malaysia (Pendidikan Tinggi) 2015 - 2025 (PPPM (PT) 2015 - 2025) dan

Rancangan Malaysia Kesebelas (RMK11) yang bermula pada tahun 2016 hingga 2020. PSH

juga dilihat penting sebagai pemangkin kepada transformasi Malaysia menjadi sebuah negara

maju seperti mana yang dihasratkan kerajaan menjelang tahun 2020. Dalam konteks

Malaysia, PSH ditakrifkan sebagai “proses pendemokrasian pendidikan melalui pemerolehan

ilmu pengetahuan, kemahiran secara kaedah formal atau tidak formal serta boleh diakses

menerusi pelbagai kaedah pengendalian program”.

Menurut Asil Esaam Ghebllawi et al, 2011, PSH juga boleh dikaitkan dengan kebolehpasaran

dan produktiviti. Melalui PSH, setiap individu di negara ini mempunyai peluang untuk

memperoleh pengetahuan serta kemahiran secara berterusan (Nur Angriani Nurja et al, 2014).

Pembudayaan PSH ini telah menjadi salah satu teras penting sebelum pembangunan PPPM

(PT) 2015 - 2025 yang dikenali Pelan Strategik Pendidikan Tinggi Negara (PSPTN) di mana

ianya diperkenalkan pada tahun 2005. PSH menjadi agenda penting dan dimasukkan sebagai

salah satu daripada 10 Lonjakan dalam Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia

(Pendidikan Tinggi) 2015 – 2025 yang dilancarkan oleh Kementerian Pendidikan Malaysia

(KPM) ketika itu pada 7 April 2015 yang merupakan kesinambungan daripada PSPTN.

Melalui PSPTN, PSH telah menjadi saluran utama bagi seseorang individu, selari dengan

sistem pendidikan Negara dari peringkat prasekolah, sekolah rendah, sekolah menengah, pra

universiti dan seterusnya pengajian tinggi.

3

Melalui usaha pihak Kementerian Pendidikan Tinggi Malaysia dan agensi di bawahnya iaitu

Agensi Kelayakan Malaysia (MQA) termasuk Institusi Pendidikan Tinggi (IPT)

memperkenalkan pelbagai kaedah pengajaran seperti pendidikan jarak jauh, pembelajaran

separuh masa, e-pembelajaran atau blended learning, pendidikan jarak jauh dan terbuka

(ODL) dan pendidikan fleksibel bagi menggalakkan masyarakat untuk membudayakan PSH.

Dengan usaha yang giat dijalankan oleh pihak kerajaan dan IPT ini, ianya diharap dapat

menarik minat atau menggalakkan warga bekerja untuk terlibat dalam program PSH.

Kajian ini akan melihat apakah kepelbagaian dalam pendekatan pengajaran dan pembelajaran

khususnya ini dapat memberi tarikan dan memenuhi keperluan kepada masyarakat khususnya

golongan pekerja bagi mengikuti program PSH. Kajian lepas hanya memfokuskan kepada

penggunaan ICT dalam mempelbagaikan kaedah atau aktiviti pengendalian pengajaran dan

pembelajaran. Walau bagaimanapun, kajian kurang memberi penumpuan kepada sejauh mana

kaedah-kaedah ini sebenarnya memberi fleksibiliti kepada warga kerja bagimenyahut hasrat

kerajaan dalam membudayakan program PSH.

Kajian ini cuba melihat pentingnya sistem pendidikan yang fleksibel khususnya di peringkat

pengajian tinggi bagi menggalakkan masyarakat khususnya golongan dewasa bekerja untuk

menyertai program PSH. Kajian ini akan dibahagikan kepada tiga bahagian, pertamanya

membincangkan konsep dan kepentingan PSH,sambutan dalam program PSH, pendekatan

pembelajaran fleksibel, keduanya bagaimanakah sambutan masyarakat dalam program

pembelajaran sepanjang hayat di Malaysia dan ketiganya perbincangan dan rumusan.

Tujuan artikel ini untuk membincangkan tiga model utama dalam pendekatan pengajaran dan

pembelajaran sepanjang hayat iaitu model e-pembelajaran, Pendidikan Jarak Jauh dan

Terbuka dan yang terbaru iaitu Pendidikan Fleksibel.

4

Konsep PSH

Suruhanjaya bagi Negara-negara Eropah mendefinisikan PSH sebagai semua aktiviti

pembelajaran yang berkaitan dengan meningkatkan pengetahuan, kemahiran dan kompetensi

dalam perspektif peribadi, sivik, sosial, dan/atau pekerjaan yang berkaitan. Negara-negara

anggota telah diminta untuk melaksanakan strategi PSH untuk melengkapkan individu

dengan kemahiran yang diperlukan dalam tenaga kerja hari ini, untuk pembangunan kerjaya

dan mengurangkan ketidakpadanan (mismatches) kemahiran dan ‘kesesakan’ pasaran buruh.

Di Korea, PSH merujuk kepada segala bentuk aktiviti pendidikan terancang yang berlaku di

luar sekolah di mana kumpulan sasaran utama adalah orang dewasa (Asil Esaam Ghebllawi et

al, 2011). Menurut Lawrence Arokiasamy dan Ong Seng Fook (2008), pembelajaran

sepanjang hayat adalah konsep yang lebih menyeluruh yang termasuk pembelajaran tidak

formal, tidak disengajakan dan secara kebetulan.

Secara praktisnya. konsep PSH biasanya dikaitkan dengan pendidikan untuk orang dewasa

yang bekerja (Asil Esaam Ghebllawi et al, 2011). PSH merupakan satu proses memperoleh

atau meningkatkan pengetahuan dan kemahiran berasaskan objektif pembelajaran tertentu

bagi sesuatu kursus atau program yang ditawarkan oleh institusi pendidikan seperti Universiti

Awam (UA) dan Institusi Pengajian Tinggi Swasta (IPTS) atau pembekal latihan (training

provider).

Setiap negara mempunyai perbezaan dari segi mendefinisikan PSH. Dalam konteks Malaysia,

PSH ditakrifkan sebagai proses pendemokrasian pendidikan menerusi penguasaan ilmu,

kemahiran, dan keterampilan menerusi kaedah formal atau tidak formal berdasarkan

pengalaman di tempat kerja atau semasa latihan (PPPM (PT), 2015 -2015). Di negara-negara

seperti maju seperti di Eropah, dasar PSH ini telah dibentuk beberapa dekad yang lalu

berbanding dengan negara-negara membangun seperti Malaysia, Thailand, China dan

Vietnam. Melihat kepada kepentingan PSH ini, Malaysia dan juga seperti negara-negara lain

telah merangka strategi masing-masing dalam membangunkan PSH melalui transformasi

5

pendidikan seperti mana PSPTN dan PPPM 2015 – 2025 (PT), di samping mewujudkan

dana-dana khas untuk menggalakkan masyarakat terlibat dalam program-program PSH.

Menjelang tahun 2025, Kementerian Pendidikan Tinggi (KPT) berhasrat untuk menjadikan

PSH sebagai satu budaya dalam kalangan masyarakat yang akhirnya sebati dalam budaya dan

gaya hidup rakyat Malaysia seperti mana dinyatakan dalam PPPM (PT) 2015 – 2025. Hasrat

ini akan tercapai menerusi pemantapan ekosistem PSH yang berkualiti tinggi, terselaras,

harmoni dan diiktiraf dalam kalangan komuniti pendukung PSH.

Kepentingan Program Pembelajaran Sepanjang Hayat (PSH)

PSH dilihat semakin penting dalam usaha mentransformasikan Malaysia ke arah menjadi

sebuah negara maju. Kemajuan ekonomi Malaysia amat bergantung kepada penghasilan

warga kerja berkemahiran tinggi. Dalam era dunia global yang sentiasa berubah, kemahiran

perlu dipertingkatkan dan diperbaharui sentiasa. Oleh sebab itu, antara tujuan utama PSH

ialah untuk menyediakan dan mengisi keperluan bangsa dengan modal insan yang

berpengetahuan, berkemahiran dan kompeten (Asil Esaam Ghebllawi et al, 2011). Inisiatif

PSH merupakan satu cara memastikan semua pekerja berpeluang mengikuti pendidikan untuk

kemajuan diri khususnya dalam meningkatkan prospek kerjaya mereka. Program

Transformasi Ekonomi Malaysia (ETP) memerlukan bakat berpendidikan tinggi, dengan

anggaran keperluan sebanyak 3.3 juta pekerjaan baharu menjelang 2020, dengan 1.3 juta

pekerjaan berada dalam kategori kerja berkemahiran sederhana dan tinggi (PPPM (PT) 2015

– 2025).

Melalui PPPM (PT) 2015 – 2025, PSH membolehkan warga Malaysia meningkatkan ilmu

pengetahuan dan kemahiran bersesuaian dengan model ekonomi berpendapatan tinggi. PSH

mampu menggembleng potensi individu yang masih belum atau sedang berada dalam pasaran

kerja menerusi pelbagai peluang meningkatkan kemahiran serta memupuk minat dan

6

menyemai bakat untuk kehidupan yang lebih bermakna. Menerusi PSH, pendidikan

seharusnya tidak hanya terhad kepada usia muda, tetapi perlu diteruskan sepanjang kehidupan

atau selagi hayat masih ada. Berdasarkan Pelan Induk PSH Malaysia 2011-2020, fokus diberi

kepada kumpulan peserta yang berumur antara 15 hingga 64 tahun memandangkan kumpulan

tersebut merupakan golongan rakyat yang masih aktif dan produktif bagi memaju dan

membangunkan ekonomi negara.

Program-program PSH di Malaysia

Dalam PPPM (PT) 2015 -2025 menjelaskan bahawa program PSH di Malaysia dibahagikan

kepada tiga kategori. Pertamanya, PSH formal di mana aktiviti pembelajaran berlaku

dalamsetting pembelajaran formal atau konvensional seperti di IPT. Individu yang mengikuti

program ini akan memperoleh kelayakan akademik seperti sijil, diploma, diploma eksekutif,

ijazah sarjana muda dan pascasiswazah yang diiktiraf. Program formal ini bukan sahaja

memberi peluang untuk meningkatkan taraf akademik, malah dapat membantu memajukan

kerjaya individu.

Keduanya, PSH bukan formal yangdilaksanakan di tempat selain daripada institusi yang

formal seperti di organisasi atau syarikat, pembekal latihan dan seumpamanya. PSH bukan

formal ini bersifat jangka pendek dan biasanya mempunyai kaedah dan pengendalian

program yang sistematik dan tersusun. PSH bukan formal pada umumnyaditawarkan kepada

pekerja yang sedang dalam perkhidmatan bagi tujuan meningkatkan kompetensi dan

pembangunan profesional. Ketiganya, PSH tidak formal iaitu PSH yang biasanya kurang

berstruktur dan pembelajaran dijalankan dengan tujuan untuk menambah baik kualiti

kehidupan peserta. Pada amnya, individu yang mengikuti program ini atas inisiatif sendiri

bagi memajukan dan menambah baik kemahiran atau potensi diri sendiri.Umumnya, tiada

kelayakan akademik diberikan bagi individuyang mengikutiprogram tersebut.

7

Berdasarkan Pelan Induk PSH Malaysia 2011-2020, sasaran peserta adalah memfokuskan

kepada individu yang berumur antara 15 hingga 64 tahun memandangkan kelompok umur

berkenaan merupakan golongan yang masih aktif dan produktif bagi memaju dan

membangunkan ekonomi negara. Di Malaysia,peluang rakyat untuk mengikuti program PSH

adalah terbuka luas dengan adanya Kolej komuniti yang menyediakan program pada

peringkat sijil dan diploma dalam bidang Latihan Teknikal dan Vokasional (TVET). Kolej

komuniti juga menyediakan program PSH berbentuk kursus jangka pendek untuk semua

peringkat umur, selain program pembelajaran berasaskan kerja atau belajar sambil bekerja

(work-based learning) pada peringkat diploma untuk golongan pekerja. Kolej Komuniti yang

menjadi Hab PSH dan Pendidikan Islam Sepanjang Hayat (PISH) akan menerajui pendidikan

fleksibel di Malaysia (dipetik daripada Institusi Pengajian Tinggi (IPT) Awam dan Swasta

pula menawarkan PSH program di peringkat diploma/diploma eksekutif dan ijazah ke atas.

Dalam tempoh lima tahun (2009 – 2013), terdapat peningkatan yang menggalakkan dalam

enrolmen PSH. Sambutan terhadap PSH ini meningkat melebihi 10% daripada sasaran kadar

pertumbuhan tahunan. Pada tahun 2013, enrolmen PSH adalah 45% daripada keseluruhan

pengambilan sepenuh masa IPT awam seperti ditunjukkan dalam Rajah 1 di bawah.

8

Rajah 1: Enrolmen Dalam Program PSH Yang Ditawarkan Oleh IPT Awam

Taburan pelajar PSH dalam tempoh lima tahun (2009-2013) menunjukkan peratusan

enrolmen pelajar meningkat dengan memberangsangkan seperti ditunjukkan dalam rajah di

atas. Pada tahun 2009 enrolmen dalam program PSH hanya 223,4000 orang, manakala

enrolmen tahun 2013 meningkat kepada 483,500 orang pelajar. Dalam tempoh 2002 hingga

2013, seramai 1.3 juta pelajar yang menyertai program PSH di kolej komuniti. Pada tahun

2002, hanya 1,800 orang peserta mendaftar program PSH di Kolej Komuniti dan ia

meningkat kepada 277,080 orang pada tahun 2013. Universiti Awam mencatat penyertaan

PSH kedua tertinggi dengan 131,000 (27%) enrolmen pelajar, menerusi program sijil

kemahiran profesional lanjutan, eksekutif, separuh masa, dan pembelajaran jarak jauh.

Enrolmen PSH yang ditawarkan oleh institusi ODL pula ialah 13% (65,000) pada tahun

2013.

9

Kini, hampir kesemua UA menubuhkan pusat atau unit bagi menawarkan program-program

PSH kepada warga kerja antaranya UKM melalui Pusat Kembangan Pendidikan (PKP), UM

melalui Pusat Pendidikan Berterusan (UMCCed), USM melalui Pusat Pengajian Pendidikan

dan Jarak Jauh (PPPJJ), UTM melalui UTM Space, UiTM melalui Institut Pendidikan Neo

(iNED) dan banyak lagi. Manakala bagi Institusi Pendidikan Tinggi Swasta (IPTS) pula,

universiti yang banyak menawarkan program-program PSH antaranya ialah seperti Universiti

Terbuka Malaysia (OUM), Universiti Terbuka Wawasan (WOU) dan Asia e-University.

Kesemua institusi ini menyasarkan golongan bekerja mengikuti program separuh masa,

evening classes atau secara pendidikan jarah jauh.

Model-Model PSH:

Bagi menggalakkan PSH, pendekatan pembelajaran sejak beberapa tahun kebelakangan ini

telah disesuaikan dengan keperluan dan kemampuan masyarakat khususnya golongan bekerja

yang dilihat mempunyai pelbagai komitmen dan cabaran untuk melanjutkan pengajian. Oleh

itu, pendidikan tidak lagi dilihat semata-mata disampaikan sepenuhnya di dalam bilik kuliah

atau secara konvensional sebaliknya kini dijalankan secara jarak jauh atau kelas diikuti secara

alam maya (virtual classroom) dengan adanya bantuan teknologi maklumat dan komunikasi

(ICT) yang semakin berkembang pada hari ini (Norazah Nordin et al, 2010). Penggunaan ICT

dan telefon pintar juga kini boleh dijadikan sebagai sebahagian daripada medium

penyampaian pembelajaran yang menyokong kepada kaedah pembelajaran secara

pembelajaran teradun (blended learning). Dengan kemajuan teknologi ini, IPT mula

memikirkan kaedah yang lebih inovatif dalam merangka proses pembelajaran bagi

meningkatkan keberkesanan hasil pembelajaran program.

Menurut Conti (1978) dalam Zamri Mahamod et. al (2011), pembelajaran yang aktif

merupakan kaedah pembelajaran yang diminati oleh pelajar dewasa. Oleh itu, pendekatan

dalam pengajaran dan pembelajaran program-program PSH biasanya dikaitkan dengan

10

pendekatan andragogi. Teori andragogi atau pembelajaran dewasa (adult learning)

diperkenalkan oleh Malcolm Shepherd Knowles (1913 – 1997). Knowles memperkenalkan

lima andaian pelajar dewasa (Knowles’5 Assumptions of Adult Learners). Pertamanya,

Konsep Kendiri iaitu menjelaskan konsep diri seorang yang matang biasanya akan berubah

menjadi individu atau personaliti yang berdikari.

Keduanya, Pengalaman Pelajar Dewasa, di mana pelajar dewasa mempunyai banyak

pengalaman yang menjadi sumber dalam pembelajaran mereka. Ketiganya, Kesediaan Untuk

Belajar, di mana sebagai seorang dewasa kesediaan mereka untuk belajar semakin

berorientasikan kepada tugas-tugas pembangunan peranan sosialnya. Keempatnya, Orientasi

Kepada Pembelajaran di mana perspektif orang dewasa berubah dari seseorang yang

menangguhkan aplikasi pengetahuan kepada mengaplikasikan segera pengetahuan yang

diperoleh. Kelimanya, Motivasi untuk Belajar, di mana motivasi seseorang pelajar dewasa

untuk belajar adalah dari dalamannya sendiri (Knowles 1984: 12).

Ini bermakna warga kerja yang mengikuti pengajian biasanya atas pilihan sendiri bagi tujuan

membangunkan kompetensi atau profesionalisme diri dan menambah baik pengetahuan serta

kemahiran sedia ada dan sekali gus membangunkan kerjaya masing-masing.

Model e-Pembelajaran

e- Pembelajaran atau e-Learning merupakan satu bentuk rangkaian atau pembelajaran atas

talian yang menggunakan teknologi multimedia sebagai medium tambahan pembelajaran

yang mengambil alih kaedah formal (Garisson & Anderson, 2003 dalam Muhammad Rais &

Yusup Hashim, 2004). Dalam konteks pendidikan tinggi, e-Pembelajaran atau e-learning

merupakan Projek Agenda Kritikal (CAPs) dan merupakan Bidang Keberhasilan Utama

Negara (NKRA) di bawah Kementerian Pendidikan Tinggi Malaysia (KPT). KPT juga telah

membangunkan dasar yang dikenali sebagai Dasar e-Pembelajaran Negara (DEPAN) pada

11

tahun 2011 sebagai panduan kepada Institusi Pengajian Tinggi dalam melaksanakan e-

pembelajaran. e-Pembelajaran dikaitkan dengan penggunaan ICT dalam memudah cara dan

mempelbagaikan aktiviti pengajaran dan pembelajaran. Menurut Mohamed Amin Embi,2011

hampir semua IPT (90%) yang sudah mempunyai polisi e-pembelajaran mempunyai pelan

implementasi mereka sendiri. Daripada semua IPT yang mempunyai polisi e-pembelajaran,

70% mewajibkan penggunaan e-Pembelajaran dalam kalangan pensyarah dan pelajar mereka.

Menurut Kementerian Tenaga, Air dan Komunikasi dan Universiti Terbuka Malaysia (OUM)

dalam Marlia Puteh & Supyan Hussin (2007) e-Pembelajaran juga merujuk kepada

penggunaan teknologi rangkaian dan multimedia dalam meningkatkan kualiti pembelajaran

dengan membolehkan akses kepada ilmu pengetahuan dan sumber-sumber yang remote untuk

pembangunan k-masyarakat.Mengikut kontinum Bate’s dalam Marlia Puteh & Supyan

Hussin (2007) menunjukkan e-pembelajaran ditunjukkan seperti rajah di bawah:

Rajah 2: Kontinum e-Pembelajaran

Sumber: Marlia Puteh & Supyan Hussin (2007)

Melalui pendekatan menggunakan teknologi dan multimedia yang sesuai ini telahmemberi

nilai tambah dan meningkatkan persekitaran pembelajaran bercorak interaktif dan kolaboratif

bagi menghasilkan proses pembelajaran yang lebih efektif. Melalui pendekatan ini, para

pelajar boleh mengakses maklumat atau bahan pembelajaran secara atas talian pada bila-bila

Meningkatkan

penggunaan

teknologi dalam

kelas bersemuka

Pendidikan Jarak

Jauh

Tiada pengajaran atas talian

Mod campuran –sesi

bersemuka dikurangkan +

atas talian

Pengajaran

bersemuka di

dalam kelas secara

bersemuka

Pengajaran secara atas talian sepenuhnya

Pembelajaran

teradun

12

masa samaada sebelum atau selepas kelas atau di dalam atau luar kampus. Kaedah ini juga

dilihat dapat memberi fleksibiliti kepada pelajar kerana tempoh masa pertemuan bersemuka

dikurangkan dan diganti dengan komunikasi melalui platform e-pembelajaran di

sampingdapat melengkapkan keperluan kursus dengan kemudahan ini.

Kaedah e-pembelajaran atau pembelajaran atas talian merupakan salah satu kaedah

pembelajaran yang efektif di mana proses pembelajaran dilaksanakan secara hibrid iaitu

melalui kaedah bersemuka dan pendidikan jarak jauh (Muhammad Rais & Yusup Hashim,

2004). Terdapat tiga pendekatan yang digunakan dalam kaedah ini iaitu pertamanya

menggunakan teknologi untuk menyokong kursus yang dijalankan secara tradisional atau

bersemuka. Keduanya, menyepadukan aktiviti atas talian dalam kursus tradisional untuk

meningkatkan pengalaman pembelajaran pelajar. Ketiganya, penyampaian dalam atas talian

secara keseluruhannya. Kombinasi e-pembelajaran dengan kuliah bersemuka juga dikenali

sebagai kaedah blended learning. Kaedah blended learning ini telah terbukti sebagai sistem

pembelajaran yang efektif (Farahiza Zaihan Azizan, 2010). Kaedah pengajaran dan

pembelajaran boleh menarik minat golongan dewasa mengikuti pengajian jika

menggabungkan pembelajaran bersemuka di dalam kelas dan menggunakan ICT.

Kaedah ini juga memberi kepelbagaian pengalaman dalam konteks pembelajaran. Pendekatan

blended learning ini semakin popular di peringkat pengajian tinggi disebabkan kaedah ini

boleh meningkatkan kompetensi dan tahap keyakinan di kalangan pelajar. Menurut Raja

Maznah dalam Farahiza Zaihan Azizan, 2010 kesemua universiti bersedia melaksanakan

penyampaian secara atas talian bagi menyokong pendidikan jarak jauh. Kaedah ini menurut

beliau lagi menekankan kepada pembelajaran mengikut kebolehan dan kepelbagaian

keperluan individu bagi mencapai fleksibiliti dalam proses pembelajaran.

Pada masa ini, fleksibiliti atau kaedah pembelajaran teradun ini banyak memberi ruang

kepada pelajar dewasa menambah baik diri dan mengemas kini kemahiran mereka untuk

pembangunan kerjaya sambilmeneruskan kerjanya (Curtis J. Bonk, 2004). Mereka juga boleh

13

membuat keputusan untuk kembali mengikuti pengajian tanpa perlu hadir ke kampus

sepenuhnya. Melalui pendekatan ini pelajar dewasa mempunyai pilihan pembelajaran lebih

menarik pada masa akan datang.Kini, kebanyakan IPT telah melaksanakan e-pembelajaran

dalam proses pengajaran dan pembelajaran masing-masing.Walau bagaimanapun, masih ada

ruang untuk UAatau IPTS menambah baik kaedah pelaksanaan e-pembelajaran ini dari masa

ke semasa dan memperbaiki kekangan dan halangan yang ada memandangkan permintaan

dalam program PSH ini semakin meningkat di kalangan warga kerja dari tahun ke tahun.

Model Pembelajaran Terbuka dan Jarak Jauh atau Open and Distance Learning (ODL)

Berdasarkan Kod Amalan ODL yang dikeluarkan oleh pihak MQA (2013), pembelajaran

ODL merupakan kaedah pembelajaran yang lebih fleksibel dari segi akses dan pemerolehan

ilmu pengetahuan dalam pelbagai mod. Menurut UNESCO, 2002 pembelajaran ODL

merujuk kepada proses pengajaran yang dikendalikan dalam masa dan ruang yang terpisah

dengan pelajar. Pembelajaran Jarak Jauh (PJJ) merupakan kaedah pengendalian pengajian

secara ODL yang dilaksanakan secara tidak bersemuka atau konvensional. Salah satu ciri

penting dalam pengendalian kursus pengajian PJJ ialah pertemuan bersemuka atau fizikal

bukanlah menjadi asas proses pengajaran dan pembelajaran. PJJ juga merupakan satu kaedah

pengajaran yang ditawarkan kepada pelajar tanpa memerlukan pelajar berada secara fizikal di

tempat program pengajian tersebut ditawarkan. Pengendalian program secara PJJ biasanya

melibatkan perancangan yang tersusun dan diatur untuk menyediakan bahan dan instrumen

pengajaran seperti bahan cetak (buku, jurnal, nota, pita rakaman dan video) atau media

komunikasi elektronik (internet, sidang video, sidang audio, faks, telefon) dan sebagainya

kepada pelajar dan melibatkan proses pengajaran yang terancang di mana pengajar dan

pelajar tidak berada di tempat yang sama.

Menurut Keegan (1995), Evans & Fan (2002) dan Baker (2003) dalam Dominic Wong

(2008), PJJ memberi kebebasan kepada pelajar merancang masa, tempat dan berulang-alik ke

14

tempat pengajian dalam usaha untuk memperoleh pengetahuan. PJJ melibatkan interaksi

antara pelajar dan pengajar dalam pelbagai bentuk termasuklah pertemuan bersemuka,

persidangan video, e-mel atau chat rooms. Pada masa ini pendekatan PJJ banyak

menggunakan mod atas talian yang juga ke arah pembelajaran.

Warga kerja menghadapi masalah untuk meluangkan masa disebabkan beban kerja,

komitmen terhadap keluarga dan komitmen sosial yang lain. Fleksibiliti dalam masa

pengajian untuk warga kerja dalam persekitaran pembelajaran ODL membolehkan pelajar

mencari masa yang sesuai untuk belajar (Yum, Kember & Siaw, 2001). Perkara utama yang

menjadi tarikan kepada program ODL ini ialah fleksibiliti dan keselesaan kepada pelajar, di

mana sesi pembelajaran boleh diakses di mana sahaja, bila-bila masa melalui penggunaan

komputer dengan rangkaian internet. Selain itu, satu manfaat yang boleh diperoleh melalui

program ODL ialah ianya membolehkan warga kerja mengaplikasikan apa jua ilmu yang

dipelajari dalam situasi kerja sebenar terutamanya mereka yang mengikuti program yang

berkaitan dengan tugas mereka(Collins, Buhalis & Peters, 2003).

Permintaan dalam program ODL mendapat sambutan menggalakkan daripada orang dewasa

yang bekerja terutamanya bagi mereka yang berhasrat melengkapkan diri dengan

pengetahuan dan kemahiran terkini. ODL dijangka berkembang sebanyak 33 peratus setiap

tahun (IDC, 2000 dalam Muhammad Rais & Yusup Hashim, 2004). Antara Universiti Awam

(UA) yang menawarkan program pembelajaran secara jarak jauh dan program sedia ada ialah

seperti UKM, UPM, USM, UTM dan UUM. Manakala terdapat empat Institusi Pendidikan

Tinggi Swasta (IPTS) berstatus universiti terbuka nasional yang menawarkan program PJJ

sahaja seperti Universiti Terbuka Malaysia (OUM), 2001, Universiti Terbuka Wawasan

(WOU), 2006, Universiti Antarabangsa Al-Medinah (MEDIU), 2007 dan Asia e-University

(AeU), 2008. Faktor utama yang dilihat penting dalam menarik minat warga kerja mengikuti

program ODL ini kerana fleksibiliti yang diberikan oleh IPT dalam pembelajaran yang sesuai

dengan keperluan mereka. Selain daripada tidak perlu berulang alik kelas setiap minggu,

tempoh pengajian biasanya lebih panjang berbanding pelajar dalaman atau sepenuh

15

masa.Satu perkara yang menarik dapat dilihat di mana terdapat peningkatan jumlah pelajar

perempuan yang berminat menyertai program ODL di Malaysia (Mahmod et al., 2005).

Setakat ini walaupun sambutan terhadap program ODL amat menggalakkan, namun isu yang

sentiasa dibincang dan dikhuatiri oleh IPT ialah berhubung jumlah pelajar yang bergraduat

mengikut tempoh ditetapkan (graduate on time) dan jumlah keciciran pelajar (attrition). Di

OUM, misalnya kadar keciciran terkumpul bagi pelajar yang aktif sejak Ogos 2001 atas

jumlah enrolmen setakat Mei 2009 (sepanjang tempoh 8 tahun) adalah 42.3% (Latifah Abdol

Latif et al (2009).

Punca utama keciciran pelajar ODL ialah kelemahan dalam pengurusan masa, komitmen

kerja, kurangnya kemahiran belajar dan masalah peribadi serta kewangan (Latifah Abdol

Latif et al (2009). Antara lain ialah disebabkan terdapatnya perasaan 'kesunyian dan

pengasingan’ yang boleh diatasi dengan memastikan mereka sentiasa berhubung dengan

rakan-rakan dan guru mereka. Dalam konteks ini, ICT telah digunakan secara meluas oleh

OUM untuk memaksimumkan interaksi di kalangan komuniti pelajar melalui platform e-

pembelajaran atau sistem pengurusan pelajar (LMS). Ini akan memberi motivasi kepada

pelajar untuk meneruskan pengajian mereka, sekali gus mengurangkan kemungkinan tarik

diri.

Pendidikan Fleksibel

Pendidikan fleksibel merupakan pendidikan yang direka bentuk untuk memberi peluang

kepada masyarakat untuk belajar pada bila-bila masa, tanpa kekangan dari segi lokasi dan

terbuka untuk semua lapisan masyarakat atau dengan kata lain anytime, anywhere, anyone

(dipetik daripada ucapan YB Menteri Pendidikan Tinggi sempena Amanat Tahun Baharu

2016). Seperti di Korea, inisiatif untuk memberi peluang pendidikan terbuka kepada sesiapa

(whoever), bila-bila masa (whenever), di mana-mana sahaja (wherever) dan dalam apa jua

persekitaran. Konsep pendidikan fleksibel ini masih baharu di Malaysia dan ianya akan

16

membawa perubahan dalam landskap pendidikan tinggi di Malaysia serta menjadi hala tuju

baharu KPT. Pendekatan ini mempunyai sedikit persamaan dengan program ODL, namun

ianya berlaku dalam konteks pembelajaran bagi program sedia ada di universiti yang sama.

Ianya berbeza dengan pendidikan fleksibel, di mana mengikut YB Menteri Pendidikan

Tinggi, pendidikan fleksibel mempunyai ciri-ciri seperti berikut:

● Bersifat antara-bidang (interdisciplinary);

● Bersifat antara-universiti & pelbagai-IPT (inter university);

● Bersifat tempatan dan juga antarabangsa (localised yet globalised);

● Membenarkan mobiliti pelajar dan pendidik; dan

● Membenarkan pengiktirafan bersama bagi kursus oleh pelbagai IPT.

Pendidikan fleksibel ini mengiktiraf kaedah pembelajaran berasaskan teknologi atau di alam

maya melalui Massive Open Online Courses (MOOCs) dan pada masa yang sama,

pembelajaran secara bersemuka (face-to-face). Walau bagaimanapun, pendekatan fleksibel

ini masih di peringkat konseptual dan ianya memerlukan pengkajian lebih teliti dan satu garis

panduan perlu dibangunkan supaya pihak pembekal pengajian tinggi dapat melaksanakannya

seperti mana dihasratkan oleh pihak kerajaan. Sekiranya pendidikan fleksibel dilaksanakan

ianya akan memberi banyak manfaat kepada warga kerja dalam mengikuti pengajian.

Kesimpulan

Pendekatan dalam pengajaran dan pembelajaran sentiasa melalui proses evolusi dan ianya

akan berterusan tanpa henti. Dengan perkembangan teknologi komputer dan internet pada

hari ini menyebabkan aktiviti pengajaran dan pembelajaran menjadi dinamik dan secara tidak

langsung meningkatkan keberkesanan dalam proses pemerolehan ilmu. Kajian yang

dilakukan ini adalah untuk melihat pelbagai pendekatan pembelajaran yang boleh

menggalakkan PSH di kalangan masyarakat Malaysia khususnya warga bekerja. Kaedah atau

17

model yang digunakan oleh IPT kesemuanya adalah baik dan mampu meningkatkan

keberkesanan dalam aktiviti pengajaran dan menarik minat pelajar. Model pembelajaran

ODL juga memberi ruang kepada pelajar khususnya warga kerja untuk mengikuti program

secara jarah jauh dan waktu pembelajaran yang fleksibel. Dalam kajian Dominic Wong

(2008), semua pelajar dewasa bekerja dalam kajiannya berminat dengan idea masa yang

fleksibel untuk pembelajaran yang sesuai dengan jadual kerja mereka. Oleh itu, ODL

menyediakan platform pembelajaran yang baik untuk golongan ini terutama untuk mereka

semua yang sibuk bekerja sekarang.

Manakala pendidikan fleksibel merupakan idea baharu yang pada dasarnya agak rumit untuk

dilaksanakan, namun tidak mustahil untuk direalisasikan. Setiap model atau pendekatan

pembelajaran yang digunakan mempunyai cabarannya tersendiri kepada IPT. Misalnya

pendekatan e-learning yang digunakan tidak sepenuhnya mendapat sokongan pensyarah

kerana ramai di kalangan mereka yang sudah selesa dengan kaedah sekarang tanpa

penggunaan LMS (Afendi Hamat et al., 2011). Selain itu, terdapat juga pensyarah yang tidak

mempunyai kemahiran mencukupi dalam mengendalikan IT, staf akademik sibuk dengan

penyelidikan dan penerbitan, dibebani dengan beban pengajaran yang banyak serta skeptikal

dengan e-learning (Mohamed Amin Embi,2011). Masalah ini boleh diatasi dengan IPT

mengadakan perbincangan dan menjelaskan kepentingan penggunaan e-learning iaitu bagi

meningkatkan kefahaman dan keberkesanan pembelajaran. Pelaksanaan pembelajaran

program ODL juga mempunyai isu tersendiri iaitu berkaitan dengan kadar keciciran pelajar

yang tinggi dan kadar pelajar yang bergraduat mengikut jadual adalah rendah. Banyak faktor

menyumbang kepada dua isu ini, antaranya masalah dalam pengajian kerana kurang

pertemuan dengan pengajar, sukar mendapat sokongan dan perkhidmatan ketika diperlukan,

kurangnya latihan dalam aspek teknikal dan sebagainya.

18

Rujukan

Afendi Hamat, Mohamed Amin Embi & Abdul Halim Sulaiman. 2011. Learning

Management Systems in Malaysian Higher Education Institutions. In Mohamed Amin

Embi (Eds.), e-Learning in Malaysian Higher Education Institutions, 30-50.

Agensi Kelayakan Malaysia (MQA). 2013. Guidelines to Good Practices: Accreditation of

Prior Experiential Learning

Agensi Kelayakan Malaysia (MQA), 2013. Kod Amalan: Pembelajaran Terbuka dan Jarak

Jauh.

Asil Esaam Ghebllawi, Norlia Goolamally & Jamil Ahmad. 2011.Lifelong Learning in

Malaysia: Have We Achieved Our Goals? International Lifelong Learning

Conference 2011. Dimuat turun pada 2.6.16 dari

http://iclll2011.oum.edu.my/extfiles/pdf/Lifelong%20Learning%20in%20Malaysia%2

0-%20Have%20We%20Achieved%20Our%20Goals.pdf

Aslanian, C. (2007). Trends in adult learning: a recent snapshot. The Catalyst, 36 (3), 14 –

22

Collins, C., Buhalis, D., & Peters, M.,A. (2003). Enhancing SMTEs’ business performance

through the internet and e-learning platforms. Education & Training, 45 (8/9), 483-

494.

Curtis J. Bonk & Kyong-Jee Kim.2004. Future Directions Of Blended Learning In Higher

Education And Workplace Learning Settings Indiana University, USA

Dominic WONG.2008. Online Distance Learning provides Additional Learning

Opportunities and improves the Socioeconomic Status of Working Adults in Malaysia

University College Sedaya International, Malaysia.Asian Journal of Distance

Education.

European Commission Directorate-General for Education and Culture.2002. European

Report on Quality Indicators of Lifelong Learning. Working Group on Quality

Indicators of European Commission.Dimuat turun pada 2.6.16dari

http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-policy/doc28_

19

Faizah Abd. Majid & Hazadiah Mohamad Dahan An assessment of 21st century adult

learners’ needs: issues and challenges for institutions of higher education (published

in Strategies for Malaysian education in the 21st century. (Ros Aizan, Y.;Norshidah,

N.; Rohaya, A.W.; & Norshiha, S.; Walters, J.J. (Eds.). (2010). Shah Alam: UPENA.

pp. 53– 76. ISBN 9789673631124)

Farahiza Zaihan Azizan.2010. Blended Learning In Higher Education Institution In

Malaysia. Jabatan Teknologi Maklumat,Kulliyyah Muamalat Kolej Universiti

INSANIAH.

Kementerian Pendidikan Malaysia. Pelan Pembangunan Pendidikan Malaysia (Pendidikan

Tinggi) 2015 – 2025.

Kementerian Pengajian Tinggi Malaysia. 2012.Pelan Strategik Pengajian Tinggi Negara. .

Kementerian Pengajian Tinggi Malaysia.2012. My3L Direktori Pembelajaran Sepanjang

Hayat Peringkat Nasional 2012/2013.

Kementerian Pengajian Tinggi Malaysia. Pelan Strategik Pengajian Tinggi Negara. Dimuat

turun pada 5.6.16 dari http://www.mohe.gov.my/psptn/

Kementerian Pengajian Tinggi Malaysia.2011. Dasar e-Pembelajaran Negara

Khaled Nordin. 2011. Insan Sebagai Modal Negara. Kementerian Pengajian Tinggi

Mahmod, R., Dahlan, N., Ramayah, T., Karia, N., & Asaari, M.H.A.H. (2005). Attitudinal

belief on adoption of e-MBA program in Malaysia. Turkish Online Journal of Distance

Education, 6 (2).

Mohamed Amin Embi.2011. e-Learning in Malaysian Institutions of Higher Learning:

Status, Trends and Challenges Keynote Address presented at the International Lifelong

Learning Conference (ICLLL 2011), Seri Pacific Hotel, Kuala Lumpur, 14-15

November 2011.

Latifah Abdol Latif, Sumalee Sungsri & Ramli Bahroom. 2009. Managing Retention in ODL

Institutions: a Case study on Open University Malaysia and Sukhothai Thammathirat

Open University. Asean jurnal of Open and Distance Learning.

20

Norazah Nordin, Mohamed Amin Embi, Melor Md. Yunus.2010. Mobile Learning

Framework for Lifelong Learning. Faculty of Education, Universiti Kebangsaan

Malaysia, Bangi

The Adult Learning Theory - Andragogy - of Malcolm Knowles

https://elearningindustry.com/the-adult-learning-theory-andragogy-of-malcolm-

knowles dimuat turun pada 20.6.16

Yum, J.C.K., Kember, D., & Siaw, I. (2001). Study examines coping methods in part-time

students. The Newsletter of the National Resource Centre for the First Year Experience

and Students in Transition, 14 (1), 4-5.

Zamri Mahamod, Jamalul Lail Abdul Wahab & Mohammed Sani Ibrahim (2011).

Transformasi dan Inovasi Dalam Pendidikan. Fakulti Pendidikan UKM